czesc-4---odrodzenie

RENESANS W EUROPIE I W POLSCE
Odrodzenie (renesans) – epoka w dziejach kultury Europy, trwająca od końca XV do końca XVI w.
Jej cechą charakterystyczną było odradzanie się (naśladowanie) wzorców klasycznych, antycznych
(kultury starożytnej Grecji i Rzymu), które łączono z elementami chrześcijańskimi.
Kolebką renesansu były Włochy. Do najważniejszych zjawisk tej epoki zaliczamy:



WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE
REFORMACJĘ I KONTRREFORMACJĘ
ROZWÓJ KULTURY I NAUKI
WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE
Najważniejsze wynalazki umożliwiające pływanie statku na otwartych morzach




Karawela – lekki, szybki i zwrotny żaglowiec mający wysokie burty oraz dużą ładowność (można było
zabrać duże zapasy żywności i pitnej wody, co pozwalało daleko odbić od brzegu), zbudowany w XV w.
przez Portugalczyków. Dzięki ruchomym rejom żegluga była możliwa niezależnie od kierunku
wiatru
Busola, Kompas – przyrządy wyposażone w igłę magnetyczną, służące do wyznaczania kierunków
świata
Log – przyrząd do mierzenia prędkości płynącego statku
Astrolabium – przyrząd służący do ustalania szerokości geograficznej na podstawie położenia
statku w stosunki do położenia ciał niebieskich
Przyczyny odkryć:






podboje prowadzone przez Turków osmańskich (byli muzułmanami, tak jak Arabowie), a które
doprowadziły do podboju Konstantynopola i zablokowania Szlaku Jedwabnego używanego od
starożytności, ciągnącego się od Chin (gdzie produkowano jedwab) przez kraje arabskie do
czarnomorskich i śródziemnomorskich wybrzeży Europy
nowe wynalazki umożliwiające dalekosiężne wyprawy: karawele, kompas, busola, rozwój
kartografii (nauka zajmująca się sporządzaniem map)
przeludnienie Europy pozbawiły część średniej szlachty środków do życia, zwłaszcza młodszych
synów rycerskich
chęć szerzenia chrześcijaństwa
ciekawość świata
chęć zdobycia surowców, ziemi pod uprawę, szukanie nowych terenów łownych
Najważniejsze odkrycia geograficzne:





Bartolomeo (Bartłomiej) Diaz - odkrył Przylądek Dobrej Nadziei
Krzysztof Kolumb (Włoch w służbie hiszpańskiej) - odkrył Amerykę w 1492 r.;
Vasco da Gama - odkrył drogę morską do Indii
Amerigo Vespucci - zbadał Amerykę Południową i opisał „Nowy Świat”
Ferdynand Magellan- opłynął dookoła Ziemię w latach 1519-1522
Magellan dowiódł kulistości Ziemi, jednak zginął na Filipinach, walcząc z tubylcami
Mapa odkryć geograficznych
A – Krzysztof Kolumb
B – Ferdynand Magellan
C – Vasco da Gama
D - Bartłomiej Diaz
Skutki wielkich odkryć geograficznych:









rozwój handlu dalekomorskiego
napływ do Europy: ziemniaków, pomidorów, kukurydzy, kakao i tytoniu oraz kruszców złota,
srebra, pereł, kości słoniowej i przypraw
zniszczenie kultur prekolumbijskich w Ameryce : Inków, Azteków – te plemiona indiańskie
zniszczyli konkwistadorzy
śmierć milionów rdzennych mieszkańców Ameryki
rozwój żeglugi, nauki
odkrycie nowych morskich szlaków handlowych
rozwój niewolnictwa – handel czarnymi niewolnikami
powstanie potęg kolonialnych - Hiszpania i Portugalia stały się imperiami kolonialnymi;
podzieliły nowo odkrytego ziemie na dwie strefy wpływów – hiszpańską i portugalską
poszerzenie wiedzy o świecie, m.in. o kulistości Ziemi
Zakończył się pewien okres w historii cywilizacji europejskiej –
1492 r., czyli datę odkrycia Ameryki przez Kolumba, uważa się
za koniec średniowiecza i początek nowożytności.
Pierwsza część epoki nowożytnej nazywamy ODRODZENIEM
REFORMACJA W EUROPIE
ruch religijno-społeczny w XVI-wiecznej Europie zmierzający do naprawy Kościoła

Przyczyny reformacji:
 kryzys w Kościele katolickim- gromadzenie bogactw, spadek moralności i wykształcenia
duchownych
 symonia - kupowanie urzędów kościelnych
 nepotyzm - obsadzanie stanowisk w Kościele krewnymi i znajomymi
 sprzedaż odpustów
 osłabienie autorytetu Kościoła, swobodniejsza krytyka Kościoła

Nowe wyznania:
Protestanci – osoby popierające reformację; zbór – gmina protestancka, świątynia protestantów
 luteranizm – jeden z głównych systemów religijnych w protestantyzmie, oparty na doktrynie M.
Lutra, która uznaje zbawienie przez samą wiarę w Chrystusa, odrzuca autorytet papieża, sakramenty
oprócz chrztu i komunii, wprowadza do liturgii język narodowy w miejsce łaciny; wyznanie
ewangelicko-augsburskie.
 kalwinizm – jedna z głównych doktryn religijnych protestantyzmu, stworzona i wyłożona w
dziełach Jana Kalwina, która stała się podstawą ruchu wyznaniowego, ujmowanego w rozmaite
systemy i „wyznania” różniące się między sobą w szczegółach dogmatycznych. Podstawą doktryny
kalwinizmu jest nauka o predestynacji, głoszącej, że Bóg jednych ludzi przeznaczył na zbawienie,
a innych na potępienie, stąd dla kalwinizmu moralność nie polega na zdobywaniu zasług wobec
Boga i „kupowaniu nieba”, lecz na spełnianiu dobrych uczynków, które są dowodem przynależności
do grona wybranych. We Francji byli zwani hugenotami
 anglikanizm – religia rozpowszechniona gł. w Anglii, uznaje głowę państwa za głowę Kościoła,
odrzuca liturgię, kult świętych i celibat; wyłonił się z Kościoła katolickiego w XVI w. w związku ze
sporem między Henrykiem VIII Tudorem a papiestwem o unieważnienie małżeństwa króla z
Katarzyną Aragońską; w 1534 parlament angielski uchwalił Akt supremacji, ogłaszający króla
„jedyną i najwyższą na ziemi głową Kościoła anglikańskiego”
 - unitarianizm (arianizm, bracia polscy) – jeden z odłamów protestanckich; najbardziej radykalny,
odrzucał istnienie Trójcy Świętej oraz boskości Chrystusa, krytykowali go luteranie i kalwiniści

Ważne wydarzenia związane z reformacją w Europie i Polsce
 1517r. – Marcin Luter przybija kartę z 95 tezami dotyczącymi krytyki Kościoła – narodzenie
nowego ruchu religijnego – reformacji.
 1524-1525 – wojna chłopska w Niemczech; zbrojne wystąpienie chłopów oraz niektórych miast w
południowych i środkowych Niemczech. Niezadowolenie z rosnącego ucisku zbiegło się z
postulatami reform religijnych, arozwój reformacji rozbudził nadzieje chłopów na poprawę
warunków bytu. Chłopami dowodził Tomasz Münzer
 1555r. – pokój w Augsburgu- kończył wojny religijne w państwach niemieckich; przyświecała mu
zasada „cuius regio, eius religio” – „czyj kraj, tego religia”
 1572r. – noc Świętego Bartłomieja- rzeź hugonotów dokonana przez katolików w nocy z 23 na 24
sierpnia w Paryżu
 1573r.r. – polski Sejm uchwala konfederację warszawską zapewniającą swobody wyznania w
Rzeczypospolitej. Gwarantowała bezwarunkowy i wieczny pokój między wszystkimi różniącymi się
w wierze, zapewniała innowiercom równouprawnienie z katolikami i opiekę państwa.
Gwarantowała w Polsce tolerancję religijną
 1618 -1648 – wojna 30-toletnia w Europie między państwami protestanckimi a katolickimi
KONTREFORMACJA
W celu powstrzymania reformacji w ramach Kościoła katolickiego podjęto zdecydowane działania.

W Trydencie od 1545 do 1563 roku toczyły się obrady soboru, podczas których szczegółowo
omawiano sprawy wiary i organizacji Kościoła. Tym samym rozpoczynał się okres
kontrreformacji.
Uchwały soboru trydenckiego:
 potępiono Lutra i głoszone przez niego poglądy - uznano je za herezje
 ustalono obowiązujące wiernych zasady wiary katolickiej - dogmaty




potwierdzono, że papież jest głową Kościoła
uporządkowano administrację kościelną
wzmocniono dyscyplinę kościelną
opracowano Indeks Ksiąg Zakazanych

Inne działania Kościoła katolickiego, aby zwalczyć reformację:





ograniczano swobodę druku dla pism protestanckich
opracowano nowy Katechizm Kościoła katolickiego
ujednolicono liturgię
wznowiono działalność sądów inkwizycyjnych – Święta Inkwizycja
działa nowy zakon założony przez Ignacego Loyolę (czyt. lojolę), zakon jezuicki.
Organizował on szkoły, rekolekcje i misje, polemizował z protestantami, nawracał
 rozwija się sztuka religijna, nowy styl zwany barokiem, pełen ozdób i przepychy, aby zachęcić
innowierców / dysydentów / do powrotu do Kościoła katolickiego
 zakładano nowe szkoły dla duchowieństwa
RENESANS W EUROPIE I W POLSCE
Główne przyczyny powstania renesansu we Włoszech:






we Włoszech zachowały się ślady kultury rzymskiej (budowle, ruiny, dzieła sztuki), podziwiane
przez ludzi późnego średniowiecza (sztukę antyczną uznawano za doskonalszą od średniowiecznej)
po podboju Konstantynopola – stolicy Cesarstwa Wschodniorzymskiego (Bizantyjskiego) przez
Turków w 1453 r.- we Włoszech schronili się uczeni greccy z Bizancjum, którzy upowszechniali
tu wiedzę o dziełach starożytnych pisarzy, zwłaszcza greckich
osłabienie autorytetu kościoła katolickiego (w wyniku wielu odkryć geograficznych i
wynalazków rozwijała się nauka, przez co poglądy głoszone przez kościół traciły na znaczeniu,
często były nieaktualne, przestarzałe (np. teoria heliocentryczna Kopernika podważała teorię
geocentryczną od wieków głoszoną przez kościół),
wynalezienie ruchomej czcionki przez Gutenberga 1450r. pozwalało szybko rozpowszechniać
książki
rozwój miast przy głównych szlakach handlowych oraz wzmocnienie pozycji bogatego
mieszczaństwa głównie z Genui, Wenecji, Florencji, Mediolanu i Rzymu
rozbicie Włoch, które składało się z licznych mniejszych i większych państw – ich władcy, chcąc
zyskać sławę, sprowadzali wybitnych artystów i literatów i stawali się ich mecenasami.
Humanizm (łac. homo – człowiek, zaś humanus – ludzki) – prąd umysłowy i kulturalny okresu
odrodzenia.
W centrum zainteresowania stawiał człowieka (człowiek miał być „pępkiem wszechświata ) i wszystko,
co jego dotyczyło. Interesowano się nie tylko osiągnięciem zbawienia po śmierci, lecz przede wszystkim
sprawami doczesnymi.
Hasło renesansu brzmiało: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”
(twórcą tych słów był Terencjusz – starożytny rzymski komediopisarz).
To rysunek upowszechniony przez Leonarda da Vinci.
Przedstawia figurę nagiego mężczyzny w dwóch nałożonych na siebie pozycjach, wpisaną w okrąg i
kwadrat. Rysunek stanowi ilustrację do fragmentu traktatu Witruwiusza, poświęconego proporcjom
ludzkiego ciała (m.in. zwrócono uwagę na fakt, że wysokość dorosłego człowieka równa się w
przybliżeniu szerokości jego rozstawionych ramion). Pępek witruwiańskiego człowieka jest środkiem
okręgu, w który jest wpisany. Doskonale oddaje ducha humanizmu renesansowego, stawiającego
człowieka w centrum wszechświata.
Najważniejsze cechy renesansu to:







zainteresowanie człowiekiem (rozwój humanizmu)
stawianie spraw świeckich ponad religijne – artystów bardziej interesowało życie doczesne,
ziemskie niż życie pośmiertne i sprawy zbawienia)
naśladownictwo sztuki antyku
narodowy charakter kultury - literaturę tworzono w językach narodowych
rozwój nauki i sztuki
indywidualizm - starano się tworzyć coś oryginalnego
rozwinął się mecenat (zamożni ludzie stawali się mecenasami sztuki, czyli opiekowali się artystami).
Cechy malarstwa renesansowego:
- realizm i naturalizm
- pojawienie się krajobrazu w tle
- użycie światłocienia
- zastosowanie perspektywy
- malowanie fresków (malowideł na mokrym tynku)
- malowanie portretów i natury
- charakterystyczny półuśmiech widniejący na twarzach postaci (postacie stawały się bardziej tajemnicze);
- tematyka religijna i świecka (coraz częściej malowano zwykłych ludzi, sceny historyczne i mitologiczne).
Cechy rzeźby renesansowej:
- nagość postaci
- dynamizm (ruch, gestykulacja) i proporcjonalność postaci
- ukazywanie szczegółów anatomicznych (żyły, mięśnie)
- realizm
Cechy architektury:
- rozbudowanie budowli w poziomie (strzelistość gotycka zastąpiona poziomem)
- liczne kolumny, arkady, krużganki
- dachy płaskie i kopuły
- sufity kasetonowe
Artyści i ich dzieła:
- Leonardo da Vinci: „Mona Lisa , „Dama z łasiczką ( Dama z gronostajem ), „Ostatnia wieczerza”
- Michał Anioł (Buonarroti): freski w Kaplicy Sykstyńskiej, kopuła Bazyliki św. Piotra , rzeźby „Dawid” ,
„Mojżesz , „Pieta”
- Rafael Santi: „Szkoła Ateńska” , często malował Madonnę (Matkę Boską z Dzieciątkiem)
- Sandro Botticelli: „Narodziny Wenus”
RENESANS W POLSCE – XVIw.
Renesans, zwany inaczej odrodzeniem był dla Polski czasem szczególnym. Za panowania ostatnich królów
z dynastii Jagiellonów, Zygmunta Starego i jego syna Zygmunta Augusta, nasze państwo stało się
jednym z najpotężniejszych krajów w Europie. Okres ten nazywamy "złotym wiekiem".

Prężnie działała Akademia Krakowska, później nazwana Uniwersytetem Jagiellońskim. Jak
pamiętacie Akademia powstała jeszcze w czasach Kazimierza Wielkiego, w 1364, jednak lata
świetności tej uczelni przypadają na czasy Jagiellońskie Dzięki hojności królowej Jadwigi, żony
Władysława Jagiełły, która podarowała uniwersytetowi swoje insygnia koronacyjne Akademia
rozkwitła. Na studia do Krakowa przybywali młodzi studenci z wielu krajów Europy. Jednym z
absolwentów tej uczelni był wybitny astronom - Mikołaj Kopernik. Teorię heliocentryczną
przedstawił w dziele "O obrotach sfer niebieskich" zmieniło ono dotychczasowy pogląd o
wszechświecie.
Oprócz astronomii w XVIw. w Rzeczpospolitej rozwijały się także inne dziedziny nauki:
 Maciej z Miechowa – geograf, opublikował „Traktat o dwóch Sarmacjach”
 Marcin Kromer – historyk, autor kroniki opisującej dzieje Polski do 1505r.

W Europie w XVIw. coraz więcej pisarzy zaczęło tworzyć w językach narodowych, nie po łacinie.
W Polsce jednym z pierwszych był Mikołaj Rej. Twierdził on, że język polski nie jest gorszy od
łaciny ani od innych języków obcych. Wyraził to w słynnych słowach: „Niechaj narodowie, wżdy
postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. Mikołaj Rej utorował drogę językowi
polskiemu, ale na prawdziwe wyżyny artyzmu wzniósł się Jan Kochanowski- twórca słynnych
fraszek pieśni i trenów. Zgodnie z ideami humanizmu, głosił w swych utworach pochwałę życia i
podziw dla przyrody.
Do najwybitniejszych polskich myślicieli tego okresu należą:


Andrzej Frycz Modrzewski, był on działaczem politycznym i rzecznikiem reform ustrojowych w
Polsce. Wydał dzieło „O naprawie Rzeczypospolitej” , krytykując w nim organizację
współczesnego społeczeństwa, domagał się także równości wszystkich wobec prawa.
Piotr Skarga - polski jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel
kontrreformacji, autor Żywotów świętych i Kazań sejmowych.

Renesans to także wielkie zmiany w architekturze. Rozbudowywały się i piękniały miasta.
Do dziś możemy podziwiać:






ratusze w Sandomierzu, czy Poznaniu
rynek z kamieniczkami w Zamościu
krakowskie Sukiennice
pałac w Baranowie (zwany małym Wawelem)
kamieniczki na rynku w Kazimierzu nad Wisłą
perłą architektoniczną jest bez wątpienia Wawel, a w szczególności kaplica Zygmuntowska
Kolebką renesansu były Włochy. Polskę łączyły z tym krajem bardzo ścisłe więzy, głównie za sprawą żony
Zygmunta Starego, królowej Bony. Wraz z jej pojawieniem się w naszym kraju na dwór wawelski
przybyli architekci, malarze i uczeni. Królowa nauczyła swych poddanych jeść wiele nowych potraw, m.in.
warzywa. Dowód na to pozostał w nazwie "włoszczyzna", pokazała nowy sposób ubierania się, podejścia do
sztuki.
Autor: Ewa Włodarczyk