CYWILIZACJA: RZYMSKA (królestwo + republika)

CYWILIZACJA: RZYMSKA
(królestwo + republika)
CHRONOLOGIA: 753 p.n.e.-509 p.n.e. królestwo, 508 p.n.e. - 31 p.n.e. republika
POŁOŻENIE: Półwysep Apeniński, basen Morza Śródziemnego
Główne rzeki: Tyber
Główne miasta: Rzym
RZYM
LEGENDA:
Według legendy Rzym został założony przez Romulusa (Roma = Rzym) w 753 r. p.n.e. (zgodnie z
legendą bliźnięta, Romulus i Remus, byli potomkami Eneasza, który opuścił spaloną Troję po wojnie
trojańskiej i osiedlił się na terenie Italii). Rzym powstał nad rzeką Tyber, na terenie krainy zwanej
Lacjum. Ta mała osada była zamieszkana przez Latynów, posługujących się łaciną i zajmujących się
rolnictwem oraz pasterstwem.
Między VIII a VI w. p.n.e. południowe tereny Italii skolonizowali Grecy, którzy wywarli ogromny wpływ
na jej rozwój. W tym samym czasie na północ od Tybru rozkwitła cywilizacja Etrusków. W VI w. p.n.e.
władzę w Rzymie przejęli Etruskowie, którzy osadę zamienili w miasto (połączyli kilka osad - stąd powstało
określenie „Rzym – miasto na siedmiu wzgórzach”). Przez długi czas Rzym znajdował się pod ich
wpływem, jednak pod koniec VI w. p.n.e. Rzymianie wypędzili króla etruskiego i przejęli władzę we
własnym państwie.
1
WŁADCY: Romulus i Remus, Tarkwiniusz Pyszny
WYDARZENIA:
data
wydarzenie
753 r.p.n.e. legendarna data założenia Rzymu.
509 r.p.n.e upadek królestwa i wprowadzenie
republiki w Rzymie.
449 r.p.n.e ogłoszenie prawa XII tablic.
264–241 r.
p.n.e.
218–201 r.
p.n.e.
149–146
r.p.n.e
52 r. p.n.e.
73- 71 r.
p.n.e.
60 r. p.n.e.
48 r. p.n.e.
44 r. p.n.e.
31 r. p.n.e.
Ważne osoby
Romulus
Tarkwiniusz Pyszny- ostatni król
wystawione na 12 tablicach na Forum
rzymskim.
pierwsza wojna punicka
Kartagina przegrała utraciła Sycylię,
Sardynię i Korsykę
druga wojna punicka
Hannibal- wódz kartagiński, Scypion
Afrykański- wódz rzymski.
Ważne bitwy: Kanny (przegrali Rzymianie),
Zama (przegrali Kartagińczycy, utracili
posiadłości w Hiszpanii)
trzecia wojna punicka
Zrównanie z ziemią Kartaginy przez
Rzymian.
bitwa pod Alezją,
Juliusz Cezar- wódz rzymski, Wercyngetorykswódz galijski (przegrali Galowie).
powstanie niewolników „Spartakusa”
Spartakus- przywódca niewolników, Marek
Krassus- wódz rzymski (klęska
niewolników, ukrzyżowani wzdłuż Via
Appia)
I triumwirat- porozumienie w celu przejęcia Gajusz Juliusz Cezar, Gnejusz Pompejusz i
władzy w Rzymie. Początek wojen
Marek Krassus
domowych w Rzymie.
Bitwa pod Farsalos – starcie zbrojne, które Gajusz Juliusz Cezar, Gnejusz Pompejusz
miało miejsce w Tesalii pomiędzy
(wojna domowa, zwycięstwo Cezara).
wojskami Cezara i Pompejusza podczas
rzymskiej wojny domowej.
zamordowanie Juliusza Cezara
Juliusz Cezar, Brutus (morderca), Senat
(współodpowiedzialni za śmierć Juliusza
Cezara)
bitwa pod Akcjum
Kleopatra VII- władczyni Egiptu, Marek
Antoniusz- rzymski wódz, Oktawian
August- następca Juliusza Cezara (zwyciężył
i przejął kontrolę nad Egiptem)
PRZEMIANY USTROJOWE
MONARCHIA-KRÓLESTWO (VIII - VI w. p.n.e. [753 r.p.n.e.- 509 r.p.n.e.])
Król (rex) posiadał pełnię władzy cywilnej, wojskowej oraz kapłańskiej w Rzymie. Funkcję doradczą pełnił
senat (rada wybrana spośród członków starszyzny rodowej). Według tradycji pierwszym królem był
Romulus, zaś ostatnim – Tarkwiniusz Pyszny (został wygnany pod koniec VI w. p.n.e.). Po upadku
monarchii nastała republika.
REPUBLIKA (VI - I w. p.n.e. [508 r.p.n.e.- 31 r.p.n.e.]) Republika to państwo (ale również forma
ustroju) rządzone przez wszystkich pełnoprawnych obywateli; w republice najwyższe władze są wybierane
na określony czas przez wszystkich pełnoprawnych obywateli. (łac.) republika to w języku polskim
rzeczpospolita .
2
FUNKCJONOWANIE REPUBLIKI:
mianowanie
URZĘDNICY
KONSULOWIE
PRETORZY
CENZORZY
KWESTORZY
TRYBUNI LUDOWI
EDYLOWIE
wybór
DYKTATOR
DORADZANIE
wybór
SENAT
ZGROMADZENIE LUDOWE
po łacinie ”nie zgadzam się”, tym słowem
trybuni ludowi mogli się sprzeciwić
uchwaleniu praw nieprzychylnych dla
plebejuszy.
Senat
• skojarzenie: rada 300
• rada składająca się z 300 zasłużonych Rzymian. Miała wpływ na działania
urzędników oraz na wybór dyktatora.
Zgromadzenie ludowe
• obywatele Rzymu
• składało się ze wszystkich obywateli. Podejmowało najważniejsze decyzje w
państwie oraz wybierało urzędników.
Republika- res publica- rzecz publiczna
•skojarzenie: rzeczpospolita
•państwo rządzone przez wszystkich pełnoprawnych obywateli; najwyższe władze są
wybierane na określony czas przez wszystkich pełnoprawnych obywateli. W języku
polskim rzeczpospolita.
3
dyktator
• skojarzenie: nieograniczona władza, wybierany przez senat.
• sprawował w republice nieograniczoną władzę. Powoływany na okres sześciu
miesięcy, gdy państwu zagrażało niebezpieczeństwo.
konsulowie
• skojarzenie: dowodzili armią
• zwoływali senat i zgromadzenie ludowe, a w trakcie wojny dowodzili armią.
edylowie
skojarzenie: policja
nadzorowali porządek w mieście.
pretorzy
• skojarzenie: sąd
• sprawowali władzę sądowniczą i zastępowali konsulów podczas ich
nieobecności.
kwestorzy
skojarzenie: pieniądze
pobierali podatki oraz zarządzali pieniędzmi państwa.
cenzorzy
skojarzenie: lista senatorów
zajmowali się ustalaniem listy, senatorów.
trybuni ludowi
skojarzenie awokaci plebejuszy
ZASADY SPRAWOWANIA
WŁADZY W RZYMIE
reprezentowali plebejuszy. Mogli także przeciwstawiać się niekorzystnym dla
nich prawom i decyzjom urzędników.
zasada kolegialności
każdy urząd był sprawowany jednocześnie przez
więcej niż jedną osobę
zasada kadencyjności
urzędnik pełnił swój urząd przez określony czas
(kadencję)
4
POJĘCIA SPOŁECZEŃSTWO:
Nazwa ludu
Etruskowie
Latynowie
Italikowie
Galowie
Kartagińczycy
charakterystyka
lud, który zamieszkiwał północ półwyspu Apenińskiego, stworzył tam kulturę przed
pojawieniem się imperium rzymskiego.
jedno z plemion Italików, zajmujące środkową część półwyspu Apenińskiego zwaną
Lacjum, z siedzibą w Rzymie.
plemiona, które w połowie II tys. zajęły środkową część półwyspu Apenińskiego.
W 389 r.p.n.e. najechali i zdobyli Rzym. Pokonani w bitwie pod Alezją w 52 r.p.n.e.
przez Juliusza Cezara.
tak nazywano Punijczyków, mieszkańców Kartaginy, państwa w północnej Afryce,
które prowadziło z Rzymem wojny w III- II w.p.n.e.
5
PODZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA RZYMU
1. PATRYCJUSZE
2. PLEBEJUSZE
1. przedstawiciele najznamienitszych rzymskich
rodów. Inne warstwy społeczne nie miały dostępu do
tego stanu.
arystokracja-warstwa społeczna, zajmującą najwyższą
pozycję w społeczeństwie, do której przynależność wynikała
z urodzenia i była dziedziczna (arystokracja rodowa).
3. KOBIETY I DZIECI
2. wolni obywatele, którzy przysługujące im prawa
nabyli w okresie republiki. Służyli w armii.
3. nie posiadały praw politycznych;
4. NIEWOLNICY
4. najniższa grupa społeczna. Nie posiadali żadnych
praw, a o ich losie decydował właściciel.
gladiatorzy- niewolnicy szkoleni do walki na arenie.
sieciarz- typ gladiatora walczącego siecią i trójzębem.
samnita- najstarszy typ ciężkozbrojnego gladiatora;
PODBOJE RZYMSKIE W OKRESIE REPUBLIKAŃSKIM
PRZYCZYNY PODBOJÓW
chęć zdobycia łupów
potrzeba zdobywania ziem
uprawnych
pragnienie zdobycia przez
wodzów prawa do triumfu.
Armia rzymska.
Podstawą obywatelskiej armii rzymskiej były legiony (ok. 4500 żołnierzy), w których walczył każdy obywatel
zdolny do służby wojskowej. Dowódcy wprowadzali surową dyscyplinę, dzięki czemu armia odnosiła liczne
sukcesy. W celu ukarania żołnierzy za nieposłuszeństwo wprowadzono tzw. dziesiątkowanie, czyli zabijanie co
dziesiątego żołnierza.
Armia rzymska stałą się armią zawodową w II w. p.n.e. (reformę przeprowadził konsul Mariusz).
Żółw- szyk
bojowy armii
rzymskiej
Legionistażołnierz armii
rzymskiej
łuk triumfalny- rodzaj
bramy wznoszony dla
upamiętnienia wybitnej
osoby lub ważnego
wydarzenia.
triumf- w antycznym
Rzymie najwyższe wyróżnienie jakie otrzymywał
wódz za swe zwycięstwa na polu walki. mającego na
celu uczczenie zwycięskiego wodza i jego żołnierzy.
6
Katapulta- tworzona przez
oddziały inżynieryjne
zajmujące się budową
machin oblężniczych lub
mostów niezbędnych przy
przemarszach legionów
rzymskich.
Limes- umocnienia na rzymskich
granicach.
Wał Hadriana- umocnienia w Brytanii
majace powstrzymac ataki barbarzyńców.
Podboje Rzymu.
V w.p.n.e- III w.p.n.e
III w.p.n.e.- II w.p.n.e.
II w.p.n.e.- I w.p.n.e.
I w.p.n.e.-I w.n.e.
•ITALIA
•pokonanie Etrusków, Italików i Greków
• KARTAGINA
• I, II i III wojna punicka, zniszczenie Kartaginy
• ŚWIAT HELLENISTYCZNY
• Grecja, Macedonia, Azja Mniejsza, Bliski Wschód, Egipt
LUDY BARBARZYŃSKIE
Galowie, Germanowie, Brytowie
Rzym stał się potęgą –
Imperium Romanum (Italia
wraz z podbitymi terenami)
objęło cały basen Morza
Śródziemnego.
Na zdobytych terenach
Rzymianie tworzyli
prowincje, które były
źródłem pieniędzy, bogactw
i niewolników. Prowincja to
obszar podbity przez Rzym
poza Italią; jego mieszkańcy
byli zobowiązani do
płacenia podatków.
IMPERIUM RZYMSKIE I w.p.n.e.
7
Skutki podbojów Rzymu:
pozytywne
negatywne
UPADEK REPUBLIKI I POWSTANIE CESARSTWA
skutki
podbojów
rzymskich
powstanie
Spartakusa
wojny domowe
60-31 r.p.n.e.
Instytucje republikańskie były odpowiednie dla miasta-państwa, jednak w olbrzymim imperium się nie
sprawdzały.
Gajusz Juliusz Cezar, po podboju Galii i wojnie domowej, wznieconej w połowie I w. p.n.e., zmusił senatorów
do przyznania mu tytułu dożywotniego dyktatora. W 44 r. p.n.e. został zamordowany przez członków senatu,
którzy chcieli przywrócić dawny ustrój i odzyskać silną władzę.
POWIEDZENIA:
Pyrrusowe zwycięstwo- o tym zwycięstwie mówimy, gdy poniesione straty przewyższają uzyskane
korzyści.
„Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”- miasta na terenie Imperium Rzymskiego były połączone
doskonałymi drogami, które zbiegały się w Rzymie stąd powstało powiedzenie
„Kości zostały rzucone” alea iacta est- słowa Juliusza Cezara, nie można się już cofnąć powziętej decyzji.
8
Przekroczyć Rubikon= przekroczyć granicę czegoś, zrobić decydujący krok, powziąć nieodwołalną
decyzję.
Veni, vidi, vici- słowa Juliusza Cezara, „przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem”
wilczyca kapitolińska- wykarmiła legendarnych bliźniaków Romulusa i Remusa.
CESARSTWO (I w. p.n.e. – V w.)
Zwycięstwo Oktawiana (Cezar usynowił go w swoim testamencie), odniesione w bitwie pod Akcjum w
31 r. p.n.e., doprowadziło do przejęcia przez niego władzy i ustanowienia cesarstwa. Pierwszy cesarz
rzymski, Oktawian, przyjął tytuł „August”, co znaczy „boski”. Pierwszą formą cesarstwa był
pryncypat, w którym zachowano pozory republiki.
REFORMY OKTAWIANA AUGUSTA
Po okresie podbojów w Cesarstwie Rzymskim nastał tzw. pax romana (pokój rzymski).
Wówczas to intensywniej zaczęła się rozwijać rzymska kultura i handel. Ludność prowincji bez
przymusu przejmowała rzymską kulturę (np. charakterystyczne budownictwo, obyczaje, język
łaciński), co nazywamy romanizacją prowincji. Na początku III w. nastąpiło nadanie rzymskiego
obywatelstwa wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium Romanum, czyli również mieszkańcom
prowincji.
9
KRYZYS CESARSTWA RZYMSKIEGO
DOMINAT
W III w. Cesarstwo Rzymskie przeżywało kryzys zewnętrzny i wewnętrzny, dlatego też na przełomie
III i IV w. wprowadzono dominat. Zrezygnowano z pozorów republiki, a cesarz miał władzę
absolutną – oddawano mu cześć boską. Stał na czele wszystkich organów władzy państwowej.
REFORMY DIOKLECJANA
reforma ustroju
-dominat
zwiększył
liczebność armii
reforma
monetarnasolidus złota
moneta
reforma armiiodsunięcie
arystokracji
reforma
finansów,
podniesienie
podatków
PODZIAŁ CESARSTWA RZYMSKIEGO
CESARSTWO
ZACHODNIORZYMSKIE
stolica: Rzym
kultura łacińska
CESARSTWO
WSCHODNIE
BIZANCJUM
stolica:
Konstantynopol
kultura grecka
Teodozjusz Wielki
10
PRZYCZYNY UPADKU CESARSTWA
ZACHODNIORZYMSKIEGO (CESARSTWA
ZACHODNIEGO) 476 rok.
kryzys państwa
kryzys gospodarczy
kryzys władzy
cesarskiej
kryzys społeczny
przyczyny
zewnętrzne
• coraz więcej barbarzyńców w armii
• podział cesarstwa-podzielił mozliwości obronne państwa.
• spadek wartości pieniądza
• upadek rzemiosła
• spadek autorytetu cesarza- często armia decydowała o wyborze
władcy.
• liczne zamachy na cesarzy
• wojny, epidemie
• niż demograficzny
• najazdy plemion barbarzyńskich: Wizygotów,
Ostrogotów, Wandalów i Longobardów
• Wielka Wędrówka Ludów (IV-V w.)- Hunowie wypierają
barbarzyńców z ich ziem.
Wielka wędrówka ludów- okres masowych migracji plemion barbarzyńskich, w szczególności
Hunów i Germanów, na ziemie Cesarstwa rzymskiego u schyłku starożytności i w początkach
średniowiecza (IV-VI wiek)
Hunowie- pod wodzą Attyli wodza zwanego „biczem bożym” organizowali najazdy na Imperium Rzymskie
w V w.n.e. Uważani za wysłanników piekieł.
11
Barbarzyńcy – ludy, zamieszkujące tereny poza granicami rzymskiego
państwa i nieznające rzymskiej kultury oraz łaciny (wg Rzymian barbarzyńcy
stali na niższym poziomie rozwoju kulturowego)
Goci
GERMANIE
W 410 roku spustoszyli
pod wodzą Alaryka Rzym.
przybyli do Imperium
Rzymskiego znad
wybrzeża Bałtyku.
Wandalowie
Ostrogoci
Wizygoci
Grabili Rzym przez 15 dni.
Dokonali wtedy w nim
wielkie spustoszenie.
W 476 r. germański (barbarzyński) wódz, Odoaker, pozbawił władzy rzymskiego cesarza,
Romulusa Augustulusa i odesłał insygnia (symbole władzy) do Cesarstwa Wschodniorzymskiego.
Odoaker doprowadził do ostatecznego upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego.
koniec
starożytności
początek
średniowiecza
WPŁYW KULTURY GRECKIEJ NA KULTURĘ
RZYMSKĄ
RELIGIA: Politeizm
Bóg grecki
Zeus
Ares
Posejdon
Hefajstos
Hera
Artemida
Bóg rzymski
Jowisz
Mars
Neptun
Wulkan
Junona
Diana
Dziedzina, którą się opiekuje
ojciec bogów, ludzi, światła i nieba
bóg wojny
bóg morza, władca wysp i portów
pan kowali i złotników
patronka małżeństw
bogini łowów, polowań, lasów, zwierzyny
Atena
Hestia
Minewra
Westa
bogini mądrości i sztuki wojennej
opiekunka ogniska domowego, rodzinnego kręgu
Dionizos
Afrodyta
Hades
Bachus
Wenus
Pluton
bóg wina
bogini miłości
bóg podziemia, świata zmarłych
12
OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACJI RZYMSKIEJ
 prawo rzymskie –PRAWO DWUNASTU TABLIC, KODEKS JUSTYNIANA (Rzymianie
ustanowili instytucję świadka, wprowadzili podział na prawo publiczne i prywatne, prawo do
obrony oraz zasadę, polegającą na udowodnieniu winy, nie zaś niewinności);
 łaciński alfabet (na jego podstawie powstało wiele alfabetów, np. polski alfabet);
 język łaciński (dał on podstawy gramatyki i słownictwa wielu językom romańskim, np.
włoskiemu, francuskiemu, hiszpańskiemu, portugalskiemu, rumuńskiemu);
 nazwy planet (niemal wszystkie planety noszą nazwy, będące imionami rzymskich bogów);
 imiona (niektóre z imion są używane do dziś, np.: Marek, Wiktor i Wiktoria, Julia, Juliusz i
Julian, Mariusz);
 rozległa sieć wytrzymałych dróg;
 kalendarz (kalendarz juliański, stworzony na polecenie Juliusza Cezara, obowiązuje obecnie w
kościele prawosławnym, natomiast u katolików obowiązuje z pewnymi zmianami,
wprowadzonymi w XVI w. przez papieża Grzegorza XIV, jako kalendarz gregoriański);
 wprowadzenie podatków;
 literatura: - epika (Eneida Wergiliusza),
 poezja (Horacy, Wergiliusz, Owidiusz),
 dramat (komedie Terencjusza);
 powstanie mecenatu – mecenasi sztuki opiekowali się artystami;
 sztuka: a) realistyczne rzeźby, ukazujące nawet wady osoby pozującej, b) płaskorzeźby, c)
malarstwo ścienne i mozaiki;
 architektura (używanie cegieł i betonu do budowy łuków i kopuł);
 kanalizacja w miastach
 cyrki (do wyścigów rydwanów)
 bazyliki (budynki, w których odbywał się handel, procesy sądowe i zebrania polityczne)
 Urbanizacją nazywamy rozwój miast.
13
zabytki:
Panteon- świątynia
wszystkich bogów. Pierwsze
zastosowanie betonu i
kopuły.

Koloseum- Amfiteatr
Flawiuszów powstały
w I w.n.e. (w nim odbywały się
walki gladiatorów lub pozorowane
bitwy, np. wodne ) .
Łuk tryumfalnypoświęcany zwycięskim
wodzom.
Akwedukt- wodociąg
rzymski
14
Ara Pacis- ołtarz pokoju,
ufundowany przez
Oktawiana Augusta w I w.
Wilczyca kapitolińskalegendarne zwierzę, które
miało wykarmić Romulusa i
Remusa założycieli Rzymu.
Termy- łaźnie miejskie
Forum Romanum- główny
plac w Rzymie
15
Kolumna Trajanapoświęcona zwycięstwu nad
Dakami w II w.
OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACJI RZYMSKIEJ, MAJĄCE
WPŁYW NA WSPÓŁCZESNĄ CYWILIZACJĘ
Wpływy literatury rzymskiej w wielu epokach literackich.
HORACY
TERENCJUSZ
• Wzorem dla wielu poetów cywilizacji zachodniej
(Jan Kochanowski również sławił w swoich
utworach uroki życia codziennego)
• Komedie Terencjusza legły u podstaw tzw.
komedii płaczliwej, ukształtowanej w XVIII w.
• Słynne słowa Terencjusza „Człowiekiem jestem;
nic co ludzkie nie jest mi obce” stały się hasłem
przewodnim renesansu.
Wpływ na kształtowanie współczesnej cywilizacji
prawo: Prawo XII tablic (V p.n.e), kodeks Justyniana
(VI w.).
architektura: łuki i
kopuły
łacina: język i alfabet
republika
kalendarz
16