plik pdf

DZIAŁ „SPOŁECZEŃSTWO W ŚREDNIOWIECZU”
I. Feudalizm
1. Drabina feudalna
Suzeren
(król lub książę)
Wasal
(Senior)
Wasal
Wasal
Wasal
(Senior)
Wasal
Wasal
2. Wasal składał seniorowi hołd i przysięgę wierności. Senior nadawał wasalowi lenno
(ceremonię zadania lenna nazywamy inwestyturą). Wasal był zobowiązany do zbrojnego
wsparcia seniora w razie wojny. W większości krajów europejskich obowiązywała zasada:
„wasal mojego wasala nie jest moim wasalem.”
3. W wczesnym średniowieczu ukształtowała się monarchia patrymonialna. Jej nazwa
pochodzi od łacińskiego słowa patrimonium (ojcowizna). Ustrój ten charakteryzował się tym,
że państwo stanowiło prywatną własność władcy, który był uważany za właściciela
wszystkich ziem. Państwo stanowiło ojcowiznę, przekazywaną przez władcę spadkobiercy
lub spadkobiercom (ojcowizna mogła ulec podziałowi).
4. Monarchia stanowa ukształtowała się w późniejszym okresie średniowiecza. Władza
monarchy została ograniczona na rzecz niektórych stanów. Średniowieczne społeczeństwo
podzielone było na następujące stany: duchowieństwo, rycerstwo (od XV w. przekształciło
się w szlachtę), mieszczanie i chłopi.
Hołd lenny
Społeczeństwo stanowe
II. Duchowieństwo w średniowieczu
1. Duchowni w średniowieczu nie tylko szerzyli chrześcijaństwo, ale również rozwijali naukę,
tworzyli szkoły przyklasztorne, byli wykładowcami na uniwersytetach, przepisywanie księgi,
pracowali w kancelariach królewskich, niektóre zakony prowadziły wzorowe gospodarstwa
rolne lub zajmowały się medycyną.
2. Spór o inwestyturę między papieżem a cesarzem.
Papież Grzegorz VII wydał „dyktat papieski”, w którym ogłosił, że inwestytury
biskupiej może udzielać tylko papież, a nie cesarz (1075 rok).
Cesarz Henryk IV wszedł w spór z papieżem, za co papież obłożył go klątwą. Od tego
momentu poddani byli zwolnieni z obowiązku posłuszeństwa wobec cesarza.
Sytuacja Henryk IV była tak fatalna, ze postanowił w Canossie prosić papieża o wybaczenie
(1077 rok) . Papież uległ prośbom i zdjął ekskomunikę. Henryk IV po odzyskaniu władzy
pozbawił papieża tronu.
Spór zakończył się dopiero w 1122 roku zawarciem przez cesarza Henryka V i papieża
Kaliksta II konkordatu wormackiego.
3. Najważniejsze zakony w średniowieczu.
ZAKON
zakony
mnisze
zakony
żebracze
ZAŁOŻYCIEL
ZADANIA
„ora et labora” czyli
„módl się i pracuj”
Głoszenie Ewangelii,
życie w ubóstwie
Głoszenie kazań
benedyktyni
CZAS
POWSTANIA
VI w.
cystersi
XI w.
św. Benedykt, klasztor
na Monte Cassino
św. Robert
franciszkanie
XIII w.
św. Franciszek z Asyżu
dominikanie
XIII w.
św. Dominik
4. Polscy kronikarze w średniowieczu
a) Gall Anonim (XI-XII w.) – Kronikę pisał w czasach Bolesława Krzywoustego,
b) Wincenty Kadłubek (XII – XIII w.) – Kronikę pisał w czasach Kazimierza
Sprawiedliwego,
c) Janko z Czarnkowa (XIV w.) – kronikę pisał w czasach Kazimierza III Wielkiego,
d) Jan Długosz (XV w.) – Kronikę pisał w czasach Kazimierza Jagiellończyka.
5. Średniowieczne szkoły.
a) Edukacja nie był powszechna do grona ludzi wykształconych początkowo należeli tylko
duchowni.
b) Edukacja w szkołach parafialnych obejmowała czytanie i pisanie po łacinie, liczenie,
katechezę i śpiew.
c) Najstarsze europejskie uniwersytety powstały w Bolonii (XI wiek) i Paryżu (XII wiek).
d) Podstawa wykształcenia było siedem sztuk wyzwolonych
 Trivium obejmowało gramatykę (łacińską oczywiście), dialektykę (logiczne
rozumowanie) oraz retorykę (sztukę przemawiania).
 Quadrivium obejmowało geometrię, arytmetykę, astronomię i muzykę
e) Student (żak) po opanowaniu sztuk wyzwolonych mógł studiować dalej na wydziałach
prawa, medycyny i teologii.
III. Rycerstwo w średniowieczu
1. Przynależność do stanu rycerskiego była dziedziczna. Syn rycerza służył na dworze
królewskim lub książęcym jako paź, następnie zostawał giermkiem i służył rycerzowi. Jeśli
okazał się odważy i waleczny, odbywała się ceremonia pasowania na rycerza, podczas której
otrzymywał pas i miecz.
2. O przynależności do stanu rycerskiego świadczył herb, który w średniowieczu malowano na
tarczach rycerzy.
3. W średniowieczu powstał kodeks rycerski. Za ideał rycerza uznawano bohatera „Pieśń o
Rolandzie”. w Polsce zasłużoną sława cieszył się Zawisza Czarny z Garbowa.
IV. Miasta w średniowieczu
1. W czasach pierwszych Piastów budowano grody obronne. Na podgrodziu mieszkała ludność
wykonująca prace na rzecz księcia i jego dworu (np. rzemieślnicy wytwarzający ubrania,
broń, naczynia).
2. Od XIII wieku lokowano miasta. Przykładem miasta lokowanego na prawie niemieckim
(magdeburskim) był Poznań. Lokacji tej dokonał książę Przemysł I i jego brat w 1253 r.
Każde lokowane miasto było otoczone murami, wejść do niego można było przez zamykane
na noc bramy, a w centrum znajdował się rynek i ratusz.
3. Władze miasta
a) Początkowo miastem rządził w imieniu króla lub księcia wójt (zasadźca - założyciel miasta).
b) Z czasem władca zezwalał mieszczanom na utworzenie samorządu: rady miejskiej
i burmistrza oraz sądu zwanego ława miejską.
4.
a)
b)
c)
Stan mieszczański dzieli się na:
patrycjat – który tworzyli bogaci kupcy,
pospólstwo - rzemieślnicy
plebs – biedota
5. Rzemieślnicy wykonujący podobny zawód tworzyli cechy, a kupcy zakładali gildie.
6. Miasta mogły otrzymywać od władcy przywileje. Jeśli miasto miało prawo składu,
przejeżdżający kupiec musiał wystawić swoje towary na sprzedaż.
V. Życie na wsi w średniowieczu
1. Lokacja (zakładanie) wsi w XIII w.
a) Zasadźca zostawał we wsi sołtysem.
b) Po okresie wolnizny (osadnicy przez kilka lat byli zwolnieni z opłat za ziemię), chłopi
zaczynali płacić właścicielowi wsi czynsz i oddawać daninę (np. ustalona ilość zboża).
2. Trójpolówka – nowy sposób uprawiania ziemi.
Ziemię dzielono na trzy części i obsiewano zbożem dwie z nich, a trzeciej przez rok nie
użytkowano (ugór). W ten sposób uzyskiwano większe plony.
3. Prace polowe:
a) oranie pola za pomocą sochy lub pługa, siew, bronowanie,
b) żniwa, młócenie zboża, mielenie zboża w żarnach lub młynie.
VI. Architektura w średniowieczu
1. We wczesnym średniowieczu rozwinął się styl romański (od łacińskiego słowa „romansu”
czyli rzymski). Budowle były kamienne, dlatego pełniły nie tylko funkcje sakralne, a le
również obronne.
2. W XIII wieku narodził się styl gotycki (od słowa „gocki” czyli barbarzyński). Świątynie
wznoszono z cegły, były strzeliste, a okna zdobiono witrażami.
3. Kościół na planie krzyża łacińskiego.
Styl romański
Styl gotycki
XI – XIII w.
XIII – XV w.
Przykład:
- kościół św. Prokopa w Strzelnie
- kościół św. Jana za Murami w Poznaniu
Przykłady:
- katedra w Poznaniu
- kościół Mariacki w Krakowie
Okno romańskie
Okno gotyckie
Zabytek sztuki romańskiej:
Drzwi gnieźnieńskie
Przykład sztuki gotyckiej:
Ołtarz w kościele Mariackim
XV-wieczne dzieło Wita Stwosza