Burza hormonów

Burza hormonów
dr Anna Urbisz
Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UŚ
Hormony
(od st. gr. ὁρμάω hormao – rzucam się naprzód, pędzę)
Związki chemiczne
hormonalnego.
wydzielane
przez
gruczoły
lub
tkanki
układu
Funkcją hormonów jest regulacja czynności i modyfikacja cech
strukturalnych tkanek leżących w pobliżu miejsca jego wydzielania lub
oddalonych, do których dociera poprzez krew.
Działanie hormonów polega na aktywacji lub dezaktywacji pewnych
mechanizmów komórkowych w tkankach docelowych (narządach
docelowych). Na przykład insulina tak wpływa na komórki, że aktywuje
mechanizmy pobierania glukozy, powodując spadek jej stężenia we krwi.
Aktywacja lub dezaktywacja odbywa się przez łączenie ze specyficznymi
błonowymi lub wewnątrzkomórkowymi receptorami.
Regulacja hormonów odbywa się poprzez pętle sprzężeń zwrotnych.
Wiele hormonów ma działanie wzajemnie antagonistyczne – np. insulina
i glukagon. Insulina powoduje spadek stężenia glukozy we krwi, a
glukagon wzrost jej stężenia.
Oksytocyna
Wazopresyna
Insulina
kortykotropina (ACTH)
sekretyna
Androgeny
Estrogeny
Progesteron
Kortykosteroidy
(np. kortyzon,
aldosteron)
http://www.interklasa.pl/portal/index/strony?mainSP=subjectpages&mainSRV=biologia&page=article&article_id=325084
1. Narządy lub ich części na ogół nie zaliczane do narządów dokrewnych
(łożysko, nerki)
2. APUD - system rozsianych komórek endokrynnych: pinealocyty szyszynki,
komórki C tarczycy, komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy, układ
pokarmowy, tkanka tłuszczowa
http://mailgrupowy.pl/shared/resources/18232,patologia/51594,wyklad-awfdokrewny
Szyszynka - Corpus pineale - glandula pinealis
•Wydzielanie melatoniny jest ściśle związane z
bodźcami świetlnymi - ich obecność hamuje
produkcję tego hormonu.
•U ssaków wywiera także hamujący wpływ na
wydzielanie hormonów gonadotropowych,
zapobiegając przedwczesnemu dojrzewaniu
płciowemu.
•Melatonina obniża częstość rytmu serca,
rozluźnia mięśnie, działa przeciwnie do
adrenaliny.
•Stężenie melatoniny u noworodków (3
miesiące) jest bardzo małe, dzieci śpią prawie
cały czas a krótkie przerwy nie są zależne od
cyklu światło-ciemność. Od 4-go miesiąca,
kiedy wykształca się cykl dobowy, stężenie
melatoniny wzrasta i maximum osiąga u
5-latków. Z kolei, od okresu dojrzałości
płciowej stężenie stopniowo maleje z wiekiem.
Ludzie starsi produkują bardzo mało
melatoniny. http://matrixworldhr.com/2012/05/31/epifiza-i-melatonin-kljucni-elementi-zdravlja-uma-i-tijela/
Tarczyca
Działanie hormonów tarczycy
Niezbędne do utrzymania prawidłowych funkcji metabolicznych w
organizmie, ich podstawową funkcją jest zwiększanie szybkości
podstawowej przemiany materii
Niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu (zwłaszcza mózgu i kości)
DZIAŁANIE FIZJOLOGICZNE
Zwiększa zużycie tlenu i wytwarzanie ciepła, nasilając podstawową
przemianę materii i wytwarzanie wolnych rodników
W sercu, mięśniach szkieletowych, tkance tłuszczowej i limfocytach
zwiększa liczbę receptorów β-adrenergicznych
W sercu zmniejsza liczbę receptorów α-adrenergicznych, oraz nasila
proreceptorowe działanie amin katecholowych
Pobudza motorykę przewodu pokarmowego
Nasila resorpcję kości silniej niż jej tworzenie
W mięśniach nasila metabolizm białek
W układzie nerwowym przyspiesza szybkość przewodzenia bodźców
U dorosłych powoduje hiperaktywność OUN
Kalcytonina
Hormon peptydowy zbudowany z 32 aminokwasów
Wydzielanie kalcytoniny zależy od stężenia wapnia w surowicy
Stężenia kalcytoniny w surowicy – mniej niż 12,2 pmol/l
Działanie kalcytoniny:
Hamowanie osteoklastycznej resorpcji kości
Zmniejszanie uwalniania wapnia i fosforu z kości
Zwiększenie wydalania fosforanów, słabe działanie
zwiększające wydalanie wapnia i sodu z nerek
Hamowanie wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego
Fizjologiczna rola kalcytoniny u człowieka jest niewielka
(związana z ochroną przez zbytnimi zwyżkami wapnia w
surowicy po spożyciu posiłków)
OBNIŻANIE POZIOMU WAPNIA WE KRWI !!!
Gruczoły przytarczyczne
(glandulae parathyroideae)
Barwa żółtobrunatna, kształt owalny
85% osób ma 4 gruczoły przytarczyczne, 15%
posiada 5 lub więcej gruczołów
Produkują parathormon (PTH)
http://drsethevans.com/2014/09/04/what-are-the-parathyroid-glands/
Rola PTH w gospodarce wapniowo-fosforanowej
Aktywuje osteoklasty w kościach, przez co dochodzi do
mobilizacji depozytów wapniowych i zwiększonego
napływu wapnia do krwi
Działa na nerki, aktywując cyklazę adenylanową, co
zwiększa resorpcję zwrotną jonów wapnia z płynu
cewkowego do krwi
Hamuje wchłanianie zwrotne fosforanów przez cewki
nerkowe, przez co zwiększa fosfaturię natomiast
zmniejsza fosfatemię
Stymuluje biosyntezę 1,25(OH)2D (kalcytriolu) w
nerkach, specjalny hormon, który z kolei pobudza
wchłanianie wapnia i fosforanów z przewodu
pokarmowego, moduluje aktywizujące działanie PTH na
osteoklasty oraz wykazuje wpływ na nerkową
gospodarkę wapniową
ZWIĘKSZANIE POZIOMU WAPNIA WE KRWI !!!
Grasica
• Hormony grasicy są
odpowiedzialne za odporność
organizmu.
• Pośrednio wpływają również
na reakcje związane z
odrzuceniem przeszczepu czy
obronę przeciw komórkom
nowotworowym
• Tymozyna, Grasiczny czynnik
humoralny (THF), Tymulina,
Tymostymulina, Tymopoetyna
I i II
Trzustka
http://www.prozdrowie.pl/Zdrowie-A-Z/Trzustka
http://www.interklasa.pl/portal/index/strony?mainSP=subjectpages&mainSRV=biologia&methid=311973&page=subpage&article_id=325084&page_id=23901
http://www.mp.pl/pacjent/choroby/79807,niedoczynnosc-kory-nadnerczy
http://www.swiatczarnegoteriera.republika.pl/a-zdrowie_choroby_addison.html
Pod względem czynnościowym można wśród
hormonów kory nadnerczy wyróżnić 3 grupy:
•Mineralokortykosteroidy – wpływające na gospodarkę
mineralną,
•Glikokortykosteroidy – wpływające na gospodarkę
węglowodanową i białkową,
•Adrenokortykosteroidy – o działaniu hormonów płciowych.
http://www.mlcull.demon.co.uk/what_is_cah.htm
Mineralokortykosteroidy (MKS)
aldosteron,
DOC – deoksykortykosteron
regulują gospodarkę wodną i mineralną (K+, Na+) – warunkują
wchłanianie zwrotne Na+ oraz wydalanie K+ i H+ w dystalnej części
nefronu,
podwyższają ciśnienie tętnicze krwi,
regulują prawidłową objętość płynów pozakomórkowych,
czynniki zwiększające wydzielanie mineralokortykoidów to ACTH,
zwiększona zawartość we krwi angiotensyny II, zwiększenie we krwi
koncentracji jonów K+ i zmniejszenie się koncentracji jonów Na+
Glikokortykosteroidy (GKS) – kortyzol, kortyzon, kortykosteron
Metaboliczne działanie kortyzolu:
wpływ na gospodarkę węglowodanową (pobudzenie glukoneogenezy
w wątrobie, nasilanie syntezy glikogenu w wątrobie, zmniejszenie zużycia
glukozy w tkankach obwodowych),
wpływ na gospodarkę białkową (pobudzenie rozpadu białek w tkankach
obwodowych, pobudzenie syntezy białek w wątrobie),
wpływ na gospodarkę tłuszczową (pobudzenie rozpadu tłuszczów,
pobudzenie łaknienia),
wpływ na gospodarkę wodno-elektrolitową (zwiększenie wchłaniania
zwrotnego Na+ i wody, zmniejszenie wydzielania Na+ przez gruczoły
ślinowe, nasilenie wydalania K+,
Odporność organizmu:
osłabia fagocytozę oraz rozpad limfocytów, zmniejsza reakcję zapalną oraz
uczuleniową, ogranicza wzrastanie kanki bliznowatej,
Adaptacja do sytuacji stresowych
Androgeny
testosteron,
DHEA – dehydroepiandrosteron,
estrogeny – estradiol,
androstendion
synteza białek,
rozwój drugorzędowych cech płciowych
Adrenalina
pobudza układ nerwowy współczulny,
zwęża naczynia krwionośne,
przyspiesza akcję serca,
podnosi ciśnienie tętnicze krwi,
rozkurcza mięśnie gładkie w ścianach przewodu pokarmowego, oskrzeli i
pęcherza moczowego,
wpływa na przemianę węglowodanową – zwiększa stężenie glukozy we
krwi, poprzez wydzielanie glikogenu z wątroby w postaci glukozy,
przyśpiesza rozpad triacylogliceroli w tkance tłuszczowej i przechodzenie
do krwi wolnych kwasów tłuszczowych
Noradrenalina
zwiększa ciśnienie tętnicze krwi,
przyspiesza akcję serca,
zwęża naczynia krwionośne
•
•
•
•
Zagrożenie życia
Szok anafilaktyczny
Zatrzymanie krążenia
Napady astmy oskrzelowej
Hormony jajnikowe
ESTROGENY
•
•
•
17 β-Estradiol
Estron
Estriol
(produkt
rozpadu dwóch
poprzednich
hormonów u
kobiet
nieciężarnych)
GESTAGENY
•Progesteron
ANDROGENY
•Testosteron
•Relaksyna
(hormon
niesterydowy)
Działanie estrogenów:
Okres dojrzewania:
pobudzają wzrost macicy, gruczołów piersiowych, wyznaczają
sylwetkę żeńską, wywierają wpływ na osobowość i
reaktywność płciową
Cykl miesiączkowy:
proliferacja endometrium, wydzielanie przezroczystego śluzu
szyjkowego, dojrzewanie nabłonka pochwy
Ciąża:
rozrost przewodów sutkowych, przerost miometrium razem z
retencją płynu nasilenie przepływu krwi w macicy
Efekty komórkowe:
wytwarzanie receptorów dla progesteronu, w związku z czym
odpowiedź na progesteron jest zależna od estrogenizacji
Działanie szkodliwe:
sprzyjają powstawaniu nowotworów
Działanie progesteronu:
szczególne znaczenie w przygotowaniu macicy do implantacji
blastocyst, w utrzymaniu ciąży i w regulacji płciowych “narządów
dodatkowych” w cyklu płciowym
Cykl miesiączkowy:
wzrost temperatury ciała, powstanie wydzielniczego endometrium,
wydzielanie gęstego śluzu szyjkowego z leukocytami.
Ciąża:
zmniejszenie skurczów i napięcia mięśni gładkich, wzrost temperatury
ciała, wzrost pęcherzyków gruczołów piersiowych
Efekty komórkowe:
pobudza tworzenie się dehydrogenazy 17-hydroksysteroidowej, która
prowadzi do inaktywacji estradiolu w tkance docelowej poprzez
jego konwersję do estronu
Relaksyna
•
•
•
•
•
Hormon rozpuszczalny w wodzie,
Poziom relaksyny we krwi jest najwyższy w końcowym
okresie ciąży u kobiet i zanika w ciągu jednego dnia po
porodzie
Działanie:
rozluźnienie kości miednicy (kanał rodny powiększa
się aby ułatwić poród),
wzmożenie wchłaniania wody przez macicę,
hamowanie skurczów macicy,
potęgowanie wpływu progesteronu na zmiany
przedciążowe,
rozszerzanie szyjki macicy.
Zwiększenie ilości estrogenów w fazie folikularnej powoduje hamowanie wydzielanie FSH. Przejście od tego hamowania do
stymulacji wydzielania LH następuje gdy zawartość estradiolu przekroczy poziom krytyczny (u ludzi około 0,7 nmol/l). Aby
ten krytyczny poziom był efektywny musi trwać przynajmniej 50 godzin – dochodzi wtedy do przedowulacyjnej fali LH.
Doustna antykoncepcja
• tabletki z progesteronem (progestagenem) i
estrogenem,
• hamowanie osi podwzgórzowo-przysadkowej tłumienie wydzielania gonadotropin i powstrzymanie
dojrzewania pęcherzyków,
• niesprzyjające warunki w endometrium do implantacji
zarodka,
• śluz szyjkowy uniemożliwia przejście plemników,
• skutki uboczne: depresja, utrata libido, wzrost masy
ciała, umiarkowane nadciśnienie, zakrzepica.
Ciąża?
• Poziom hCG (gonadotropina kosmówkowa) - hormonu
produkowanego od 8. dnia ciąży swój szczyt osiąga między 8.
tygodniem a 10. tygodniem ciąży. Następnie obniża się i utrzymuje
do końca ciąży.
• Gonadotropina kosmówkowa jest hormonem produkowanym przez
kosmówkę łożyska. A jej zadaniem jest podtrzymywanie czynności
ciałka żółtego we wczesnej ciąży.
• Hormon ten jest wykrywalny w krwi i w moczu ciężarnej kobiety.
I właśnie to jego stężenie badają domowe testy ciążowe.
• Gdy komórka jajowa zostanie zapłodniona i dojdzie do jej
zagnieżdżenia to hCG we krwi jest wykrywalne już po 48 godzinach
od implantacji, a jego stężenie wynosi >1 mIU/ml.
Jądra
http://www.erodzina.eu/budowa-meskiego-ukladu-rozrodczego/
Androgeny:
rozwój gonady męskiej, zewnętrznych narządów płciowych
stymulują wzrost ciała i rozwój mięśni
powiększenie gardzieli, pogrubienie strun głosowych – niska barwa głosu
powstanie zarostu, owłosienia oraz łysienia skroniowego
wzmagają pociąg płciowy oraz potencję seksualną
wytwarzają zachowania agresywne, wojownicze
stymulują tworzenie krwinek czerwonych
stężenie cholesterolu i lipoprotein ß (LDL), a
(HDL)
zwiększona aktywność gruczołów łojowych
stężenie lipoprotein α
Hormony produkowane przez NERKI to:
Renina, która uczestniczy w regulacji ciśnienia tętniczego krwi (jej
wytwarzanie rośnie, gdy wyspecjalizowane komórki mięśniowe w
filtrujących jednostkach nerki odczują spadek ciśnienia krwi, która
dociera do nerki), regulują wytwarzanie angiotensyny
odpowiedzialnej za podwyższenie ciśnienia krwi,
Leki na
nadciśnienie
Kalcytriol (dihydroksykalcyferol), który reguluje gospodarkę
wapniowo-fosforanową i mineralizację kości (jest antagonistą
kalcytoniny),
Erytropoetyna, która pobudza produkcję czerwonych krwinek w
czerwonym szpiku kostnym.
Hormony produkowane przez ŁOŻYSKO:
ludzka gonadotropina łożyskowa (hCG),
laktogen łożyskowy (hPL),
progesteron.
Hormon produkowany przez SERCE - przedsionkowy peptyd
natriuretyczny (atriopeptydy) - reguluje wydalanie sodu i objętość
krwi w układzie krwionośnym.
Hormony ŻOŁĄDKOWO-JELITOWE – wytwarzane przez komórki
gruczołowe ściany żołądka i jelit:
Gastryna – wzmaga motorykę żołądka i pobudza wydzielanie soku
żołądkowego,
Cholecystokinina i serotonina – wzmagają perystaltykę jelit,
pobudzają do wydzielania żółci i soku trzustkowego.
HORMONY TKANKOWE
Prostaglandyny – uczestniczą w wywoływaniu stanów zapalnych,
regulują przepływ krwi, modulują działanie innych hormonów i
neuroprzekaźników
Histaminy – regulują miejscowe ukrwienie narządów, biorą udział w
reakcjach alergicznych
Bradykininy – rozszerzają naczynia krwionośne, obniżają ciśnienie
krwi
Czynniki wzrostowe – regulują namnażanie komórek; zaburzenia w
ich wydzielaniu prowadzą do niekontrolowanego namnażania
komórek, czyli do chorób nowotworowych
Prostacykliny i tromboksany – regulują ciśnienie i proces krzepnięcia
krwi
Leptyna – hormon sytości wydzielany przez komórki dokrewne
tkanki tłuszczowej
http://www.citynews.ca/2015/01/30/toronto-news-quiz-extreme-cold-weather-blue-jays-and-ghostbusters/