- terminy:

OPRACOWANIE dział III klasa 1
terminy:
Etruskowie- lud, który zamieszkiwał północ półwyspu Apenińskiego, stworzył tam kulturę przed pojawieniem się
imperium rzymskiego.
Italikowie-plemiona, które w połowie II tys. zajęły środkową część półwyspu Apenińskiego.
Latynowie- jedno z plemion Italików, zajmujące środkową część półwyspu Apenińskiego zwaną Lacjum, z siedzibą w
Rzymie.
Lacjum- kraina w środkowej części półwyspu Apenińskiego zajmowana przez Latynów.
wilczyca kapitolińska- Wykarmiła legendarnych bliźniaków Romulusa i Remusa.
patrycjusze- tworzyli grupę społeczną, do której należeli przedstawiciele najznamienitszych rzymskich rodów. Inne
warstwy społeczne nie miały dostępu do tego stanu.
plebejusze- byli wolnymi obywatelami, którzy przysługujące im prawa nabyli dopiero w okresie republiki. Armia
rzymska nie mogła funkcjonować bez ich udziału.
niewolnicy- stanowili najniższą grupę społeczną. Nie posiadali żadnych praw, a o ich losie decydował właściciel.
Galowie- W 389 r.p.n.e. najechali i zdobyli Rzym. Pokonani w bitwie pod Alezją w 52r.p.n.e. przez Juliusza Cezara.
Republika- res publica, rzecz publiczna, ustrój starożytnego Rzymu.
zgromadzenie ludowe- składało się ze wszystkich obywateli. Podejmowało najważniejsze decyzje w państwie oraz
wybierało urzędników.
senat- była to rada składająca się z 300 zasłużonych Rzymian. Miała wpływ na działania urzędników oraz na wybór
dyktatora.
kolegialność-czyli zespołowość, na tej zasadzie opierano urzędy w starożytnym Rzymie, gdzie dwie osoby równocześnie
pełniły tę samą funkcję. (2 konsulów, 2 pretorów…)
konsulowie- To dwaj najważniejsi urzędnicy, którzy zwoływali senat i zgromadzenie ludowe, a w trakcie wojny
dowodzili armią.
dyktator- sprawował w republice nieograniczoną władzę. Powoływano go na okres sześciu miesięcy tylko wtedy, gdy
państwu zagrażało niebezpieczeństwo.
pretorzy- sprawowali władzę sądowniczą i zastępowali konsulów podczas ich nieobecności.
cenzorzy- zajmowali się ustalaniem listy, senatorów.
edylowie- nadzorowali porządek w mieście. Sprawowanie tych urzędów było początkiem kariery politycznej młodych
patrycjuszy.
kwestorzy- pobierali podatki oraz zarządzali pieniędzmi państwa.
liktorzy- Nosili przed najważniejszymi urzędnikami wiązki rózeg, nazywane po łacinie fasces. Symbolizowały one prawo
wymierzania kar cielesnych. Liczba pęków rózeg świadczyła o randze urzędnika. Najwięcej, czyli 24 rózgi, noszono
przed dyktatorem.
trybuni ludowi- reprezentowali plebejuszy. Mogli także przeciwstawiać się niekorzystnym dla nich prawom i decyzjom
urzędników.
veto-słowo oznaczające po łacinie ”nie zgadzam się”, tym słowem trybuni ludowi mogli się sprzeciwić uchwaleniu praw
nieprzychylnych dla plebejuszy.
legiony- na nie dzieliła się armia rzymska.
oddział inżynieryjny-oddział zajmujący się budową machin oblężniczych lub mostów niezbędnych przy przemarszach
legionów rzymskich.
wojny punickie- trzy wojny pomiędzy Kartaginą i Rzymem.
Kartagińczycy- tak nazywano Punijczyków, mieszkańców Kartaginy.
Kartagina-państwo w północnej Afryce, prowadziło z Rzymem wojny.
Kanny-miejscowość na południu półwyspu Apenińskiego, miejsce porażki Rzymian w bitwie z Hannibalem w 216
r.p.n.e.
Zama- miejscowość położona w północnej Afryce w pobliżu Kartaginy, miejsce klęski Hannibala w starciu ze Scypionem
Afrykańskim w 202 r.p.n.e.
Alezja- miejsce starcia wojsk rzymskich pod dowództwem Juliusza Cezara z Galami pod dowództwem Wercyngetoryksa
w 52 r.p.n.e. Zwycięstwo Rzymian i podporządkowanie Galii.
Imperium Rzymskie- Całość terytoriów podległych władzy państwa rzymskiego.
Prowincja- jednostka podziału administracyjnego Imperium Rzymskiego.
Namiestnik- osoba zastępująca panującego, sprawująca w jego imieniu władzę w kraju, prowincji, dzielnicy lub na innym
określonym terytorium.
łuk triumfalny- rodzaj bramy wznoszony dla upamiętnienia wybitnej osoby lub ważnego wydarzenia.
triumf- w antycznym Rzymie najwyższe wyróżnienie jakie otrzymywał wódz za swe zwycięstwa na polu walki.
Początkowo miał charakter religijny, związany z oczyszczeniem żołnierzy biorących udział w walce. Z czasem
ewoluował w kierunku okazałego widowiska mającego na celu uczczenie zwycięskiego wodza i jego żołnierzy.
gladiatorzy- niewolnicy szkoleni do walki na arenie.
sieciarz- typ gladiator a walczącego siecią i trójzębem.
samnita- najstarszy typ ciężkozbrojnego gladiatora; nosił hełm z zasłoną i pióropuszem, uzbrojony w owalną tarczę,
miecz i włócznię, na jednej łydce nosił nagolennicę, a na prawym ramieniu, przedramieniu i obojczyku skórzaną ochronę.
Na gołym torsie nosił płytkę z brązu.
arystokracja- Mianem arystokracji określa się elitarną warstwę społeczną, zajmującą najwyższą pozycję w
społeczeństwie, do której przynależność wynika ze szlachetnego urodzenia i jest dziedziczna (arystokracja rodowa).
Farsalos- starcie zbrojne, które miało miejsce w Tesalii pomiędzy wojskami Cezara i Pompejusza podczas rzymskiej
wojny domowej w dniu 9 sierpnia 48 p.n.e. Zwyciężył Juliusz Cezar.
Akcjum- miasto w zachodniej części Grecji na przylądku o tej samej nazwie, przy wejściu do Zatoki Ambrakijskiej. W
czasach starożytnych było miejscem kultu Apollina. W pobliżu tego miasta 2 września 31 r. p.n.e. odbyła się Bitwa pod
Akcjum, w której zwycięzcą został Oktawian August, który pokonał Marka Antoniusza i Kleopatrę.
pax romana- czyli pokój w części świata podbitej przez Rzymian.
pryncypat- ustrój polityczny wprowadzony przez Oktawiana Augusta.
cesarz- tytuł, który nadał sobie Oktawian August na cześć Juliusza Cezara,
cesarstwo- monarchia, którą rządzi cesarz. Wprowadzone w Rzymie za panowania Oktawiana Augusta.
romanizacja- proces polegający na rozpowszechnianiu się kultury rzymskiej i języka łacińskiego na terenach podbitych
przez Rzymian. Proces ten wywarł dominujący wpływ na kształt cywilizacji Zachodu.
bursztynowy szlak- określenie powiązań handlowych pomiędzy europejskimi krajami basenu Morza Śródziemnego, a
ziemiami leżącymi na południowym wybrzeżu Bałtyku. Przebieg tras zorganizowanych wypraw po bursztyn, nasilonych
od I wieku n.e.
barbarzyńcy- Rzymianie określali tak przedstawicieli wszystkich ludów, które nie należały do grecko-rzymskiej
cywilizacji, które miały cechować się dzikością i brakiem kultury.
limes- tak nazywane były umocnienia na granicy cesarstwa rzymskiego.
manipuły- na nie podzielone były legiony rzymskie.
Wał Hadriana- rzymski wał obronny w północnej Brytanii wybudowany w latach 121-129 n.e. w czasach cesarza
Hadriana. Pomyślany jako zapora przed wojowniczymi plemionami Piktów z Kaledonii, nigdy nie spełnił pokładanych w
nim nadziei.
Dakowie- lud podbity przez cesarza Trajana w II w.n.e. Pochodzili z dzisiejszej Rumunii.
Forum Romanum- inna nazwa to Forum Magnum – najstarszy plac miejski w Rzymie, otoczony sześcioma wzgórzami.
Główny polityczny, religijny i towarzyski ośrodek starożytnego Rzymu, miejsce odbywania najważniejszych uroczystości
publicznych.
łaźnia (termy)- Rzymska łaźnia publiczna, miejsce kąpieli i spotkań towarzyskich.
amfiteatr- oglądano w nim walki gladiatorów, walki dzikich zwierząt i walki ludzi z dzikimi zwierzętami.
akwedukty- wodociągi doprowadzające wodę do miast rzymskich.
atrium- nazywano tak najważniejsze pomieszczenie w domu rzymskim. Na środku znajdował się basen z wodą.
perystyl- Wewnętrzny dziedziniec domu rzymskiego otoczony kolumnami z ogrodem.
Ołtarz Pokoju- Ara Pacis Augustae został wzniesiony na Polu Marsowym jako wyraz wdzięczności po zakończeniu
długotrwałych działań wojennych. Cesarz August ślubował wzniesienie Ołtarza Pokoju w 13 p.n.e., budowla została
ukończona w 9 p.n.e. z okazji zakończenia długotrwałej wojny.
Westalki- kapłanki rzymskiej bogini domowego ogniska, Westy.
Kuria- budynek na Forum Romanum przeznaczony na posiedzenia senatu w starożytnym Rzymie.
Mozaika- dekoracja w postaci ornamentu lub obrazu, wykonana z drobnych, o różnej kolorystyce (dwu lub wielobarwne),
fakturze i kształcie kamyczków, kawałków szkła lub ceramiki. Elementy są przyklejone do podłoża przez ułożenie na
niezwiązanej zaprawie, wapiennej, cementowej lub żywicy pochodzenia roślinnego. Stosowana jest do zdobienia
posadzek, ścian, kopuł, sklepień, apsyd w budownictwie sakralnym i świeckim, mebli.
Koloseum- oficjalnie w starożytności Amfiteatr Flawiuszów – amfiteatr w Rzymie, wzniesiony w latach 70-72 do 80
n.e. przez cesarzy z dynastii Flawiuszów.
Prawo XII tablic- pierwszy zbiór prawa rzymskiego.
Kodeks Justyniana- Kodeks praw spisany w VI w.n.e. na polecenie cesarza Justyniana.
Mecenas- rzymski polityk, doradca i przyjaciel Oktawiana Augusta, poeta i patron poetów, między innymi Wergiliusza i
Horacego. Jego nazwisko stało się nazwą protektora sztuki i nauki.
Mesjasz- osobę, zapowiedzianą przez Boga Jahwe, która ma przynieść zbawienie. Chrześcijanie uznają, że tą osobą jest
Jezus Chrystus.
Apostołowie- nazwa używana w Nowym Testamencie najczęściej na określenie najbliższych uczniów Jezusa Chrystusa
powołanych przez niego osobiście i "wysłanych" do głoszenia jego nauk.
Chrześcijaństwo- monoteistyczna religia objawienia, bazująca na nauczaniu Jezusa Chrystusa zawartym w kanonicznych
ewangeliach.
Chrystogram- monogram będący symbolem Jezusa Chrystusa IHS.
Pismo Święte- zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez żydów i
chrześcijan za natchnione przez Boga.
Ewangelia- pisma chrześcijańskie opisujące życie i śmierć Jezusa Chrystusa.
Teologia- dyscyplina wiedzy posługująca się metodami filozoficznymi w wyjaśnianiu świata w jego relacji do Boga.
Katolicy- Jedna z największych grup wyznań chrześcijańskich.
Sobór- zjazd biskupów.
Papież- biskup Rzymu, zwierzchnik Kościoła katolickiego.
Heretyk- człowiek który błędnie interpretuje twierdzenie wiary chrześcijańskiej. Wyodrębnia jakieś zagadnienie i
przedstawia go w sposób, który przeciwstawia się całości nauczania wiary.
Zabobon- przesąd, wierzenie i praktyki, których podstawą jest wiara w nadprzyrodzone moce potrafiące zesłać
nieszczęście lub przed nim uchronić.
edykt mediolański- edykt ogłoszony przez cesarza Konstantyna Wielkiego w 313 w Mediolanie. Zaprowadzał wolność
wyznania w Cesarstwie Rzymskim. Od tej pory chrześcijanie bez przeszkód mogli wyznawać swoją religię. Na mocy
edyktu nastąpił zwrot budynków i gruntów kościelnych gminom chrześcijańskim.
wielka wędrówka ludów- okres masowych migracji plemion barbarzyńskich, w szczególności Hunów i Germanów, na
ziemie Cesarstwa rzymskiego u schyłku starożytności i w początkach średniowiecza (IV-VI wiek)
Wandalowie- Grabili Rzym przez 15 dni. Dokonali wtedy w nim wielkie spustoszenie.
Wandal-pochodzi od plemienia Wandalów, do dziś przetrwało słowo wandal- człowiek celowo niszczący czyjąś
własność.
Hunowie- pod wodzą Attyli wodza zwanego „biczem bożym” organizowali najazdy na Imperium Rzymskie w V w.n.e.
Uważani za wysłanników piekieł.
„Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”- miasta na terenie Imperium Rzymskiego były połączone doskonałymi drogami,
które zbiegały się w Rzymie stąd powstało powiedzenie
Goci- lud wywodzący się z Germanów. W 410 roku spustoszyli pod wodzą Alaryka Rzym.
Germanie- lud barbarzyński przybyły do Imperium Rzymskiego znad wybrzeża Bałtyku.
Ostrogoci- jedno z plemion germańskich.
Wizygoci- lud germański, odłam Gotów. W IV wieku przyjęli arianizm.
Pyrrusowe zwycięstwo- o tym zwycięstwie mówimy, gdy poniesione straty przewyższają uzyskane korzyści.
wydarzenia związane z datami:
753 r. p.n.e.- legendarna data założenia Rzymu przez
Romulusa
509 r. p.n.e.- upadek królestwa i wprowadzenie republiki w
Rzymie.
389 r. p.n.e.- najazd Galów na Rzym.
264–241 r. p.n.e.- pierwsza wojna punicka
218–201 r. p.n.e.- druga wojna punicka
216 r. p.n.e.- bitwa pod Kannami,
202 r. p.n.e.- bitwa pod Zamą
149–146 r. p.n.e.- trzecia wojna punicka
52 r. p.n.e.-bitwa pod Alezją,
73- 71 r. p.n.e.-powstanie Spartakusa
60 r. p.n.e.- Gajusz Juliusz Cezar, Gnejusz Pompejusz i
Marek Krassus zawiązali I triumwirat
392 r.- cesarz Teodozjusz Wielki wprowadził
chrześcijaństwo jako religię państwową. Wszelkie inne
były odtąd nielegalne.
235 r.-początek kryzysu cesarstwa Zachodnio-rzymskiego.
48 r. p.n.e.- Bitwa pod Farsalos – starcie zbrojne, które
miało miejsce w Tesalii pomiędzy wojskami Cezara i
Pompejusza podczas rzymskiej wojny domowej.
44 r. p.n.e.-zamordowanie Juliusza Cezara,
31 r. p.n.e.-bitwa pod Akcjum, śmierć Kleopatry,
79 r. n.e.-wybuch Wezuwiusza, zniszczenie Pompejów.
72r.n.e.- początek budowy Koloseum.
449 r. p.n.e.- ogłoszenie prawa XII tablic.
125 r. n.e.-budowa rzymskiego Panteonu.
7–4 r. p.n.e.- narodziny Jezusa Chrystusa
313 r.- edykt Mediolański
380 r.- cesarz wschodniej części Imperium Rzymskiego
Teodozjusz I Wielki nakazał wszystkim podległym mu
ludom przyjęcie chrześcijańskiej wiary w Świętą Trójcę w
formie usankcjonowanej przez sobór nicejski w 325 roku.
451 r.-bitwa na polach Katalaunijskich pomiędzy
Cesarstwem Rzymskim a Hunami. Bitwa zakończyła się
zwycięstwem Rzymu.
476 r.- Upadek Cesarstwa Zachodno-rzymskiego.
395 r.- podział Imperium Rzymskiego na wschodnie i
zachodnie.
przedstawić dokonania postaci:
Eneasz- był legendarnym przodkiem Rzymian, jeden z obrońców Troi, który po długiej podróży osiadł w Italii.
Herodot- historyk grecki, zwany Ojcem historii, czasem także Ojcem geografii, autor „Dziejów”.
Hadrian- Cesarz rzymski. Na jego rozkaz zbudowano wał Hadriana w Brytanii.
Pyrrus- Władca Epiru, który odniósł zwycięstwo nad Rzymem zbyt wysokim kosztem. Stąd powiedzenie „pyrrusowe
zwycięstwo.”
Dionizjusza z Halikarnasu- grecki historyk i retor. Napisał dzieło Starożytność rzymska – 20 ksiąg obejmujących historię
od czasów legendarnych do I wojny punickiej, czyli do 264 p.n.e. Około dwudziestu lat życia spędził w Rzymie za
panowania Oktawiana Augusta.
Romulus i Remus- tak nazywali się bliźniacy legendarni założyciele Rzymu.
Tarkwiniusz Pyszny- ostatni król rzymski, wygnany w 509 roku p.n.e.
Cyncynat- był wielokrotnie przywoływanym wzorem cnót obywatelskich. Jego dokonania opisał rzymski historyk Tytus
Liwiusz, i właśnie dzięki niemu Cyncynat okazał się jedną z najpopularniejszych postaci starożytności rzymskiej znanych
literaturze i historiografii europejskiej epoki nowożytnej.
Hannibal- Wódz kartagiński. Pokonał Alpy i rozbił Rzymian w bitwie pod Kannami w 216 r.p.n.e.
Scypion Afrykański- Wódz rzymski. Wyprawił się do Afryki i zmusił Hannibala do odwrotu.
Wercyngetoryks- Wódz Galów. Pokonany przez Juliusza Cezara pod Alezją w 52 r.p.n.e.
Spartakus- Przywódca powstania gladiatorów i niewolników w Starożytnym Rzymie.
Gajusz Juliusz Cezar- Wódz i dyktator rzymski. Pokonał Galów. Zamordowany w 44 r.p.n.e.
Gnejusz Pompejusz- rzymski polityk i dowódca wojskowy, jeden z twórców I triumwiratu, zwany przez współczesnych
Pompejuszem Wielkim ze względu na wielkie sukcesy polityczne i militarne oraz zasługi dla Rzymu. Pokonany przez
Juliusza Cezara pod Farsalos w 48 r.p.n.e.
Marek Krassus- rzymski polityk i wódz, członek I triumwiratu. Zdławił powstanie Spartakusa w 71r.p.n.e. Sześć tysięcy
pojmanych niewolników Krassus kazał dla postrachu ukrzyżować wzdłuż Via Appia.
Marek Antoniusz- wódz i polityk rzymski w latach 61–30 p.n.e., Pokonany przez Oktawiana Augusta pod Akcjum w 31
r.p.n.e.
Oktawian August- pierwszy cesarz rzymski. Twórca pryncypatu. Zachował pozory republiki rzymskiej.
Kleopatra- Ostatnia władczyni Egiptu. Kochanka Juliusza Cezara. Pokonana w bitwie pod Akcjum przez Oktawiana
Augusta.
Trajan- Cesarz rzymski, który pokonał Daków w II w.n.e.
Galen- Nadworny lekarz cesarzy rzymskich. Opracował podstawy medycyny.
Jowisz- Najważniejszy bóg rzymski. Odpowiednik greckiego Zeusa.
Westa- Rzymska bogini ogniska domowego. Odpowiedniczka greckiej Hestii.
Wespazjan- cesarz rzymski. Założyciel dynastii Flawiuszów. Wyróżnił się jako reformator i reorganizator państwowości
rzymskiej, umocnił granice cesarstwa. Nie terroryzował senatorów. Był więc w oczach starożytnych wzorem cesarza.
Pomysłodawca rzymskiego Koloseum.
Tytus- zakończył wojnę żydowską (66-70) zdobywając i burząc Jerozolimę. Dokończył budowę Koloseum.
Justynian- Cesarz rzymski, na którego polecenie spisano w VI w.n.e. Kodeks praw.
Wergiliusz- Żył w 70-19 r. p.n.e. Jest uważany za największego rzymskiego poetę
Urodził się w północnych Włoszech, lecz po utracie majątku przeniósł się do Rzymu
Wydał zbiór wierszy zatytułowany „Bukoliki” Za największe dzieło uważa się poemat „Eneida”.
Horacy- Żył w 68-8 r. p.n.e. Był synem wyzwolonego niewolnika. Po śmierci Juliusza Cezara walczył po stronie
republiki. Po utracie majątku finansowo wspierał go arystokrata- Mecenas. Głosił zasadę „Carpe Diem” – „Chwytaj
Dzień”, by zachęcić wszystkich do cieszenia się każdą chwilą życia.
Owidiusz- Żył w latach 43 p.n.e.-18 n.e. Był człowiekiem wykształconym i zamożnym
Wychwalał w swej sztuce uroki ludzkiego istnienia. Tworzył utwory o tematyce miłosnej.
W 8 r. n.e. został wygnany z Rzymu przez Oktawiana Augusta.
Liwiusz- Żył w latach 59r.p.n.e.-17r. n.e. Napisał dzieło historyczne opisujące wydarzenia od założenia tego miasta aż do
roku 9 p.n.e. Dzieło zatytułowane było Od założenia Miasta. To on przekazał nam legendę o Romulusie i Remusie,
legendarnych założycielach Rzymu.
Tacyt- Żył około 55-120r. n.e. Spisał historię pierwszych cesarzy Rzymskich.
Swetoniusz- Żył około 69-130r. W 120 r. został sekretarzem kancelarii cesarskiej Hadriana. Jednak już rok później
zwolniono go, wówczas poświęcił się twórczości literackiej. Na ten okres przypada wydanie słynnych Żywotów Cezarów.
Mecenas- rzymski polityk, doradca i przyjaciel Oktawiana Augusta, poeta i patron poetów, między innymi Wergiliusza i
Horacego. Jego nazwisko stało się nazwą protektora sztuki i nauki.
Jezus z Galilei- centralna postać religii chrześcijańskiej, założyciel Kościoła, który uznaje go jednocześnie za Boga i
człowieka, współistotnego Bogu Ojcu.
Herod Wielki- Po śmierci tego władcy żydowskiego Oktawian August włączył Palestynę do Rzymu jako prowincję.
Poncjusz Piłat- był rzymskim prefektem Judei. Zgodnie z chrześcijańskimi Ewangeliami przewodził procesowi Jezusa
Chrystusa i zatwierdził jego wyrok.
Paweł z Tarsu- Według niego chrześcijaństwo mógł przyjąć każdy bez względu na pochodzenie, dokonania czy
przekonania.
Konstantyn Wielki- Cesarz rzymski wydał edykt mediolański w 313 r.n.e. i założył Konstantynopol.
Teodozjusz Wielki- Cesarz rzymski, który uczynił w 392 r.n.e. z chrześcijaństwa religię panującą. W 395 r.n.e. podzielił
cesarstwo rzymskie na wschodnie i zachodnie.
Dioklecjan- Cesarz rzymski, który na początku IV w.n.e. przeprowadził szereg reform. Zlikwidował pryncypat.
Attyla- Wódz Hunów. Organizował najazdy na cesarstwo zachodniorzymskie w V w.n.e.
Odoaker- Pozbawił władzy ostatniego cesarza zachodniorzymskiego.
Romulus Augustulus- Był ostatnim cesarzem zachodniorzymskim, pozbawionym władzy w 476 r.n.e.
Alaryk- wódz Gotów, który zdobył Rzym w 410 r.n.e