Proponowane tematy scenariuszy

Pryncypat Oktawiana Augusta – kultura starożytnego
Rzymu
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń zna:







przebieg wydarzeń w państwie rzymskim po zabójstwie Cezara,
działalność Oktawiana i Antoniusza po rozprawie ze spiskowcami,
przyczyny zaostrzania konfliktu pomiędzy Oktawianem i Antoniuszem,
prawne podstawy jednowładztwa Oktawiana i jego wysiłki na rzecz konsolidacji
Cesarstwa Rzymskiego,
najważniejsze osiągnięcia Rzymu tamtego okresu w dziedzinie literatury,
kluczowe dla tematu daty,
osiągnięcia Oktawiana, Antoniusza, Brutusa, Kasjusza, Agryppy, Kleopatry VII,
Arminiusza, Wergiliusza, Horacego, Mecenasa, Tytusa Liwiusza, Owidiusza.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:





scharakteryzować politykę wewnętrzną i zewnętrzną Oktawiana Augusta po
zakończeniu wojen domowych,
wskazać kompetencje urzędów sprawowanych przez Oktawiana,
wyjaśnić określenie komedia republiki,
wskazać na mapie miejsca: Filippi, Akcjum, Las Teutoburski,
wyjaśnić zakres urzędów: princeps, prokonsul, imperator, trybun ludowy.
2. Metoda i forma pracy
Praca z mapą, wykład, rozmowa nauczająca, analiza tekstu źródłowego, nauczanie zbiorowe
3. Środki dydaktyczne
Mapa, atlasy, fragment tekstu źródłowego pochodzącego z Eneidy Wergiliusza, ilustracje z
albumu Historia starożytnego Rzymu
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
1. Czynności organizacyjne (wprowadzenie uczniów do klasy, sprawdzenie listy
obecności).
2. Nawiązanie do poprzedniej lekcji. (Agonia Republiki Rzymskiej w trakcie II wojny
domowej, wzrost znaczenia ambitnych jednostek dysponujących wiernymi sobie, a nie
Republice, armiami).
b) Faza realizacyjna
Wykład nauczyciela (załącznik 1.)
W toku wykładu:


wszelkie wymienione obszary uczniowie lokalizują w atlasach,
nauczyciel prezentuje uczniom materiał ikonograficzny,

jeden z uczniów w formie krótkiego referatu omawia wybrane zagadnienie.
c) Faza podsumowująca
W formie rozmowy nauczającej z uczniami.
Zwycięstwo Oktawiana nad Antoniuszem przyczyniło się do ustabilizowania państwa
rzymskiego po przeszło pół wieku bezustannych wojen domowych. Dzięki temu nastał czas
scalania nabytków terytorialnych z Italią oraz wypracowywania nieformalnego systemu
monarchicznego zwanego pryncypatem. Zewnętrzna i wewnętrzna stabilizacja przyczyniła się
do rozwoju kulturalnego, zwłaszcza na polu literatury. Państwo rzymskie przeobrażone w
Cesarstwo stało się tym samym najpotężniejszym tworem politycznym ówczesnych czasów.
(Warto, by uczniowie sami spróbowali ocenić korzyści wynikające z zaistnienia Imperium
Romanum).
5. Bibliografia
1. Conti F., Historia starożytnego Rzymu, Radwan, Warszawa 2004.
2. Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1995.
3. Krawczuk A., Kleopatra, Ossolineum, Wrocław 1986.
4. Stabryła S., Historia literatury starożytnej Grecji i Rzymu, Ossolineum, Wrocław
2002.
5. Tytus Liwiusz, Dzieje miasta Rzymu od założenia miasta, Ossolineum, Wrocław 2004.
6. Wergiliusz, Eneida, Ossolineum, Wrocław 2004.
7. Ziółkowski A., Historia Rzymu, Wydawnictwo Uniwersytetu im. A. Mickiewicza,
Poznań 2004.
6. Załączniki
a) Wykład dla nauczyciela
załącznik 1.
Mord na Cezarze nie zyskał poklasku, jak spodziewali się tego spiskowcy. Stąd zarówno oni,
jak i część rodów senatorskich, opuściła Rzym, udając się do Macedonii, gdzie stacjonowały
wierne senatowi oddziały.
Po starciach między Oktawianem i Antoniuszem (tzw. wojna peruzyńska), obaj politycy
zdecydowali się na porozumienie. Wraz z Markiem Lepidusem utworzyli oni II triumwirat
(43 r. p.n.e.). Rok później na polach Filippi pokonali wojska zamachowców, ci zaś, zdając
sobie sprawę z klęski, zdecydowali się popełnić samobójstwo.
Marka Lepidusa bardzo szybko wyeliminowano z gry. Pozostali dwaj triumwirowie dokonali
podziału państwa rzymskiego – Oktawian pozostał w Rzymie, kontrolując zachodnią strefę
Morza Śródziemnego. Antoniusz natomiast podjął plany Cezara, dotyczące podboju Partów.
Miał tego dokonać jako zarządca wschodniej części państwa rzymskiego.
Oprócz unifikacji galijskich zdobyczy Cezara z resztą rzymskich posiadłości, Oktawian
podjął się wyeliminowania syna Pompejusza Wielkiego, panującego na Sycylii.
Antoniusz nie odniósł żadnych sukcesów w walce z Partami, nawiązał natomiast romans z
Kleopatrą, dawną kochanką Cezara.
Oskarżając Antoniusza o chęć odłączenia Wschodu od państwa rzymskiego i przekazania
tamtejszych królestw potomstwu Kleopatry, Oktawian rozpoczął przeciw niemu wojnę (IV
wojna domowa). Rozstrzygnięcie nastąpiło na Morzu Jońskim, w rejonie zatoki Akcjum (31
r. p.n.e.). Flota ogromnych okrętów Antoniusza i Kleopatry została zniszczona przez eskadry
Marka Agryppy – prawej ręki Oktawiana. W rok później zwycięzcy wkroczyli do
Aleksandrii, czyniąc z Egiptu prywatną własność następcy Cezara. Antoniusz i Kleopatra
popełnili samobójstwo. Moment ten uważany jest za symboliczny kres epoki hellenistycznej.
(Wszelkie wymienione obszary uczniowie lokalizują w atlasach).
Po zakończeniu walk z Antoniuszem, Oktawian rozpoczął proces scalania rzymskich
posiadłości, a także przeistaczania Republiki w monarchię, przy zachowaniu dawnych
instytucji w formie fasadowej. Rozumiał on obawy Rzymian przed jawnym wprowadzeniem
monarchii – co w tym momencie dziejowym było konieczne dla zakończenia długoletnich
wojen domowych. Stąd od 27 r. p.n.e. rządził Imperium Rzymskim sprawując cztery
kluczowe funkcje: imperatora – głównodowodzącego armii, prokonsula – głównego zarządcy
wszystkich prowincji, trybuna ludowego oraz princepsa – czyli pierwszego senatora
przewodzącego obradom senatu. Stąd system ustanowiony przez Oktawiana (nazwanego też
Augustem) zwykło się określać jako pryncypat. Już w starożytności ustrój ten nazywano
nieraz komedią republiki, gdyż wszyscy doskonale zdawali sobie sprawę z fasadowego
charakteru wciąż istniejących instytucji republikańskich. Faktyczna władza nad
śródziemnomorskim imperium pozostawała w rękach jednego człowieka.
Przez przeszło cztery dekady swych rządów, August przyczynił się do integracji terytoriów
Cesarstwa (reforma administracyjna), unikając nowych podbojów. Jedynie na obszarach
Germanii starano się stworzyć nową prowincję sięgającą aż po Łabę. Skończyło się to jednak
eksterminacją trzech rzymskich legionów, osaczonych w tamtejszych lasach przez plemiona
germańskie, dowodzone przez Arminiusza (9 r. n.e.). W tej sytuacji Rzymianie wycofali się
za Ren.
August nie zamierzał też wszczynać nowej wojny z Partami. Zamiast tego nawiązał z nimi
stosunki dyplomatyczne i handlowe. Przejawem dobrej woli ze strony Partów był zwrot orłów
legionowych, zdobytych w trakcie feralnej wyprawy Krassusa. (W tym momencie można
zaprezentować uczniom zdjęcie z albumu „Historia starożytnego Rzymu” przedstawiające
posąg Oktawiana z Prima Porta. Na jego napierśniku widnieje scena przekazania znaków
legionowych. Przy tej okazji warto wskazać uczniom znaczenie ikonografii, jako źródła
historycznego stanowiącego uzupełnienie i potwierdzenie źródeł pisanych).
Tzw. pax romana (czyli pokój rzymski) zaowocował rozwojem sztuk plastycznych, a także
literatury wspieranych nie tylko przez Augusta i Agryppę, ale też i osoby spoza wielkiej
polityki – wśród nich na szczególną uwagę zasługuje Mecenas. To właśnie on finansował
największych liryków i epików w dziejach Rzymu – Horacego i Wergiliusza. Na uwagę
zasługuje też wielkie dzieło mitologiczne – Metamorfozy Owidiusza.
(W tym momencie można zaprezentować fragment z „Eneidy” Wergiliusza, dotyczący
Oktawiana Augusta – moment zstąpienia Eneasza do Hadesu – dla zobrazowania rodzącego
się kultu cesarza).
Także w tym okresie swój pierwszy prawdziwy rozkwit przeżyła rzymska historiografia. Jej
czołowym przedstawicielem był Tytus Liwiusz (Od założenia miasta) opisujący dzieje
Rzymu od czasów legendarnych, aż po czasy mu współczesne. (O wspomnianych dziełach
uczniowie mogą dowiedzieć się za sprawą krótkiego referatu jednego ze swych kolegów).
W sztukach plastycznych dominował nurt późnohellenistyczny, przemieszany z
charakterystyczną rzymską statyką. W pracowniach rzeźbiarskich na zamówienie bogatych
obywateli powstawały liczne kopie greckich posągów, a także nowe dzieła przedstawiające
osoby prywatne. Przykłady malarstwa rzymskiego zachowały się m.in. w Pompejach.
August zmarł w roku 14 n.e. (według niektórych otruty przez swą wszechwładną żonę Liwię),
pozostawiając po sobie kwitnące Cesarstwo Rzymskie, o ustabilizowanej sytuacji
wewnętrznej i niezagrożone z zewnątrz. Rzymianie panowali nad całym basenem Morza
Śródziemnego – od piasków Nubii po lasy Germanii.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Najważniejsze wnioski z lekcji
Śmierć Cezara zamordowanego w zamachu rozpoczęła kolejny okres wojen domowych. W
ich efekcie jednowładcą formującego się Imperium Rzymskiego został adoptowany syn
Cezara Oktawian August. Dzięki przemyślanym posunięciom ustanowił on tzw. komedię
Republiki, dzięki czemu pełnił monarszą władzę pod pozorami kontynuowania ustroju
republikańskiego. W czasie jego długiego panowania pogłębiono proces integracji obszarów
podległych Rzymowi. Swój bujny rozkwit przeżyła też hojnie wspierana przez cesarza kultura
rzymska.