finanse publiczne
advertisement
FINANSE PUBLICZNE dr Piotr Stanisławiszyn 1. Pojęcie i funkcje finansów publicznych, podstawowe pojęcia finansów publicznych FINANSE – zjawiska społeczne i gospodarcze związane z gromadzeniem, zarządzaniem i wydatkowaniem środków pieniężnych PUBLICZNE – związane z własnością publiczną przynależną do podmiotów publicznych (bądź też własność publiczna to własność jednostek posiadających status podmiotów prawa publicznego) FINANSE PUBLICZNE – wszelkie operacje finansowe podmiotów publicznoprawnych polegające na gromadzeniu dochodów i dokonywaniu wydatków CECHY FINANSÓW PUBLICZNYCH – jedną ze stron stosunku prawnego jest podmiot publicznoprawny, za którym stoi władztwo i przymus państwowy, podejmujący działania w interesie publicznym, którego działania (prawa i obowiązku) są wysoce reglamentowane przez przepisy prawa FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH redystrybucyjna – wtórny podział dochodu narodowego alokacyjna – państwo aktywny uczestnik procesów gospodarczych stabilizacyjna- stymulowania rozwoju zjawisk gospodarczych kontrolna – kontrola przepływów pieniężnych fiskalna – zapewnienie środków dla prawidłowego funkcjonowania państwa 2. Budżet i zasady budżetowe 2 BUDŻET - instytucja finansowoprawna rozumiana jako zespół norm prawnych służących do planowej organizacji zasobów pieniężnych podmiotu publicznoprawnego BUDŻET - plan finansowy podmiotu publicznoprawnego ujmujący jego dochody i wydatki w pewnym odcinku czasowym USTAWA BUDŻETOWA – akt prawny stanowiony wedle określonej procedury przez kompetentny organ i opublikowany w dzienniku urzędowym którego elementem obligatoryjnym jest budżet ZASADY BUDŻETOWE – postulaty doktryny nie mają charakteru normatywnego, dynamiczny charakter, katalog otwarty; najważniejsze z nich to zasada zupełności budżetu, jedności budżetu, szczegółowości budżetu, jawności budżetu, jasności, równowagi budżetowej RODZAJE BUDZETU – jednoroczne i wieloletnie; zwyczajne i nadzwyczajne, budżety państwa i jednostek samorządu terytorialnego 3 Finanse publiczne w Konstytucji RP Finanse publiczne w Konstytucji zostały umiejscowione w rozdziale X w art. 216-227 i zagadnienia te można podzielić na cztery grupy przyjmując za kryterium przedmiot regulacji. Pierwsza grupa regulacji to art. 216 i 218 w których ustawodawca nakreślił podstawowe zasady związane z prawidłowym funkcjonowaniem finansów publicznych tj. środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie, nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Szczególnie istotne jest przyjęcie w ustawie zasadniczej iż nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Dodatkowo wskazał ustrojodawca w art. 218 Konstytucji iż organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa odrębna ustawa. Druga grupa regulacji została zawarta art. 217 Konstytucji (jest dodatkowo wzbogacona o liczne orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego) w którym wskazano iż nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Trzecia grupa regulacji zawartej w Konstytucji dotyczy zagadnieniem związanych z budżetem. Budżet państwa jest przedmiotem najszerszej regulacji rozdziału X Konstytucji RP. W Konstytucji budżet ujęty jest w art. 219 – 226. Czwarta grupa regulacji w Konstytucji a odnosząca się do finansów publicznych zawarta jest w art. 227 Konstytucji i dotyczy banku centralnego, któremu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Nadto podkreślono iż Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza 4 Formy Organizacyjno Prawne Sektora Finansów Publicznych Budżet Centralny Jednostka Budżetowa - nie ma os prawnej - nie odpłatnie - tworzony minister, organy stanowiące JST - metoda brutto Zakład Budżetowy - bez os prawnej - tworzy minister / w JST organy stanowiące - świadczy usługi częściowo odpłatnie - metoda netto - przy wypracowanym zysku nadwyżkę odprowadza - zakład budżetowy otrzymuje dotacje do 50% wydatków Fundusze motywacyjne - nie mają os prawnej - wyodrębnia się na specjalnym koncie bankowym, - źródło pochodzenia przepadek rzeczy bądź korzyści majątkowych - przeznaczenie tych środków - nagrody Fundusze Celowe (para budżetowe) - mają osobowość prawną - otrzymują środki - posiadają własne budżety które służą zaspokajaniu ściśle określonych zadań w formie planu finansowego. -Dochód < Wydatki -W wydatków przyp. niedoboru ZB są finansowane przez państwo dotowane z budżetu. centralnego. Dochód > Wydatki Nadwyżka odprowadzana do budżetu centralnego Gospodarstwo Pomocnicze - specjalistyczne formacje jednostek budżetowych - odpłatnie świadczą usługi na zewnątrz, dla J.B. które go stworzyły świadczą usługi po kosztach własnych - nie ma osobowości prawnej - 50% zysku odprowadza do budżetu centralnego. 5
