Wykład 7

WARTOŚĆ
RÓWNOWAGA
RYNKOWA
WARTOŚĆ WYMIENNA
UŻYTKOWA
zdolność do zaspokojenia
jakiejś potrzeby
WYMIENNA
proporcja w jakiej dany
towar jest wymieniany na
inny
WARTOŚĆ
 Wartość użytkowa warunkuje wartość wymienną
Szkoła klasyczna -
Szkoła subiektywna
D. Ricardo, A. Smith
nakłady pracy potrzebne do
jego produkcji oraz
warunki podaży i popytu
wartość subiektywna
(subiektywna ocena
wartości towaru)
CENA
 cokolwiek, z czego dany podmiot musi
zrezygnować w zamian za jednostkę
zakupionego, otrzymanego lub spożytego
dobra bądź usługi.
 wartość towaru wyrażona w pieniądzu,
 liczba jednostek pieniądza, jaką trzeba
zapłacić za jednostkę towaru.
 Wartość użytkowa nie ma bezpośredniego
wpływu na cenę towaru
FUNKCJE CEN
- informacyjna
- dystrybucyjna
- stymulacyjna
- redystrybucyjna
1
Rynek
 miejsce zawierania i przeprowadzania transakcji kupna –
sprzedaży
 ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów i usług,
dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w
których wyniku określone zostają ceny oraz ilości
nabywanych i sprzedawanych dóbr;
 forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i
sprzedającymi;
Rodzaje rynku
przedmiot wymiany:
rynek towarów
rynek usług
rynek czynników wytwórczych



 dezagregacja - wyodrębnienie rynków cząstkowych:
 rynek towarowy podzielić można na rynki branżowe (rolnospożywczy), a te - na rynki poszczególnych dóbr (np. rynek
złota, węgla, pszenicy itd.),
 rynek czynników wytwórczych tworzy rynek pracy, kapitału i
ziemi.
 rynek dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych.
 rynek jako przepływ materialny i finansowy:
 rynek realny (sfera realna – materialno-rzeczowa),
 rynek finansowy (pieniądza).
Rodzaje rynku
Rodzaje rynku
 przestrzeń terytorialna:
 struktura podmiotowa - rodzaje rynku powstają w
rynek wewnętrzny (krajowy)
rynek zewnętrzny (globalny)
ale także:
 rynek lokalny,
 rynek regionalny,
 rynek krajowy,
 rynek kontynentalny,
 rynek światowy,
 rynek międzynarodowy.
 stopień legalności:
 rynek formalny,
 rynek nielegalny (tzw. czarny rynek lub szara strefa gospodarki).

oparciu o porównywanie cech ekonomicznych,
sklasyfikowanych w odpowiedni sposób grup
producentów:

POPYT





POPYT A WIELKOŚĆ
POPYTU

zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca
gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę,
dysponując odpowiednią do tego celu sumą
dochodu pieniężnego.
ilość i rozmiary producentów,
ich udziały w rynku,
charakterystykę ekonomiczną produkowanego towaru
(jednorodny czy zróżnicowany),
bariery wejścia i wyjścia z rynku (łatwość konsekwencje
wejścia do danej branży lub też jej opuszczenia),
możliwość kształtowania cen rynkowych.



Popyt – ilość, jaką kupią konsumenci przy
różnych poziomach ceny
Wielkość popytu – ilość, jaką kupią
konsumenci przy jednej, konkretnej cenie
Zmiana popytu – ruch krzywej
Zmiana wielkości popytu – ruch po krzywej
2
POPYT
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE
 Wielkość popytu
 cena
cena
 Popyt
wysokość dochodów realnych,
cena dóbr substytucyjnych,
 cena dóbr komplementarnych,
 indywidualne preferencje,
 oczekiwanie zmian cen i dochodów
 liczba konsumentów

krzywa popytu

wielkość popytu
WYJĄTKI
PRAWO POPYTU
 PARADOKS GIFFENA – dotyczy wyłącznie dóbr
podstawowych
 PARADOKS VEBLENA (efekt prestiżowy) - niektóre
 Wielkość popytu zmienia się w przeciwnym
gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego
dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega
wówczas na demonstrowaniu swoich możliwości
konsumpcyjnych.
 PARADOKS SNOBA polega na tym, że niektóre gospodarstwa
domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, a zatem
nabywają ich mniej lub w ogóle ich nie kupują.
 Efekt owczego pędu polega na tym, że pewne gospodarstwa
domowe tym wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich
nabywają, im bardziej je cenią i więcej ich nabywają inne
gospodarstwa domowe (np. moda).
 Popyt spekulacyjny
kierunku w stosunku do zmiany cen (ceteris
paribus)
PODAŻ
Podaż a wielkość podaży
 Podaż – ilość zaoferowanych dóbr przy różnych
poziomach ceny
zaoferowanie dobra przez
sprzedawcę na rynku
producenta
lub
 Wielkość podaży – ilość zaoferowanych dóbr przy
jednej, konkretnej cenie
Zmiany podaży a zmiany wielkości podaży
3
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE
PODAŻ
Wielkość podaży:
dobra
cena
 cena
Podaż:



koszt wytworzenia,
urodzaj w rolnictwie,
doskonalenie metod produkcji,
liczba producentów,
PRAWO PODAŻY
krzywa podaży
wielkość podaży
RÓWNOWAGA RYNKOWA
Wielkość podaży zmienia się w tym
samym kierunku, w którym zmienia się
cena (ceteris paribus)
cena

Cr
nadwyżka
Cr- cena równowagi
E
niedobór
Pr
wielkość popytu/podaży
CENA MAKSYMALNA
Cr- cena równowagi
Cm- cena minimalna
Cm
Cr
E
cena
cena
CENA MINIMALNA
Cr- cena równowagi
Cm- cena maksymalna
Cr
E
Cm
Pr
wielkość popytu/podaży
Pr
wielkość popytu/podaży
4
E1
Cr1
Cr
E
PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ
POPYTU
Kiedy krzywa popytu
przesuwa się w prawo (co
może być spowodowane
wzrostem dochodu realnego
konsumentów), cena
równowagi rynkowej też się
zwiększa (wzrastają
dochody – wzrastają ceny)
E
Cr
Cr1
E1
Pr Pr1
Pr1 Pr
wielkość popytu/podaży
wielkość popytu/podaży
E
E1
Cr1
Pr
Kiedy krzywa podaży
przesuwa się w
prawo (co może być
spowodowane
spadkiem kosztów
produkcji), cena
równowagi rynkowej
spada (spadają
koszty – spada
cena)
PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ
PODAŻY
cena
cena
PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ
PODAŻY
Cr
Kiedy krzywa popytu
przesuwa się w lewo (co
może być spowodowane
spadkiem dochodu realnego
konsumentów), cena
równowagi rynkowej też
spada (spadają dochody –
spadają ceny)
cena
cena
PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ
POPYTU
Cr1
Kiedy krzywa podaży
przesuwa się w lewo
(co może być
spowodowane
wzrostem kosztów
produkcji), cena
równowagi rynkowej
rośnie (rosną koszty
– rosną ceny)
E1
E
Cr
Pr
Pr1wielkość
popytu/podaży
Pr1wielkość
popytu/podaży
ELASTYCZNOŚĆ
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA
POPYTU
 Informuje o wielkości zmiany jednej wielkości w
stosunek względnej zmiany wielkości popytu do
względnej zmiany ceny
reakcji na zmianę innej wielkości
 Współczynnik elastyczności cenowej popytu informuje o
ep  
sile reakcji konsumenta na zmieniającą się cenę dobra.
 Współczynnik elastyczności dochodowej popytu informuje
o sile reakcji konsumenta na zmieniające się dochody.
 Współczynnik elastyczności mieszanej popytu informuje o
sile reakcji konsumenta na zmieniające się ceny innych
dóbr.
 Współczynnik elastyczności cenowej podaży informuje o
sile reakcji przedsiębiorstwa na zmieniającą się cenę
dobra.
ep=
ep>
ep=
ep<
ep=
 - popyt
1 – popyt
1 – popyt
1 – popyt
0 – popyt
P
P

C
C
doskonale elastyczny
elastyczny
proporcjonalny (el. jednostkowa)
nieelastyczny
sztywny
5
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA
POPYTU
POPYT SZTYWNY
 Wysoka elastyczność (ep> 1) – zmiana wielkości
600
popytu jest większa od zmiany ceny
 Jednostkowa elastyczność (ep= 1) – zmiana
wielkości popytu jest proporcjonalna do zmiany
ceny
 Niska elastyczność (ep< 1) – zmiana wielkości
popytu jest mniejsza od zmiany ceny
500
cena
400
300
200
100
0
0
50
100
150
200
popyt
POPYT DOSKONALE
ELASTYCZNY
POPYT PROPORCJONALNY
500
120
400
Cena
100
300
80
200
60
100
40
20
0
0
100
200
300
400
500
600
0
700
0
Popyt
100
200
300
400
cena
 rodzaj dobra - popyt na dobra podstawowe jest mniej
elastyczny niż na dobra luksusowe;
 znaczenie dobra dla konsumenta - popyt na dobro o dużym
udziale w budżecie jest stosunkowo elastyczny;
 poziom ceny towaru - im wyższy poziom ceny, tym
elastyczność jest większa;
 czas trwania ceny - im dłużej utrzymuje się zmiana ceny, tym
elastyczność cenowa dobra będzie większa.
ceteris paribus
600
500
Cena
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
Popyt
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
Przychód
50000
90000
120000
140000
150000
150000
140000
120000
90000
50000
300
200
100
0
0
100
200
300
400
500
600
popyt
700
800
900
1000
1100
160000
140000
120000
100000
przychód
tym większa elastyczność jego popytu;
500
600
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WARTOŚĆ
ELASTYCZNOŚCI CENOWEJ POPYTU:
 stopień substytucyjności dobra - im więcej substytutów dobra
400
80000
60000
40000
20000
0
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
popyt
600
500
400
300
6
Popyt na bilety na mecze piłkarskie
14
12
Ep=
nieskończoność
cena
10
W miarę przesuwania się wzdłuż krzywej popytu
elastyczność maleje (im bardziej producent
podwyższa cenę dobra, tym bardziej musi się liczyć
z rosnącym spadkiem wielkości popytu)
Ep= 4
8
PUNKTY LEŻĄCE NA KRZYWEJ POPYTU
MAJĄ RÓŻNĄ ELASTYCZNOŚĆ
Ep= 1,5
6
Ep= 0,67
4
Ep= 0,25
0
0
20
40
60
80
liczba biletów
MIESZANA ELASTYCZNOŚC
POPYTU
miara względnej zmiany popytu na dobro x pod
wpływem względnej zmiany ceny dobra y
ep y 
Cena 
Przychód 
Przychód 
Cena 
Przychód 
Przychód 
Ep=0
100
120
Px C y

Px
Cy
epy>0 – substytuty
epy<0 – dobra komplementarne
PRAWO ENGLA
w miarę wzrostu przeciętnego dochodu na członka
rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt ale zmienia się
również jego struktura, w ten sposób, że zmniejsza się
procentowy udział wydatków na żywność oraz inne
dobra niższego rzędu i zwiększa się udział wydatków
na dobra wyższego rzędu
/Ernst Engel 1857/
DOCHODOWA
ELASTYCZNOŚC POPYTU
stosunek względnej zmiany popytu pod
wpływem względnej zmiany dochodu
ep 
P D

P
D
PODZIAŁ DÓBR
Rodzaj dóbr
Dochodowa
Zmiana
elastyczność
popytu
popytu
Dobra normalne
2
ep > 1
ep < 1
Dobra
luksusowe
budżecie, gdy
dochód wzrasta
Popyt rośnie
ep >1
szybciej niż
Wzrost
dochód
Dobra
pierwszej
Zmiana udziału w
Popyt rośnie
0<ep<1
potrzeby
wolniej niż
Spadek
dochód
Popyt spada,
Dobra podrzędne
ep<0
gdy dochód
Spadek
rośnie
7
CENOWA ELASTYCZNOŚC
PODAŻY
es 
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA
ELASTYCZNOŚĆ CENOWĄ PODAŻY
S  C

S
C
 rodzaj towaru (dzieła sztuki, bogactwa naturalne,
stosunek względnej zmiany wielkości podaży do względnej
zmiany ceny
ziemia itp. charakteryzują
nieelastycznością
 czas obserwacji podaży
się
doskonałą
es=  - podaż doskonale elastyczna
es > 1 – podaż elastyczna
es = 1 – podaż proporcjonalna
es < 1 – podaż nieelastyczna
es= 0 – podaż sztywna
CZAS OBSERWACJI A
ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY
Struktury rynkowe
 Konkurencja doskonała oraz pełny monopol to „czyste”, ekstremalne
struktury rynku.
 Okres bardzo krótki - podaż sztywna,
 Okres krótki - elastyczność jest względnie niewielka (wielkośc
podaż może wzrosnąć w granicach stałego potencjału
produkcyjnego - możliwa jest zmiana produkcji i wielkości
podaży, ale nie rozmiaru zakładu produkcyjnego),
 Okres długi - elastyczność jest stosunkowo duża - bardziej
elastyczna krzywa podaży, wszystkie koszty są kosztami
zmiennymi,
 Okres sekularny – dopuszcza zmiany technologii i liczby
ludności.
 Faktyczne zachowania przedsiębiorstw mogą odchylać się od
przedstawionych wzorców, gdyż struktury rynku występujące w
rzeczywistości zazwyczaj odbiegają od modelowych założeń.
 Na rynku może występować albo zjawisko:
 cenotwórczości – decyzje podmiotu gospodarczego kształtują
podaż danego produktu lub popyt na dany produkt przez co
wpływają na cenę rynkową produktu,
 cenobiorczości – nabywca (konsument) lub sprzedawca
(producent) ma niewielkie udziały w rynku, ich decyzje nie mogą
kształtować ani podaży ani popytu, czyli nie są w stanie wpłynąć
na cenę rynkową produktu.
Im podaż jest bardziej elastyczna, tym wahania ceny równowagi są coraz mniejsze
(nie wzrasta, a w skrajnych przypadkach nawet maleje).
Porównanie struktur rynkowych
Konkurencja niedoskonała
Cecha
Liczba firm
Rodzaj produktu
Kontrola nad ceną
Warunki wejścia na
rynek
Konkurencja
niecenowa
Przykład
Konkurencja
doskonała
dużo
Konkurencja
monopolistyczna
Oligopol
Monopol
wiele
kilka
Jedna
standardowy
zróżnicowany
standardowy lub
zróżnicowany
unikatowy, brak bliskich
substytutów
żadna
niewielka, w wąskim
zakresie
ograniczona w
przypadku wojny
cenowej, znaczna w
przypadku zmowy
Pełna
bardzo łatwe
względnie łatwe
trudne
Bardzo trudne
brak
znaczny nacisk na
reklamę, nazwę lub znak
firmowy
znaczna, związana ze
zróżnicowaniem
produktu
public relations
artykuły rolne
odzież, restauracje,
architekci, proszki do
prania
samochody, telefonia
komórkowa
telefonia stacjonarna
Konkurencja doskonała
 nieograniczona liczba nabywców i sprzedawców
 żaden z uczestników rynku nie może samodzielnie
wpłynąć na poziom ceny produktu – popyt
doskonale elastyczny
 cena kształtuje się na rynku w wyniku gry popytu
i podaży
 produkt jest jednorodny (homogeniczny)
 konkurencja ma charakter cenowy
8
Konkurencja monopolistyczna

podobieństwa do konkurencji doskonałej:



istnienie wielu małych firm
swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi.
Oligopol


różnice w stosunku do konkurencji doskonałej:



każde z przedsiębiorstw ma do czynienia z opadającą
krzywą popytu.
produkty różnych firm tworzących daną gałąź są mniej lub
bardziej zindywidualizowane i zróżnicowane ale zawsze
substytucyjne
głównym sposobem walki jest różnicowanie produktu (a
nie konkurencja cenowa).

gałąź, w której działa niewielu producentów; osiągana cena zależy
nie tylko od wielkości własnej produkcji, lecz także od działań
konkurentów z tej gałęzi;
w przypadku zawarcia efektywnego porozumienia i utworzenia
kartelu:

zachowuje się podobnie jak wielozakładowy monopol — w
pierwszej kolejności stara się zmaksymalizować łączny zysk
całej grupy;

po wyznaczeniu optymalnego poziomu ceny dla całego kartelu,
uczestnicy mogą szukać dla siebie najkorzystniejszych
rozwiązań w ramach ograniczeń narzuconych przez wspólną
politykę produkcyjną i cenową.
oligopol bez porozumienia - każdy działa na własną rękę, dążąc do
maksymalnego zysku dla siebie, toczy się bezwzględna walka
konkurencyjna; niekiedy przyjmuje postać wojny cenowej.
Monopol
Rodzaje monopoli
pojedynczy nabywca albo pojedynczy sprzedawca
cenotwórczość
nie ma substytutów
nie ma konkurencji
dyskryminacja cenowa:

różnicowanie cen, które nie jest uzasadnione różnicami w
kosztach wytwarzania;

monopolista w tym samym miejscu i czasie może różnym
odbiorcom sprzedawać ten produkt po różnej cenie.
 powstają na skutek wysokiej koncentracji produkcji dużych
przedsiębiorstw w drodze porozumień dotyczących podziału
rynku bądź porozumień o wspólnych zachowaniach rynkowych
(zmowy)

Koncentracja produkcji
Koncentracja produkcji
 Monopol sztuczny tworzy się na skutek procesów
 Jeżeli jedno przedsiębiorstwo posiada ponad 90% udział w









koncentracji produkcji.
Każdy rynek ma naturalną tendencję do monopolizacji,
ponieważ struktura skoncentrowana jest znacznie bardziej
opłacalna i znacznie wygodniejsza dla przedsiębiorstwa.
Nie każda koncentracja produkcji prowadzi wyłącznie do
negatywnych skutków.
Koncentracja produkcji jest jednym ze źródeł korzyści
skali, których konsekwencją jest obniżanie kosztów
wytwarzania.
Miernikiem koncentracji jest wskaźnik koncentracji (CR)
czyli wielkość sprzedaży kilku (4, 8, 20) największych
przedsiębiorstw działających na rynku.



naturalny – przeciętne koszty wytwarzania danego
produktu stale spadają wraz ze wzrostem rozmiarów
produkcji; monopol może prowadzić proces produkcji
bardziej efektywniej, występuje w sferze użyteczności
publicznej (wodociągi)
przejściowy – podaż jakiegoś dobra lub usługi jest
ograniczona do jednego przedsiębiorstwa w efekcie
posiadania patentu, licencji, koncesji (szczepionka na
grypę)
bilateralny – występuje jednocześnie jeden podmiot po
stronie podaży i jeden po stronie popytu (zakłady
zbrojeniowe),
sztuczny
rynku jest uznawane a monopolistę.
 Jeżeli cztery największe przedsiębiorstwa kontrolują
łącznie nie więcej niż 40% rynku jest to struktura
konkurencyjna.
9
FORMY KONCENTRACJI
PRODUKCJI - KARTEL
FORMY KONCENTRACJI
PRODUKCJI - SYNDYKAT
 Związek monopolistyczny zawierający porozumienie co do
 Zrzeszenie zbliżonych rozmiarem przedsiębiorstw, w
wartości sprzedaży, terminów płatności lub podziału rynku
zbytu; uczestnicy kartelu zobowiązują się nie konkurować
ze sobą wzajemnie, a przedsiębiorstwa wchodzące do
kartelu zachowują osobowość i samodzielność prawną.
 Tworzenie kartelu jest w Unii Europejskiej prawnie
zabronione.
 Kartelem ponadpaństwowym jest natomiast OPEC –
Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową.
którym powołuje się wspólne biuro sprzedaży (czasami
zakupu) i prowadzi wspólne interesy.
 Członkowie syndykatu pozostają samodzielni
ekonomicznie i prawnie.
FORMY KONCENTRACJI
PRODUKCJI - INNE
FORMY KONCENTRACJI
PRODUKCJI - INNE
 Trust – zakłada likwidację ekonomicznej i prawnej
 Holding - organizacja grupująca samodzielne prawnie
samodzielność poszczególnych przedsiębiorstw tej samej
branży; dotychczasowi właściciele samodzielnych
przedsiębiorstw stają się udziałowcami trustu.
 Koncern - forma organizacyjna będąca połączeniem
niezależnych przedsiębiorstw należących do jednego
właściciela; powstaje w drodze fuzji dokonywanych przez
zakup akcji.
 Koncern może grupować zarówno przedsiębiorstwa jednej
branży, jak i różnych branż ale powiązanych ze sobą w
sposób, który pozwala na osiąganie przewagi
monopolistycznej.
podmioty ale oparta na zależnościach kapitałowych lub
osobowych. W holdingu musi istnieć co najmniej jeden
podmiot kontrolujący (spółka matka) i co najmniej jeden
podmiot kontrolowany (spółka córka).
 Konglomerat - koncern, który grupuje przedsiębiorstwa o
bardzo różnym zakresie produkcji bez jasno
sprecyzowanego kryterium. Przykładem konglomeratu jest
General Electric, który działa w sektorze energetycznym
ale również bankowym, ubezpieczeniowym, kosmicznym,
filmowym, AGD czy lotniczym.
Podmioty rynkowe
1.
2.
3.
Producenci
Konsumenci
Rząd
10
Konsument i gospodarstwo
domowe
 Konsument – każdy, kto w celu zaspokojenia swoich
potrzeb zużywa, czyli konsumuje określone dobra lub
usługi, inaczej każdy człowiek niezależnie od wieku i
poziomu świadomości
 Gospodarstwo domowe – jedno- lub wieloosobowy
podmiot gospodarczy, działający w sferze konsumpcji,
oparty najczęściej – choć niekoniecznie - na więzach
rodzinnych, którego celem jest wszechstronne
zaspokajanie potrzeb wszystkich jego członków dzięki
uzyskiwanym również przez wszystkich lub niektórych
tylko członków dochodom.
231
11