Osobliwosci ekonomii jako nauki

DZIEŃ DOBRY! WITAM PAŃSTWA NA ZAJĘCIACH Z
METODOLOGII EKONOMII, .
1
OSOBLIWOŚCI EKONOMII JAKO NAUKI
2
Bogusław Czarny
[email protected]
EKONOMIA JAKO NAUKA EMPIRYCZNA - WYBRANE
PROBLEMY
Slajdy do wykładu są dostepne w serwisie internetowym : www.podstawyekonomii.pl/metodologia/.
I.
PLAN ZAJEC:
CO TO JEST EKONOMIA ?
1. Ekonomia – nauka o gospodarowaniu.
2. Karl Popper o metodologii nauki.
II. OSOBLIWOŚCI EKONOMII JAKO NAUKI
1. Rola doświadczenia.
2. Ogólnikowość i niepewność prognoz.
3. Badanie zmienia badany proces.
4. Ekonomia a interesy.
III. EKONOMIA W POLSCE W LATACH 1949-1989 JAKO
PSEUDONAUKA
1. Nauka a pseudonauka.
2. Ekonomia w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej jako pseudonauaka.
3. Funkcje pseudonauki.
IV. CZY UPRAWIANIE EKONOMII POZYTYWNEJ JEST
MOŻLIWE?
1. Ideał ekonomii wolnej od sądów wartościujących.
2. Metodologiczne sądy wartościujące .
3. Język ekonomisty a wartościowanie.
4. Polityka gospodarcza a sądy wartościujące.
5. Inne argumenty.
V. NOWE PRĄDY W EKONOMII – HDI, HI.
1. Human Development Index.
2. Happiness Index.
Warszawa, 16 maja 2016
I. Nauki społeczne, w tym ekonomia, są – w porównaniu z naukami przyrodniczymi – SZCZEGÓLNE (OSOBLIWE).
4
Co prawda ekonomia różni się od socjologii i nauki o poli-
tyce, bo udało się jej dostarczyć ścisłych, dedukcyjnych teorii
ludzkiego działania, które niemal zupełnie nie pojawiają się w
innych naukach o ludzkim zachowaniu.
5
Z drugiej strony jednak ekonomia nie zdołała ustalić takiej
liczby użytecznych twierdzeń, która pod względem zdolności
do wyjaśniania i przewidywania zjawisk pozwoliłaby jej konkurować z naukami przyrodniczymi.
6
Ekonomia nie zdołała ustalić takiej liczby użytecznych twierdzeń, która pod względem zdolności do wyjaśniania i przewidywania zjawisk pozwoliłaby jej konkurować z naukami
przyrodniczymi.
1. Ekonomiści nie mogą się pochwalić tak efektownymi osiągnięciami, jak lądowanie na Księżycu, przeszczep serca czy
bomba atomowa.
7
Ekonomia nie zdołała ustalić takiej liczby użytecznych twierdzeń, która pod względem zdolności do wyjaśniania i przewidywania zjawisk pozwoliłaby jej konkurować z naukami
przyrodniczymi.
1. Ekonomiści nie mogą się pochwalić tak efektownymi osiągnięciami, jak lądowanie na Księżycu, przeszczep serca czy
bomba atomowa.
2. W dodatku często spierają się publicznie o sprawy – wydawałoby się – podstawowe.
8
Ekonomia nie zdołała ustalić takiej liczby użytecznych twierdzeń, która pod względem zdolności do wyjaśniania i przewidywania zjawisk pozwoliłaby jej konkurować z naukami
przyrodniczymi.
1. Ekonomiści nie mogą się pochwalić tak efektownymi osiągnięciami, jak lądowanie na Księżycu, przeszczep serca czy
bomba atomowa.
2. W dodatku często spierają się publicznie o sprawy – wydawałoby się – podstawowe.
3. Co więcej, popełniają spektakularne pomyłki, a także –
motywowane interesem ideologicznym i (lub) materialnym
nadużycia, co wielu obserwatorom każe wątpić w naukowy
charakter ich zajęcia.
9
Mark Blaug:
”The present-day achievements in GNP forecasting in industrialized countries may be summed up as capable of doing
just a little better than crude extrapolations for about a year
or two ahead as for predicting the precise moment of a downturn or upturn in the economy, we still go wrong as often as
we go right (…).”
(Zob. Blaug, M. (1994), Why I am Not a Constructivist: Confessions
of an Unrepentant Popperian, w: J. B Davis, Recent Developments in
Economic Methodology, vol. I. Cheltenham: Edward Elgar, 2006, s.
48).
10
Polskich przykładów potwierdzających tę diagnozę Blauga
dostarczają krytyczne oceny trafności sporządzanych w Polsce prognoz makroekonomicznych publikowane przez Marka
Borowskiego.
(Zob. np. Borowski, M. (2007) W oczekiwaniu na czarną owcę, „Gazeta Wyborcza” z 22 sierpnia. Borowski, M. (2009) Ranking prognostów Borowskiego: Odwróć tabele, resort finansów na czele, „Gazeta Wyborcza” z 2 czerwca).
11
12
timing or vigor of the government’s monetary or fiscal responses to booms or
recessions. The fact is that forecastung has not reached perfection, particularly at
major turning points in the economy, as ilustrated in the table.
(Zob: R. Dornbusch, S. Fischer, R. Starz, MACROECONOMICS, 9th edition,
s. 190-191).
13
Zdaniem wielu obserwatorów osiągnięcia ekonomistów nie
są duże...
14
Jak sądzę, przyczyną wskazanych powyżej kłopotów ekonomistów są cechy przedmiotu ich badań, czyli – procesu gospo-
darowania. NAJWAŻNIEJSZYM Z NICH PRZYJRZĘ SIĘ
TERAZ.
15
II. ROLA DOŚWIADCZENIA I OBSERWACJI
16
Cechy procesu gospodarowania powodują, że w ekonomii
małą rolę pełni DOŚWIADCZENIE (EKSPERYMENT).
Jednakże również niektóre dziedziny nauk przyrodniczych (np. astronomia, embriologia) przez wiele lat nie
miały charakteru eksperymentalnego. Nie okazało się to
rozstrzygającą przeszkodą w ustalaniu prawd naukowych.
17
EKSPERYMENT polega na zaaranżowaniu sytuacji stwarzającej okazję do obserwacji. Celem jest zwykle sprawdzenie hipotezy.
Przykładem jest EKSPERYMENT KRZYŻOWY
(łac. experimentum crucis; dosł. próba krzyża), którego wynik
ma JEDNOZNACZNIE rozstrzygnąć kwestię prawdziwości
sprawdzanej hipotezy.
18
W szczególności EKSPERYMENT polega na zmianie cech
zjawiska w celu ustalenia ich związków z innymi cechami tego zjawiska. Eksperymentator STARA SIĘ USUNĄĆ
WPŁYWY UBOCZNE, mogące zakłócić badane związki.
Np. w przypadku EKSPERYMENTU PODWÓJNIE MASKOWANEGO informacja, do której grupy trafia
placebo, a do której substancja aktywna, nie jest znana ani
poddanym eksperymentowi ani – do czasu - samym eksperymentatorom.
19
DYGRESJA
Przykładem sposobu wykorzystania wiedzy zdobytej dzięki
eksperymentowi są „kanony” J. S. Milla, czyli metody wnioskowania o prawdziwości hipotezy o istnieniu lub nieistnieniu związku przyczynowego. Oto ich lista:
Kanon „JEDYNEJ ZGODNOŚCI” (ang. Method of Agreement).
Efekt pojawia się wielokrotnie w różnych sytuacjach, na które
składają różne wcześniejsze zdarzenia. Tylko jedno z tych zdarzeń jest takie samo. Sądzimy wtedy, że to ono jest przyczyną tego efektu.
1.
20
DYGRESJA
Przykładem sposobu wykorzystania wiedzy zdobytej dzięki
eksperymentowi są „kanony” J. S. Milla, czyli metody wnioskowania o prawdziwości hipotezy o istnieniu lub nieistnieniu związku przyczynowego. Oto ich lista:
Kanon „JEDYNEJ ZGODNOŚCI” (ang. Method of Agreement).
Efekt pojawia się wielokrotnie w różnych sytuacjach, na które
składają różne wcześniejsze zdarzenia. Tylko jedno z tych zdarzeń jest takie samo. Sądzimy wtedy, że to ono jest przyczyną tego efektu.
1.
2. Kanon „JEDYNEJ RÓŻNICY” (ang. Method of Difference).
Porównujemy sytuację, w której efekt wystąpił, i sytuację, w
której on nie wystąpił. Jeśli tylko jedno wcześniejsze zdarzenie
różni pierwszą sytuację od drugiej sytuacji, to zdarzenie owo
jest przyczyną efektu.
21
DYGRESJA
Przykładem sposobu wykorzystania wiedzy zdobytej dzięki
eksperymentowi są „kanony” J. S. Milla, czyli metody wnioskowania o prawdziwości hipotezy o istnieniu lub nieistnieniu związku przyczynowego. Oto ich lista:
Kanon „JEDYNEJ ZGODNOŚCI” (ang. Method of Agreement).
Efekt pojawia się wielokrotnie w różnych sytuacjach, na które
składają różne wcześniejsze zdarzenia. Tylko jedno z tych zdarzeń jest takie samo. Sądzimy wtedy, że to ono jest przyczyną tego efektu.
1.
2. Kanon „JEDYNEJ RÓŻNICY” (ang. Method of Difference).
Porównujemy sytuację, w której efekt wystąpił, i sytuację, w
której on nie wystąpił. Jeśli tylko jedno wcześniejsze zdarzenie
różni pierwszą sytuację od drugiej sytuacji, to zdarzenie owo
jest przyczyną efektu.
3. Kanon „jedynej zgodności i jedynej różnicy” (ang. Joint
Method of Agreement and Difference).
Stosujemy jednocześnie metody (1) i (2).
22
DYGRESJA CD.
4. Kanon „zmian towarzyszących” (ang. Method of Concomitant Variation).
Porównujemy sytuacje, w których wcześniejsze zdarzenie
poprzedzało efekt, a natężenie efektu było tym większe, z im
większym natężeniem występowało to wcześniejsze zdarzenie.
Wnioskujemy, że to owo wcześniejsze zdarzenie jest przyczyną
efektu.
23
DYGRESJA CD.
4. Kanon „zmian towarzyszących” (ang. Method of Concomitant Variation).
Porównujemy sytuacje, w których wcześniejsze zdarzenie
poprzedzało efekt, a natężenie efektu było tym większe, z im
większym natężeniem występowało to wcześniejsze zdarzenie.
Wnioskujemy, że to owo wcześniejsze zdarzenie jest przyczyną
efektu.
5. Kanon „reszt” (ang. Method of Residues).
Wiele elementów sytuacji składającej się na złożony efekt da się
przyczynowo wyjaśnić elementami sytuacji, będącej przyczyną
tego efektu. Wtedy „reszta efektu” jest wyjaśniana przyczynowo
„resztą przyczyny”.
(Zob. http://www.philosophypages.com/lg/e14.htm).
KONIEC DYGRESJI
24
Przeprowadzenie doświadczenia wymaga m.in.:
1) Wyraźnego wydzielenia i nazwania analizowanych cech
zjawiska, czyli możliwych przyczyn i skutków.
2) Powtarzalności skutków, czyli zdarzeń spowodowanych
zmianami przyczyn.
3) Możliwości kierowania zmianami przyczyn.
Oczywiście w ekonomii warunki te są szczególnie trudne do
spełnienia.
25
Powiedzmy np., że ekonomiści chcą eksperymentalnie zbadać wpływ, jaki na tempo wzrostu PKB wywierają zmiany
nakładów na inwestycje.
PO PIERWSZE, jak zdefiniować „nakłady na inwestycje”?
Czy odnoszą się one do określonego roku?
26
Powiedzmy np., że ekonomiści chcą eksperymentalnie zbadać wpływ, jaki na tempo wzrostu PKB wywierają zmiany
nakładów na inwestycje.
PO PIERWSZE, jak zdefiniować „nakłady na inwestycje”?
Czy odnoszą się one do określonego roku?
PO DRUGIE, zależnie od okoliczności (np. od pogody, charakteru polityki gospodarczej) w różnych latach takie same
„nakłady na inwestycje” w różną siłą zmieniają wielkość
produkcjiA.
---------------------------------------A W ekonomii trudno jest mówić o powtarzalności wyników
doświadczenia. (Powtarzalność oznacza, że wynik konkretnego badania pojawi się znowu, jeśli badanie zostanie powtórzone przez inną osobę). A przecież powtarzalność warunkuje krytykę naukową.
27
Powiedzmy np., że ekonomiści chcą eksperymentalnie zbadać wpływ, jaki na tempo wzrostu PKB wywierają zmiany
nakładów na inwestycje.
PO PIERWSZE, jak zdefiniować „nakłady na inwestycje”?
Czy odnoszą się one do określonego roku?
PO DRUGIE, zależnie od okoliczności (np. od pogody, charakteru polityki gospodarczej) w różnych latach takie same
„nakłady na inwestycje” w różną siłą zmieniają wielkość
produkcjiA.
PO TRZECIE, decyzja, jaką część produktu krajowego
brutto przeznaczy się na inwestycje, wywiera tak silny
wpływ na życie społeczeństwa, że uniemożliwia to eksperymentowanie.
---------------------------------------A W ekonomii trudno jest mówić o powtarzalności wyników
doświadczenia. (Powtarzalność oznacza, że wynik konkretnego badania pojawi się znowu, jeśli badanie zostanie powtórzone przez inną osobę). A przecież powtarzalność warunkuje krytykę naukową.
28
Zauważmy dodatkowo, że w badaniach wielu zjawisk społecznych eksperyment w ogóle nie ma zastosowania, bo są
one JEDNORAZOWE (lub skrajnie rzadkie), jak np.
powstanie kapitalizmu. (Do pewnego czasu nie było wielu
„powstań kapitalizmu”, dopiero ostatnio – na naszych
oczach - od 1978 roku kapitalizm powstaje w Chinach, a po
1989 roku kapitalizm powstał w Polsce).
29
A jednak świadectwem rosnącej roli eksperymentu w ekonomiii stał się w 2. połowie XX wieku szybki rozwój EKONOMII EKSPERYMENTALNEJ (ang. experimental economics).
30
ENTUZJAŚCI (np. Hall Varian)
„(…) [D]zieje ekonomii eksperymentalnej w ciągu ostatnich
20 lat są historią wielkiego sukcesu. Dysponujemy dziś
ścisłymi metodami laboratoryjnego sprawdzania modeli
ludzkiego zachowania. Niektóre standardowe modele, takie
jak model podaży i popytu, okazały się bardziej godne
zaufania, niż sądziliśmy przed 20 laty. Inne poradziły sobie
gorzej, jak model użyteczności oczekiwanej. (…)
Wielu teoretyków rozwój ekonomii eksperymentalnej skłonił do tworzenia raczej teorii prostych, konkretnych i
sprawdzalnych, niż teorii kompleksowych, abstrakcyjnych i
ogólnych. (…) Laboratoryjne obserwacje ostrzegały przed
teoretycznymi ślepymi uliczkami w rodzaju pewnych wyrafinowanych udoskonaleń teoriogrowych koncepcji równowagi”.
31
SCEPTYCY (np. Denis Patrick O’Brien)
Sceptycy wątpią w realność perspektywy stworzenia przez
ekonomistow eksperymentalnych bazy obserwacyjnej dla
ekonomii.
Po pierwsze, dane z kwestionariuszy zebrane w
różnych sytuacjach sugerują, że ludzie reagują inaczej w
sztucznej sytuacji, a inaczej, kiedy chodzi o realne i istotne
zmiany ich materialnego dobrobytu.
Po drugie, w przypadku ekonomii dane eksperymentalne zbyt często musiałyby zastępować ważne, lecz
niedostępne, dane empiryczne”.
32
OGÓLNIE
„[S]tatus ekonomii eksperymentalnej jest ciągle niejasny.
Wielu ekonomistów pozostaje sceptykami co do jej osiągnięć
i możliwości. Wśród mniejszości tych, którzy eksperymentują, istnieją zasadnicze różnice poglądów co do celów, do których osiągnięcia eksperymenty mogą być najbardziej przydatne, właściwego sposobu dokonywania eksperymentów i
wniosków wynikających ze współczesnych badań eksperymentalnych”.
(Zob. Sugden, R. (2005) Introduction. Experiment, Theory, World: A
Symposium on the Role of Experiments in Economics, „Journal of
Economic Methodology”, t. 12, nr 2, s. 177).
33
OBSERWACJA ZAMIAST EKSPERYMENTU?
Eksperyment można niekiedy zastąpić porównaniem wyników obserwacji zdarzeń gospodarczych.
34
Np. w 1987 r. dochód obywateli Islandii, na rok, przestał być
opodatkowywany. (Przed reformą ludzie płacili podatki od
zeszłorocznego dochodu, a po reformie – od bieżącego dochodu. Podatki płacone w 1987 r. dotyczyły dochodu z 1986 r., a
podatki płacone w 1988 r. – dochodu z 1988 r. Dochód z 1987
r. nigdy nie został opodatkowany!).
35
Np. w 1987 r. dochód obywateli Islandii, na rok, przestał być
opodatkowywany. (Przed reformą ludzie płacili podatki od
zeszłorocznego dochodu, a po reformie – od bieżącego dochodu. Podatki płacone w 1987 r. dotyczyły dochodu z 1986 r., a
podatki płacone w 1988 r. – dochodu z 1988 r. Dochód z 1987
r. nigdy nie został opodatkowany!).
W efekcie liczba przepracowanych godzin wzrosła o
ok. 3% w 1987 r., a w 1988 r. spadła do wyjściowego poziomu. Realny PKB w 1987 r. był o 4% wyższy od średniej z lat
1986 i 1988.
[Zob. M. Bianchi, B. R. Gudmundsson, G. Zoega, 2001. Iceland Natural Experiment in Supply-Side Economics, American Economic
Review, Vol. 91(5), s. 1564-1579].
36
Jest oczywiste, że liczba odkrywanych przez historyków gospodarczych tego rodzaju „naturalnych eksperymentów”, a
zatem także ilość dostarczanej przez nie informacji, jest ograniczona.
37
W połowie XX w. Friedman pisał o tych sprawach tak oto:
„[W]iedza, którą uzyskujemy dzięki obserwacji, jest łatwo
dostępna i często równie konkluzywna jak wiedza zdobyta
dzięki przeprowadzanym w warunkach sztucznych eksperymentom; a zatem niemożność eksperymentowania nie stanowi fundamentalnej przeszkody, uniemożliwiającej ocenę hipotez za pomocą sprawdzenia poprawności wynikających z
nich prognoz.
38
W połowie XX w. Friedman pisał o tych sprawach tak oto:
„[W]iedza, którą uzyskujemy dzięki obserwacji, jest łatwo
dostępna i często równie konkluzywna jak wiedza zdobyta
dzięki przeprowadzanym w warunkach sztucznych eksperymentom; a zatem niemożność eksperymentowania nie stanowi fundamentalnej przeszkody, uniemożliwiającej ocenę hipotez za pomocą sprawdzenia poprawności wynikających z
nich prognoz.
Jednakze tego rodzaju wiedza jest o wiele trudniejsza do zinterpretowania. Często ma ona charakter kompleksowy, zawsze zaś jest pośrednia i niekompletna; gromadzenie
odpowiednich informacji jest zwykle bardzo żmudne, a ich
interpretacja wymaga zazwyczaj subtelnej analizy i wieloetapowego rozumowania, które rzadko okazują się rzeczywiście przekonujące.
39
W połowie XX w. Friedman pisał o tych sprawach tak oto:
„[W]iedza, którą uzyskujemy dzięki obserwacji, jest łatwo
dostępna i często równie konkluzywna jak wiedza zdobyta
dzięki przeprowadzanym w warunkach sztucznych eksperymentom; a zatem niemożność eksperymentowania nie stanowi fundamentalnej przeszkody, uniemożliwiającej ocenę hipotez za pomocą sprawdzenia poprawności wynikających z
nich prognoz.
Jednakże tego rodzaju wiedza jest o wiele trudniejsza do zinterpretowania. Często ma ona charakter kompleksowy, zawsze zaś jest pośrednia i niekompletna; gromadzenie
odpowiednich informacji jest zwykle bardzo żmudne, a ich
interpretacja wymaga zazwyczaj subtelnej analizy i wieloetapowego rozumowania, które rzadko okazują się rzeczywiście
przekonujące.
Niemożność odwołania się ekonomistów do wyrazistego i bezpośredniego świadectwa wyników eksperymentów
«krzyżowych» utrudnia wiarygodne sprawdzanie hipotez.
Efekt ten ma jednak o wiele mniejsze znaczenie niż kłopoty z
osiągnięciem w miarę szybkiej i powszechnej zgody co do
wniosków, wynikających z dostępnego świadectwa faktów.
Sprawia to, że rezygnacja z zawodnych hipotez jest procesem
powolnym i trudnym. Rzadko są one porzucane definitywnie
i zawsze pojawiają się nieoczekiwanie ponownie”.
[Zob. Friedman, M. (1953) On the Methodology of Positive Economics, w: Essays in Positive Economics, University of Chicago Press,
40
Chicago, s. 7-8].
W dodatku interpretację wyników obserwacji utrudnia niska jakość danych statystycznych, którymi posługują się ekonomiści. (Np., na przełomie XX i XXI w. w literaturze można
było znaleźć kilka krańcowo różnych zestawów współczynników Giniego dotyczących zróżnicowania dochodów w Polsce).
41
W dodatku interpretację wyników obserwacji utrudnia niska jakość danych statystycznych, którymi posługują się ekonomiści. (Np., na przełomie XX i XXI w. w literaturze można
było znaleźć kilka krańcowo różnych zestawów współczynników Giniego dotyczących zróżnicowania dochodów w Polsce).
W naukach przyrodniczych możliwość odtworzenia
danych wyjściowych ma rozstrzygające znaczenie dla akceptacji wyniku badań. (Sceptycy są w stanie samodzielnie powtórzyć badanie, sprawdzając poprawność wchodzącego w
grę wnioskowania). Współczynniki Giniego jest bardzo trudno wyliczyć samodzielnie. Istnieje zatem zasadnicza różnica
między ekonomią, a fizyką czy chemią.
42
W dodatku interpretację wyników obserwacji utrudnia niska jakość danych statystycznych, którymi posługują się ekonomiści. (Np., na przełomie XX i XXI w. w literaturze można
było znaleźć kilka krańcowo różnych zestawów współczynników Giniego dotyczących zróżnicowania dochodów w Polsce).
W naukach przyrodniczych możliwość odtworzenia
danych wyjściowych ma rozstrzygające znaczenie dla akceptacji wyniku badań. (Sceptycy są w stanie samodzielnie powtórzyć badanie, sprawdzając poprawność wchodzącego w
grę wnioskowania). Współczynniki Giniego jest bardzo trudno wyliczyć samodzielnie. Istnieje zatem zasadnicza różnica
między ekonomią, a fizyką czy chemią.
Kiedy opieramy się na wspólnym zbiorze danych,
możemy jedynie poddawać różnym statystycznym testom TE
SAME DANE WYJŚCIOWE, i – jak podobno zauważył Ronald Coase – jeśli tylko będziemy je torturować odpowiednio
długo, dane w końcu się przyznają.
43
W dodatku interpretację wyników obserwacji utrudnia niska jakość danych statystycznych, którymi posługują się ekonomiści. (Np., na przełomie XX i XXI w. w literaturze można
było znaleźć kilka krańcowo różnych zestawów współczynników Giniego dotyczących zróżnicowania dochodów w Polsce).
W naukach przyrodniczych możliwość odtworzenia
danych wyjściowych ma rozstrzygające znaczenie dla akceptacji wyniku badań. (Sceptycy są w stanie samodzielnie powtórzyć badanie, sprawdzając poprawność wchodzącego w
grę wnioskowania). Współczynniki Giniego jest bardzo trudno wyliczyć samodzielnie. Istnieje zatem zasadnicza różnica
między ekonomią, a fizyką czy chemią.
Kiedy opieramy się na wspólnym zbiorze danych,
możemy jedynie poddawać różnym statystycznym testom TE
SAME DANE WYJŚCIOWE, i – jak podobno zauważył Ronald Coase – jeśli tylko będziemy je torturować odpowiednio
długo, dane w końcu się przyznają.
Wyjściem byłoby: POLEPSZENIE JAKOŚCI DANYCH, ICH DOSTĘPNOŚCI, PRZYKŁADANIE ODPOWIEDNIEJ WAGI DO KWESTII POWTARZALNOŚCI.
JEŚLI TO TYLKO MOŻLIWE, EKONOMIŚCI POWINNI
BYĆ GOTOWI TWORZYĆ WŁASNE ZBIORY DANYCH
I TO W SPOSÓB, KTÓRY UMOŻLIWIA PUBLICZNĄ
KONTROLĘ SPOSOBU ICH TWORZENIA.
44
III. NIEPEWNOŚĆ I OGÓLNIKOWOŚĆ PROGNOZ
45
Żłożoność, zmienność i zróżnicowanie warunków gospodarowania w różnych społeczeństwach powodują, że prawa ekonomiczne są NIEPEWNE i OGÓLNIKOWE.
46
1. NIEPEWNOŚĆ
47
Niepewność wiedzy ekonomicznej jest skutkiem ZŁOŻONOŚCI i ZMIENNOŚCI badanego przez ekonomistów procesu gospodarowania.
48
Niepewność wiedzy ekonomicznej jest skutkiem ZŁOŻONOŚCI i ZMIENNOŚCI badanego przez ekonomistów procesu gospodarowania.
Niektórzy (np. Ludwig von Mises) uważają, że na
zjawiska społeczne wpływa większa liczba potencjalnie zakłócających czynników niż na zjawiska przyrodnicze.
49
Niepewność wiedzy ekonomicznej jest skutkiem ZŁOŻONOŚCI i ZMIENNOŚCI badanego przez ekonomistów procesu gospodarowania.
Niektórzy (np. Ludwig von Mises) uważają, że na
zjawiska społeczne wpływa większa liczba potencjalnie zakłócających czynników niż na zjawiska przyrodnicze.
W dodatku te zakłócające czynniki z natury rzeczy
są – zapewne - bardziej zmienne (mniej stabilne).
50
Złożoność i zmienność sytuacji, z którymi mają do czynienia
ekonomiści, często sprawia również, że posługują się oni
LICZNYMI ZAŁOŻENIAMI POMOCNICZYMI (np. o
malejących przychodach z kapitału, o niewystępowaniu efektów zewnętrznych) oraz KLAUZULĄ CETERIS PARIBUS.
Ludwig von Mises uważa, że teoria ekonomiczna (i
nauki społeczne) muszą opierać się na większej liczbie założeń ceteris paribus i hipotez pomocniczych niż nauki przyrodnicze.
51
Jednakże założenia te często okazują się nieprawdziwe („heroiczne”) (jak np. założenie o malejących przychodach z ka-
pitału i braku efektów zewnętrznych w neoklasycznym modelu wzrostu). Również warunek ceteris paribus zwykle nie
jest spełniony w rzeczywistości.
52
Jednakże założenia te często okazują się nieprawdziwe („heroiczne”) (jak np. założenie o malejących przychodach z ka-
pitału i braku efektów zewnętrznych w neoklasycznym modelu wzrostu). Również warunek ceteris paribus zwykle nie
jest spełniony w rzeczywistości.
Podobne kłopoty powoduje rozróżnianie przez ekonomistów krótkiego i długiego okresu, BEZ PRECYZYJNEGO OKREŚLENIA ICH DŁUGOŚCI. (Ten dokonywany
według różnych kryteriów podział pojawia się np. przy
obliczaniu cenowych elastyczności popytu i podaży, w modelu AD/AS, a także w neoklasycznej teorii wzrostu).
53
Wszystko to sprawia, że obserwacja nie potwierdza praw
ekonomicznych (np. gospodarki opisywane modelem Solowa
nie osiąga-ją STEADY STATE, czyli wzrostu zrównoważonego). Prawa te (regularności) okazują się wysoce niepewne.
54
Podobnie, wnioskiem z Solowa modelu wzrostu jest teza o
równości temp wzrostu gospodarczego w powstających po
upływie bliżej niesprecyzowanego „długiego okresu” stanach
wzrostu zrównoważonego, RÓŻNIĄCYCH SIĘ OD SIEBIE
WIELKOŚCIĄ STOPY OSZCZĘDNOŚCI (jest to tzw. konwergencja uwarunkowana).
55
Podobnie, wnioskiem z Solowa modelu wzrostu jest teza o
równości temp wzrostu gospodarczego w powstających po
upływie bliżej niesprecyzowanego „długiego okresu” stanach
wzrostu zrównoważonego, RÓŻNIĄCYCH SIĘ OD SIEBIE
WIELKOŚCIĄ STOPY OSZCZĘDNOŚCI (jest to tzw. konwergencja uwarunkowana).
Otóż prawdziwość tezy o braku związku między poziomem stopy oszczędności a tempem wzrostu gospodarczego jest – znowu - niepewna. Jej sprawdzenie jest trudne z
powodu braku informacji o długości wchodzącego w grę
„długiego okresu”. Zmniejsza to skuteczność krytyki naukowej.
56
Podobnie, wnioskiem z Solowa modelu wzrostu jest teza o
równości temp wzrostu gospodarczego w powstających po
upływie bliżej niesprecyzowanego „długiego okresu” stanach
wzrostu zrównoważonego, RÓŻNIĄCYCH SIĘ OD SIEBIE
WIELKOŚCIĄ STOPY OSZCZĘDNOŚCI (jest to tzw. konwergencja uwarunkowana).
Otóż prawdziwość tezy o braku związku między poziomem stopy oszczędności a tempem wzrostu gospodarczego jest – znowu - niepewna. Jej sprawdzenie jest trudne z
powodu braku informacji o długości wchodzącego w grę
„długiego okresu”. Zmniejsza to skuteczność krytyki naukowej.
Wszak zaprzeczające twierdzeniom ekonomistów
fakty można zwykle wytłumaczyć niespełnieniem któregoś z
niejasno określonych szczegółowych warunków ich obowiązywania. Spowalnia to gromadzenie prawdziwej i użytecznej
praktycznie wiedzy ekonomicznej.
57
Np. Gregory N. Mankiw, broniąc Solowa modelu wzrostu
przed świadectwem nieprzychylnych mu faktów, pisze:
„Niezdolność oszczędności do wpływania na tempo wzrostu
zrównoważonego (…) może wydać się sprzeczna z silną korelacją wzrostu i oszczędności w różnych krajach. JEDNAK
PRZECIEŻ KORELACJA TA MOŻE ODZWIERCIEDLAĆ PRZEJŚCIOWĄ DYNAMIKĘ ZDARZEŃ W OKRESIE, W KTÓRYM GOSPODARKI STOPNIOWO OSIĄGAJĄ SWOJE STANY WZROSTU ZRÓWNOWAŻONE-
GO (wyróżnienie moje – B.Cz.).”
(Zob. Mankiw, N.G. (1995) The Growth of Nations, „Brookings
Papers on Economic Activity”, nr 1, s. 278).
58
A zatem „heroiczność” i niejasność wielu założeń ekonomistów, w tym warunku ceteris paribus, sprawiają, że prawa
ekonomiczne i wynikające z nich wnioski (np. wyjaśnienia,
prognozy) są niepewne.
W efekcie mają one MAŁE ZNACZENIE PRAKTYCZNE.
59
2. OGÓLNIKOWOŚĆ
60
Zmienność i zróżnicowanie warunków gospodarowania
sprawia, że tezy ekonomistów często okazują się nie tylko
niepewne, lecz i OGÓLNIKOWE.
Zmienność sprawia, że zwykle ich uściślenie nie jest
możliwe, bo warunki gospodarowania, w tym reakcje ludzi
na bodźce nie są stabilne (powtarzalne), lecz są zmienne.
Zwykle nie da się stwierdzić, np. o ile DOKŁADNIE
zwiększą się cena i ilość dobra po wzroście dochodów
nabywców, lub po ilu DOKŁADNIE miesiącach wzrost
podaży pieniądza spowoduje zauważalny wzrost średniego
poziomu cen w gospodarce.
61
W ekonomii rzadko pojawiają się PRECYZYJNE twierdzenia, w rodzaju „pierwiastkowej” formuły Baumola-Tobina,
wyjaśniającej transakcyjny popyt na pieniądz. (Wynika z
niej, że dochodowa elastyczność popytu równa się dokładnie
0,5, a elastyczność popytu względem stopy procentowej
wynosi dokładnie –0,5).
62
Typowa jest raczej metoda statyki porównawczej. Zwykle
zastosowanie tej metody umożliwia jedynie określenie KIERUNKU (NIE WIELKOŚCI) zmian analizowanej zmiennej.
Pojawienie się zmiany o właściwym znaku (plus lub
minus) jest o wiele bardziej prawdopodobne niż pojawienie
się zmiany, która ma jednocześnie właściwy znak i wielkość.
Ta jakościowa technika badawcza prowadzi zatem
do powstania teorii, których zawartość empiryczna jest
niewielka i które mają niewiele potencjalnych falsyfikatorów.
63
Ogólnikowość praw ekonomicznych pojawia się również wtedy, gdy – mimo zróżnicowania warunków w różnych społe-
czeństwach - ekonomiści usiłują uczynić swoje wypowiedzi o
gospodarowaniu bardziej uniwersalnymi.
64
Uniwersalne prawa ekonomiczne, które mają odnosić się do
wielu (wszystkich?) społeczeństw są ogólnikowe i banalne.
Stanowią one MAŁO PRECYZYJNE GENERALIZACJE i
łatwo jest wskazać LICZNE WYJĄTKI.
Przykładem jest prawo malejących przychodów.
65
DYGRESJA
Przykłady innych niż prawo malejących przychodów ekonomicznych praw uniwersalnych proponował m.in. Oskar
Lange (np. „Do wyprodukowania określonego produktu
potrzeba określonej ilości pracy oraz określonej ilości
rozmaitych środków produkcji”. „Nie można zużywać więcej
węgla, niż się produkuje (plus lub minus ewentualny import i
eksport”).
Moim zdaniem, te Langego techniczno-bilansowe prawa
produkcji, owszem, są regularnościami charakteryzującymi
gospodarowanie. Jednak stanowią one banalne wnioski, które wynikają z praw przyrodniczych i z logiki. We wszystkich
naukach empirycznych można „odkryć” bardzo wiele takich
praw: ekonomicznych (np. „dobra inwestycyjne spadają pod
wpływem grawitacji”), biologicznych (np. „słoń plus słoń to
dwa słonie”), historycznych (np. „wszyscy władcy feudalni
zbudowani są z atomów”), itd.
KONIEC DYGRESJI
66
W efekcie, zróżnicowanie warunków gospodarowania w różnych społeczeństwach powoduje, że istnieje nie jedna, lecz
wiele luźno powiązanych ekonomii (ekonomia gospodarki
feudalnej, gospodarki krajów realnego socjalizmu, gospo-
darki prywatnorynkowej na początku XXI wieku itd.).
67
W efekcie, zróżnicowanie warunków gospodarowania w różnych społeczeństwach powodują, że istnieje nie jedna, lecz
wiele luźno powiązanych ekonomii (ekonomia gospodarki
feudalnej, gospodarki krajów realnego socjalizmu, gospo-
darki prywatnorynkowej na początku XXI wieku itd.).
Na przykład prawo Phillipsa z końca lat 50. XX w.,
sformułowano w oparciu o wyniki obserwacji wysokorozwiniętych gospodarek „zachodnich”. Zgodnie z tym prawem
między stopą inflacji, a stopą bezrobocia zachodzi odwrotna
zależność). Oczywiście, nie obowiązywało ono w Polsce np. w
latach 70. XX w. (w krajach realnego socjalizmu nie było
przecież wtedy jawnego bezrobocia).
68
IV. INNE (MNIEJ WAŻNE) OSOBLIWOŚCI EKONOMII
(np. tezy samoobalające się i podobne problemy, wpływ interesów).
69
1. TEZY SAOMOOBALAJĄCE SIĘ I PODOBNE PROBLEMY
70
W ekonomii BADANIE i PUBLIKACJA WYNIKÓW może
zmienić zachowanie gospodarujących ludzi.
Wiedza ekonomistów często opisuje zachowania ludzi zmie-
nione przez działania ekonomistów. A przecież celem jest opisanie NATURALNYCH zachowań, NIEZDEFORMOWANYCH WPŁYWAMI ZEWNĘTRZNYMI.
71
72
W ekonomii BADANIE i PUBLIKACJA WYNIKÓW może zmienić zachowanie gospodarujących ludzi.
Oto przykłady:
73
Badania ankietowe (zbieranie informacji podczas wywiadów przeprowadzanych według stałego schematu)
74
Badania ankietowe (zbieranie informacji podczas wywiadów przeprowadzanych według stałego schematu)
PO PIERWSZE, respondent udzielający odpowiedzi może uważać,
że od tego, jakiej odpowiedzi udzieli, zależą ważne dla niego sprawy (strajk).
75
Badania ankietowe (zbieranie informacji podczas wywiadów przeprowadzanych według stałego schematu)
PO PIERWSZE, respondent udzielający odpowiedzi może uważać,
że od tego, jakiej odpowiedzi udzieli, zależą ważne dla niego sprawy (strajk).
PO DRUGIE, respondent może uznać, że na pewne sprawy, których dotyczy pytanie wypada mieć wyrobioną opinię (wysokość deficytu budżetowego).
76
Badania ankietowe (zbieranie informacji podczas wywiadów przeprowadzanych według stałego schematu)
PO PIERWSZE, respondent udzielający odpowiedzi może uważać,
że od tego, jakiej odpowiedzi udzieli, zależą ważne dla niego sprawy (np. strajk).
PO DRUGIE, respondent może uznać, że na pewne sprawy, których dotyczy pytanie wypada mieć wyrobioną opinię (np. wysokość
deficytu budżetowego).
PO TRZECIE, respondent może obawiać się ujawnić prawdę o
swoich przekonaniach lub zachowaniach (np. praca „na czarno”).
77
JEDNAK NA SZCZĘŚCIE:
PO PIERWSZE, np. ogłaszanie wyników badań ekonomistów nie
zawsze prowadzi do zmian zachowań.
Np., opisanie przez Ragnara Nurksego (1907-1959) EFEKTU DEMONSTRACJI nie spowodowało masowych zmian postaw.
Konsumenci nadal naśladują swoje zachowania, np. podpatrując
sąsiadów i kupując to samo, co ci uznają za godne posiadania.
78
PO DRUGIE, można przewidzieć i uwzględnić zmiany zachowań
ludzi, zachodzące pod wpływem badania i (lub) publikacji wyników badania. Pozwala to na uwzględnienie skutków tych zmian
przy formułowaniu wyników badań.
79
Np., zgodnie z krytyką Lucasa – można założyć, że πe=π.
Wszak wedle teorii racjonalnych oczekiwań, gdy rzeczywista stopa
bezrobocia, U, nie jest równa naturalnej stopie bezrobocia, U*
(U≠U*), ludzie korygują swe oczekiwania inflacyjne, πe, do poziomu
π, wyznaczonego równaniem krótkookresowej krzywej Phillipsa,
uwzględniającej oczekiwania inflacyjne.
80
DYGRESJA
Oto naturalne „rekurencyjne” rozwinięcie „krytyki Lucasa”, .
Ekonomista-teoretyk powinien uwzględnić i to, że ludzie formułują
swoje (racjonalne!) oczekiwania, biorąc pod uwagę wykorzystanie
przez niego (ekonomistę-teoretyka) założenia o ich (ludzi) racjonalnych oczekiwaniach.
Z kolei ludzie mogą przewidzieć tę decyzję teoretyka i
odpowiednio zmienić swoje zachowanie.
I tak dalej.
Adam Grobler argumentuje, że także wtedy prawdziwe
opisanie gospodarowania jest możliwe. Zdaniem Groblera opisany
przed chwilą proces przyjmowania kolejnych założeń o coraz
bardziej racjonalnych oczekiwaniach ludzi przypomina procedurę
faktualizacji (uchylania kolejnych założeń idealizacyjnych) teorii
nauk przyrodniczych.
(Zob. Grobler, A. (2008) Metodologia nauk, Wydawnictwo Aureus i Wydawnictwo Znak, Kraków (dodruk pierwszego wydania z 2006 roku), s. 224–225).
KONIEC DYGRESJI
81
2. INTERESY A PRAWDA W EKONOMII
82
Wiedza ekonomiczna szczególnie silnie wpływa na możliwość
osiągania przez ludzi różnych celów. Przecież jej wykorzystanie potężnie wpływa na podział dochodów i władzy w
społeczeństwie.
Powoduje to czasem zniekształcanie wiedzy ekonomicznej w
celu osiągnięcia przez konkretne osoby korzyści materialnych i niematerialnych .
83
Oto fragment rozmowy Jacka Żakowskiego z Jerzym Osiatyńskim o podatku liniowym:
„ŻAKOWSKI:
„Jeżeli tak jest i podatek liniowy niewiele daje, to czemu kolejne
kraje jednak go wprowadzają i czemu także w Polsce jest taki
popularny?”
OSIATYŃSKI:
„Myślę, że w krajach takich jak Polska jest to kwestia mody napędzanej przez ludzi, których obciążenia fiskalne przy podatku
liniowym niewatpliwie się zmniejszą. Ale z punktu widzenia
oddziaływania podatku liniowego na gospodarkę, im więcej mamy empirycznych danych o skutkach jego wprowadzenia, tym
mniej za nim przemawia”.
(Zob. „Polityka” z 16 kwietnia 2008 r. ).
84
W dodatku, zdaniem Roberta Heilbronera (1919-2005):
W naukach społecznych emocjonalny stosunek uczonego do
badanych problemów jest nieuchronny. W naukach przyroddniczych odkrycie niewyjaśnionej anomalii może stanowić
zagrożenie dla intelektualnego „bezpieczeństwa” naukowcaprzyrodnika, a – być może – nawet dla jego psychicznej „integralności”. ODKRYCIE TO NIE MOŻE JEDNAK WYMUSIĆ NEGATYWNEJ MORALNEJ OCENY SAMEGO
BADACZA JAKO SKŁADNIKA ISTNIEJĄCEGO ŁADU
SPOŁECZNEGO.
Natomiast w naukach społecznych pojawienie się
nieoczekiwanych wyników badania niemal zawsze osłabia
lub wzmacnia legitymizację systemu, którego częścią nieuchronnie jest również sam badacz społeczeństwa.
85
Heilbroner pisze: „Zaryzykuję nawet opinię, że każdy naukowiec, który zajmuje się sprawami społecznymi, przystępuje do swojej pracy z (uświadomioną lub nieuświadomioną)
chęcią wykazania sprawności lub niesprawności badanego
przez siebie porządku społecznego” .
[Zob. Heilbroner, R.L. (1973) Economics as a „Value-Free” Science,
„Social Research”, t. 40, nr 1. s. 139, 141].
86
Podobnie sądzi Blaug:
„Ekonomiści dzielą się chętnie na «planistów» i «wolnorynkowców» i zdradzają skłonność do interpretowania faktów
empirycznych, przemawiających za konkretną hipotezą ekonomiczną lub przeciw niej, w zależności od tych biegunowo
odmiennych postaw”.
[Zob. Blaug, M. (1992) Methodology of Economics. Or How Economists Explain, Cambridge University Press, Cambridge (wyd. pol.:
M. Blaug, Metodologia ekonomii, przeł. B. Czarny przy współpracy
A. Molisak, PWN, Warszawa 1995), s. 204 polskiego wydania].
87
W efekcie:
PO PIERWSZE, zainteresowani sami mogą tworzyć wiedzę
zdeformowaną.
Przykładem jest „odkryte” przez Józefa Stalina (1878-1953)
tzw. podstawowe prawo ekonomiczne gospodarki socjalistycznej orzekało, że w krajach realnego socjalizmu „działanie przedsiębiorstw podporządkowane jest postulatowi
maksymalnego zaspokojenia stale rosnących materialnych i
kulturalnych potrzeb całego społeczeństwa w drodze nieprzerwanego wzrostu i doskonalenia produkcji socjalistycznej na bazie najwyższej techniki”.
[Zob. Stalin, J. (1952) Ekonomiczeskije probliemy socializma
w SSSR, „Bolszewik”, nr 18, s. 22].
88
PO DRUGIE, zainteresowani mogą zakłócać krytykę naukową, wpływając w ten sposób na wyniki selekcji teorii ekonomicznych. Chodzi np. o:
- fałszowanie wyników badań;
- odpowiedni podział środków na rozwój nauki;
- deformowanie programów nauczania;
- umożliwianie ogłaszanie wyników badań tylko wybranym
osobom;
- blokowanie szans awansu zawodowego krytykom.
89
Natężenie tego rodzaju działań bywa różne. Drastycznym
przykładem są w Polsce losy tzw. szkoły KaleckiegoA.
W mniej sprzyjających takim działaniom okolicznościach w grę wchodzą bardziej subtelne zabiegiB.
--------------A Zob. Osiatyński, J. (1984) Przypisy i dodatki, w: M. Kalecki, Dzieła, t. 4, PWN, Warszawa, s. 253–302).
B Zob. np. polskie dyskusje o racjonalności gospodarowania
po śmierci Langego w: Czarny, B. (2014) Max Weber, Oskar
Lange i epigoni o racjonalności gospodarowania (ekonomia
w państwie totalitarnym), SGH, Warszawa.
90
Praktyki takie, spowodowane materialnymi i niematerialnymi interesami ludzi, w skrajnym przypadku mogą utrudnić lub nawet uniemożliwić poznawanie gospodarowania, w
szczególności zaś odkrywanie praw ekonomicznych.
91
Praktyki takie, spowodowane materialnymi i niematerialnymi interesami ludzi, w skrajnym przypadku mogą utrudnić lub nawet uniemożliwić poznawanie gospodarowania, w
szczególności zaś odkrywanie praw ekonomicznych.
Np. w Polsce po II wojnie światowej, aż do końca lat
80. XX w., w bardzo małych nakładach opublikowano zaledwie kilka podręczników ekonomii z grubsza odpowiadających światowym standardom. Natomiast książki wykorzys-
tywane w roli podręczników na zajęciach ze studentami,
zwykle zawierały wiedzę przestarzałą, niepełną, zniekształconą propagandowo. Jest oczywiste, że hamowało to rozwój
nauk ekonomicznych.
92
Pamiętajmy jednak, że nie tylko ekonomia wpływa na możliwości osiągania materialnych i niematerialnych celów
ludzi.
Dobrze znany jest opór, jaki budziła teoria heliocentryczna Kopernika, czy też – zdaniem niektórych kontrowersyjna do dziś – Darwinowska teoria ewolucji. Nie
przeszkodziło to jednak rozpowszechnieniu się tych poglądów.
93
Najlepszym zabezpieczeniem przed deformacjami wiedzy
ekonomicznej związanymi z wpływem ludzkich interesów,
jest przestrzeganie zasady WOLNOŚCI NAUKI.
94
Na WOLNOŚĆ NAUKI składają się 4 szczegółowe rodzaje
wolności:
a) wolność wyboru przez uczonego PRZEDMIOTU swoich
badań,
b) wolność wyboru METODY BADAWCZEJ,
c) wolność MYŚLI*,
d) wolność SŁOWA NAUKOWEGO .
---------------------------*„Wolność myśli polega, przede wszystkim, na tym, że się
ma prawo i że się potrafi wierzyć we wszystko i tylko to, za
czym rzeczowe argumenty przemawiają, i nie ma się
obowiązku ani konieczności wierzyć w cokolwiek, co nie jest
racjonal-nymi argumentami poparte, a tym bardziej w coś,
przeciw czemu argumenty takie przemawiają” (zob. K.
Ajdukiewicz, O wolności nauki, w: K. Ajdukiewicz, Język i
poznanie, t. 2, PWN, Warszawa 1985, s. 273).
95
OTO REKAPITULACJA: W EKONOMII WIELE PRZYCZYN UTRUDNIA KRYTYKĘ NAUKOWĄ I HAMUJE
GROMADZENIE WIEDZY.
96
REKAPITULACJA: w ekonomii wiele przyczyn utrudnia
krytykę naukową i hamuje proces gromadzenia wiedzy.
PO PIERWSZE, kłopoty z eksperymentowaniem powodują,
że gromadzenie wiedzy ekonomicznej, a także krytyka
twierdzeń i całych teorii jest w ekonomii o wiele trudniejsze
niż w naukach przyrodniczych.
97
REKAPITULACJA: w ekonomii wiele przyczyn utrudnia
krytykę naukową i hamuje proces gromadzenia wiedzy.
PO PIERWSZE, kłopoty z eksperymentowaniem powodują,
że gromadzenie wiedzy ekonomicznej, a także krytyka
twierdzeń i całych teorii jest w ekonomii o wiele trudniejsze
niż w naukach przyrodniczych.
PO DRUGIE, złożoność, zmienność i zróżnicowanie warunków gospodarowania, problemy z ich dokładnym opisaniem
i nierealistyczność założeń sprawiają, iż twierdzenia ekonomistów są niepewne i ogólnikowe. Wynik obserwacji rzadko
wymusza rezygnację ze sprawdzanego twierdzenia. Niepomyślny wynik sprawdzianu można tłumaczyć niespełnieniem któregoś z uznanych za prawdziwe założeń.
98
REKAPITULACJA: w ekonomii wiele przyczyn utrudnia
krytykę naukową i hamuje proces gromadzenia wiedzy. Na
przykład:
PO PIERWSZE, kłopoty z eksperymentowaniem powodują,
że gromadzenie wiedzy ekonomicznej, a także krytyka
twierdzeń i całych teorii jest w ekonomii o wiele trudniejsze
niż w naukach przyrodniczych.
PO DRUGIE, złożoność, zmienność i zróżnicowanie warunków gospodarowania, problemy z ich dokładnym opisaniem
i nierealistyczność założeń sprawiają, iż twierdzenia ekonomistów są niepewne i ogólnikowe. Wynik obserwacji rzadko
wymusza rezygnację ze sprawdzanego twierdzenia. Niepomyślny wynik sprawdzianu można tłumaczyć niespełnieniem któregoś z uznanych za prawdziwe założeń.
PO TRZECIE, bywa, że badanie i (lub) publikacja wyników
zmieniają cechy badanego przedmiotu.
99
REKAPITULACJA: w ekonomii wiele przyczyn utrudnia
krytykę naukową i hamuje proces gromadzenia wiedzy. Na
przykład:
PO PIERWSZE, kłopoty z eksperymentowaniem powodują,
że gromadzenie wiedzy ekonomicznej, a także krytyka
twierdzeń i całych teorii jest w ekonomii o wiele trudniejsze
niż w naukach przyrodniczych.
PO DRUGIE, złożoność, zmienność i zróżnicowanie warunków gospodarowania, problemy z ich dokładnym opisaniem
i nierealistyczność założeń sprawiają, iż twierdzenia ekonomistów są niepewne i ogólnikowe. Wynik obserwacji rzadko
wymusza rezygnację ze sprawdzanego twierdzenia. Niepomyślny wynik sprawdzianu można tłumaczyć niespełnieniem któregoś z uznanych za prawdziwe założeń.
PO TRZECIE, bywa, że badanie i (lub) publikacja wyników
zmieniają cechy badanego przedmiotu.
PO CZWARTE, wpływ interesów ludzi na treść wiedzy naukowej jest w przypadku ekonomii szczególnie silny. Skutkiem bywa zniekształcanie tej wiedzy w celu osiągania korzyści niematerialnych i materialnych przez konkretne osoby.
100