Buddyzm

O Wyznaniu.
Buddyzm (inna nazwa to: sanskr. Buddha Dharma; pāli. Buddha Dhamma –
"Nauka Przebudzonego") – system filozoficzno-etyczny
uznawany przez wielu ludzi za religię, rzadziej za psychologię. Założycielem i
twórcą jego podstawowych założeń był żyjący od około
560 do 480 roku p.n.e. Siddhārtha Gautama (pāli. Siddhattha Gotama), syn
księcia z rodu Śākyów, władcy jednego z państw-miast w
północnych Indiach. Jako religia buddyzm zalicza się do religii dharmicznych
oraz do religii nieteistycznych.
Podstawowe założenia buddyzmu wyłożone są w Czterech Szlachetnych
Prawdach.
# Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu (pāli. dukkha ariya sacca;
sanskr. arya duhkha satya) - "Narodziny są cierpieniem,
starzenie się jest cierpieniem, śmierć jest cierpieniem. Smutek, lament,
ból, zgryzota i rozpacz są cierpieniem. Towarzystwo
nielubianych jest cierpieniem, rozłąka z ukochanymi jest cierpieniem.
Niemoc uzyskania tego co się chce jest cierpieniem Po krótce
pięć skupisk istnienia związanych z przywiązaniem jest cierpieniem."
# Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia (pāli. dukkha
samudayo ariya sacca; sanskr. arya samudaya satya) – przyczyną
cierpienia jest pragnienie
# Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia (pāli. dukkha nirodho
ariya sacca; sanskr. arya nirodha satya) – ustanie cierpienia
to całkowite zaniknięcie i ustanie, wyrzeczenie się, zaniechanie,
wyzwolenie, puszczenie pragnienia.
# Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania
Cierpienia (pāli. dukkha nirodha gāmini paṭipadā ariya sacca; sanskr.
arya mārga satya) – drogą do ustania cierpienia jest Szlachetna
Ośmiostopniowa Ścieżka – właściwy pogląd, właściwe postanowienie,
właściwa mowa, właściwe działanie, właściwy żywot, właściwe dążenie,
właściwe skupienie, właściwa medytacja.
Buddyzm przyjmuje, że u podłoża wszystkiego tkwi odwieczna pustka:
śunjata, a świat stanowi dynamiczny układ nieustannie zmieniających się
elementów, dharm, które nie istnieją same z siebie, lecz pojawiają się we
wzajemnych momentalnych powiązaniach uwarunkowanych przez to, co je
poprzedza, i zarazem warunkujących to, co po nich następuje (tzw. Prawo
Współzależnego Powstawania sformułowane przez Buddę).
Podobną strukturę ma według buddyzmu osobowość ludzka, dlatego
odrzuca on istnienie substancjalnej, trwałej duszy - głosi równocześnie
zasadę absolutnej odpowiedzialności za popełnione czyny (tzw. prawo
karmana), która trwa tak długo, jak długo człowiek tkwi w kręgu wcieleń.
Wyzwalające oświecenie osiąga się bez zbawczej interwencji jakiejkolwiek
instancji zewnętrznej, wyłącznie wysiłkiem własnym, odsłaniając i
aktualizując tkwiące w samym sobie dyspozycje (każde stworzenie ma
według buddyzmu naturę Buddy).
Słowo "buddyzm" zostało stworzone przez zachodnich uczonych stosunkowo
niedawno. Wcześniej na Wschodzie używane były nazwy
dharma, sasana lub buddhasasana.
Słowo "buddha", używane obecnie w odniesieniu do Siddhārthy Gautamy, w
sanskrycie i pāli oznacza dosłownie "przebudzony". Takie
imię obrał Siddhārtha Gautama, kiedy zaczął głosić swoje nauki.
Po śmierci Buddy, w ciągu pięciu wieków, nauki te rozprzestrzeniły się z
subkontynentu indyjskiego na centralną,
południowo-wschodnią i wschodnią Azję. Buddyzm od początku swojego istnienia
był religią o bardzo luźnej strukturze, zarówno od
strony organizacyjnej, jak i doktrynalnej. W trakcie rozwoju historycznego powstały
liczne jego odmiany i szkoły, które zazwyczaj (choć nie zawsze) nawzajem się
tolerowały, a nawet wspierały. Współcześnie buddyzm dzieli się na trzy tradycje:
Theravāda (sanskr. Sthaviravāda), Mahāyāna i Wadżrajana, przy czym ta ostatnia jest
częścią mahajany.
Wyróżnia się cztery historyczne formy buddyzmu:
1) buddyzm pierwotny (trudny do zrekonstruowania z powodu braku dzieł własnych
jego twórcy, najwierniej przekazany w kazaniach Buddy spisanych przez jego
uczniów),
2) buddyzm hinajana (początek n.e. jego wykład zawarty jest w kanonie palijskim),
3) buddyzm mahajana (również początek n.e. istnieje w wielu odmianach, m.in.:
lamaizm, zen),
4) buddyzm mantrajana albo buddyzm tantryczny (ok. V w. n.e.; tantra,
wadźrajana).
O Bogu .
Buddyści nie czczą Boga jako absolutu. Budda twierdził, że roztrząsanie
tej kwestii jest zbędne na drodze do szczęścia. Osoby
niezwiązane z tą religią często sądzą, że buddyści czczą Buddę.
Tymczasem Siddhartha Gautama nigdy nie twierdził, że jest bogiem.
Uważa się go raczej za osobę, której udało się osiągnąć cel dążeń
wszystkich buddystów, a mianowicie duchowe oświecenie
prowadzące do wyzwolenia z nieustannego cyklu narodzin i śmierci.
Księga Świeta .
Zbiór świętych ksiąg określany jest mianem Tipitaka czyli Trójkosz
lub Trzy Kosze. Tradycja podaje iż teksty w nim zawarte zostały
zebrane na I soborze buddyjskim w Rajagriha ok. roku 486 p.n.e.
tam to zebrano ustne nauki Buddy zapamiętane przez jego uczniów.
Początkowo były przekazywane ustnie aż do 100 roku gdy to na Sri
Lance król Vattagamani każe go spisać. Tipitaka jest spisana w
języku Pali.
Obecnie Tipitaka składa się z:
* Vinaya Pitaka - zbiór klasztornej dyscypliny
* Sutta Pitaka - zbiór sutt czyli tekstów-mów Buddy
* Abhidhamma Pitaka - zbiór tekstów dotyczących wyższej nauki
W skład Tipitaki wchodzą także teksty pozakanoniczne w zależności od kraju:
*Birma - Milindapañha (Pytania Króla Milindy)
* Tajlandia - Nettippakarana (Komentarze) i Petakopadesa (Instrukcje Dotyczące
Tipitaki)
Za święte uznawane są także teksty nie wchodzące w skład Tipitaki i napisane
znacznie później, jednak Tipitaki dotyczące. Są to:
* Komentarze np.Samantapasadika (Buddhaghosa; V wiek)
*Subkomentarze np .Vajirabuddhi-tika (Vajirabuddhi; XI - XII wiek)
*Quasi-kanoniczne teksty np . Nettipakarana i Petakopadesa (Mahakaccayana?;
około I wieku?)
* Kroniki i historyczne sprawozdania: np . o Dipavamsa (autor nieznany; po IV
wieku). "Kronika Wyspy."
*Żywoty Buddy np. Jinalankara (Buddharakkhita; XII wiek).
*Przeróżne - niesklasyfikowane np. Vimuttimagga (Upatissa; I wiek). "Ścieżka
Wolności."
Buddyzm Mahajana
W skład świętych tekstów buddyzmu mahajany wchodzą liczne sutry
mahajany .W odróżnieniu od tekstów Kanonu Palijskiego są
spisane w sanskrycie
Buddyzm tybetański
Buddyzm tybetański za święte uznaje wszystkie teksty z Kanonu
Palijskiego, a także sutry i siastry mahajany i teksty tantryczne.
Tybetańczycy stworzyli także ogromny zbiór komentarzy do sutr i
siastr, a także rozliczne teksty zawierające opisy praktyk. Każdy
z tekstów zawierających odniesienia do Buddy, Dharmy i Sanghi jest
traktowany jako święty.
Symbole religijne.
"Koło Dharmy" –
najczęściej
spotykany
buddyjski symbol
Kwiat Lotosu
Obyczajowość
Medytacja stanowi przede wszystkim pewną indywidualną praktyką, której
fundament to medytacja i zachowywanie podstawowych zasad etycznych: majtri
(współczucia i przyjaznego nastawienia wobec wszystkich istot), ahinsy
(nieczynienia krzywdy żadnej z nich), karuny (miłosierdzia) - rytuał i kult nie
grają w nim roli pierwszoplanowej.Nie istnieje też jakaś specjalna forma przyjęcia
owej religii - buddystą staje się ten, kto podzielając wiarę w Cztery Szlachetne
Prawdy zaczyna dążyć do wyzwolenia. W niektórych tradycjach nawrócenie na
buddyzm łączy się z wypowiedzeniem formuły przyjęcia schronienia w tzw. trzech
klejnotach buddyzmu: w Buddzie, Dharmie, czyli jego nauce, i Sandze, czyli
wspólnocie wyznawców.
Wymiary buddyjskie
#Wymiar obrzędowo-rytualny – w buddyzmie występują rytuały, takie jak
golenie głowy przy przystąpieniu do klasztoru, comiesięczne recytowanie
Zbioru Reguł Zakonnych, palenie kadzideł, ofiarowywanie kwiatów, pokłony.
# Wymiar doświadczeniowo-emocjonalny – centralne znaczenie w buddyzmie
ma samodoskonalenie się i dążenie do oświecenia; aspektem emocjonalnym
może być tutaj rozwój współczucia. Narzędziem ku temu celowi jest
medytacja.
# Wymiar narracyjno-mityczny – występują mity związane z życiem Buddy i
czynionymi przez niego cudami. Nieraz pojawiają się w nich bogowie i istoty
nadprzyrodzone.
# Wymiar doktrynalno-filozoficzny – pojęcia takie jak Cztery Szlachetne
Prawdy, sunjata, karma, reinkarnacja składają się na doktrynę buddyjską. W
ciągu wieków powstało również wiele buddyjskich traktatów filozoficznych.
# Wymiar etyczno-prawny – buddyści wyznają zasadę niekrzywdzenia
(ahimsa) i starają się szanować wszelkie życie (nie tylko ludzkie).
# Wymiar społeczno-instytucjonalny – mnisi gromadzą się w zakonach
(sangha). Nie ma jednak centralnej buddyjskiej instytucji, ani głównego
przywódcy, a decyzje, zgodnie z zaleceniami Buddy, mają być podejmowane
poprzez konsensus.
# Wymiar materialny – istnieją klasztory buddyjskie, a także buddyjskie dzieła
sztuki, takie jak posągi i rzeźby Buddy.
Rozmieszczenie
Dane na temat liczebności buddystów na świecie są mocno rozbieżne — w
zależności od źródeł podawane są liczby od 230 do 500 milionów (dane o
buddystach w niektórych krajach, na przykład w Polsce, są niedostępne).
Przyjmuje się, że społeczność buddystów liczy 376 milionów wyznawców, co
daje buddyzmowi piąte miejsce wśród najliczebniejszych religii świata po
chrześcijaństwie, islamie, hinduizmie i tradycyjnej, ludowej religii chińskiej.
Dominuje w Nepalu, Laosie, Bhutanie, Tajlandii, Birmie, Kambodży, Sri Lance.
Wielu buddystów mieszka też w Chinach, Japonii, Korei Południowej,
Wietnamie, Mongolii, Indonezji, Malezji oraz na obszarze Federacji Rosyjskiej.
Niewielkie gminy buddyjskie znajdują się w Europie.
W Indiach, swojej ojczyźnie buddyzm, który już wcześniej przeżywał okresy
kryzysu, upadł po najazdach muzułmańskich plemion turecko-afgańskich w
XI-XIII w. Dziś jest tam niemal nieobecny (wyznaje go ok. 3 800 tys., tj. 0,7%
mieszkańców).
Flaga buddyjska.
Świątynia buddyjska,
Nepal
Świątynia buddyjska w okolicach
Bhraka, Nepal
Stupa, dolina Marsyangdi,
Nepal
Myanmar, Pagan,
posąg Buddy
Tybetańskie Koło Życia,
na którym tradycyjnie
zaznaczane jest Sześć
Światów
Historyczny park Sukhothai