Rola pieniądza we współczesnej polityce pieniężnej

Rola pieniądza we współczesnej polityce pieniężnej
Głównym celem polityki pieniężnej NBP jest stabilizacja ogólnego poziomu cen. Gdy pieniądza w gospodarce
jest za dużo, towary i usługi drożeją, czyli pojawia się inflacja. Z kolei zbyt mała ilość pieniądza powoduje również szkodliwy dla gospodarki - spadek ogólnego poziomu cen. Rola agregatów pieniężnych w realizacji
polityki pieniężnej jest dosyć ograniczona i sprowadza się właściwie do tego, że ilość pieniądza może być
pewnym wskaźnikiem zmian popytu oraz zmian inflacji. Przez pieniądz, w znaczeniu używanym w polityce
pieniężnej, rozumie się sumę wszystkich środków pieniężnych będących w posiadaniu gospodarstw
domowych i podmiotów gospodarczych, które mogą być wykorzystane do zakupu dóbr. A więc pieniądzem
jest gotówka w naszych portfelach, pieniądze na rachunkach bankowych, środki zamrożone w lokatach
terminowych w bankach. Do mierzenia ilości pieniądza wykorzystuje się tzw. agregaty monetarne. W Polsce
do najważniejszych należą M0, M1 oraz M3. W skład M0 wchodzi gotówka w obiegu, gotówka w kasach
banków
oraz
depozyty
banków
komercyjnych
w
banku
centralnym.
M1 składa się z gotówki w obiegu oraz depozytów na żądanie składanych w bankach komercyjnych przez
gospodarstwa domowe i przedsiębiorców. M3 jest to M1 powiększone o depozyty terminowe o terminie
zapadalności nie przekraczającym dwóch lat.
Płynność agregatów pieniężnych
Im wyższy numer przy M, tym mniej płynne są składniki danego agregatu. Na przykład M1 składa się z
gotówki i depozytów bieżących, które można praktycznie w każdej chwili wykorzystać do robienia zakupów. Z
kolei depozytów złożonych w banku np. na rok, które wchodzą w skład M3, nie można od razu wykorzystać do
wykonania płatności – najpierw trzeba się skontaktować z bankiem i zerwać umowę o depozyt. Wiąże się to
zwykle z kosztami w postaci utraty odsetek. Z przedstawionych definicji wynika, że pieniądz M0 jest
najbardziej związany ze składnikami bilansu banku centralnego, jego struktura odzwierciedla sytuację
płynnościową na rynku międzybankowym. Wartości agregatów M1 oraz M3 wynikają z zachowań
oszczędnościowych gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Wraz ze wzrostem dochodu społeczeństwa
należy się spodziewać wzrostu agregatów M1 oraz M3. Podobnie, należy się spodziewać ich wzrostu w ujęciu
nominalnym wraz ze wzrostem inflacji.
Wpływ banku centralnego na wartości agregatów monetarnych
Bank centralny nie jest w stanie kontrolować wartości agregatów monetarnych. W przypadku M1 oraz
M3 jest to oczywiste, gdyż przecież to sami ludzie, a nie bank centralny, decydują, czy chcą przechowywać
swoje pieniądze na rachunkach terminowych w bankach czy też może w postaci gotówki w domu. W
przypadku agregatu M0 sytuacja jest bardziej skomplikowana. Bank centralny mógłby w pełni kontrolować
wartość M0 – w jego skład wchodzi przecież gotówka, której mógłby się nie zgodzić wyemitować ani więcej ani
mniej, oraz depozyty banków komercyjnych, których stanu bank centralny także mógłby nie korygować przy
pomocy operacji otwartego rynku. Wówczas banki komercyjne mogłyby zamieniać swoje depozyty w banku
centralnym na gotówkę i vice versa, jednakże ich suma, tworząca M0, nie ulegałaby zmianom. Jak jednak już
wspominano, współczesne banki centralne decydują się na kontrolę stóp procentowych na rynku
międzybankowym, zatem muszą dostarczać pieniądza tyle, na ile wskazuje rozwój sytuacji na tym rynku.
Inaczej stopy procentowe mogłyby ulegać niekontrolowanym zmianom. Dlatego także wartość M0 kształtuje nie
bank centralny, lecz banki komercyjne wraz ze swymi klientami, którzy wspólnie decydują o przyznawaniu
kredytów, składaniu depozytów oraz wybieraniu gotówki z kas banków.
Skoro bank centralny nie kontroluje agregatów monetarnych, jaka jest ich rola w polityce pieniężnej?
Wartości agregatów M1 oraz M3 zależą od tempa rozwoju gospodarczego oraz od inflacji, zatem można je
wykorzystywać jako wskaźniki informujące o tym, co się dzieje z tymi dwoma najważniejszymi kategoriami
makroekonomicznymi. Atutem agregatów monetarnych jest to, że ich wartości są dostępne szybko i
charakteryzują się dużą dokładnością – dlatego na ich podstawie można z pewnym wyprzedzeniem wnioskować
np. o zmianach inflacji. Choć z drugiej strony, przy obecnie szybko zmieniających się rynkach finansowych i
wciąż powstających nowych produktach finansowych, znalezienie stabilnych zależności między pieniądzem a
np. inflacją wcale nie jest łatwe.
Kontrola podaży pieniądza przez bank centralny i jej skutki
Jeśli np. bank centralny zdecyduje się na kontrolę agregatu M0 zamiast stóp procentowych na rynku
międzybankowym, wówczas rola pieniądza mierzonego agregatem M0 automatycznie zyskuje na praktycznym
znaczeniu. Rola pieniądza mierzonego szerszymi agregatami monetarnymi jest znacznie większa np. w krajach,
w których dopuszczalne jest finansowanie deficytu budżetowego przez bank centralny. Może wtedy dochodzić
do wzrostów wartości agregatów monetarnych bez pośrednictwa rynku kredytowego, tzn. poprzez przekazanie
środków przez bank centralny rządowi na pokrycie jego wydatków. Dodatkowe pieniądze w posiadaniu budżetu
powodują zwiększenie popytu ze strony rządu i wzrost cen. Powstaje zatem następująca zależność: im więcej
pieniądza, tym wyższa inflacja. Na podobnych założeniach opiera się także koncepcja tzw. "pieniędzy z
helikoptera". Mówi ona o hipotetycznej sytuacji, w której bank centralny nagle zrzuca na ziemię, np. z
samolotu, duży ładunek gotówki. Gotówka ta trafia do rąk ludzi, co powoduje, że ceny wszystkiego rosną, gdyż
kupujący dysponują większą ilością pieniędzy, a ilość dóbr na rynku pozostaje bez zmian. A zatem ponownie
wzrost ilości pieniądza powoduje wzrost inflacji.
Obie koncepcje opierają się na założeniach, że bank centralny może "wstrzyknąć" do gospodarki więcej
pieniędzy niż wynika z wielkości produkcji oraz aktualnego poziomu cen. Jednak współcześnie w wielu krajach
regulacje prawne to uniemożliwiają. Banki centralne nie mogą finansować deficytu budżetowego rządu. Trudno
sobie także wyobrazić bank centralny, rozdający pieniądze na ulicach. Oczywiście, w jakichś specjalnych
okolicznościach lub po gruntownych zmianach prawa, takie sytuacje mogą mieć miejsce, jednak
prawdopodobieństwo ich zajścia w normalnym, codziennym funkcjonowaniu gospodarki jest znikome. Z drugiej
strony należy pamiętać, że na świecie istnieją kraje, w których takie działania są możliwe i się zdarzają – chodzi
tu głównie o finansowanie deficytu budżetowego w banku centralnym. Kraje te jednak zazwyczaj mają
problemy z wysoką inflacją i z brakiem zaufania do lokalnej waluty.
Wśród ekonomistów wciąż ma miejsce spór o rolę pieniądza we współczesnej polityce pieniężnej,
szczególnie w bankach działających w ramach systemu BCI. Wielu z nich wyraża pogląd, że pieniądz gra
aktywną rolę i że jest przyczyną inflacji. Jednak praktyka działania tych banków centralnych, wyrażająca się
m.in. kontrolowaniem stóp procentowych na rynku międzybankowym oraz nieuwzględnianiem agregatów
monetarnych w modelach transmisji monetarnej, wskazuje na ograniczoną rolę pieniądza. Rola agregatów
monetarnych sprowadza się do tego, że są one dodatkowymi indykatorami napięć inflacyjnych, gdyż ich zmiany
są powiązane ze zmianami sytuacji w całej gospodarce, i jako takie niosą dodatkową informację dla władz
monetarnych
Podsumowanie
Przez pieniądz w znaczeniu używanym w polityce pieniężnej rozumie się sumę wszystkich środków
pieniężnych będących w posiadaniu gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych, które mogą być
wykorzystane do zakupu dóbr. Aby zmierzyć ilość pieniądza, stosowane są specjalne miary pieniądza, tzw.
agregaty monetarne. W Polsce do najważniejszych należą M0, M1 oraz M3. W skład agregatu M0 wchodzą
najbardziej płynne środki (gotówka w obiegu, gotówka w kasach banków, depozyty banków komercyjnych w
banku centralnym). Najmniej płynne środki pieniężne obejmuje agregat M3. W większości współczesnych
państw, w których bankom centralnym zakazuje się finansowania deficytu budżetowego, rola pieniądza jest
ograniczona. Banki centralne starają się dopasować jego ilość do rzeczywistego poziomu produkcji i konsumpcji
w gospodarce. Pieniądz staje się więc raczej wskaźnikiem sytuacji gospodarczej, niż jej przyczyną.