Wyjaśnij, na pracę jakiego narządu wpływają hormony trzustki

1.45. Gospodarka
hormonalna
organizmu
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

W organizmie człowieka znajdują się liczne gruczoły,
których zadaniem jest produkcja substancji
chemicznych, zwanych hormonami.

Hormony, w sposób kontrolowany, wydzielane są
bezpośrednio do krwi.

Hormony poprzez zmiany w przemianie materii
komórek regulują tak ważne procesy jak: wzrost,
rozwój fizyczny i psychiczny, rozmnażanie się.
Cechy hormonów

Są to substancje chemiczne o różnorodnej budowie chemicznej,
większość z nich to białka.

Regulują i koordynują czynności narządów.

Utrzymują stałość składu środowiska wewnętrznego.

Są czynne w bardzo niskich stężeniach.

Jakakolwiek zmiana ich ilości we krwi zakłóca równowagę fizjologiczną
organizmu i prowadzi do choroby.

Ich działanie jest swoiste (działają wybiórczo)– poszczególne hormony
wywierają wpływ tylko na określone narządy lub tkanki, które zawierają
odpowiednie receptory.

Działając na komórki docelowe, hormon nie podlega zużyciu, ani jako
źródło energii, ani jako produkt metabolizmu.
Charakterystyka gruczołów

Gruczoły to narządy utworzone z komórek
nabłonkowych, obdarzone czynnością wydzielniczą.

Gruczoły dzielimy na:
1
Gruczoły wydzielania
zewnętrznego
(ślinowe, potowe…)

2
Gruczoły wydzielania
wewnętrznego
Gruczoły mieszane
spełniają funkcje 1 i 2
Hormony powstają przede wszystkim w gruczołach
wydzielania wewnętrznego, zwanych inaczej gruczołami
dokrewnymi.
Rodzaje
gruczołów
dokrewnych i ich
rozmieszczenie
w organizmie
Koordynacja czynności

Czynność hormonalna organizmu jest koordynowana
przez ośrodkowy układ nerwowy.

Podstawową rolę w koordynacji odgrywa podwzgórze
(część mózgowia).

Podwzgórze pełni rolę łącznika pomiędzy układem
nerwowym i hormonalnym.

Podwzgórze wydziela substancje, oddziaływujące na
przysadkę mózgową, położoną w bezpośrednim
sąsiedztwie.

Przysadka mózgowa steruje pracą wszystkich gruczołów
dokrewnych.
Schemat regulacji pracy gruczołów
-
PODWZGÓRZE
+
-
tarczyca
PRZYSADKA
MÓZGOWA
-
+
+
+
+
trzustka
+
nadnercza
jajniki
jądra
Hormony przysadki mózgowej

Somatotropina – hormon wzrostu. Wpływa na wzrost kości długich,
transport aminokwasów, metabolizm.
Niedobór tego hormonu u dzieci powoduje karłowatość,
a
nadmiar gigantyzm. Nadmiar hormonu u dorosłych wywołuje
akromegalię – przerost i zniekształcenie kości długich.

Prolaktyna – powoduje wydzielanie mleka.

Hormony tropowe – wpływające na pracę gruczołów dokrewnych:

tyreotropina- pobudza wydzielanie tyroksyny przez tarczycę.

adrenokortykotropina - pobudza wydzielanie hormonów przez korę
nadnerczy .

gonadotropina - pobudza rozwój i czynności gonad: jajników oraz
jąder.

Hormon szyszynki
Melatonina – odpowiedzialna jest za:
 prawidłowe funkcjonowanie tak zwanego zegara biologicznego,
 odpowiada za cykl spania oraz czuwania,
 powoduje skupianie się ziaren barwnika, melaniny,
 opóźnia dojrzewanie płciowe.
Wytwarzanie melatoniny jest uzależnione od dostępu do światła. Jeżeli śpiący
człowiek jest oświetlony, to wówczas spada uwalnianie melatoniny. Obecność
jej receptorów została potwierdzona naukowo już u ludzkich płodów. U
niemowląt powyżej wspomniany cykl zaczyna nabiera kształtów dopiero w mniej
więcej dwudziestym tygodniu ich życia. Wcześniej tak młode organizmy
praktycznie wcale nie wytwarzają melatoniny. W miarę upływu czasu organizm
się starzeje, a co za tym idzie - postępuje proces zwapnienia szyszynki.
Przekłada się to na zmniejszanie ilości produkowanej melatoniny. Z tego właśnie
powodu ludzie starsi bardzo często cierpią na problemy związane z
bezsennością, wstają o wczesnych godzinach, a spanie wychodzi im lepiej w
ciągu dnia aniżeli w nocy.
Hormony tarczycy

Funkcjonowanie tarczycy jest uzależnione od jodu.

Hormonami tarczycy są:



tyroksyna i trójodotyronina – przyspieszają przemianę materii,
obniżają poziom cholesterolu.
kalcytonina – przyspiesza przyswajanie wapnia przez kości
Nieprawidłowości wydzielania tarczycy to:


zbyt duże wydzielanie tyroksyny prowadzi do nadczynności tarczycy
– choroba Graves – Basedowa. Objawia się powiększeniem tarczycy
(wole), przyspieszoną pracą serca, nadpobudliwością, wytrzeszczem
gałek ocznych.
niedoczynność tarczycy powoduje niedobór tyroksyny. Objawia się
sennością, przytępieniem umysłowym, spowolnieniem metabolizmu.
Hormony przytarczyc

Gruczoły przytarczyczne produkują parathormon
regulujący gospodarkę wapniową organizmu.

Niedoczynność tych gruczołów prowadzi do:
- obniżenia poziomu wapnia we krwi,
- tężyczki objawiającej się niekontrolowaną drgawką.

Nadczynność prowadzi do:
- odwapnienia kości,
- osłabienia mięśni,
- zaburzeń układu pokarmowego i moczowego.
Hormon grasicy

Grasica wydziela hormon- tymozynę.

Tymozyna wpływa na niektóre reakcje odpornościowe,
między innymi pobudza powstawanie limfocytów T.

Po okresie pokwitania grasica stopniowo zanika.
Hormony trzustki

Trzustka należy do tzw. gruczołów mieszanych –
wydzielających substancje do krwi i do jam ciała (enzymy
trawienne).

Hormony trzustki:



insulina – obniża poziom cukru we krwi. Przekształca glukozę w
glikogen, który jest magazynowany w wątrobie;
glukagon – podwyższa poziom cukru we krwi poprzez reakcję
odwrotną do insuliny.
Niedobór insuliny prowadzi do rozwoju cukrzycy.




Objawy cukrzycy to: wzrost poziomu cukru, pragnienie, częstomocz.
W ciężkich przypadkach może dojść do śpiączki cukrzycowej.
Cukrzycę leczy się poprzez podawanie insuliny.
Prawidłowy poziom cukru we krwi wynosi od 80 do 120 mg%.
Mechanizm regulacji poziomu
cukru we krwi
W wątrobie pod wpływem
insuliny następuje przemiana
glukozy w glikogen
zmniejszenie glukozy we krwi
Trzustka
Wydziela do krwi
INSULINĘ
wzrost glukozy we krwi
Trzustka
wydziela do krwi
GLUKAGON
W wątrobie, pod wpływem
glukagonu następuje
przemiana glikogenu
w glukozę
Hormony nadnerczy
Nadnercza dzielą się na rdzeń i korę nadnerczy.
Rdzeń nadnerczy wydziela:

Adrenalina jest hormonem wydzielanym przez rdzeń nadnerczy.



Potocznie adrenalina jest nazywana hormonem walki lub hormonem stresu.
Wydzielanie adrenaliny zwiększa się w sytuacjach zagrożenia lub zmożonego
stresu.
Jej wzrost powoduje dużo reakcji fizjologicznych, np.:
-

gęsia skórka (zwężenie naczyń krwionośnych),
pocenie się,
rozszerzenie źrenic,
przyspieszone bicie serca,
napięcie mięśni.
Noradrenalina działa antagonistycznie do adrenaliny.
Kora nadnerczy wydziela:

kortykosterydy, które wpływają na przemianę materii, gospodarkę
wodną i mineralną ustroju – głównie sodu i potasu.
Adrenalina



Jest wydzielana w sytuacjach zagrożenia.
Pobudza do pracy układ oddechowy, krążenia, mięśniowy i nerwowy
Przygotowuje organizm do gwałtownych reakcji, np. ucieczki lub
wybuchu złości.
rozszerzenie źrenic
adrenalina
 więcej informacji dociera do
mózgu,
rozszerzanie się
oskrzelików płucnych 
większa ilość tlenu
krąży we krwi,
przyspieszona praca 
serca
krew krąży szybciej,
roznosząc tlen i glukozę,
rozszerzenie naczyń
krwionośnych
w mięśniach

mięśnie zostają lepiej ukrwione,
czyli lepiej zaopatrzone w tlen
i glukozę.
Hormony jajników
Jajniki oprócz wytwarzania komórek jajowych
wydzielają również hormony:



estrogeny – powodują rozwój żeńskich cech
popęd płciowy, regulują cykl menstruacyjny .
płciowych,
progesteron – odpowiada za przygotowanie
macicy do przyjęcia zarodka, kontroluje przebieg ciąży .
relaksyna - hamuje skurcze mięśni macicy; rozluźnia spojenie
łonowe w czasie porodu.
Hormony jąder
 Jądra są to narządy rozrodcze męskie będące
jednocześnie gruczołami wydzielania
dokrewnego.
 Znajdują się w worku mosznowym.
 Wydzielają hormony androgeny
(testosteron), które pobudzają rozwój
zewnętrznych narządów płciowych męskich;
determinują męską sylwetkę oraz
owłosienie i zachowanie typu męskiego.
Endokrynologia

Zaburzenia hormonalne pod postacią nadczynności lub
niedoczynności jakiegoś gruczołu dokrewnego prowadzą
do poważnych zakłóceń funkcjonowania organizmu,
a nie leczone zagrażają życiu człowieka.

Badaniem właściwości, działaniem hormonów
i zaburzeniami funkcji gruczołów wydzielania
wewnętrznego zajmuje się specjalna gałąź
nauki – endokrynologia.
Zadania
1.
Wyjaśnij, na pracę jakiego narządu wpływają
hormony trzustki.
2.
Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania.
Za rozwój kobiecej sylwetki, szerokie biodra,
wysoki ton głosu odpowiada
A. estrogen.
B. kortyzol.
C. testosteron.
D. hormon tropowy.
Zadania
3.
Nazwij gruczoły
zaznaczone na schemacie
numerami 1 i 2.
Zadania
4.
Podaj nazwę narządu, będącego łącznikiem
w regulacji nerwowo-hormonalnej.
5.
Wyjaśnij na czym polega swoistość działania
hormonów.
Źródła








W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r.
B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r.
J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r.
Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.
W.Gołda,J.Wardas, Biologia, Nowa Era 1994r.
materiały „Puls życia 2”, Nowa Era 2009r.