Adrenalina - LOGIM.EDU.GORZOW.PL

2.44. Organizm pod kontrolą
hormonów
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska



Organizm człowieka z pewnością można zaliczyć do
najdoskonalszych „maszyn” na Ziemi.
Składa się z wielu narządów działających jak
skomplikowane mechanizmy.
Ich praca i współdziałanie są uwarunkowane wieloma
ważnymi czynnikami, wśród których wyróżnić można
dostarczane do organizmu:
- witaminy,
- mikroelementy,
- związki mineralne.


Współdziałanie narządów i układów jest pod kontrolą
układu nerwowego i hormonalnego, które zapewniają
sprawną łączność odległych nawet struktur.
Tymi łącznikami są hormony.
Specyfika hormonów

Hormon jest to substancja wydzielana przez komórki gruczołowe
do otaczającego je środowiska (płyn zewnątrzkomórkowy, krew,
chłonka).

Z otaczającego komórkę środowiska hormon jest transportowany
do komórek docelowych.

Z komórkami docelowymi hormon reaguje za pośrednictwem
swoistych receptorów.



Działanie hormonu na komórki docelowe wywołuje swoistą
reakcję biochemiczną, w konsekwencji fizjologiczną lub
morfologiczną.
Działając na komórki docelowe, hormon nie podlega zużyciu, ani
jako źródło energii, ani jako produkt metabolizmu.
We wszystkich etapach życia człowieka, od poczęcia do wieku
podeszłego, hormony odgrywają znaczną, a często decydującą
rolę w prawidłowym rozwoju.
Gruczoły dokrewne
Za produkcję hormonów odpowiedzialne
są gruczoły dokrewne.
Gruczoły dokrewne są gruczołami
wydzielania wewnętrznego, czyli nie
mają przewodów wyprowadzających.
Należą do nich:

przysadka mózgowa,

szyszynka,

tarczyca i gruczoły przytarczyczne,

grasica,

nadnercza,

trzustka,

gruczoły płciowe (jądra i jajniki).
PRZYSADKA MÓZGOWA




Przysadka mózgowa pełni nadrzędną
rolę w stosunku do innych
gruczołów.
Poprzez hormony kieruje pracą
innych gruczołów.
Przysadka jest bezpośrednio
kierowana przez podwzgórze.
Podwzgórze stanowi łącznik
pomiędzy układem nerwowym i
hormonalnym.
Hormony przysadki mózgowej



Somatotropina – hormon wzrostu. Wpływa na wzrost kości długich,
transport aminokwasów, metabolizm. Niedobór tego hormonu u dzieci
powoduje karłowatość, a nadmiar gigantyzm. Nadmiar hormonu u
dorosłych wywołuje akromegalię – przerost i zniekształcenie kości długich.
Prolaktyna – powoduje wydzielanie mleka.
Hormony tropowe – wpływające na pracę gruczołów dokrewnych:
 tyreotropina- pobudza wydzielanie tyroksyny przez tarczycę,
 adrenokortykotropina - pobudza wydzielanie hormonów przez korę
nadnerczy,
 gonadotropina - pobudza rozwój i czynności gonad: jajników oraz
jąder.
Szyszynka
Melatonina – hormon szyszynki, odpowiedzialny jest za:




prawidłowe funkcjonowanie tak zwanego zegara biologicznego
odpowiada za cykl spania oraz czuwania
powoduje skupianie się ziaren barwnika, melaniny
opóźnia dojrzewanie płciowe
Wytwarzanie melatoniny jest uzależnione od dostępu do światła. Jeżeli
śpiący człowiek jest oświetlony, to wówczas spada uwalnianie melatoniny.
Obecność jej receptorów została potwierdzona naukowo już u ludzkich
płodów. U niemowląt powyżej wspomniany cykl zaczyna nabiera kształtów
dopiero w mniej więcej dwudziestym tygodniu ich życia. Wcześniej tak
młode organizmy praktycznie wcale nie wytwarzają melatoniny. W miarę
upływu czasu organizm się starzeje, a co za tym idzie - postępuje proces
zwapnienia szyszynki. Przekłada się to na zmniejszanie ilości produkowanej
melatoniny. Z tego właśnie powodu ludzie starsi bardzo często cierpią na
problemy związane z bezsennością, wstają o wczesnych godzinach, a spanie
wychodzi im lepiej w ciągu dnia aniżeli w nocy.
HORMONY TARCZYCY i PRZYTARCZYC










TYROKSYNA i trójjodotyronina
hormony te zawierają w swoich cząsteczkach 4 lub 3 atomy jodu. Wzmagają tempo
przemiany materii w większości tkanek organizmu. Ich wydzielanie zwiększa się pod
wpływem zimna oraz w stanach wzmożonego napięcia emocjonalnego.
PARATHORMON
hormon peptydowy wydzielany przez przytarczyce. Jest niezbędny do życia.
zwiększa uwalnianie wapnia z kości
stymuluje przemianę komórek kościotwórczych
hamuje wydzielanie wapnia przez nerki
zwiększa wydalanie fosforanów i wzmaga syntezę wit. D3 (kalcytriolu) w nerkach
Niedobór parathormonu powoduje tężyczkę – groźną chorobę, w wyniku której następuje
nadmierna pobudliwość skurczowa mięśni.
KALCYTONINA
hormon peptydowy wydzielany przez tarczycę i przytarczyce.
zwiększa odkładanie wapnia i fosforanów w kościach
hamuje wydzielanie witaminy D3 w nerkach
Grasica



Grasica wydziela hormon - tymozynę.
Tymozyna wpływa na niektóre reakcje odpornościowe,
między innymi pobudza powstawanie limfocytów T.
Po okresie pokwitania grasica stopniowo zanika.
TRZUSTKA
Trzustka to duży gruczoł położony w górnej części jamy brzusznej
między śledzioną a dwunastnicą.
Z jednej strony zachowuje się jak gruczoł wydzielania zewnętrznego,
a z drugiej jak gruczoł dokrewny.
Jako gruczoł dokrewny wydziela dwa hormony:
-
insulinę , która obniża poziom cukru we krwi
- glukagon - podwyższa poziom cukru we krwi
Hormony te działają antagonistycznie ( przeciwstawnie) i odpowiadają
za utrzymanie stałego poziomu glukozy we krwi.
Dzięki nim wszystkie komórki otrzymują odpowiednia ilość pokarmu.
HORMONY TRZUSTKI
INSULINA

hormon działający na przemianę
materii w różnych tkankach,

zwiększa transport glukozy do wnętrza
tkanek przez błonę śluzową,

zwiększa syntezę białek w mięśniach
szkieletowych,

powoduje wzrost syntezy tłuszczów w
tkance tłuszczowej,

wydzielanie insuliny zwiększa się po
jedzeniu,

zmniejsza się pod wpływem głodu oraz
np. podczas wysiłku fizycznego,

niedobór insuliny lub zmniejszona
wrażliwość tkanek na jej działanie
powodują cukrzycę.
GLUKAGON

hormon działający głównie na wątrobę,

zwiększa tempo uwalniania glukozy do
krwi,

pobudza rozkład białek,

zwiększa rozkład tłuszczów,

wzmaga siłę skurczów serca,

wydzielanie glukagonu obniża się po
spożyciu węglowodanów,

wzrasta po spożyciu białek i tłuszczu,
podczas głodu, podczas wysiłku
fizycznego i różnych sytuacjach
stresowych.
Cukrzyca
Co to jest cukrzyca ?










cukru (węglowodanów),
białka,
kwasów nukleinowych,
tłuszczy
Cukrzyca to nie tylko zła
przemiana cukru.
Chorzy na cukrzycę muszą
regularnie badać poziom cukru we
krwi. Służy do tego glukometr.
Objawy kliniczne czyli to co odczuwamy:

Cukrzyca jest to schorzenie
(zaburzenie przemiany materii),
które nie pozwala ludziom
prawidłowo zużywać:


Co może naprowadzić nas może na
rozpoznanie cukrzycy?





ogólne zmęczenie,
osłabienie,
senność,
częste oddawanie moczu,
wzmożone pragnienie,
wzmożony apetyt,
chudnięcie (spadek masy ciała),
zaburzenia widzenia,
zaparcia,
świąd skóry.
Wyniki badania krwi.
Nadnercza


Gruczoły te leżą na szczytach nerek. Składają się z dwóch warstw kory i rdzenia nadnerczy.
Kora nadnerczy wydziela grupę hormonów zwanych
kortykosterydami.
Wpływają na przemianę materii, gospodarkę wodną i mineralną
ustroju – głównie sodu i potasu.
Rdzeń nadnerczy wydziela adrenalinę zwaną hormonem strachu.

Poprzez pobudzenie układu współczulnego oraz metabolizmu
wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych - tętnic wieńcowych i
mięśniowych , zwiększa częstość skurczów serca, podwyższa
ciśnienie krwi, rozszerza oskrzela i zwiększa tempo oddechu,
podwyższa poziom glukozy we krwi, przyspiesza rozkład tłuszczów,
poprawia przytomność umysłu.

Adrenalina wydzielana jest pod wpływem silnych emocji, stresu.

Noradrenalina wykazuje do niej działanie antagonistyczne.
Adrenalina

Adrenalina to zdecydowanie jeden z najbardziej znanych hormonów.

Jest to pierwszy w historii hormon, jaki udało się wyizolować.

Dokonał tego polski naukowiec, Napoleon Cybulski.




Miało to miejsce w połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Kilka
lat później opracowane zostały sztuczne metody jej wytwarzania.
O adrenalinie słyszy się zawsze w połączeniu z sytuacjami stresującymi.
Jest to bowiem hormon, który w tym mechanizmie odgrywa rolę
najważniejszą. To on decyduje o tym, że człowiek potrafi w sytuacjach
stresu, zagrożenia, niebezpieczeństwa i tym podobne reagować w
błyskawiczny sposób.
Każdy z pewnością niejednokrotnie doświadczył takiego uczucia i zna jego
objawy - to przede wszystkim bardzo szybkie bicie serca.
Adrenalina znajduje zastosowanie we współczesnej medycynie, dla przykładu
przy reanimacji, gdzie podawana jest w formie dożylnej i działa szybko.
Jajniki
Jajniki oprócz wytwarzania komórek jajowych wydzielają
również hormony:



estrogeny – powodują rozwój żeńskich cech płciowych,
popęd płciowy, regulują cykl menstruacyjny,
progesteron – odpowiada za przygotowanie macicy do
przyjęcia zarodka, kontroluje przebieg ciąży,
relaksyna - hamuje skurcze mięśni macicy; rozluźnia
spojenie łonowe w czasie porodu.
Estrogeny

Estrogeny są hormonami płciowymi.

Określane są one mianem hormonów żeńskich, a to z tego względu,
iż zdecydowanie najważniejsze są w organizmach kobiet.

Nie oznacza to jednakże, że nie są potrzebne również i w męskich
organizmach. Jeśli jest ich za mało, mężczyzna może stać się bezpłodny.

Estrogeny mają sterydową budowę.



Za regulowanie produkcji estrogenów odpowiedzialność ponosi tak zwany
hormon folikulotropowy, który z kolei wydzielany jest w przysadce
mózgowej.
Gdy kobieta przechodzi menopauzę, ilość estrogenów w jej organizmie
maleje - dlatego panie w tym wieku odczuwają bardzo wiele
niedogodności i zaleca się im zażywanie preparatów zawierających
estrogeny.
Hormony te mają bardzo duży wpływ na cały szereg rozmaitych funkcji i
procesów zachodzących w organizmie, przede wszystkim kobiecym.
Przede wszystkim kształtują uwarunkowania anatomiczne oraz decydują o
takich, a nie innych cechach płciowych. Ponadto w niektórych procesach
odpowiadają za czynności, takie jak gospodarka lipidowa.
Jądra


Są to narządy rozrodcze męskie będące jednocześnie
gruczołami wydzielania dokrewnego. Znajdują się
w worku mosznowym.
Wydzielają hormony androgeny (testosteron), które
pobudzają rozwój zewnętrznych narządów płciowych
męskich; determinują męską sylwetkę oraz owłosienie
i zachowanie typu męskiego.
Testosteron






Testosteron jest hormonem płciowym zaliczanym do androgenów.
Jest jednocześnie podstawowym steroidowym hormonem męskim.
Za jego produkowanie odpowiedzialne są komórki Leydiga jąder, ponadto
również w bardzo małych ilościach testosteron jest produkowany przez
łożysko, jajniki oraz korę nadnerczy.
W rozmaitych terapiach medycznych zastosowane często znajdują różne
pochodne tego hormonu - mowa w tym miejscu o estrach, stosuje się je albo
w postaci środków doustnych, albo w formie zastrzyków.
Testosteron jest hormonem odpowiadającym za szereg niesamowicie
istotnych rzeczy. Przede wszystkim kształtuje płeć i cechy o charakterze
płciowym - również tych wtórnych, a zatem dla przykładu jest odpowiedzialny
za taką, a nie inną budowę ciała, rodzaj owłosienia i tym podobne.
Testosteron wpływa również na zwiększenie popędu płciowego.
Podnosi poziom cholesterolu we krwi - z tego powodu mężczyźni są bardziej
narażeni na zachorowanie na miażdżycę.
Endorfiny


Endorfiny są hormonami, o których zrobiło się głośno szczególnie
ostatnim czasie.
w
Odpowiedzialne są za dobre samopoczucie oraz poczucie zadowolenia
siebie, z tego właśnie powodu określane są mianem hormonów szczęścia.
z

Ponadto wpływają również na zmniejszenie odczuwania bólu.

Odpowiadają za wszelakie euforyczne stany.

Endorfiny produkowane są zarówno w mózgu, jak też w rdzeniu kręgowym.



Można niekiedy spotkać się z nazywaniem ich mianem wewnętrznej morfiny,
albowiem charakteryzują się działaniem podobnym do działania tego
narkotyku. W przeciwieństwie jednakże do narkotyków, są zdecydowanie
bardziej bezpieczne dla organizmu.
Istnieje bardzo wiele bodźców, które przekładają się na wydzielanie przez
organizm endorfin
Można wymienić chociażby sytuacje wywołujące zagrożenie, niedotlenienie czy
też śmiech (nawet samo myślenie o nim).
Sprzężenie zwrotne
Układ hormonalny jest bardzo często regulowany
na zasadzie "sprzężenia zwrotnego". Najlepiej ilustruje
to przykład działania przysadki mózgowej i tarczycy:
Niski
poziom tyroksyny we krwi pobudza przysadkę mózgową
do wydzielania tyreotropiny.
Wysoki
poziom tyroksyny hamuje wydzielanie tego hormonu
przez przysadkę co automatycznie obniża produkcję hormonów
tarczycy.
Zasada działania
ujemnego sprzężenia zwrotnego
hamuje
Gruczoł dokrewny A
Hormon 1
Działa na tkanki
Hormon 2
Gruczoł dokrewny B
pobudza
Homeostaza



Homeostaza jest to zdolność organizmu do utrzymywania
względnie stałego środowiska wewnętrznego.
Homeostaza jest możliwa tylko dzięki współdziałaniu
wszystkich narządów i układów.
Pierwszorzędną rolę w tej współpracy odgrywa regulacja
nerwowo-hormonalna, czyli utrzymanie na wymaganym
poziomie: ciepłoty ciała, ciśnienia krwi, kwasowości i
objętości płynów ustrojowych, stężenia różnych składników
chemicznych np. utrzymanie stałego poziomu stężenia
glukozy we krwi.
Zadania
1.
2.
3.
Który z hormonów jest odpowiedzialny za pełną
mobilizację organizmu do walki lub ucieczki?
Napisz, jaki proces zajdzie w trzustce, gdy człowiek
przez dłuższy czas nie będzie jadł mimo uczucia głodu.
Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania.
Za pobudzenie tarczycy do wydzielania tyroksyny
odpowiada
A. adrenalina.
B. hormon tropowy (tyreotropina, TSH).
C. glukagon.
D. parathormon.
Zadania
4. Zaznacz problem badawczy dotyczący doświadczenia, którego
wyniki przedstawiono na wykresie.
A. Jak zmienia się poziom glukagonu między posiłkami?
B. Poziom glukagonu po posiłku wzrasta.
C. Ilość glukagonu we krwi zależy od ilości posiłków w ciągu dnia.
D. Poziom glukagonu między posiłkami nie zmienia się.
Zadania
5. Nazwij gruczoły zaznaczone na
schemacie numerami 3 i 4.
Źródła








W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r.
B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r.
J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r.
Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.
W.Gołda,J.Wardas, Biologia, Nowa Era 1994r.
materiały „Puls życia 2”, Nowa Era 2009r.