Konstytucyjna ochrona praw i wolnosci czlowieka

KONSTYTUCYJNA OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI
Prof. dr hab. Halina Zięba-Załucka
Literatura:
- Konstytucja
- Prof. Zbigniew Houda „Prawa człowieka”
ZGROMADZENIE NARODOWE tworzy sejm i senat „w przypadkach
określonych w konstytucji”:



odebranie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta (art. 130)
uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu (art. 130, ust. 4)
rozpatrzenie wniosku o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem
Stanu (art. 145, ust. 2)
KOMPETENCJE Zgromadzenia Narodowego:




przyjmuje kompetencje od nowo wybranego Prezydenta
wysłuchuje orędzi Prezydenta RP wygłaszanych z jego woli wobec ZN
uchwala własny regulamin
decyduje o postawieniu Prezydenta (osoby zastępującej go) w stan oskarżenia
(większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków, na wniosek co
najmniej 140 swoich członków)
 uznaje trwała niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na san
zdrowia (większością 2/3 ustawowej liczby)
GŁOSOWANIE, WIĘKSZOŚĆ:
kwalifikowana – 2/3, 3/5, itd.
bezwzględna – 50 % + 1
zwykła – więcej za niż przeciw
KONSTYTUCJA (art. 8)





Uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997r.
Przyjęta przez naród w referendum konstytucyjnym 25 maja 1997r.
Podpisana przez Prezydenta 16 lipca 1997r.
Ogłoszona w Dzienniku Ustaw z 16 lipca 1997r.
Weszła w życie 17 października 1997Rr

USTAWA ZASADNICZA
a) Zbiór praw kardynalnych stanowiących fundament społecznego i politycznego
ładu
b) Wyznacza pole działa władzy oraz gwarantuje prawa i wolności człowieka
c) Podaje wartości na jakich opiera się prawo oraz zawiera podstawowe zasady
dotyczące jego treści, określa formy (hierarchię) źródeł prawa i tryb jego
stanowienia
d) Reguluje ustrój i funkcjonowanie naczelnych organów władzy państwowej
 Nadrzędność Konstytucji RP zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów
normatywnych:
 Materialna - wynika z faktu, iż Konstytucja normuje podstawowe zasady ustroju
 Formalna - zawiera normy o najwyższej mocy prawnej
Pozytywny aspekt nadrzędności – orany o kompetencji prawotwórczej powinny realizować i
konkretyzować (realizować) postanowienia Konstytucji.
Negatywny aspekt nadrzędności – organy o kompetencji prawotwórczej nie mogą
ustanawiać norm sprzecznych z regułą Konstytucji.
 Zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji – najwyższe prawo RP. Przepisy
Konstytucji RP stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
RODZAJE KONSTYTUCJI:


Faktyczna – społeczno - polityczne zorganizowanie państwa
Materialna – całokształt norm prawnych regulujących ustrój państwa bez względu na
ich charakter oraz formę wyrażania
ZMIANA KONSTYTUCJI:


Rewizja Konstytucji – zmiana zasad obowiązującej Konstytucji
Nowelizacja Konstytucji – zmiana wybranych postanowień Konstytucji
Inicjatywa ustawodawcza – projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć:
- co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów
- senat
- Prezydent RP
Ustawa zmieniająca – zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalanej w
jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez
Senat.
Pierwsze czytanie o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia
przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
Ustawę o zmianie uchwala Sejm większością 2/3 głosów.
SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY I, II i XII ROZDZIAŁU. ( art.243)
Fakultatywne referendum zatwierdzające – podmioty posiadające inicjatywę w zakresie
zmiany Konstytucji mogą zażądać w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat
przeprowadzenia referendum zatwierdzającego.
Z wnioskiem w tej sprawie podmioty zgłaszają się do Marszałka Sejmu, który zarządza
niezwłoczne przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku.
Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta jeżeli za zmianą opowiedziała się większość głosujących.
KONSTYTUCJYNE ZASADY USTROJU


Zasada suwerenności narodu – władza zwierzchnia (najwyższa) w RP należy do
narodu ( art. 4. ust. 1)
Zasada reprezentacji politycznej – naród sprawuje władzę przez swoich
przedstawicieli (art.4. ust. 2). Naród sprawuje władzę bezpośrednio przez instytucję
referendum oraz inicjatywy ludowej.




Zasada podziału i równowagi władz – ustrój RP opiera się na podziale i równowadze
władzy art. 10:
a) Wykonawczej – prezydent i Rada Ministrów
b) Ustawodawczej – Sejm i Senat
c) Sądowniczej – sądy i trybunały
Zasada dwuizbowości
Zasada odrębności i niezależności sądów i trybunałów
Zasad autonomii i niezależności w stosunkach państwo – kościół art. 25)
II ROZDZIAŁ KONSTYTUCJI

Charakter wertykalny praw człowieka i obywatela – są to prawa publiczne, dotyczą
relacji między jednostką a państwem
Źródło praw – art. 30, prawo naturalne, „przyrodzona godność osoby ludzkiej”
Godność człowieka jako źródło praw wynika z art. 30 Konstytucji. Jest ona przyrodzona i
niezbywalna. Obowiązkiem władz publicznych jest jej poszanowanie. Definicji godności nie
znajdziemy w żadnym z dokumentów międzynarodowych czy polskich. Jest trudna do
zdefiniowania i oznacza tyle co honor, zaszczyt, nazwisko, stanowisko czy urząd.
PRAWA CZŁOWIEKA – prawa i wolności jednostki mają na celu ochronę jej interesów,
służą każdej osobie ludzkiej niezależnie od przynależności państwowej (obywatelstwa) i
jakichkolwiek cech różniących; mają charakter ponadpaństwowy, niezbywalny i
nienaruszalny, „każdy” lub „nikt”
PRAWA OBYWATELSKIE – zespół praw przyznanych przez porządek prawny państwa
swoim obywatelom
WOLNOSCI OBYWATELSKIE – służą zapewnieniu obywatelom sfery wolnej od
ingerencji państwa, obszaru nieskrępowanych działań społecznych i politycznych
W związku z rozwojem międzynarodowej ochrony prawa i wolności człowieka i obywatela są
w znacznej części tożsame i przysługują każdej jednostce znajdującej się pod władzą państwa


Kto znajduje się pod władzą RP korzysta z wolności i praw zapewnionych w
Konstytucji (art. 37)
Cudzoziemcy nie korzystają na jednakowych z obywatelami RP zasadach z praw i
wolności w nielicznych przypadkach (np. prawa do służby publicznej art. 60, sprawa
dostępu do informacji publicznej – art. 61 Konstytucji RP)
Prawo – roszczenie skierowane do państwa w celu wymuszenia określonego zachowania na
rzecz obywatela
Wolność – zakaz ingerencji państwa w sferę uprawnień osobistych
Obowiązek – roszczenie państwa wobec narodu
WOLNOŚCI I PRAWA CZŁOWIEKA I OBYWATELA – zasady ogólne
Źródło wolności i praw człowieka i obywatela (art. 30) – przyrodzona i niezbywalna godność
człowieka, jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz
publicznych.

Zasada wolności jednostki (art. 31) – każdy jest obowiązany szanować wolności i
prawa innych, nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo nie nakazuje
Ograniczenie w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności:
 forma ustawy – mogą być ustanawiane tylko w ustawie
 przesłanki dopuszczalności –tylko wtedy gdy są konieczne w deklaratoryjnym
państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony
środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób
 art. 32 – 37 Konstytucji
ZAKAZ NARUSZANIA ISTOTY WOLNOŚCI PRAW



Zasada równości wszystkich wobec prawa (art. 32) – wszyscy są wobec prawa równi
oraz mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne; nikt nie może być
dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek
przyczyny.
Zasada równouprawnienia płci (art. 33) – kobiety i mężczyźni w RP mają równe
prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
Zasada poszanowania praw mniejszości narodowych (art. 35) – RP zapewnia
obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność
zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju
własnej kultury.



Zasada obywatelstwa (art. 34) – obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z
rodziców będących obywatelami polskimi; obywatel Polski nie może utracić
obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.
Art. 36 – prawo do opieki dyplomatycznej
Art. 47 – zasada korzystania z praw i wolności przez każdego kto znajduje się pod
jurysdykcją.
OBYWATELSTWO - jest to więź prawna łącząca jednostkę z państwem
 Nabycie
1. z mocy prawa
 zasada krwi –decydują więzy krwi, urodzenie z rodziców, z których co
najmniej jedno posiada obywatelstwo polskie
 zasada ziemi – dziecko nabywa obywatelstwo państwa, w którym się
urodził
 repatriacja – obywatelstwo nabywa osoba polskiego pochodzenia
powracająca do kraju
2. nabycie na podstawie decyzji oraz przez złożenie oświadczenia i jego przyjęcie
przez właściwy organ
 naturalizacja – nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi przez Prezydenta
RP.
 naturalizacja uproszczona – nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi
pozostającemu w związku małżeńskim z obywatelem polskim
 uznanie apatrydy – osoby nieposiadającego żadnego obywatelstwa za
obywatela polskiego
 Odzyskanie utraconego obywatelstwa polskiego


reintegracja – odzyskanie obywatelstwa utraconego w związku z nabyciem
obywatelstwa obcego wskutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem lub w
związku z zawarciem takiego małżeństwa.
odzyskanie obywatelstwa utraconego wskutek opcji wyboru - odzyskanie
obywatelstwa polskiego utraconego w dzieciństwie na skutek oświadczenia
rodziców, z których jedno posiadało obce obywatelstwo, o wyborze obywatelstwa
obcego.
 Utrata obywatelstwa – obywatel polski traci obywatelstwo polski na swój wniosek
po uzyskaniu zgody Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.
Zasady ogólne
1.
2.
3.
4.
Wyłączność obywatelstwa
Podwójne obywatelstwo
Obywatelstwo UE
Autonomia małżeństwa
Jakie wyróżniamy koncepcje praw człowieka?
1. indywidualistyczna – prawa jednostki wynikają z godności osoby ludzkiej i są
postawione przed interesem władz państwowych.
2. uniwersalistyczna – która cele i zadania państwa stawiała na I miejscu a
jednostka pełni rolę służebną w celu osiągnięcia tego celu, wywodza się z niej
wszystkie totalitarne systemy ustrojowe
Prawa i wolności człowieka z Konstytucji z 1952 roku miały charakter antyindywidualistyczny,
czyli podporządkowywały jednostkę państwu, a także nie doceniały gwarancji formalnych
praw człowieka oraz zakładały relatywistyczny ich charakter.
WOLNOŚĆ – zakaz ingerencji



zapewnia jednostce możliwość wyboru sposobu zachowania, jednostka może z
tych wolności nie skorzystać
źródła wolności poszukuje się w prawie naturalnym; wolność nie jest nadawana
przez państwo, ale to państwo wyznacza jej granice, póki więc takie granice nie
zostanę określone, jednostka może z tej wolności korzystać swobodnie
w razie sporu co do zakresu wolności obowiązek dowodowy spoczywa na
państwie, a to chcąc ograniczyć swobodę jednostki musi przedstawić podstawę
ewentualnych ograniczeń i udowodnić, że zachowanie jednostki jest
niedopuszczalne
PRAWO



podobnie jak wolność zapewnia jednostce możliwość wyboru sposobu
zachowania, jednostka może jednak z prawa nie skorzystać
źródeł prawa należy poszukiwać w przepisach prawnych, dopóki, jakieś
uprawnienie nie zostanie ustanowione, jednostka nie może niego skorzystać
w razie sporu co do zakresu i istnienia prawa obowiązek dowodowy spoczywa na
jednostce
OBOWIĄZEK

w przeciwieństwie do wolności i prawa nie pozostawia jednostce możliwości
wyboru sposobu zachowania


źródłem obowiązków jest norma prawna wydana przez państwo przewidująca
konkretny nakaz lub zakaz
w razie sporu co do istnienia i zakresu obowiązku ciężar dowodu spoczywa na
organie państwa
Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego ponieważ zasada proporcjonalności nie
została nigdzie wyrażona, w żadnym przepisie ustawy zasadniczej czy Konstytucji to jednak
Trybunał Konstytucyjny uznał ją za integralną część porządku konstytucyjnego. Ograniczenia
wolności, ale także praw muszą być zatem konieczne, usprawiedliwione i minimalne.
3 generacje praw człowieka
I.
Zwana prawami klasycznymi lub starymi prawami człowieka, które są efektem
teoretycznych prac wybitnych myślicieli takich jak: Lock’a, Hoobes’a czy Kant’a.
Prawa te wywodzą się z szeroko pojętej wolności człowieka. Są to przede
wszystkim prawa, które nazywamy negatywnymi.. Wywodzą się z francuskiej
deklaracji praw człowieka i obywatela oraz międzynarodowego paktu praw
obywatelskich i politycznych i europejskiej konwencji praw człowieka. Te prawa
to, prawo :
 do życia
 do wolności i słowa
 do wolności sumienia i wyznania
 do sądu
 do prywatności i towarzystwa
 do obywatelstwa
 osobiste
 polityczne (tj. prawo do wolnych wyborów, wypowiedzi w sprawach
publicznych, wolności zgromadzeń i stowarzyszeń)
II.
III.
O ile prawa I generacji zbudowane zostały wokół wolności to prawa II generacji
można wynieść z innej wartości demokratycznej – równości. Prawa te mają
charakter ekonomiczny, socjalny i kulturalny. Wymagają od państwa
intensywnych działań, aby nie stały się martwą literą prawa. Prawa te mają
charakter szczególnych celów stawianych sobie przez państwo, celów ambitnych i
dalekosiężnych. Prawa II generacji, nie są prawami egzekwowalnymi. W doktrynie
spotykamy pogląd, że istnienie tych praw w Konstytucji osłabia jej znaczenia.
Mimo tych zastrzeżeń, większość współczesnych konstytucji w tym nasza, zawiera
tego rodzaju prawa, które są wytycznymi państwa, nie stanowią podstawy
indywidualnych roszczeń, ponieważ nie zawierają praw podmiotowych, nie mniej
nie są pozbawione charakteru prawnego i stają się coraz częściej podstawą
kontroli ustawodawstwa. Przykładem takich norm w naszej Konstytucji są
artykuły: 67, 68, 71 ust.2, 75
III Generacja to prawa pozytywne. Wymagają one współpracy międzynarodowej
państw i społeczeństwa. Stanowią próbę rozwiązania w jeżyki praw człowieka
podstawowych problemów stojących przed ludzkością, takich jak pokój, ochrona
środowiska, prawo do pomocy humanitarnej, prawo do dostępu dóbr kultury.
Prawa osobiste
1. Prawna ochrona życia – jest to obowiązek państwa – konstytucja nie stanowi nic o
karze śmierci i okresie prenatalnym.
2. Zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania –
zasada ta ma charakter absolutny – nie może zostać zawieszona; zakaz
podejmowania eksperymentów naukowych w tym medycznych bez zgody osoby
poddawanej eksperymentowi (art. 39 i 40)
3. Nietykalność osobista i wolność osobista- ograniczenie i pozbawienie możliwe tylko
na zasadach i w trybie określonym w ustawie.
4. Prawo do rzetelnego sądu – prawo do obrony, prawo do korzystania z obrońcy z
wyboru oraz do czynnego udziału w postępowaniu procesowym (art. 42), zeznania,
przedstawienie dowodów, świadków; zasada domniemania niewinności, prawo do
zaskarżenia orzeczenia sądu I instancji – zasada co najmniej dwu instancyjnego
postępowania sądowego.
5. Jawność postępowania sądowego – oznacza jawność dla stron oraz publiczności;
wyrok zawsze jest ogłaszany publicznie.
6. Prawo nie działa wstecz – nie można skazać za czyn, który nie był karalny w
momencie popełnienia przestępstwa, a jest obecnie.
7. Ochrona prawna życia prywatnego – prawo do decydowania o swoim życiu
osobistym, prawo do zachowania informacji o sobie, tajemnica korespondencji;
nienaruszalność mieszkaniowa (art. 47, 49, 50)
8. Ochrona rodziny i żucia rodzinnego – prawo do wychowania dzieci zgodnie ze swymi
przekonaniami (art. 48)
9. Wolność poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania – prawo opuszczania i
powrotu do Polski, prawo do osiedlania się na terytorium Polski osoby pochodzenia
polskiego. (art. 52)
10. Zakaz ekstradycji obywatela polskiego – także zakaz wydalenia z kraju obywatela
polskiego.



Prawa ekonomiczne- zapewniają udział jednostki w życiu gospodarczym państwa.
Prawa socjalne – pozwalają jednostce uzyskać środki utrzymania i zaspokoić
podstawowe materialne potrzeby bytowe.
Prawa kulturalne – umożliwiają jednostce uczestnictwo w życiu kulturalnym, dostęp
do dóbr kultury i zaspokajanie podstawowych potrzeb duchowych
Prawo do własności (art.21, 64)


uprawienie jednostki
konieczny element ustroju gospodarczego



ochrona własności równa dla wszystkich, niezależnie od obywatelstwa czy statusu
prawnego jednostki
warunki ograniczenia prawa własności:
- wyłączenie w normach rangi ustawowej
- zakaz naruszania istoty prawa własności
szczególną formą ograniczenia jest wywłaszczenie, które może być dokonane jedynie
na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem
Ochrona dzieci (art. 72):



obowiązek władz publicznych chronić dzieci przed przemocą, okrucieństwem,
wyzwiskiem i demoralizacją
powołanie Rzecznika Praw Dziecka- 6 stycznia 2006r.,
obecnie RPDz jest Marek Michalak
Prawo do ochrony zdrowia (art. 68):

przyznane każdemu człowiekowi
Konstytucyjne środki ochrony praw i wolności


prawo do wynagrodzenia szkody jaka została wyrządzona przez niezgodne z prawem
działanie organu administracji publicznej (art. 77)
prawo do drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności lub praw ->
realizowane przez ustawy procesowe: KPC, KPA, KPK, prawo o postępowaniu przed
sądami administracyjnymi



prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydawanych w I instancji -> realizowane
przez ustawy procesowe: KPC, KPA, KPK, prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi
prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego -> skarga
ma charakter sformalizowany
prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w
ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej ->
skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich ma charakter niesformalizowany.
Ogólne założenia instytucji Ombudsmana
 ombudsman pozostaje związany z parlamentem. Związek ten ulega zwiększeniu
również w wyniku powoływania przez Parlament.
 jest samodzielnym organem państwowym opierającym swój byt – najczęściej na
normach konstytucyjnych
 działalność ombudsmana prowadzona jest w sposób niesformalizowany, jest przez to
bardziej dostępna dla społeczeństwa.
 z reguły nie rozstrzyga napływających do niego skarg – dysponuje natomiast
możliwością ustalenia rzeczywistego stanu rzeczy
 zadania realizowane przez ombudsmana zazwyczaj mieszczą się w ramach funkcji
kontrolnej Parlamentu –m.in. wysłuchuje skarg obywateli na nieprawidłowe
funkcjonowanie administracji.
Po zbadaniu sprawy Rzecznik Praw Obywatelskich może:


wyjaśnić wnioskodawcy brak naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela
skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalność
stwierdził naruszenie wolości i praw człowieka i obywatela.

zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką o której w pkt.2 do zastosowania
się do zasad przewidzianych w ustawie.
Rzecznik Praw Obywatelskich – funkcje
 stoi na straży praw i wolności człowieka i obywatela w Konstytucji i innych aktach
normatywnych.
 corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania
praw i wolności obywatelskich
 wysłuchuje skarg obywateli na nieprawidłowe działanie organów państwowych –
podejmuje działania w tym zakresie
 w sprawach dzieci Rzecznik Praw Obywatelskich współpracuje z Rzecznikiem Praw
Obywatelskich
 rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi
dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka
i obywatela
Status Rzecznika Praw Obywatelskich:




niezawisły w swojej działalności
niezależny w aspekcie organizacyjnym
posiada immunitet formalny – Marszałek Sejmu może nakazać natychmiastowe
zwolnienie Rzecznika
kadencja Rzecznika trwa 5 lat, istnieje możliwość jednokrotnej reelekcji
Procedura powołania Rzecznika Praw Obywatelskich:
1) zgłoszenie kandydata przez Marszałka Sejmu lub 35 posłów
2) sejm dokonuje wyboru bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów
3) senat wyraża w ciągu miesiąca zgodę na powołanie danego kandydata uchwałą
podjętą zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
senatorów, niepodjęcie rozstrzygnięcia w tym terminie równoznaczne jest z
wyrażeniem zgody
4) w przypadku braku zgody Senatu musi być zgłoszona inna kandydatura
5) rzecznik składa przed Sejmem ślubowanie
Wymogi: Kandydat na Rzecznika Praw Obywatelskich musi wyróżniać się wiedzą prawniczą,
doświadczeniem zawodowym i wysokim autorytetem.
Odwołanie Rzecznika Praw Obywatelskich:
Sejm odwołuje Rzecznika Praw Obywatelskich przed upływem kadencji na wniosek
Marszałka Sejmu jeśli Rzecznik Praw Obywatelskich:
1. zrzekł się wykonywania obowiązku
2. stał się niezdolny do pracy
3. odmówił ślubowania
Procedura działania Rzecznika Praw Obywatelskich:
Podmioty uprawnione do zainicjowania postępowania: obywatele, organy samorządowe na
wniosek Rzecznika Praw Dziecka, z inicjatywy własnej Rzecznik Praw Obywatelskich
Charakterystyka procedury działania:


uproszczona
odformalizowana



łatwo dostępna
Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje decyzje o podjęciu lub odmowie podjęcia
sprawy. Wyjątki: Rzecznik Praw Obywatelskich ma obowiązek działać w określonych
sprawach wniesionych przez Marszałka Sejmu
Rzecznik Praw Obywatelskich po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego
wnioskiem może:
1) podjąć sprawę
2) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków
działania
3) przekazać sprawę według właściwości
4) nie podjąć sprawy
Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznych, związków
zawodowych ani prowadzić działalności politycznej nie dającej się pogodzić z godnością
urzędu. ( art. 209 Konstytucji RP)
FUNKCJE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO:







funkcja orzecznicza
uczelnianie odpowiedzi na pytania prawne sądów
rozstrzyganie o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta (art. 131.
ust. 1)
orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych
orzekanie o zgodności celów lub działalności partii politycznych
funkcja sygnalizująca
Trybunał Konstytucyjny jest sądem prawa, a nie faktów
Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej, stąd określa się nieraz Trybunał
Konstytucyjny mianem „negatywnego ustawodawcy”.
Skład:

Liczba sędziów: 15 – wybieranych na 9-letnią kadencję.
SKARGA KONSTYTUCYJNA (art. 79)
1. Kto może wnieść skargę?
Każda osoba, a więc nie tylko obywatel, może to być również obcokrajowiec,
bezpaństwowiec; prawo do wniesienia skargi przysługuje również osobom prawnym, skargę
sporządzają adwokat lub radca prawny, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator,
notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.
2. Czy wnoszący skargę musi być osobą pokrzywdzoną przez wyrok?
Tak, skarga ta nie ma charakteru action popularis, tj. skargi powszechnej. Krewny czy
przyjaciel pokrzywdzonego nie mogą wnieść skargi za niego.
3. O jakie wolności i prawa chodzi?
Skarga dotyczyć może jedynie konstytucyjnych wolności i praw wymienionych w rozdziale II
Konstytucji RP; pod uwagę można brać również niektóre wolności wymienione w rozdziale I
Konstytucji RP ( art. 21, 22); na naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej można się
powoływać jednie łącznie z innym bardziej szczegółowym przepisem.
4. Co kwestionujemy wnosząc skargę?
Kwestionujemy przepis prawa, na podstawie którego wydano orzeczenie; skarga nie może
dotyczyć samego orzeczenia.
Przesłanką wniesienia skargi konstytucyjnej może być jedynie orzeczeni sądu lub organu
administracji publicznej skarga nie jest zasadna jeśli np. czujemy się pokrzywdzeni przez
decyzję zarządu spółki.
5. Kiedy można wnieść skargę?
Skarga może zostać wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej; w ciągu trzech miesięcy od
doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego
rozstrzygnięcia. Sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie, kiedy od
orzeczenia nie przysługuje zwyczajny środek odwoławczy.
Oprócz Rzecznika Praw Obywatelskich problemami dziecięcymi zajmuje się ustawa ze
stycznia 2000r. o Rzeczniku Praw Dziecka. W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota
ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości.
Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu,
grupy co najmniej 35 posłów lub 15 senatorów. Kadencja trwa 5 lat. Jest niezależny od
innych organów.
Ponadnarodowe systemy regulacji praw człowieka
1. System ONZ – 10 grudnia 1948r., została uchwalona powszechna deklaracja praw
człowieka; ma ona charakter rezolucji, czyli uchwały ogólnego zgromadzenia ONZ, nie
jest umową międzynarodową, ale nakłada na państwa członkowskie zobowiązania
moralne i polityczne do respektowania praw człowieka. W 1966r., uchwalono
międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych oraz międzynarodowy pakt
spraw gospodarczych, społecznych i kulturalnych.
2. System Rady Europy – 1949r., Londyn: ustanowiono jako organizację
międzynarodową, której zadaniem jest ochrona praw człowieka. Polska dołączyła w
1991r., Pod auspicjami Rady Europy uchwalono w grudniu 1950r., w Rzymie –
Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Organem, który stoi
na straży przepisów konwencji jest Europejski Trybunał Praw Człowieka w
Strassburgu.
3. System UE – z europejskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich do którego można
skarżyć się na naruszenie praw człowieka przez organy UE oraz Trybunałem
Sprawiedliwości w Luksemburgu; również skarga na działalność organów UE.