Wskaż wpływ humanizmu i reformacji na literaturę renesansu

Wskaż wpływ humanizmu i reformacji na literaturę renesansu. Przywołaj 4
przykłady literackie.
1.
Ruchy wyznaniowe w epoce renesansu = reformacja ...
 kryzys Kościoła i władzy papieskiej oraz szerzenie się finansowych nadużyć stały się przyczyną ruchów
reformacyjnych
 przeniesienie stolicy papieskiej do Awinionu doprowadziło do tzw. schizmy zachodniej, czyli kolejnego
rozłamu w Kościele.
 wykształciły się następujące nurty reformacyjne:
luteranizm1517r.
anglikanizm
anabaptyzm
twórca: Marcin Luter
twórca: Henryk VIII,
król ang. (1509 – 1547)
główne założenia:
 reforma liturgii
 komunia pod dwiema
postaciami
 tylko dwa sakramenty:
chrzest i eucharystia
 zniesienie celibatu księży
 Biblia jedynym źródłem
wiary (odrzucenie nauki
kościoła)
 nieodpłatność odpustów,
sekularyzacja dóbr
kościelnych
 Kościół bliższy wiernym,
liturgia w językach
narodowych
 likwidacja papiestwa
założenia:
Papież nie chce dać
 utworzenie Królestwa
Henrykowi rozwodu z
Bożego na Ziemi, czyli:
Katarzyną Aragońską.
a) likwidacja
Henryk wpada na
własności
pomysł, że ogłosi się
prywatnej
głową kościoła w Anglii
b) obowiązek pracy
i sam da sobie rozwód
dla wszystkich
(1534 Akt Supremacji).
c) likwidacja różnic
stanowych
założenia:
 siłowe wprowadzenie
 głową Kościoła król
powyższych postulatów
ang.
 sekularyzacja
majątków kościelnych
 hierarchia i zasady
wiary niezmienione
Elżbieta I (1558 – 1603)
wprowadza reformy,
idąc w stronę
kalwinizmu.
2.
twórca: Tomasz Münzer
kalwinizm
twórca: Jan Kalwin
założenia:
 reforma liturgii i
struktury Kościoła jak u
Lutra
 Kościół bardziej
demokratyczny, czyli:
a) gmina jako
forma
organizacji
kościelnej
b) głównym
organem rel. i
polit. gminy
konsystorz
złożony ze
świeckich i
kaznodziejów
c)
wybór
kaznodziejów
 bardzo surowe reguły
obyczajowe
 nauka o predestynacji –
nasze uczynki oraz
nasze ew. zbawienie
zależy od tego, czy
mamy Łaskę Bożą, czy
też nie.
 popieranie bogacenia
się (jako przejawu
Łaski Bożej – patrz
wyżej)
arianizm
Powst. w
Rzeczypospolitej; wg.
prof. Tazbira, arianizm
to polski wkład do
reformacji.
założenia:
 odrzucenie
istnienia Trójcy
Świętej
 zaprzeczenie
dwoistej naturze
Chrystusa
 trzymanie się z
daleka od
polityki (arianin
nie piastuje
urzędów, nie
bierze udziału w
wojnach, ale
także nie płaci
podatków!)
 zniesienie
podziałów
stanowych
 wspólna
własność ziemi
 obowiązek pracy
Reformacja a literatura
Propagowanie założeń reformacji (kazania i Biblia w jęz. nar.) powoduje w XVI w. rozkwit piśmiennictwa w językach
narodowych. Krystalizują się reguły gramatyki i ortografii, pojawiają się liczne przekłady Biblii:
-
pierwsza drukowana Biblia pol. to luterańska Biblia Stanisława Murzynowskiego (Królewiecka), wyd. przez
Jana Seklucjana w 1551 roku.
do Biblii Murzynowskiego Jan Seklucjan dołącza swoją rozprawkę pt. „Ortografia polska” – pierwsze
zestawienie zasad ortografii języka polskiego
Jan Łaski - Biblia Radziwiłłowska (Brzeska) wyd. 1563, przekł. kalwiński
Szymon Budny – Biblia Nieświeska, wyd. 1571, przekł. ariański
Biblia ks. Wujka, wyd 1599 (przekł. funkcjonujący aż do Soboru Watykańskiego II w Kościele katolickim) –
odpowiedź na przekłady protestanckie
Język polski za sprawą reformacji wkracza także do literatury pięknej. Po polsku piszą: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski,
Mikołaj Sęp Szarzyński, Szymon Szymonowic. W literaturze pięknej pojawiają się echa pluralizmu wyznaniowego:
-
Jan Kochanowski – „Psałterz Dawidów”
a) tłumaczenie psalmów bezpośrednio z hebrajskiego
b) parafraza psalmów – odejście od dosłownej wierności oryginałowi, przestrzeganej przez Kościół (np.
dodawanie epitetów nie występujących w oryginale)
c) brak wyraźnych związków z którymś z wyznań
d) wizja Boga zbliżona do wizji nowotestamentowej (Bóg miłosierny)
-
Mikołaj Rej – „Kupiec to jest Kstałt a podobieństwo Sądu Bożego ostatecznego”
a) parodia moralitetu średniowiecznego
b) wyśmiewanie nauki Kościoła katolickiego (m. in. sensu poszczenia, spełniania dobrych uczynków)
M. Rej „Pleban pieska na cmyntarzu pochował” – figlik
Plebanowi zdechł piesek, w którym się był kochał,
Schował ji na cmyntarzu, więc ji biskup pozwał.
Pleban, wziąwszy dukatów, biskupowi podał,
Powiedając, że ten pies krześcijańskie skonał.
–„Pieniądze, ksze biskupie, wam wszytki odkazał.
Mnie jedno tricezymę mówić za się kazał!”–
Biskup, wziąwszy pieniądze rozgrzeszył plebana,
A z pieska też uczynił wnet patrochijana.”
3.
Krótko o humanizmie...

powstawał w opozycji do średniowiecznego teocentryzmu

w centrum uwagi stawiana była jednostka ze swymi problemami moralnymi, społecznymi i
politycznymi (antropocentryzm)

przywoływał myśli Cycerona, który postulował harmoniczny i wszechstronny rozwój człowieka

odwołania do filozofii epikureizmu i hedonizmu (zauważane były indywidualne potrzeby człowieka, z
naciskiem na konieczność rozwoju oraz korzystanie z wszelkich przejawów życia)

myśl przewodnia to słowa rzymskiego komediopisarze Terencjusza „człowiekiem jestem i nic, co
ludzkie nie jest mi obce”

odrzucając filozofię średniowieczną humaniści nie krytykowali religii chrześcijańskiej i mimo ruchów
reformacyjnych, szukali płaszczyzny porozumienia pomiędzy swoimi poglądami i innymi religiami.
Tendencja nazywana irenizmem. (np. Erazm z Rotterdamu ), gr. eirene = pokój.
4.
Humanizm w literaturze...
- Jan Kochanowski – „Pieśń świętojańska o sobótce”
a) Pieśń – gatunek literacki powstały w antyku (Horacy), spopularyzowany przez Kochanowskiego w
literaturze polskiej
b) Skupienie uwagi na człowieku i jego codzienności (obrazy oracza, pasterza)
c) Zaznaczanie osobowej odrębności autora, prezentacja subiektywnych poglądów (w miejsce
prezentacji odpowiednich wzorców postępowania, charakterystycznej dla średniowiecza), np.: „Wsi
spokojna, wsi wesoła / Który głos twej chwale zdoła?”
d) Radość życia: „Człowiek w twej pieczy uczciwie / Bez wszelakiej lichwy żywie; / Pobożne jego
staranie / I bezpieczne nabywanie.”
e) Świadomość przemijania, lecz wyzbyta średniowiecznego strachu przed śmiercią. Śmierć traktowana
jako element naturalnego porządku („Gdzie człowieka wicher pędzi / A śmierć bliżej niż na piędzi”)
-
Szymon Szymonowic – „Żeńcy”
a) Sielanka – gatunek literacki wywodzący się z antyku (Teokryt, Wergiliusz)
b) Mimo oskarżycielskiej wymowy utworu wizja świata pogodnego, przyjaznego człowiekowi
c) Motyw arkadii (idealizacja środowiska)
d) Wyraz tęsknoty za harmonią i dobrocią międzyludzką (charakterystyka starosty: „...Mnie się on,
widzę, nie przeciwi, / Ale lepszy z nim pokój. Co się często krzywi, / Złomić się może, przyjdzie
jedna zła godzina, / A częstokroć przyczyną bywa nieprzyczyna.”
e) Jak wyżej: tematem utworu sprawy ludzkie
-
Giovanni Boccaccio – „Dekameron”
a) ukazane są różne aspekty miłości, autor daje obraz pełni człowieczeństwa
b) za podstawę szczęścia uznawana jest sprawność rozumu
c) nakaz życia w zgodzie z naturą świata i człowieka, co zapewnia wewnętrzną harmonię i spokój
d) nowy typ bohatera – człowieka renesansu, śmiałego i dowcipnego, potrafiącego dystansować się od
zmiennej rzeczywistości zewnętrznej i umiejącego korzystać z dobrodziejstw tego świata.
Rafał Augustyniak