1 W POSZUKIWANIU NOWEJ DUCHOWOŚCI – REFORMACJA A
advertisement
W POSZUKIWANIU NOWEJ DUCHOWOŚCI – REFORMACJA A REFORMA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO PRZYCZYNY REFORMACJI Reformacja, obok przemian społeczno-gospodarczych i odkryć geograficznych, należy do najważniejszych wydarzeń w historii XVI w. Przyczyny, które doprowadziły do jej "wybuchu" były różnorodne. Z jednej strony był to ostry kryzys Kościoła katolickiego, upadek moralny duchowieństwa, co spotykało się z coraz większą niechęcią ze strony wiernych, a z drugiej zwiększenie ucisku feudalnego przez władców i Kościół katolicki. Wszystkie te antagonizmy najostrzej widoczne były w Niemczech. Tam też wystąpienie Marcina Lutra rozpoczęło epokę reformacji, zapoczątkowując zarazem rozbicie jedności Kościoła katolickiego. Luter, będąc duchownym, widział od wewnątrz nieprawidłowości w Kościele katolickim. Akcja zbierania pieniędzy na budowę bazyliki świętego Piotra w Rzymie poprzez sprzedaż odpustów wywołała jego gorący sprzeciw. 31 października 1517 roku Marcin Luter ogłosił w Wittenberdze 95 tez przeciw odpustom. Stały się one podstawą jego nauki. Luter głosił, że najważniejsza dla zbawienia jest szczera wiara w Boga, gdyż człowiek ze swej natury jest grzeszny. Zniósł celibat duchownych, wprowadził język narodowy do liturgii, ograniczył obrzędowość i sakramenty, pozostawiając tylko chrzest i komunię świętą. Jednocześnie uważał, iż chrześcijanin jest wolny tylko w sprawach duchowych, w społecznych musi podporządkować się władzy świeckiej. W 1520 roku papież Leon X ogłosił bullę potępiającą naukę Lutra i żądającą jednocześnie od niego odwołania poglądów w ciągu 60 dni. Ten nie podporządkował się papieżowi, zyskując coraz większe zastępy zwolenników. W 1521 roku Luter uniknął aresztowania i znalazł schronienie na zamku w Wartburgu, w tymże roku cesarz Karol V wydał edykt uznający go za heretyka i skazujący na banicję. REFORMACJA W KRAJACH NIEMIECKICH Działalność Marcina Lutra spotkała się z poparciem znacznej części społeczeństwa niemieckiego. Przeciwko Kościołowi występowali pospołu mieszczanie chłopi, szlachta i książęta. Istotnym motywem tych wystąpień była chęć uwolnienia się od rozmaitych danin na jego rzecz. Ponadto myślano nad zagarnięciem dóbr znajdujących się w ręku Kościoła. Chłopi chcieli także zmiany istniejących stosunków społecznych dążąc do wyzwolenia się z zależności od szlachty. Za wyjątkowo radykalnego zwolennika reformacji uznaje się Tomasza Münzera, który między innymi negował całkowicie istniejące feudalne stosunki społeczne. Odwoływał się głównie do chłopów. Już wcześniej wybuchały powstania chłopów, którzy chcieli zmniejszenia ucisku feudalnego i reformy Kościoła katolickiego. Działalność Münzera miała wpływ na najdramatyczniejsze wydarzenia tego okresu, zwane wojną chłopską. Miała ona miejsce w 1525 r. i zakończyła się klęską oddziałów chłopskich. W tzw. 12 Elektor saski z M. Lutrem i F. Melanchtonemartykułach z Memmingen sformułowano cele walki, między innymi żądano wolności słowa bożego, ograniczenia dziesięcin, wolności polowań i rybołówstwa oraz zniesienia poddaństwa. Wystąpienie chłopów potępił Luter. Na sejmie Rzeszy w Spirze w 1529 r. część posłów złożyła uroczysty protest przeciw niedopuszczeniu przez cesarza Karola V do jakichkolwiek zmian w Kościele katolickim - stąd nazwa protestantyzm. Obie strony były bliskie zbrojnego starcia, ale ze względu na niebezpieczeństwo tureckie zawarto tzw. pokój religijny w Norymberdze. Po ustaniu 1 niebezpieczeństwa ze strony Turcji sytuacja zaczęła się znów zaostrzać. W Niemczech doszło do wybuchu wojen religijnych. WOJNY RELIGIJNE W NIEMCZECH Mimo upadku powstania chłopów wrzenie w Niemczech nie ustawało. Cesarz Karol V , toczący wojny z Francją i Turcją, zajmował początkowo stanowisko ugodowe. Na sejmie Rzeszy w Spirze zabronił jednak naruszania praw biskupów, a zwłaszcza zagarniania ich dóbr. Na następnym sejmie, w Augsburgu, również nie doszło do zgody, a protestancki teolog Filip Melanchton przedstawił nowe wyznanie wiary. Stało się ono podstawą doktrynalną luteranizmu. W 1531 r. protestanci niemieccy utworzyli tzw. związek szmalkaldzki, przeciw któremu w 1546 r. wystąpił Karol V. Wojna trwała ze zmiennym szczęściem aż do 1555 r. Rozwiązanie przyniósł sejm w Augsburgu. W dniu 25 września 1555 r. zawarto pokój religijny. Uznano wyznanie protestanckie, wprowadzając zasadę "cuius regio, eius religio" (łac.) - czyj kraj (władza), tego religia. Według tej zasady, religia władcy była dominującą w jego państwie. Pokój augsburski położył kres wojnom, ale nie uregulował całkowicie stosunków między katolikami a protestantami. W XVII wieku konflikt został wznowiony w postaci wojny trzydziestoletniej. REFORMACJA WE FRANCJI Idee reformacyjne Marcina Lutra szybko zdobyły sobie zwolenników we Francji. Jednakże luteranizm nie zapuścił tam głębiej korzeni, wyparty przez naukę Jana Kalwina . Francuscy wyznawcy kalwinizmu nazywani byli hugenotami. Kalwinizm szerzył się głównie wśród mieszczaństwa i szlachty w południowo-zachodniej i północno-wschodniej części Francji. Ruch hugenotów miał przede wszystkim podłoże polityczne, opozycja szlachecka (hugenocka) za cel stawiała sobie reformę ustroju państwowego, to znaczy ograniczenie absolutyzmu królewskiego. Hugenoci byli powiązani z potężnym rodem francuskim Burbonów , z kolei szlachta katolicka skupiona była wokół arystokratycznego rodu de Guise, zwanego Gwizjuszami. Spór między stronnictwami przeistoczył się w krwawe wojny religijne, które trwały z przerwami prawie 36 lat, od 1562 do 1598 roku. W wojny te włączały się inne kraje: po stronie katolików opowiedziała się Hiszpania, natomiast hugenoci mieli poparcie Anglii i protestanckich książąt niemieckich. WOJNY RELIGIJNE WE FRANCJI Wojny religijne we Francji przybrały niezwykle krwawy charakter. Świadczy o tym rzeź hugenotów (protestantów) w Paryżu z 23 na 24 sierpnia 1572 roku, zwana Nocą Św. Bartłomieja, w trakcie której zginęło około 3 tys. osób. Byli to hugenoci przybyli na ślub Henryka, króla Nawarry z Małgorzatą Valois - siostrą króla Karola IX. Przygasła wojna rozgorzała na nowo ze zdwojoną siłą. Pokój udało się osiągnąć dopiero po śmierci ostatniego Walezjusza - Henryka III, króla Francji, który zmarł nie pozostawiwszy męskiego potomka. W wyniku tzw. Wojny Trzech Henryków (walki toczyły się pomiędzy królem Francji Henrykiem III, Henrykiem Burbonem, królem Nawarry i Henrykiem, księciem de Guise) zwycięzcą został Henryk Burbon, który dzięki temu zasiadł na tronie Francji jako Henryk IV Burbon. Nowy król, dotychczasowy przywódca hugenotów, obejmując tron przyjął katolicyzm, jednakże w edykcie z Nantes (nantejskim) ogłoszonym w 1598 roku zapewnił swobody religijne hugenotom, zachowując nadrzędną pozycję katolicyzmu. 2 REFORMACJA W ANGLII Stosunek króla angielskiego Henryka VIII do reformacji był na początku wrogi, chciał on bowiem ze względu na ówczesną sytuację polityczną zachować przyjazne stosunki z papiestwem. Po kilku latach sprawy polityczne i osobiste wpłynęły na zmianę stanowiska Henryka. Dążył on do rozwiązania swego małżeństwa z Katarzyną Aragońską. Papież jednak ze względów politycznych nie zezwolił na unieważnienie tego małżeństwa, choć istniały uzasadnione z punktu widzenia prawa kościelnego powody. W wyniku odmowy Henryk VIII otwarcie wystąpił przeciw kościołowi rzymskiemu, mając zapewnione pełne poparcie parlamentu. Na mocy Aktu o Sukcesji z 1534 r. poślubił Annę Boleyn, a potomstwo z tego małżeństwa zyskało pełne prawa do korony angielskiej. Równocześnie parlament zalegalizował oderwanie się kościoła angielskiego od kościoła rzymskiego uchwalając w 1534 r. Akt Supremacji. Na jego mocy król stawał się głową kościoła anglikańskiego. Akt ten w dziedzinie dogmatycznej nie wprowadzał żadnych zmian, natomiast bezwzględnie występował przeciw organizacji kościelnej: sekularyzowano dobra kościelne, rozwiązano zakony. Król w walce ze zwolennikami kościoła katolickiego sięgnął nawet do terroru. Krótkie panowanie jego następcy Edwarda VI niczego nie zmieniło. Następna królowa Maria Tudor nawiązała ponownie stosunki z Rzymem. Jej panowanie to okres reakcji katolickiej. Stosowane za jej rządów metody sprawiły, iż zyskała sobie przydomek Krwawej (Bloody) Mary. Próby restauracji katolicyzmu w Anglii zakończyły się ostatecznie niepowodzeniem jako całkowicie sprzeczne z politycznymi i gospodarczymi interesami kraju. Po Marii tron objęła Elżbieta I. KONTRREFORMACJA Reformacja zadała autorytetowi Kościoła olbrzymie straty. Papieżem, który pierwszy podjął próbę stawienia czoła reformacji był Hadrian IV, lecz dopiero Paweł III zajął się sprawą gruntownej reformy Kościoła. Pierwszym krokiem w tym kierunku, było powołanie do kolegium kardynalskiego przeciwników reformacji. Pod ich wpływem papież powołał najwyższy trybunał inkwizycyjny, tzw. Sacrum Officium. Aktywnym członkiem Świętej Inkwizycji był kardynał Carafa, późniejszy papież Paweł IV, za którego pontyfikatu ogłoszono po raz pierwszy "Index Librorum Prohibitorum" - Indeks Ksiąg Zakazanych. Najdonioślejszym posunięciem Pawła III w walce z reformacją, było zatwierdzenie nowego zakonu - Towarzystwa Jezusowego, czyli Jezuitów (1540 r.). Na czele zorganizowanego na wzór wojskowy zakonu stanął Hiszpan, Ignacy Loyola, były żołnierz, wszechstronnie wykształcony, ale fanatyczny i nietolerancyjny wobec innowierców. Za pontyfikatu Pawła III i Pawła IV miał miejsce Sobór Trydencki (lata 1545-1563). Uchwały, jakie podjęto, przeciwstawiały się całkowicie tezom reformacji. Jednocześnie zapoczątkowano reformy, zmierzające do usunięcia nadużyć w Kościele, wzmacniając go poważnie pod względem organizacyjnym. Sobór potwierdzał nieomylność papieża w sprawach wiary, powołano również specjalną komisję, której zadaniem było publikowanie i aktualizowanie Indeksu Ksiąg Zakazanych. W 1564 roku Pius IV ogłosił tzw. trydenckie wyznanie wiary, jako obowiązującą wszystkich wiernych podstawę religii katolickiej. Po soborze trydenckim nastąpił całkowity rozłam w zachodnim chrześcijaństwie, stworzył on jednak podstawy do odbudowy pozycji Kościoła katolickiego w świecie chrześcijańskim. 3
