książka abstraktów do pobrania - II Krajowa Konferencja Psychologii
advertisement
1 Spis treści Sesje równoległe I piątek 25.11.2016, godzina 11.15 – 13.00 ............................................................ 11 1. SESJA. Zaburzenia osobowości i zaburzenia psychiczne w modelach opisowych i wyjaśniających. Prowadzenie: Barbara Gawda ............................................................................ 12 Występowanie zaburzeń osobowości w populacji polskiej. Wstępne dane .............................. 12 Kontrowersje wokół statusu diagnostycznego niekryminalnego typu psychopatii ................... 13 Podstawowe systemy emocjonalne w zaburzeniach psychicznych ........................................... 13 Hipochondria by proxy – analiza mechanizmów zaburzenia w oparciu o prezentację przypadku i aktualny stan wiedzy .............................................................................................................. 14 2. SYMPOZJUM. Mentalizacja i tematy relacyjne w zaburzeniach osobowości. Prowadzenie: Dominika Górska, Monika Marszał ............................................................................................... 15 Metapoznanie a teoria umysłu u osób z zaburzeniami osobowości borderline ........................ 15 Zdolność do regulacji emocji i jej związki z mentalizacją .......................................................... 16 Mentalizacja zależna od poziomu organizacji osobowości i aktywacji treści separacyjnych ..... 16 Poziomy organizacji osobowości a wewnętrzne wzorce relacyjne. Ilościowa i jakościowa analiza autonarracji .................................................................................................................. 17 3. SESJA. Deficyty poznawcze - uwarunkowania i dynamika. ....................................................... 18 Prowadzenie: Ewa Małgorzata Szepietowska ............................................................................... 18 Poczucie deficytów poznawczych: znaczenie w (neuro)psychologicznej diagnozie klinicznej ... 18 Psychologiczne uwarunkowania deficytów poznawczych u osób z rozpoznaniem schizofrenii 18 Dynamika deficytów poznawczych w następstwie obustronnego udaru niedokrwiennego wzgórza – studium przypadku .................................................................................................. 19 Anosognozja w praktyce klinicznej ........................................................................................... 20 4. SESJA. Orientacja seksualna a dobrostan psychiczny jednostek i par. Prowadzenie: Jowita Wycisk .......................................................................................................................................... 21 Czynniki ryzyka stresu mniejszościowego u osób biseksualnych i homoseksualnych ............... 21 Funkcjonalne i dysfunkcjonalne aspekty miłości, ich uwarunkowania oraz ich znaczenie dla jednostki w związkach damsko-damskich, damsko-męskich i męsko-męskich ......................... 21 Wsparcie procesu rozwoju tożsamości u osób nieheteroseksualnych na przykładzie warsztatu Coming out a linia życia ............................................................................................................ 22 5. SYMPOZJUM. Jedzenie a integracja. Analiza wieloaspektowych ujęć pojęcia integracji w psychologii jedzenia. Prowadzenie: Beata Ziółkowska, Julita Wojciechowska ............................. 23 Od objawu do zasobu – modele transdiagnostyczne w procesie diagnozy i terapii zaburzeń odżywiania ............................................................................................................................... 23 Psychoprofilaktyka zaburzeń odżywiania. Z niepełnosprawnością w tle... ............................... 24 Kontrola rodzicielska a zaburzenia kształtowania zachowań związanych z jedzeniem u dzieci i młodzieży ................................................................................................................................. 24 Wpływ bodźca wizualnego oraz poziomu lęku na deklarowane preferencje pokarmowe dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym .................................................................................. 25 2 Psychologiczne aspekty tworzenia i realizacji diety w rodzinie dziecka z cukrzycą typu 1 ........ 26 6. SYMPOZJUM. Poznanie społeczne w zaburzeniach neuropsychiatrycznych. Prowadzenie: Łukasz Okruszek ........................................................................................................................... 27 Zaburzenia poznania społecznego w padaczce skroniowej ....................................................... 27 Rozpoznawanie intencji komunikacyjnych w schizofrenii - badanie fMRI ................................ 28 Jak lęk społeczny zmienia strukturę i funkcjonowanie mózgu? ................................................ 29 Poznanie społeczne - nowy element w etiologii depresji? ........................................................ 30 Trening Społecznego Poznania i Neuropoznania – moduł przeznaczony dla pacjentów z zaburzeniami odżywiania. Prezentacja metody i ocena skuteczności ....................................... 30 7. SYMPOZJUM. Hiperseksualność - Integracja dyscyplin naukowych .......................................... 32 w celu rozwiązywania nowych problemów klinicznych ................................................................ 32 Prowadzenie: Mateusz Gola ......................................................................................................... 32 Obraz kliniczny hiperseksualności – badanie jakościowe ......................................................... 32 Metody oceny zaburzeń seksualnych ....................................................................................... 33 Co jest przyczyną, a co konsekwencją nałogowych zachowań? Badania porównawcze i podłużne................................................................................................................................... 34 Problematyczne korzystanie z pornografii - zaburzenie kompulsywne, impulsywne, czy nałóg? Badanie z neuroobrazowaniem ................................................................................................ 34 Pożądam to czego nie lubię? – Zastosowanie modeli matematycznych do analizy modyfikacji zachowań nałogowych ............................................................................................................. 35 Trening uważności w uzależnieniu od pornografii - zapobieganie zachowaniom nałogowym oparte na uważności................................................................................................................. 35 Codzienny pomiar zachowania z zastosowaniem nowoczesnych technologii mobilnych ......... 36 8. SYMPOZJUM. Zdrowie i choroba - psychologiczne mechanizmy w teorii i praktyce klinicznej. Prowadzenie: Helena Wrona-Polańska, Michał Ziarko ................................................................. 37 Rola zasobów dla emocjonalnego funkcjonowania pacjentów z reumatoidalnym zapaleniu stawów ..................................................................................................................................... 37 Stres w kontekście przeżywania choroby nowotworowej osoby bliskiej .................................. 38 Psychologiczne uwarunkowania zdrowia u młodzieży uzdolnionej muzycznie ......................... 39 Styl życia oceniany w kontekście wybranych zachowań zdrowotnych a zdrowie funkcjonalne młodzieży akademickiej ............................................................................................................ 40 Możliwości i ograniczenia konsultacji psychoedukacyjnej jako metody w profilaktyce depresji. Analiza uzyskanych wyników badań empirycznych .................................................................. 40 9. DYSKUSJA KLINICZNA, sala A. Terapia psychoanalityczna pacjentów adolescentnych. Prowadzenie: Jarosław Groth ....................................................................................................... 42 Sesje równoległe II piątek 25.11.2016, godzina 14.50 – 16.30 .......................................................... 43 10. SYMPOZJUM. Doświadczenia seksualne dziecka a seksualność człowieka dorosłego. Prowadzenie: Maria Beisert ......................................................................................................... 43 Ekspresja seksualna dziecka przedszkolnego w opisie jego opiekunów.................................... 44 3 Wczesne doświadczenia seksualne sprawców wykorzystania seksualnego dziecka a ich seksualność w dorosłości .......................................................................................................... 45 Uwarunkowania rewiktymizacji dorosłych ofiar wykorzystania seksualnego w dzieciństwie .. 45 Spostrzeganie relacji społecznych przez osoby uwikłane w seksualne wykorzystanie dziecka. Między konsekwencjami wiktymizacji a mechanizmami sprawstwa ........................................ 46 Wczesne doświadczenia seksualne kobiet z Zespołem MRKH a ich seksualność w dorosłości.. 47 11. SYMPOZJUM. Diagnoza i standardy jej sporządzania i zastosowania we współczesnej psychologii klinicznej. Prowadzenie: Bernadetta Izydorczyk, Ryszard Kamiński ........................... 48 Dziecko a otoczenie. Psychospołeczna diagnoza kliniczna dzieci i młodzieży ........................... 48 Zastosowanie diagnozy i terapii neuropsychologicznej w „psychiatrii środowiskowej” ........... 49 Diagnoza kliniczna i jej zastosowanie w psychiatrii środowiskowej ......................................... 49 Specyfika diagnozy psychologicznej na gruncie psychosomatyki .............................................. 50 12. SYMPOZJUM. Seksualność i problemy seksualne z perspektywy psychodynamicznej. Prowadzenie: Jarosław Groth, Izabela Turbaczewska-Brakoniecka .............................................. 51 Perspektywa psychodynamiczna a psychoanalityczna w rozważaniach dotyczących seksualności ............................................................................................................................. 51 Psychodynamiczna psychoterapia problemów seksualnych w dorosłości - psychoterapia pary z problemami seksualnymi ......................................................................................................... 52 "... bo miłość jest niepokojem" – trudne losy miłości przeniesieniowej ................................... 52 Psychodynamiczna praca z trudnościami seksualnymi pojawiającymi się w późnej dorosłości 53 13. SYMPOZJUM. Neurobrazowanie i potencjały wywołane w psychiatrii i psychologii klinicznej. Prowadzenie: Paweł Holas ........................................................................................................... 54 Neuronalne korelaty tendencyjności uwagi na bodźce zagrażające w fobii społecznej ............ 54 Neuronalne mechanizmy procesów uwagowych w fobiach specyficznych i ich rola w procesie psychotrerapii .......................................................................................................................... 55 Czy ryzyko kary zaburza kontrolę poznawczą u osób z tendencją do odwlekania? – badanie fMRI w paradygmacie go/no-go z karami finansowymi ............................................................ 56 Interakcja emocji i procesów poznawczych u pacjentów chorych na schizofrenię - badania ERP ................................................................................................................................................. 57 Różnorodność obrazu uzależnień. Wgląd z perspektywy neuronauki ....................................... 58 14. SYMPOZJUM. Zastosowanie krótkoterminowej psychoterapii psychoanalitycznej w pracy z rodziną w stanie depresji i żałobie po utracie matki i żony. Prowadzenie: Wojciech Hańbowski . 59 Wprowadzenie: Opieka terapeutyczna w ramach pracy Poradni przy Instytucie Studiów Psychoanalitycznych im. Hanny Segal....................................................................................... 59 Praca z małym dzieckiem w stanie depresji i żałoby po utracie matki ...................................... 59 Prezentacja kliniczna ................................................................................................................ 60 Prezentacja kliniczna ................................................................................................................ 60 15. SYMPOZJUM. Integracja praktyki z teorią w neuropsychologii rozwojowej - różni pacjenci, różne potrzeby. Prowadzenie: Ewa Mojs, Maia Kubiak ............................................................... 61 4 Diagnostyka różnicowa w diagnozie neuropsychologicznej ...................................................... 61 Deficyty przetwarzania sensorycznego w FASD ........................................................................ 62 Procesy poznawcze u dzieci z niskorosłością ............................................................................ 63 Analiza funkcjonowania poznawczego dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 (T1D) w kontekście wyrównania glikemicznego ...................................................................................................... 63 Terapia słuchowa prowadzona metodą Tomatisa – wsparcie dla osób z zaburzeniami przetwarzania słuchowego ....................................................................................................... 64 16. SESJA. Zmaganie się z traumą u dorosłych. Prowadzenie: Aleksandra Jasielska, Michał Ziarko ..................................................................................................................................................... 65 „Odrodzić się jak Feniks z popiołów”, czyli pozytywne skutki negatywnych wydarzeń. Wzrost potraumatyczny - przegląd badań ............................................................................................ 65 Negatywne i pozytywne skutki traumy związanej z zakażeniem się wirusem HIV – rola ruminacji i strategii radzenia sobie ze stresem ......................................................................... 65 Psychospołeczne uwarunkowania potraumatycznego wzrostu wśród osób zakażonych wirusem HIV – rezultaty badań podłużnych ............................................................................. 66 Nadal razem czy osobno? Wpływ zdarzeń misyjnych o charakterze traumatycznym na relacje małżeńskie polskich weteranów ............................................................................................... 67 Ofiary wypadków komunikacyjnych i ratownicy medyczni – objawy Zespołu Stresu Pourazowego ............................................................................................................................ 68 17. SESJA. Problemy diagnostyczne w opiniowaniu sądowym. Prowadzenie: Jolanta Kociuba .... 69 Psychologiczne uwarunkowania adopcji - standardy opiniowania w sprawach o przysposobienie........................................................................................................................ 69 Sytuacja dziecka wykorzystywanego seksualnie w trakcie diagnozy sądowej prowadzonej w obecności podejrzanego ........................................................................................................... 69 Wpływ zaburzeń psychicznych u nieletnich na popełniane czyny zabronione. Porównanie grup pacjentów hospitalizowanych w Krajowym Ośrodku Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie ................................................................................................................................ 70 18. SESJA. Poczucie sensu życia i zadowolenia z życia w różnych problemach zdrowotnych. Prowadzenie: Marlena Kossakowska ........................................................................................... 71 Celowe i uwarunkowane inicjatywą wzrostu osobistego poszukiwanie sensu w życiu a wzrost osobisty w chorobie przewlekłej. Rola funkcjonalnego obrazu choroby .................................. 71 Poczucie sensu życia osób chorych somatycznie....................................................................... 71 Potrzebujący winnego czy potrzebujący kontroli ? Związki między poznawczym obrazem choroby a zadowoleniem z życia u osób chorych na cukrzycę typu 2 w Polsce i w Niemczechdoniesienie wstępne ................................................................................................................ 72 19. DYSKUSJA KLINICZNA, sala A. Specyfika schizofrenii. Prowadzenie: Barbara Tryjarska .......... 73 Sesje równoległe III sobota 26.11.2016, godzina 11.45 - 13.30 .......................................................... 74 20. SYMPOZJUM. Uzależnienia substancjalne i niesubstancjalne. Prowadzenie: Jan Chodkiewicz ..................................................................................................................................................... 74 5 Nieprzystosowawcze schematy poznawcze u osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych – doniesienie wstępne ............................................................................. 74 Badania nad kompensacyjnym modelem problemowego używania Internetu ........................ 75 Osobowościowe uwarunkowania siły sojuszu terapeutycznego w procesie terapii alkoholików ................................................................................................................................................. 76 Trauma dzieciństwa i stres pourazowy a jakość życia i przywiązanie u kobiet uzależnionych i inkarcerowanych ...................................................................................................................... 76 Cechy dwubiegunowości i ich związek z wymiarami osobowości u mężczyzn uzależnionych od alkoholu ................................................................................................................................... 77 21. SYMPOZJUM. Metapoznanie w psychologii klinicznej. Prowadzenie: Małgorzata Dragan, Joachim Kowalski ......................................................................................................................... 78 Wprowadzenie: na czym polega specyfika podejścia metapoznawczego? ............................... 78 Związki nasilenia syndromu poznawczo-uwagowego z objawami psychopatologicznymi i jakością życia ............................................................................................................................ 79 Procesy meta-poznawcze w psychozach................................................................................... 79 Dysfunkcjonalne metapoznanie, regulacja emocji a picie problemowe ................................... 80 Modele zależności między metapoznaniem i mindreadingiem w interpretacji danych klinicznych oraz badań empirycznych ...................................................................................... 81 22. SYMPOZJUM. Zaburzenia osobowości w nowych modelach struktury cech osobowości. Prowadzący: Jan Cieciuch ............................................................................................................. 82 Nowy model (zaburzeń) funkcjonowania osobowości według DSM-5 i narzędzie do jego oceny (Kryterium A) ............................................................................................................................ 83 Patologiczna Wielka Piątka według DSM-5 i sposób jej pomiaru (Kryterium B) – Inwentarz Osobowości PID-5 ..................................................................................................................... 84 Czynniki wyższego rzędu (metacechy) w strukturze osobowości zdrowej i zaburzeniach osobowości – Czy możliwa jest integracja? .............................................................................. 84 Zaburzenia osobowości w kontekście Kołowego Modelu Metacech Osobowości .................... 85 23. SESJA. Role psychoterapeuty i psychologa klinicznego. Prowadzenie: Lidia Grzesiuk, Agnieszka Szymańska ................................................................................................................... 86 Jakimi pojęciami posługują się psychoterapeuci? Prezentacja wyników badań nad konceptualizacją przypadku ..................................................................................................... 86 Pomoc psychologiczna on-line w ocenie specjalistów i przyszłych specjalistów w zakresie pomocy psychologicznej - wyniki badań własnych ................................................................... 86 Rodzaje zaburzeń psychicznych u pacjentów a metody psychoterapii stosowane przez polskich terapeutów............................................................................................................................... 87 Psycholog kliniczny jako Manager pacjenta w zintegrowanej opiece na rzecz zdrowia psychicznego ............................................................................................................................ 88 24. SYMPOZJUM. Rodzina z dzieckiem jako obszar zainteresowania psychologii klinicznej. Prowadzenie: Małgorzata Święcicka ............................................................................................ 89 Obce dzieci. Doświadczenia rodzin dzieci i nastolatków po operacji czaszkogardlaka .............. 89 6 Zdolność do refleksji rodzica a obraz kliniczny zaburzenia u dziecka z diagnozą ADHD ............ 90 Interakcje w triadzie ojciec – matka - dziecko w diagnozie i terapii dzieci urodzonych ze skrajnym wcześniactwem ......................................................................................................... 90 Wykorzystanie w terapii rodzin Attachement Style Interview (ASI) ......................................... 91 25. SESJA. Konsekwencje traumy dla rozwoju człowieka. Prowadzenie: Stanisława Steuden ...... 92 Styl przywiązania i deficyty przetwarzania emocjonalnego u ofiar przemocy domowej........... 92 Trauma a cechy psychologiczne kobiet z zaburzeniami odżywiania (analiza badań własnych) . 93 Diagnoza i procesy terapii integracyjnej osób po interpersonalnej traumie doznanej w dzieciństwie .............................................................................................................................. 93 Kliniczny wymiar "żałoby traumatycznej" ................................................................................ 94 Doświadczanie śmierci rodzica uzależnionego od alkoholu ...................................................... 94 26. SYMPOZJUM. Problemy rehabilitacji i niepełnosprawności. Prowadzenie: Michał Gacek ...... 95 Znaczenie pomocy neuropsychologicznej skierowanej do osób uzależnionych od alkoholu .... 95 Regulacja emocji w rehabilitacji neuropsychologicznej – aktywność elektrodermalna i biofeedback .............................................................................................................................. 95 Polska adaptacja kwestionariusza osobowości Edwarda Ziglera (EZPQ) dla osób z niepełnosprawnością intelektualną .......................................................................................... 96 Nowoczesna terapia zajęciowa, czyli co każdy psycholog wiedzieć powinien .......................... 97 27. SESJA. Psychologia zdrowia. Prowadzenie: Lidia Zabłocka-Żytka............................................ 98 Psychologia kliniczna a psychologia zdrowia w teorii i praktyce klinicznej - tożsamość czy integracja.................................................................................................................................. 98 Zdrowie psychiczne studentów - jak jest i jak pomóc? Doniesienia z badań i propozycja rozwiązań ................................................................................................................................. 98 Prężność psychiczna a poczucie własnej skuteczności i zasoby egzystencjalne w chorobie alkoholowej .............................................................................................................................. 99 28. SYMPOZJUM. Ból – problematyka złożona. Spojrzenie anestezjologa i psychologa klinicznego. Prowadzenie: Mariola, Żuk, Alicja Nasiłowska-Barud................................................................. 100 Interdyscyplinarna współpraca anestezjologa i psychologa klinicznego w diagnozie i terapii bólu ........................................................................................................................................ 101 Sposoby radzenia sobie z bólem a poziom nasilenia objawów lękowo-depresyjnych u chorych poddanych zabiegom całkowitej protezoplastyki stawów biodrowych i kolanowych ............ 102 Analiza sposobów radzenia sobie z bólem u chorych z ostrą postacią choroby niedokrwiennej serca ....................................................................................................................................... 102 Przewlekłe zmęczenie i zespół wypalenia - cierpienie związane z niepełnosprawnością ruchową ................................................................................................................................. 103 Sesje równoległe IV sobota 26.11.2016, godzina 14.00 - 16.00 ........................................................ 104 29. SYMPOZJUM. Diagnoza i terapia – kontinuum oddziaływań wobec osób chorujących na schizofrenię. Perspektywy i wyzwania. Prowadzenie: Beata Hintze, Ernest Tyburski................. 104 7 Funkcjonowanie poznawcze u osób z wczesnym zachorowaniem na schizofrenię po wielu latach choroby – deterioracja, stabilizacja czy progresja? ...................................................... 105 Funkcjonowanie wykonawcze pacjentów ze schizofrenią we wczesnej dorosłości ................ 105 Funkcje wykonawcze i pragmatyczne w schizofrenii .............................................................. 106 Rehabilitacja neuropsychologiczna pacjentów ze schizofrenią z zastosowaniem programów komputerowych. Analiza badań własnych ............................................................................. 107 Rola psychologicznych metod w leczeniu osób po kryzysie psychicznym ............................... 108 30. SYMPOZJUM. Psychoanaliza - teoria i praktyka integrująca różne spojrzenia na człowieka. Prowadzenie: Anna Gąsiorowska-Krawczyk ............................................................................... 109 Tworzenie diagnozy klinicznej w psychoterapii psychoanalitycznej ....................................... 109 Integracja w pacjencie, terapeucie, zespole - wykorzystanie myślenia psychoanalitycznego w celach integracji...................................................................................................................... 110 Życie społeczne a schizofrenia- perspektywa psychoanalityczna............................................ 111 Specyfika psychoterapii psychoanalitycznej w leczeniu pacjentów z zaburzeniami psychosomatycznymi ............................................................................................................. 111 Trauma a narcyzm .................................................................................................................. 112 SYMPOZJUM 31. Analiza narracji i analiza treści – badania, diagnoza i terapia. Prowadzenie: Emilia Soroko ............................................................................................................................. 114 Wykorzystanie diagnozy w psychoterapii narracyjnej – bilans zysków i strat......................... 115 Werbalne wskaźniki lęku a style radzenia sobie z bodźcami zagrażającymi ........................... 116 Analiza wypowiedzi osób chorych terminalnie z użyciem polskiej wersji programu LIWC ..... 116 32. SYMPOZJUM. Elastyczne radzenie sobie ze stresem. prowadzenie: Małgorzata A. Basińska, Stanisława Steuden .................................................................................................................... 118 Elastyczne radzenie sobie – prezentacja konstruktu i skali do pomiaru .................................. 118 Samoocena i kontrola gniewu a elastyczne radzenie sobie ze stresem w grupie młodzieży ... 119 Związek elastycznego radzenia sobie ze stresem ze stylami i strategiami radzenia sobie w grupie młodych dorosłych ...................................................................................................... 120 Zasoby osobiste a elastyczne radzenie sobie w grupie osób chorych przewlekle ................... 120 Elastyczne radzenie sobie ze stresem a poczucie zdrowia fizycznego i psychicznego osób chorych przewlekle - pośrednicząca rola duchowego dobrostanu .......................................... 121 33. SYMPOZJUM. Psychoterapia Gestalt – współczesne ujęcie diagnozy i praktyki terapeutycznej. Prowadzenie: Beata Leśniak ....................................................................................................... 122 Istota terapii Gestalt w kontekście innych podejść psychoterapeutycznych .......................... 122 Psychoterapia Gestalt w praktyce klinicznej - wynik badań naukowych ................................ 123 Diagnoza i przykłady praktyki klinicznej w ujęciu Gestalt ...................................................... 123 Specyfika konceptualizacji przypadku w psychoterapii Gestalt .............................................. 124 34. SESJA. Oblicza zaburzeń afektywnych i ich leczenie. Prowadzenie: Jan Chodkiewicz ........... 125 Gdy pozytywnego afektu jest zbyt dużo – próba interdyscyplinarnego spojrzenia na mechanizmy stojące u podstaw zaburzenia afektywnego dwubiegunowego w świetle 8 najnowszych doniesień empirycznych dotyczących regulacji pozytywnych emocji, temperamentu i procesów uwagowych ................................................................................. 125 Męska depresja, koncepcja, geneza i sposoby pomiaru ......................................................... 126 Zespół Napięcia Przedmiesiączkowego czy epizod depresji w późnej fazie lutealnej cyklu menstruacyjnego? .................................................................................................................. 126 Skuteczność regularnej aktywności fizycznej w obszarze zdrowia psychicznego. Depresja a aktywność fizyczna osób starszych ......................................................................................... 127 Wpływ treningu uważności na zmniejszenie autorozbieżności i negacji u osób depresyjnych. Badanie z użyciem metody dzienniczkowej oraz analizy treści programem LIWC .................. 128 35. SYMPOZJUM, sala 304. Zaburzenia emocjonalne i behawioralne dzieci i młodzieży z perspektywy psychopatologii rozwojowej. Prowadzenie: Iwona Grzegorzewska ...................... 129 Uzależnienia behawioralne u dzieci – mity czy rzeczywistość? ............................................... 129 Funkcje samookaleczeń i ich kliniczne korelaty wśród młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie ....................................................................................................................... 130 Czy na podstawie częstości zachowań "bycia ofiarą" wśród adolescentów można mówić o zachodzącym procesie wiktymizacji? ...................................................................................... 131 Szkodliwe korzystanie z gier internetowych przez dzieci- skala zjawiska i czynniki ryzyka. Doniesienia z badań................................................................................................................ 131 36. SYMPOZJUM. Następstwa niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa. Prowadzenie: Małgorzata Dragan ..................................................................................................................... 132 Wprowadzenie: co wiemy o następstwach niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa? ....... 132 Niekorzystne doświadczenia dzieciństwa a stres pourazowy u kobiet inkarcerowanych ....... 132 Rodzinne uwarunkowania skłonności agresywnych wśród młodzieży i młodych dorosłych ... 133 Jak negatywne zdarzenia z dzieciństwa mogą wpływać na ryzyko uzależnienia się od alkoholu? ............................................................................................................................................... 134 Traumatyczne doświadczenia z przeszłości jako istotny korelat zaburzeń psychotycznych, zaburzeń osobowości oraz zaburzeń depresyjno-lękowych .................................................... 135 Rodzaj niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa a wybrane wskaźniki psychopatologii młodych kobiet....................................................................................................................... 135 Mózgowe podłoże regulacji emocji w kontekście negatywnych zdarzeń w dzieciństwie ........ 136 37. SESJA. Zaburzenia psychiczne i zachowania u dzieci i młodzieży - diagnoza i oddziaływania psychologiczne. Prowadzenie: Małgorzata Lipowska ................................................................. 137 Diagnoza i terapia traumy dziecka z FASD w instytucjonalnej pieczy zastępczej. Doświadczenia własne .................................................................................................................................... 137 Kompleksowy model diagnozy specyficznych zaburzeń uczenia się ....................................... 138 Ocena czynników ochronnych w diagnozie niedostosowanie społecznego nieletnich ........... 138 Proaktywność rodziców dzieci z zaburzeniami genetycznymi ................................................. 139 Charakter czy rodzina? Co determinuje uzależnienie nastolatków od Internetu? .................. 140 9 38. SYMPOZJUM, sala 013. Podejście integracyjne w pracy psychologa klinicznego z pacjentem w obszarze zdrowia i choroby. Prowadzenie: Jadwiga Łuczak-Wawrzyniak, Helena Wrona-Polańska ................................................................................................................................................... 141 Problemy diagnozy dzieci i młodzieży w praktyce klinicznej w oddziale neurologii wieku rozwojowego .......................................................................................................................... 141 Niepełnosprawność jako czynnik utrudniający diagnozę lekarską i psychologiczną – pacjent G/głuchy ................................................................................................................................. 142 Pacjent z doświadczeniem choroby nowotworowej-zadania psychologa od diagnozy do remisji lub/i wyleczenia ..................................................................................................................... 142 Psycholog w obliczu śmierci i umierania - rola psychologa w opiece hospicyjno-paliatywnej 143 Zadania psychologa w chirurgicznym leczeniu otyłości olbrzymiej ......................................... 144 Niechciana bezdzietność – pacjentka w oddziale leczenia niepłodności – rola psychologa .... 144 Zadania i możliwości w pracy psychologa wynikające z obowiązujących rozporządzeń Ministra Zdrowia i Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia ................................................................ 145 1. SESJA PLAKATÓW NAUKOWYCH. Funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne, społeczne i osobowość z różnych perspektyw .............................................................................................. 147 Wrażliwość empatyczna a organizacja osobowości w ujęciu psychodynamicznym ................ 147 Żołnierz z osobowością nieprawidłową. Prezentacja przypadków ......................................... 148 Lęk, style radzenia sobie oraz wsparcie społeczne u kobiet w ciąży prawidłowej i ciąży wysokiego ryzyka ................................................................................................................... 148 Strategie radzenia sobie ze stresem a adaptacji do emigracji wśród Polaków mieszkających w Wielkiej Brytanii i Irlandii ....................................................................................................... 149 Rola dialogu psychologa i lekarza psychiatry w procesie diagnostycznym.............................. 150 2. SESJA PLAKATÓW NAUKOWYCH. Zmaganie się z chorobami przewlekłymi ....................... 151 Czym jest SM? Sposoby postrzegania choroby ....................................................................... 151 Czynniki utrudniające aktywność zawodową chorych na stwardnienie rozsiane (SM) ........... 152 Chyba jestem nieśmiały… – sylwetka pacjenta w przebiegu przewlekłych chorób układu pokarmowego – badania jakościowe ..................................................................................... 152 Zmaganie się z chorobą nowotworową, a wcześniejsze doświadczenia życiowe związane z chorowaniem ......................................................................................................................... 153 Skuteczna komunikacji w leczeniu onkologicznym – założenia teoretyczne oraz efekty stosowania ............................................................................................................................. 154 Ocena postaw rodziny wobec choroby nowotworowej pacjenta oraz ich wpływ na sposób komunikacji pacjenta z bliskimi .............................................................................................. 154 Trud opieki domowej – zmęczenie życiem codziennym a strategie radzenia sobie ze stresem opiekunów osób wentylowanych mechanicznie w domu ....................................................... 155 3. SESJA PLAKATÓW NAUKOWYCH. Funkcjonowanie neuropsychologiczne w różnych zaburzeniach .............................................................................................................................. 156 Neuropsychologiczna charakterystyka encefalopatii w zespole Susac'a – studium przypadku ............................................................................................................................................... 156 10 Kiedy ręka nie słucha – studium przypadku pacjentki z anarchiczną ręką w ujęciu teorii mikrogenetycznej ................................................................................................................... 157 Uszkodzenia móżdżku a pamięć operacyjna – analiza funkcjonowania osób z guzami tylnej jamy czaszki ............................................................................................................................ 157 Związek przeskoku do konkluzji z funkcjonowaniem neuropoznawczym u osób chorujących na schizofrenię ............................................................................................................................ 159 4. SESJA PLAKATÓW NAUKOWYCH. Funkcjonowanie dzieci i młodzieży w różnych kontekstach 160 Funkcjonowanie rodziny a występowanie zachowań problemowych u nastolatków ............. 160 Gorące i chłodne aspekty kontroli zachowania u dzieci z ADHD i ODD – badanie za pomocą zmodyfikowanej wersji zadania Go/noGo .............................................................................. 161 Rozumienie emocji przez młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym ...................................................................................................................... 161 Funkcjonowanie wzrokowo-przestrzenne dzieci z wadami słuchu ......................................... 162 Diagnoza i terapia dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera. Obowiązujące kryteria diagnostyczne a diagnoza funkcjonalna.................................................................................. 163 REFERATY W SESJACH RÓWNOLEGŁYCH Sesje równoległe I piątek 25.11.2016, godzina 11.15 – 13.00 11 1. SESJA. Zaburzenia osobowości i zaburzenia psychiczne w modelach opisowych i wyjaśniających. Prowadzenie: Barbara Gawda WYSTĄPIENIE 1 Występowanie zaburzeń osobowości w populacji polskiej. Wstępne dane Barbara Gawda Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Dane na temat występowania zaburzeń osobowości wskazują na 30-50% częstość występowania w populacjach klinicznych oraz od 6 do 15% w populacjach generalnych (np. w Meksyku częstość wynosi 6,1%, w RPA wynosi 6,5%, zaś w USA 14,8%, w Norwegii 13,4%). Niewiele wiadomo na temat występowania tych zaburzeń w populacji polskiej, zarówno w odniesieniu do grup klinicznych, jak i populacji ogólnej. Podjęto badania mające na celu ustalenie jaka jest częstość występowania zaburzeń osobowości w populacji generalnej z uwzględnieniem zróżnicowania pod względem płci. Przebadano losowo wybraną próbę dorosłych Polaków (n = 1460, w tym kobiet 760, mężczyzn 700) w wieku od 18 do 65 lat. Zastosowano Kwestionariusz PDQ-4 Hylera w wersji eksperymentalnej. Z osobami badanymi przeprowadzono także wywiad w celu wykluczenia innych zaburzeń oraz zebrania danych demograficznych. Ustalono, iż ogólny wskaźnik występowania zaburzeń osobowości wynosi 8.92%. Najczęściej występującymi zaburzeniami wśród osób wyłonionych z nieklinicznej generalnej populacji polskiej są: zaburzenia osobowości obsesyjno-kompulsyjne (9,51%), narcystyczne (8.07%) oraz borderline (7,48%). Ponadto, wykazano iż istnieje zróżnicowanie występowania zaburzeń osobowości pomiędzy kobietami i mężczyznami. U kobiet istotnie częściej występują następujące zaburzenia osobowości: zależne, depresyjne i borderline, zaś u mężczyzn istotnie częściej występują schizoidalne, schizotypowe i antyspołeczne zaburzenia osobowości. Wyniki wydają się spójne z danymi z literatury przedmiotu zarówno w odniesieniu do ogólnego wskaźnika występowania zaburzeń, jak i zróżnicowania pod względem płci. Występowanie zaburzeń osobowości charakteryzuje się względną stałością, podobnie zróżnicowanie tych zaburzeń u kobiet i mężczyzn (na podstawie porównań różnych badań z literatury przedmiotu z prezentowanym badaniem). To sugeruje istnienie biologicznych podstaw zaburzeń osobowości. 12 WYSTĄPIENIE 2 Kontrowersje wokół statusu diagnostycznego niekryminalnego typu psychopatii Krzysztof Nowakowski Instytut Psychologii, Akademia Ignatianum w Krakowie Psychopatyczne zaburzenie osobowości uznawane jest za znaczący czynnik ryzyka przemocy, naruszania norm prawnych jak i niepowodzeń oddziaływań terapeutyczno – korekcyjnych. Od wielu lat w badaniach nad psychopatią i jej uwarunkowaniami niezmiennie dominuje model psychopatii kryminalnej wprowadzony przez W. i J. McCordów, a najpopularniejsze narzędzie diagnostyczne – skala PCL-R (Hare, 2003) przeznaczone jest przede wszystkim do szacowania nasilenia cech psychopatycznych w populacjach penitencjarnych, względnie sądowopsychiatrycznych. Jednocześnie, współczesna dyskusja wokół zagadnienia osobowości psychopatycznej coraz częściej koncentruje się na zagadnieniu niekryminalnej postaci zaburzenia oraz funkcjonowaniu w społeczeństwie osób o cechach psychopatycznych nie wchodzących w konflikt z prawem (tzw. psychopatów odnoszących sukces/ successful psychopaths). W wystąpieniu zaprezentowany zostanie zarówno historyczny kontekst klinicznej refleksji nad psychopatią niekryminalną (model kliniczny Cleckleya) jak i aktualne koncepcje teoretyczne uzasadniające potrzebę badań tym zakresie (ujęcie ewolucyjne, konstrukt psychopatii pierwotnej/wtórnej, dwutorowy model rozwoju psychopatii, triarchiczny model osobowości psychopatycznej). Ponadto, kontrowersje wokół odrębności statusu diagnostycznego tego podtypu zaburzenia omówione zostaną z perspektywy różnic pomiędzy podejściem kategorialnym i dymensjonalnym w diagnozie zaburzeń osobowości. WYSTĄPIENIE 3 Podstawowe systemy emocjonalne w zaburzeniach psychicznych Cezary Żechowski Instytut Psychologii WFCh UKSW Iwona Czuma Instytut Psychologii WFCh UKSW Monika Kowalska-Dąbrowska Instytut Psychologii WFCh UKSW Teoria podstawowych systemów emocjonalnych Jaaka Pankseppa jest przykładem koncepcji integrującej neuronaukę emocji, biologię behawioralną, psychologię ewolucyjną, teorię przywiązania oraz podejście psychodynamiczne. Według Pankseppa podstawowy system emocjonalny pozwala na szybkie wzbudzanie i koordynację dynamicznych form organizacji mózgu w obliczu wyzwań środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Emocje w tym ujęciu mają charakter adaptacyjny i wrodzony, a związane z nimi obwody neuronalne podlegały ewolucji, zapewniając jednostkom wysoką efektywność przeżycia i przekazania genów swojemu potomstwu. Panksepp identyfikuje 7 podstawowych systemów emocjonalno-motywacyjnych i opisuje ich hierarchiczną strukturę. Zakłócenia przetwarzania emocji, zwłaszcza podstawowego systemu emocjonalno-motywacyjnego SEEKING są zdaniem Pankseppa istotnym czynnikiem ryzyka powstawania zaburzań psychicznych. W referacie zostaną omówione przykłady zastosowania teorii Pankseppa w rozumieniu powstawania objawów psychopatologicznych oraz w ich leczeniu. 13 WYSTĄPIENIE 4 Hipochondria by proxy – analiza mechanizmów zaburzenia w oparciu o prezentację przypadku i aktualny stan wiedzy Bianka Lewandowska Uniwersytet Wrocławski Hipochondria (obecnie: zaburzenie z lękiem przed chorobą) przyjmuje niekiedy formę rozszerzoną – zamartwianie się możliwą chorobą jest odniesione do osoby bliskiej, często dziecka. Nasilona forma tego problemu, określana jest w literaturze przedmiotu jako hipochondria by proxy (rozszerzona), jednak słabo zbadane są jej mechanizmy i nieznana epidemiologia. Celem wystąpienia jest prezentacja przypadku pacjentki przejawiającej zarówno symptomy hipochondrii jak i jej formy rozszerzonej, odniesionej do 11-letniego syna oraz analiza czynników determinujących obie formy zaburzenia. Wymaga to uwzględnienia wielu zjawisk, badanych w różnych paradygmatach teoretycznych, takich jak aleksytymia, wczesne doświadczenia i związane z nimi przekonania na temat zdrowia/choroby czy też więź między matką a dzieckiem. W obu formach zaburzenia można wyróżnić czynniki wspólne, np. skłonność do przeszacowania poziomu zagrożenia. Można także wskazać zjawiska różne ale pełniące analogiczną funkcję – np. błędne interpretowanie doznań interoceptywnych w hipochondrii i katastroficzna interpretacja postrzeganych u dziecka „objawów” somatycznych lub behawioralnych w hipochondrii by proxy. Można także wyróżnić mechanizmy specyficzne jedynie dla drugiego zaburzenia, np. problemy w relacji między matką i dzieckiem. Analiza w oparciu o kryteria różnicowe pozwala na stwierdzenie, że opisany przypadek stanowi odmianę hipochondrii, nie zaś zaburzenia pozorowanego by proxy, jednak podobieństwo do tego drugiego zaburzenia wiąże się z możliwymi konsekwencjami intensywnego diagnozowania/leczenia nieistniejących chorób dla zdrowia psychicznego i fizycznego dziecka, co stanowi szczególne wyzwanie etyczne dla profesjonalistów. 14 2. SYMPOZJUM. Mentalizacja i tematy relacyjne w zaburzeniach osobowości. Prowadzenie: Dominika Górska, Monika Marszał WPROWADZENIE Dominika Górska Instytut Psychologii UAM Monika Marszał Instytut Psychologii UAM Wyjaśnianie genezy i patomechanizmu zaburzeń osobowości wciąż jest zarówno złożonym, jak i interesującym problemem współczesnej psychologii klinicznej. W obliczu obserwowanych wśród osób z zaburzeniami osobowości objawów, głównie w obszarze regulacji emocji i funkcjonowania interpersonalnego, owocne wydaje się odwołanie do procesów mentalizacji i metapoznania oraz leżących u podłoża symptomów struktur intrapsychicznych, w tym reprezentacji self i obiektu. Niniejsze sympozjum proponuje spojrzenie na zaburzenia osobowości z perspektywy procesów związanych z szeroko pojętym poznaniem społecznym wraz z analizą zawartych w reprezentacjach tematów relacyjnych. WYSTĄPIENIE 1 Metapoznanie a teoria umysłu u osób z zaburzeniami osobowości borderline Tomasz Cyrkot Centrum Psychiatrii i Psychologii 'MARIAMED' w Lubinie; Uniwersytet SWPS Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu Ewelina Cichoń Uniwersytet SWPS, Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu Łukasz Gawęda II Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny Remigiusz Szczepanowski Uniwersytet SWPS, Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu Zaburzenia osobowości borderline powszechnie przejawiają się w deficytach w zakresie regulacji emocji, jednakże doniesienia dotyczące deficytów poznawczych w kontaktach społecznych, komunikacji, czy też metapoznaniu nie są jednoznaczne. Celem przedstawionego badania była ocena różnic w zależnościach między teorią umysłu (Theory of mind -ToM) a metapoznaniem w grupie 33 pacjentów Oddziału Dziennego Psychiatrycznego w Lubinie z rozpoznaniem zaburzeń osobowości borderline. W ramach przeprowadzonych badań deficyty ToM analizowano za pomocą polskiej wersji testu oczu (The Reading the Mind in the Eyes Test-RMET), diagnozującej zdolności rozpoznania emocji, natomiast deficyty metapoznawcze oszacowywano przy użyciu klasycznej skali pewności oraz skali obstawiania podecyzyjnego. Wyniki badań pacjentów porównano z grupą osób zdrowych (33 studentów). Rezultaty badania wykazały niższe wyniki zdolności rozpoznania emocji w teście oczu w grupie pacjentów. Jednakże stwierdzono, że osoby z zaburzeniami osobowości wykazują nieprawidłowości metapoznania, oszacowując pewność rozpoznania znacznie wyżej w przypadku obstawiania. Zaobserwowane różnice sugerują, że zaburzenia w kontaktach społecznych u osób z 15 osobowością borderline mogą wynikać z deficytów poznawczych metapoznania. WYSTĄPIENIE 2 Zdolność do regulacji emocji i jej związki z mentalizacją Monika Marszał Instytut Psychologii UAM W ostatnich latach coraz częściej opisuje się w literaturze związki pomiędzy przywiązaniem, dysregulacją emocji i mentalizacją, zwłaszcza u osób cierpiących na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, w tym szczególnie zaburzenie osobowości borderline. Jednak związki między mentalizacją a regulacją emocji nadal wymagają szczegółowych badań i opisu. Z jednej strony wiemy, że dysregulacja emocjonalna utrudnia mentalizowanie np. powodując załamanie tej funkcji pod wpływem pobudzenia emocjonalnego u osób borderline, a najprawdopodobniej także u osób zdrowych. Z drugiej strony, poziom mentalizacji wpływa na funkcjonowanie w zakresie regulacji emocji, powodując np. charakterystyczne dla nastolatków z cechami borderline nadinterpretowanie własnych i cudzych emocji, co w efekcie wzmacnia symptomy zaburzenia osobowości. Mentalizacja zakłada także symboliczne reprezentowanie stanów afektywnych, co pozwala na radzenie sobie z trudnymi emocjami na płaszczyźnie intrapsychicznej, zamiast często dezadaptacyjnego i impulsywnego rozgrywania w działaniu. Reasumując, wydaje się, że związek między mentalizacją a regulacją emocji jest obustronny, a procesy te wzmacniają się wzajemnie już od okresu wczesnego dzieciństwa, kiedy to w kontekście więzi między dzieckiem a opiekunem kształtują się obie funkcje. Przenikają się one następnie w okresie adolescencji i dorosłości, powodując określone trudności w aspekcie emocjonalnym i interpersonalnym, gdy ich poziom jest niski. W referacie przedstawione zostaną rozważania na temat związków między mentalizacją i regulacją emocji w oparciu o wyniki polskich i światowych badań, w tym dwóch badań własnych, które z różnych perspektyw weryfikują związki między mentalizacją a regulacją emocji. Pierwsze badanie (N = 92) dotyczy związków między przywiązaniem, mentalizacją i regulacją emocji u dziewcząt w okresie adolescencji. Drugie badanie (N = 150) dotyczy wpływu zaburzeń mentalizacji, dysregulacji emocji oraz pozabezpiecznego przywiązania na występowanie tendencji autodestruktywnych u osób dorosłych. Dyskutowane będą możliwe zależności między tymi zmiennymi oraz ich wpływ na tworzenie i utrzymywanie się psychopatologii. WYSTĄPIENIE 3 Mentalizacja zależna od poziomu organizacji osobowości i aktywacji treści separacyjnych Dominika Górska Instytut Psychologii UAM Trudności w mentalizacji są związane z niższym poziomem organizacji osobowości, szczególnie z organizacją osobowości borderline. Jednakże ujawnianie deficytów mentalizacji nie jest stałą, transsytuacyjną cechą organizacji borderline, a raczej zależy od aktywacji wewnętrznych reprezentacji na specyficzne bodźce. Zakłada się, że nie tylko poziom organizacji osobowości determinuje poziom ujawnianych deficytów, ale także pobudzona treść reprezentacji. W referacie zostaną zaprezentowane wyniki badań nad determinantami 16 mentalizacji (definiowanej jako prymitywne i dojrzałe stany umysłu) w reakcji na bodziec separacyjny. Jako że problemy separacyjne są typowe dla organizacji borderline, do determinantów mentalizacji - obok poziomu organizacji osobowości - włączono dwa związane z separacyjnymi treściami wymiary osobowości wg Blatta: orientację na relację i autodefiniowanie. Wyniki badań potwierdziły, że poziom mentalizacji treści separacyjnych zależy od poziomu organizacji osobowości, ale orientacja na relację istotnie mediuje ten związek. To sugeruje, że fluktuacje mentalizacji zależą nie tylko od strukturalnych, ale także treściowych aspektów osobowości. WYSTĄPIENIE 4 Poziomy organizacji osobowości a wewnętrzne wzorce relacyjne. Ilościowa i jakościowa analiza autonarracji Emilia Soroko Instytut Psychologii UAM Lidia Cierpiałkowska Instytut Psychologii UAM Funkcjonowanie interpersonalne u pacjentów z zaburzeniami osobowości w teorii relacji z obiektem Kernberga wiązane jest z wewnętrznymi relacjami z obiektem. Powstaje zatem pytanie, czy wewnętrzne wzorce relacyjne są związane z organizacją osobowości oraz identyfikacja i opis centralnych wzorców identyfikacji self-obiekt (oraz ich transpozycji), które charakteryzują organizację neurotyczną i borderline. W badaniach zebrano i zanalizowano 95 autonarracji na temat ważnej relacji interpersonalnej osób o różnych poziomach organizacji osobowości (borderline, neurotycznym i zintegrowanym). Poziomi organizacji osobowości określono za pomocą kwestionariusza Leichsenringa oraz skali Neurotyzmu z kwestionariusza EPQ-R Eysencka, a wewnętrzne wzorce relacyjne określono na podstawie ilościowej analizy treści na bazie komponentów podstawowych konfliktowych tematów relacyjnych (Core Conflictual Relationship Theme, CCRT), czyli pragnień self, odpowiedzi innego i odpowiedzi self. Zastosowano też jakościową analizę treści wzorców relacyjnych wybranych przypadków. Wyniki pokazują różnice między poziomami organizacji osobowości w zakresie wybranych pragnień, odpowiedzi innego oraz odpowiedzi self. Na przykład nasilenie pragnienia przeciwstawiania się i ranienia drugiej osoby jest wyższe u osób z poziomu borderline niż neurotycznego, a nasilenie odpowiedzi innego w postaci odczucia, że jest on zły i niewarty zaufania jest wyższa w borderline niż w grupie ze zintegrowaną osobowością. Można rozpoznać też charakterystyczne dla poziomów organizacji osobowości wzorce „pragnienie + reakcja innego + reakcja self” (istotne statystycznie różnice), a także opisać jakościową specyfikę przechodzenia między identyfikacją z self i identyfikacją z obiektem. Wewnętrzne wzorce relacyjne wydają się zatem powiązane z poziomem organizacji osobowości, a analiza wypowiedzi autobiograficznej ustrukturowanej narracyjne może przyczyniać się do lepszego zrozumienia pacjentów. 17 3. SESJA. Deficyty poznawcze - uwarunkowania i dynamika. Prowadzenie: Ewa Małgorzata Szepietowska WYSTĄPIENIE 1 Poczucie deficytów poznawczych: znaczenie w (neuro)psychologicznej diagnozie klinicznej Ewa Małgorzata Szepietowska UMCS Subiektywne poczucie deficytów poznawczych (SCD) jest definiowane jako przekonanie o ogólnym lub w zakresie wybranych funkcji poznawczych, ich osłabieniu, pogorszeniu w stosunku do wcześniejszych własnych możliwości. Można wyodrębnić dwa kluczowe kierunki analiz tego zjawiska. W ramach pierwszego akcentowane są szeroko rozumiane uwarunkowania skarg, w tym wiek, płeć, obniżony nastrój, wyższy poziom lęku oraz status socjoekonomiczny. Szczególnie istotnym czynnikiem usposabiającym do zgłaszania skarg o różnej treści, są przebyte epizody mózgowe o zróżnicowanej etiologii, a także obciążenia (np. nadciśnienie tętnicze) będące ryzykiem patologii mózgowej. Drugi kierunek badań koncentruje się na predyktywnej roli skarg, a mianowicie tym, czy są one wskaźnikiem subklinicznych zaburzeń poznawczych przy braku innych przejawów dysfunkcji mózgowych. Referat omawia oba kierunki badań ilustrując je wynikami badań własnych osób z obciążeniami mózgowymi oraz zdrowych. WYSTĄPIENIE 2 Psychologiczne uwarunkowania deficytów poznawczych u osób z rozpoznaniem schizofrenii Rafał Styła Wydział Psychologii UW Badania podsumowywane w metaanalizach wskazują jednoznacznie, że osoby z rozpoznaniem schizofrenii uzyskują gorsze wyniki w testach neuropoznawczych niż osoby zdrowe z grup kontrolnych. Najczęściej za przyczynę tego zjawiska uznaje się uwarunkowania o charakterze biologicznym opisywane m.in. w ramach koncepcji neurodegeneracyjnych oraz neurorozwojowych schizofrenii. Znacznie mniej uwagi poświęca się ewentualnym uwarunkowaniom psychologicznym takim jak napięcie emocjonalne, martwienie się, zagrożenie stereotypem, pozytywne i negatywne objawy schizofrenii oraz wpływ środowiska szpitalnego. W referacie zostaną przedstawione badania własne prowadzone w grupie osób z diagnozą schizofrenii paranoidalnej ukazujące znaczenie procesu martwienia się oraz objawów pozytywnych w trakcie wykonywania zadań poznawczych. Referat zostanie zakończony dyskusją na temat praktycznych implikacji uzyskanych wyników m.in. w kontekście programów rehabilitacji psychiatrycznej. 18 WYSTĄPIENIE 3 Dynamika deficytów poznawczych w następstwie obustronnego udaru niedokrwiennego wzgórza – studium przypadku Barbara Peda Oddział Neurologiczny i Leczenia Udarów Mózgu, Głogowski Szpital Powiatowy Sp. z o.o. Dariusz Kotlęga Oddział Neurologiczny i Leczenia Udarów Mózgu, Głogowski Szpital Powiatowy Sp. z o.o. Anna Kiżewska Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku Obustronny udar niedokrwienny wzgórza jest rzadką chorobą neurologiczną, dotyczącą 0,7 % wszystkich zachorowań na udary niedokrwienne, występującą najczęściej w przebiegu choroby małych naczyń lub zatorowości kardiogennej. Obustronne udary wzgórza skutkują bardziej nasilonymi i dłużej trwającymi objawami, z których najczęstsze to: ilościowe zaburzenia świadomości o nagłym początku, zaburzenia pamięci epizodycznej i funkcji wykonawczych, apatia, abulia, upośledzenie pionowych ruchów gałek ocznych. Celem wystąpienia jest przedstawienie dynamiki zaburzeń poznawczych i wykonawczych u 57-letniej kobiety po obustronnym udarze niedokrwiennym wzgórza w przebiegu zatorowości kardiogennej tętnicy Percherona. Badania neuropsychologiczne zostały przeprowadzone 14, 48 dni oraz 6 miesięcy po zachorowaniu. W referacie zostaną przedstawione wyniki badań porównawczych pacjentki, obrazujące zmienność zespołu amnestycznego, dysfunkcji językowych, behawioralnych oraz wykonawczych. W ostrej fazie udaru, w obrazie klinicznym dominowały głębokie zaburzenia uczenia się nowych informacji o charakterze globalnym, amnezja wsteczna, zaburzenia funkcji wykonawczych oraz zmiany behawioralne wyrażające się obniżeniem napędu psychoruchowego, apatią, aspontanicznością. Pacjentka przez okres sześciu miesięcy od zachorowania, poddawana była intensywnej rehabilitacji neuropsychologicznej. Po 6 miesiącach od udaru badanie neuropsychologiczne wykazało poprawę w zakresie funkcji pamięci i ustąpienie zespołu amnestycznego. Utrzymywały się deficyty funkcjonowania wykonawczego, wyrażające się w głębokich zaburzeniach przerzutności uwagi i zdolności do zmiany nastawienia poznawczego, zaburzeniach myślenia pojęciowo-problemowego oraz spowolnienie tempa pracy umysłowej, które utrudniały pacjentce powrót do przedchorobowej aktywności zawodowej. Znajomość obrazu klinicznego niedokrwiennego obustronnego udaru wzgórza w rzadkim wariancie anatomicznym unaczynienia mózgowia, może odgrywać ważną rolę we wczesnej diagnozie neuropsychologicznej i podjęciu właściwego postępowania terapeutycznego. 19 WYSTĄPIENIE 4 Anosognozja w praktyce klinicznej Anna Kiżewska Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku Barbara Peda Oddział Neurologiczny i Leczenia Udarów Mózgu, Głogowski Szpital Powiatowy Sp. z o.o., Głogów W ostatnich latach w poglądach neuropsychologów nastąpiła znaczna zmiana w postrzeganiu istoty zaburzeń samoświadomości, w tym anosognozji oraz jej neuronalnego podłoża. Obecnie neuropsychologia zmierza w stronę systemowych interpretacji oraz poszerzenia obszaru przedmiotu badań w tym zakresie. Anosognozja rozumiana jako niepełna świadomość lub brak rozpoznawania obiektywnie istniejących deficytów sensorycznych, poznawczych, behawioralnych, motorycznych będących następstwem dysfunkcji mózgu, stanowi istotny objaw wpływający na proces leczenia i rehabilitacji pacjenta. Celem wystąpienia będzie przedstawienie częstości występowania zjawiska anosognozji oraz jego uwarunkowań u pacjentów z niedokrwiennym udarem mózgu, na podstawie badań własnych, obejmujących grupę 20 pacjentów oddziałów udarowych. Zastosowano ustrukturalizowany wywiad z pacjentem po udarze mózgu Prof. Marii Pąchalskiej, Kwestionariusz Oceny Anosognozji, Krótką Skalę Oceny Stanu Umysłowego (MMSE). W wyniku przeprowadzonych badań, u 70% pacjentów w ostrej fazie niedokrwiennego udaru w prawej półkuli mózgu rozpoznano różnego stopnia zaburzenia samoświadomości. Zaobserwowano istotną statystycznie zależność między występowaniem anosognozji a głębokością upośledzenia funkcji poznawczych, obecnością czynników chorobowych takich jak nadciśnienie tętnicze, migotanie przedsionków, hyperlipidemia, otyłość oraz czynnikami środowiskowymi i stylem życia, jak nikotynizm, alkoholizm, stres. W referacie zostanie przedstawiona anosognozja z perspektywy praktycznej oraz w odniesieniu do najnowszych badań naukowych. Znajomość obrazu klinicznego zaburzeń samoświadomości u pacjentów po udarach mózgu jest niezbędna w praktyce zawodowej psychologa, może mieć istotne znaczenie w procesie diagnozy neuropsychologicznej, jak też w planowaniu terapii. 20 4. SESJA. Orientacja seksualna a dobrostan psychiczny jednostek i par. Prowadzenie: Jowita Wycisk WYSTĄPIENIE 1 Czynniki ryzyka stresu mniejszościowego u osób biseksualnych i homoseksualnych Grzegorz Iniewicz Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński Stres mniejszościowy można opisać jako dodatkowe, oprócz powszechnie występującego w populacji, obciążenie stresorami, które dotyka osoby należące do stygmatyzowanych grup mniejszościowych. W wystąpieniu zostaną przedstawione ramy teoretyczne koncepcji stresu mniejszościowego oraz czynniki ryzyka jego powstawania. Oprócz kwestii teoretycznych zaprezentowane zostaną wyniki własnych badań, których celem było zidentyfikowanie czynników mogących mieć modulujący wpływ na poziom stresu. Uzyskane rezultaty badań wskazują, między innymi, ograniczony wpływ przywiązania do bliskich osób na doświadczany stres, ale za to istotny wpływ przynależności do społeczności mniejszościowej. WYSTĄPIENIE 2 Funkcjonalne i dysfunkcjonalne aspekty miłości, ich uwarunkowania oraz ich znaczenie dla jednostki w związkach damsko-damskich, damsko-męskich i męsko-męskich Piotr Olesiński Instytut Psychologii UAM Celem referatu jest zaprezentowanie wyników badań dotyczących podmiotowych uwarunkowań funkcjonalnego i dysfunkcjonalnego doświadczania miłości oraz związków pomiędzy miłością a satysfakcją z relacji i szczęściem jednostki. Za miłość dysfunkcjonalną uznano taką, której doświadczanie zaburza jedną z dwóch fundamentalnych potrzeb człowieka – eksploracji albo afiliacji. W opisywanym badaniu postawiono cztery problemy badawcze związane z: po pierwsze – wpływem właściwości podmiotowych na doświadczanie funkcjonalnej i dysfunkcjonalnej miłości, po drugie – wpływem doświadczania miłości na satysfakcję z relacji, po trzecie – wpływem doświadczania miłości na szczęście jednostki i po czwarte – różnicami w wymienionych związkach zależnych od typu pary – damsko-damskiej, damsko-męskiej i męsko-męskiej. Przebadano po 15 par (N = 90) trzech wyszczególnionych typów następującymi narzędziami badawczymi: Kwestionariusz Temperamentu EAS (1997), Relationship Assessment Scale (1988), Sternberg Love Scale (1997) wraz ze stworzonymi na potrzeby niniejszych badań skalami symbiotycznej i oziębłej miłości, Psychosocial Inventory of Ego Strength (1997), State Adult Attachment Measure (2009), Steen Happiness Index (2009) oraz metryczkę dotyczącą danych socjodemograficznych. Dwa ogólne wnioski z wyników przeprowadzonych badań wydają się warte szczególnego podkreślenia: właściwości jednostki wpływają na doświadczanie miłości, a związki niezależnie od typu charakteryzują się podobnym poziomem intymności, namiętności, zaangażowania i satysfakcji z relacji. Wykryto jednakże pewne specyficzne różnice, zależne od typu pary, w związkach pomiędzy badanymi zmiennymi, między innymi: niższy poziom siły ego, rozumianej jako nabywane kompetencje życiowe, w związkach damsko-damskich, brak związków pomiędzy doświadczaniem miłości 21 partnerki a jej doświadczaniem u partnera w związkach damsko-męskich, czy większy poziom zależności pomiędzy pozabezpiecznym stylem przywiązania a miłością w związkach męskomęskich. WYSTĄPIENIE 3 Wsparcie procesu rozwoju tożsamości u osób nieheteroseksualnych na przykładzie warsztatu Coming out a linia życia Jowita Wycisk Instytut Psychologii UAM Rozwój tożsamości nieheteroseksualnej stanowi przedmiot licznych opracowań, wśród których istotną rolę pełni uznana propozycja rozwoju stadialnego Vivienne Cass (1979) oraz model inkluzywny Susan McCarn i Ruth Fassinger (1996). Obie propozycje wskazują na prorozwojowy charakter aktów ujawniania własnej orientacji seksualnej przed innymi (zwłaszcza bliskimi) osobami. Otwartość w zakresie ekspresji własnej tożsamości seksualnej oraz obecność wsparcia społecznego są ponadto akcentowanymi w wielu badaniach korelatami dobrostanu psychicznego osób nieheteroseksualnych. Jedną z form oddziaływań psychologicznych nastawionych na wspieranie procesu rozpoznawania własnej tożsamości seksualnej i ujawniania jej przed innymi są grupy wsparcia czy warsztaty rozwoju osobistego. Celem wystąpienia jest zaprezentowanie ćwiczenia realizowanego w trakcie tego typu warsztatu, pt. Coming out a linia życia. W referacie omówione zostaną podstawy teoretyczne konstrukcji ćwiczenia, jego przebieg i warunki realizacji warsztatu oraz możliwości wykorzystania go jako punktu wyjścia do utworzenia grupy samorozwojowej dla gejów, lesbijek i osób biseksualnych. Zaprezentowane i omówione zostaną także przykładowe wytwory osób uczestniczących w warsztacie. 22 5. SYMPOZJUM. Jedzenie a integracja. Analiza wieloaspektowych ujęć pojęcia integracji w psychologii jedzenia. Prowadzenie: Beata Ziółkowska, Julita Wojciechowska WPROWADZENIE Beata Ziółkowska IP, Uniwersytet im. Kazimierza Wielkiego Julita Wojciechowska Instytut Psychologii UAM Tegoroczna sesja poświęcona jest rodzinnym aspektom jedzenia, nie z uwagi na kliniczną ich analizę, ale wskazanie znaczenia relacji systemowych zarówno dla formowania prawidłowych nawyków żywieniowych, jak i wzmacniania więzi, integracji i tworzenia sieci wsparcia. Jedzenie to nie tylko proste zaspokajanie potrzeby pokarmowej; to środek (pokarm), narzędzie (jedzenie jako czynność) gratyfikacji wielu wyższych potrzeb psychicznych. Jednocześnie wspólne spożywanie posiłku to często jedna z niewielu sytuacji w ciągu dnia, która gromadzi bliskie osoby. Pojęcie integracji praktyki z teorią jest szczególnie istotne wobec zmian zachodzących w trybie życia rodzin i jednostek, jak również procedur wspomagania osób z zaburzeniami związanymi z jedzeniem i odżywianiem. Na sympozjum refleksja dotycząca pojęcia integracji dotyczyć będzie zarówno aspektu praktycznego (pomoc rodzinom z dziećmi z DM 1), epidemiologicznego i systemowego (zjawisko otyłości u dzieci) jak również międzypokoleniowego (uczenie zachowań związanych z jedzeniem). WYSTĄPIENIE 1 Od objawu do zasobu – modele transdiagnostyczne w procesie diagnozy i terapii zaburzeń odżywiania Krystyna Buszman Uniwersytet Śląski w Katowicach Zaburzenia odżywiania od ponad trzydziestu lat stanowią obiekt zainteresowania teoretyków i praktyków. Większość badań podejmujących tę problematykę koncentruje się wokół eksploracji uwarunkowań psychologicznych, które doprowadziły do wystąpienia choroby, takich jak specyficzna konstelacja cech osobowościowych (m.in. perfekcjonizm, depresyjność, lęk, społeczne wycofanie, niska samoocena, nadmierna koncentracja na wyglądzie fizycznym), lub czynników rodzinnych (np. uwikłanie, nadopiekuńczość, sztywność). Współcześnie uważa się, że skupienie na etiologii oraz poszukiwanie czynników patogennych nie obejmuje w pełni złożoności zjawiska zaburzeń odżywiania. Istnieje bowiem potrzeba określenia nie tylko przyczyn choroby, ale również zasobów jednostki, pozwalających na konfrontację z trudnościami i powrót do optymalnego funkcjonowania. Wśród koncepcji teoretycznych, próbujących opisać wielowymiarowość problematyki i wyjaśnić powstawanie zaburzeń odżywiania, główne miejsce zajmują te wywodzące się z nurtu poznawczego, analizujące potencjalne czynniki ryzyka. Pod koniec lat 90-tych pojawiły się modele transdiagnostyczne, o szerszym zastosowaniu, które ujmują czynniki niespecyficzne, wspólne wielu zaburzeniom i dążą do wyjaśnienia ich mechanizmów działania. Modele te uwzględniają, oprócz czynników 23 ryzyka, czynniki ochronne wspierające proces leczenia. Ich innowacyjność polega na globalnym ujęciu specyfiki zaburzeń. Celem wystąpienia jest przeanalizowanie dostępnych w literaturze przedmiotu modeli coraz szerzej stosowanych na gruncie teorii i praktyki klinicznej. Przywołane zostaną zarówno badania polskie, jak i zagraniczne wykorzystujące zaprezentowane modele w procesie leczenia i zdrowienia osób z zaburzeniami odżywiania. WYSTĄPIENIE 2 Psychoprofilaktyka zaburzeń odżywiania. Z niepełnosprawnością w tle... Beata Ziółkowska IP, Uniwersytet im. Kazimierza Wielkiego Problem zaburzeń odżywiania i nieprawidłowych zachowań jedzeniowych może dotyczyć każdego z nas, także osób niepełnosprawnych. Próżno jednak szukać materiałów teoretycznych oraz empirycznych w publikacjach z dziedziny psychologii. Warto zastanowić się zatem, w jakim stopniu problem ten dotyczy osób z niepełnosprawnością, jakie specyficzne czynniki ryzyka mogą potencjalnie potęgować zagrożenie zaburzeniami łaknienia w tej grupie, w jaki sposób zagrożenie to redukować? Celem wystąpienia jest wskazanie poziomów działań profilaktycznych wraz z ich specyficznymi celami i obszarami, jak i zaakcentowanie potrzeby interdyscyplinarnej i multidyscyplinarnej współpracy oraz wieloaspektowego podejścia w profilaktyce i leczeniu osób ujawniających oba problemy. WYSTĄPIENIE 3 Kontrola rodzicielska a zaburzenia kształtowania zachowań związanych z jedzeniem u dzieci i młodzieży Julita Wojciechowska Instytut Psychologii, UAM W publikacjach dotyczących kształtowania zdrowych nawyków jedzeniowych coraz częściej zwraca się uwagę na problem kontroli podejmowanej przez rodziców wobec dziecka w procesie żywienia, karmienia oraz organizacji tzw. rodzinnego środowiska żywieniowego. Formowanie się samokontroli zachowań związanych z jedzeniem, będących podstawą zrównoważonej diety jest ściśle związane z modelowaniem kontroli przez rodziców jak również jej zmiennością czasie i elastycznością pod względem jakości. Referat ma na celu zdefiniowanie podstawowych zjawisk związanych z kontrolą w tym obszarze na podstawie badań własnych i literatury przedmiotu. 24 WYSTĄPIENIE 4 Wpływ bodźca wizualnego oraz poziomu lęku na deklarowane preferencje pokarmowe dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym Katarzyna Rojewska SP Szpital Kliniczny nr 1 w Zabrzu Wystąpienie w oparciu o badania własne przeprowadzone wśród dziewcząt z AN (typ restrykcyjny) oraz w grupie dziewcząt zdrowych. Istotnym elementem obrazu klinicznego jadłowstrętu psychicznego są zwyczaje i preferencje żywieniowe chorych. Zwykle są one znacząco odmienne od przyjętych norm odżywiania w danej populacji. Nieustanny lęk również jest charakterystyczną składową Anorexia nervosa. Kontrola pod postacią reżimu żywieniowego staje się sposobem na opanowanie lęku. Celem badania była m.in.: 1. Analiza deklarowanych preferencji pokarmowych dziewcząt z AN oraz ocena wpływu bodźca wizualnego na te preferencje. 2. Ocena wpływu komponenty emocjonalnej jaką jest lęk na deklarowane preferencje pokarmowe dziewcząt z AN. Materiał i metody: Badaniem objęto 100 dziewcząt, z których utworzono dwie grupy. Grupa A - 50 dziewcząt z AN w wieku od 12 do 19 lat, średnio 15,5±1,4lat. Średnia m.c. wynosiła 39,4±6,3 kg, wskaźnik BMI średnio=15,2±2, (p<0,001 vs grupa K), a BMI SDS średnio= -2,72±1,24(p<0,001 vs grupa K). Dziewczęta były pacjentkami Oddziału Endokrynologii Dzieci w SP Szpitalu Klinicznym nr 1 w Zabrzu. Grupa K (kontrolna) – 50 dziewcząt zdrowych w wieku od 12 do 18 lat, średnio 15,3±1,6 lat. Średnia m.c. wynosiła 54,2±9,9 kg, wskaźnik BMI średnio=20,1±2,1, a BMI SDS średnio=0,09±1,16. W badaniach wykorzystano: Ankietę Do Badania Preferencji Pokarmowych opracowaną w Katedrze Podstawowych Nauk Biomedycznych SUM w wersji werbalnej i wizualnej, Inwentarz Stanu i Cechy Lęku w wersji dla dorosłych i dla dzieci (STAI i STAIC) Ch. Spielbergera i wsp. w polskiej adaptacji K.Wrześniewskiego i wsp. Wyniki: 1. Preferencje pokarmowe dziewcząt z AN różnią się istotnie od preferencji dziewcząt zdrowych i u chorych były mniejsze wobec wszystkich kategorii pokarmów, co skutkowało niskim poziomem ogólnej akceptacji pokarmu. 2. Wizualna prezentacja pokarmów wpływa na zmianę preferencji pokarmowych zarówno u dziewcząt chorych jak i zdrowych. Wpływ bodźca wizualnego był istotnie mniejszy u dziewcząt z AN, u których nastąpiło zmniejszenie preferencji dla wysokokalorycznych pokarmów zawierających tłuszcze i węglowodany proste, oraz zwiększenie preferencji dla pokarmów zawierających węglowodany złożone lub uznawanych za niskokaloryczne. 3. Dziewczęta z AN, charakteryzują się istotnie wyższym poziomem lęku jako cechy (mediana 7) i lęku jako stanu (mediana 6) w porównaniu do dziewcząt zdrowych (p<0,001). W grupie dziewcząt z AN ujawniono ujemną korelację: im większe było natężenie leku jako cechy tym mniejsza była akceptacja pokarmów (R= -0,49;p<0,001). W grupie kontrolnej nie wystąpiła zależność pomiędzy natężeniem leku a deklarowaną akceptacją pokarmów. 25 WYSTĄPIENIE 5 Psychologiczne aspekty tworzenia i realizacji diety w rodzinie dziecka z cukrzycą typu 1 Maia Stanisławska-Kubiak UMP, Zakład Psychologii Klinicznej Leczenie cukrzycy jest procesem kompleksowym, składającym się z wielu elementów, które trzeba dostosowywać do ciągle zmieniającego się stanu psychofizjologicznego chorego dziecka. Aktywny udział pacjenta w procesie leczenia jest warunkiem dobrej kontroli cukrzycy, którą można osiągnąć poprzez: zindywidualizowane planowanie posiłków i wysiłku fizycznego; wprowadzenie elastycznych schematów podawania insulin; samokontrolę i edukację promującą podejmowanie decyzji na podstawie przeglądu zeszytu samokontroli i analizy dotychczasowych wyników. Dieta, prawidłowe żywienie w przebiegu choroby ma istotne znaczenie w leczeniu i prewencji przewlekłych powikłań cukrzycy. Leczenie dietetyczne obejmuje szereg wskazówek, które dotyczą obliczania kaloryczności diety i odpowiedniego ułożenia kalorii w ciągu dnia oraz wyboru i najlepszego sposobu przygotowania pokarmów, tak aby zabezpieczał zapotrzebowanie kaloryczne. Zachowywanie odpowiedniej diety odgrywa ważną rolę w leczeniu cukrzycy typu 1 u dzieci, ale często jest to jeden z najtrudniejszych aspektów leczenia. 26 6. SYMPOZJUM. Poznanie społeczne w zaburzeniach neuropsychiatrycznych. Prowadzenie: Łukasz Okruszek WPROWADZENIE Łukasz Okruszek Instytut Psychologii PAN Termin „poznanie społeczne” obejmuje szereg funkcji, które niezbędne są do funkcjonowania w zakresie interakcji z innymi jednostkami i obejmuje szereg umiejętności, począwszy od podstawowych zdolności związanych z percepcją społeczną (np. detekcja ruchu biologicznego, rozpoznawanie emocji na podstawie wyrazu twarzy), a na złożonych umiejętnościach związanych z tzw. „teorią umysłu” skończywszy. Umiejętności te związane są z aktywnością szerokiej sieci struktur mózgu, obejmującej zarówno struktury korowe (m.in. przyśrodkowa i grzbietowo-boczna kora przedczołowa, bruzda skroniowa górna, styk ciemieniowoskroniowy), jak i podkorowe (np. ciało migdałowate, struktury prążkowia, wzgórze). Badania dotyczące tematyki poznania społecznego są jednym z najszybciej rozwijających się nurtów we współczesnej neuronauce klinicznej. Wskazuje się, iż deficyty w zakresie poszczególnych funkcji związanych z poznaniem społecznym obserwować można w większości zaburzeń neuropsychiatrycznych. Co więcej, dostępne są dane wskazujące iż deficyty poznania społecznego mogą mieć większy wpływ na zdolność codziennego funkcjonowania i jakość życia osób chorych niż deficyty innych funkcji poznawczych (np. pamięć, uwaga, szybkość przetwarzania). Celem niniejszej sesji jest przedstawienie wyników badań, które miały na celu eksplorację mechanizmów neuronalnych i behawioralnych związanych z poznaniem społecznym w szerokim spektrum zaburzeń neuropsychiatrycznych, począwszy od padaczki, poprzez zaburzenia psychotyczne, lękowe, afektywne czy zaburzenia odżywiania. Przedstawione zostaną również implikacje diagnostyczne i terapeutyczne omawianych mechanizmów. WYSTĄPIENIE 1 Zaburzenia poznania społecznego w padaczce skroniowej Aleksandra Bala Wydział Psychologii UW Padaczka jest chorobą ośrodkowego układu nerwowego, dotykającą około 70mln osób na świecie. Jej najczęstszą postacią jest padaczka skroniowa (TLE), w której napady mają swój początek w grzbietowo-bocznej (LTLE) lub przyśrodkowej (MTLE) części płata skroniowego. W wielu przypadkach TLE nie reaguje na leczenie farmakologiczne, wówczas pacjentom proponuje się leczenie operacyjne. Zarówno aktywność napadowa, jak i leczenie operacyjne mogą być przyczyną rozmaitych zaburzeń poznawczych i emocjonalnych. W przeszłości pacjentów z padaczką określano jako charakteryzujących się „osobowością padaczkową”, wyodrębniono zespół Waxmana-Geshwinda, mający opisywać sposób funkcjonowania tej grupy chorych. Obecnie wiadomo już, że za dużą część trudności opisanych przez ówczesnych badaczy odpowiadają deficyty w zakresie poznania społecznego, coraz częściej i chętniej 27 badane u pacjentów z TLE. Metoda: W badaniu wzięły udział trzy grupy uczestników: a) osoby z MTLE przed operacją (n=21); b) osoby z MTLE po operacji (n=19); c) osoby zdrowe (n=20). Do badania wykorzystano testy angażujące zdolność rozpoznawania (RMET, SIE-T) oraz rozumienia (TRE) emocji, a także zadania do oceny poznania społecznego (CID-5 i Test Trójkątów). Grupy zostały wyrównane pod względem zmiennych demograficznych. Z badania wyłączono osoby z innymi niż padaczka chorobami neurologicznymi, historią leczenia psychiatrycznego oraz osoby uzależnione od alkoholu i substancji psychoaktywnych. Wyniki: Osoby z padaczką uzyskały niższe wyniki niż grupa kontrolna we wszystkich zastosowanych testach. Jedynie różnica poziomu wykonania testu RMET nie przekroczyła progu istotności statystycznej. Osoby z padaczką przed i po operacji wykonywały testy na podobnym poziomie. Wnioski: Padaczka skroniowa wiąże się z występowaniem zaburzeń rozpoznawania emocji oraz deficytów poznania społecznego. Leczenie operacyjne nie wpływa istotnie na wymienione procesy. WYSTĄPIENIE 2 Rozpoznawanie intencji komunikacyjnych w schizofrenii - badanie fMRI Łukasz Okruszek Instytut Psychologii PAN Zaburzenia poznania społecznego wskazywane są jako jedna z przyczyn problemów w zakresie codziennego funkcjonowania obserwowanych u osób chorych na schizofrenię (Fett i in., 2011). Jedną z umiejętności niezbędnych do prawidłowego rozumienia innych osób jest zdolność rozpoznawania i interpretowania ruchu biologicznego. Potwierdzono, iż osoby zdrowe są w stanie wyłącznie na podstawie ruchu tzw. punktów świetlnych (point-light displays; PLD) prawidłowo określić takie cechy prezentowanych osób jak wiek, płeć czy stan emocjonalny, ale również wskazać czy dwie osoby komunikują się ze sobą i jakie są ich zamiary. Dostępne są wyniki wskazujące na zaburzenia rozpoznawania ruchu biologicznego u osób chorych na schizofrenię (Billeke i Aboitiz, 2013). W poprzednich badaniach potwierdziliśmy, iż pacjenci chorzy na schizofrenię radzą sobie istotnie gorzej w zakresie rozpoznawania intencji komunikacyjnych wyrażonych przy użyciu PLD (Okruszek i in., 2015). Niniejszy projekt miał na celu analizę korelatów neuronalnych rozpoznawania intencji komunikacyjnych ukazanych za pomocą PLD u 23 pacjentów chorych na schizofrenię oraz 26 osób zdrowych. Zgodnie z wcześniejszymi badaniami, u osób zdrowych rozpoznawanie interakcji pomiędzy dwoma osobami ukazanymi za pomocą PLD związane było z aktywacją szerokiej sieci struktur związanych z tzw. siecią Teorii Umysłu (ToM). Jednocześnie, w grupie klinicznej, pomimo podobnego wzorca aktywacji, nie zaobserwowano zwiększonej aktywności prawej bruzdy skroniowej górnej (rSTS) w odpowiedzi na prezentację animacji przedstawiających interakcję pomiędzy dwoma osobami. Wyniki dyskutowane będą w kontekście roli rSTS, uznawanej za główny węzeł sieci ToM (Schurz i in., 2014) w zakresie dysfunkcji poznania społecznego w schizofrenii, jak również potencjalnych możliwości terapii tychże przy użyciu metod nieinwazyjnej stymulacji mózgu (e.g. przezczaszkowej stymulacji prądem). 28 WYSTĄPIENIE 3 Jak lęk społeczny zmienia strukturę i funkcjonowanie mózgu? Jarosław Michałowski Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Dawid Droździel Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Jacek Matuszewski Pracownia Obrazowania Mózgu Instytut Biologii Doświadczalnej PAN im. M. Nenckiego Wojciech Koziejowski Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Katarzyna Jednoróg Zakład Psychofizjologii Instytut Biologii Doświadczalnej PAN im. M. Nenckiego Artur Marchewka Pracownia Obrazowania Mózgu Instytut Biologii Doświadczalnej PAN im. M. Nenckiego Niniejsza prezentacja ma na celu przedstawienie wyników badań neuroobrazowych, w których zbadaliśmy strukturę mózgu i procesy przetwarzania zdjęć zagrażających u osób z lękiem społecznym i osób kontrolnych. Badania z użyciem symultanicznej rejestracji EEG i fMRI wykazały, że u osób z lękiem społecznym występuje efekt selektywności uwagi i podwyższona aktywność szeregu struktur czołowych w odpowiedzi na zdjęcia przedstawiające twarze wyrażające złość. W tej grupie zdjęcia twarzy wyrażających złość wywołały nieco intensywniejsze reakcje mózgu niż zdjęcia ekspozycji społecznej, co potwierdza znaczenie twarzy jako bodźców wywołujących reakcję strachu w fobii społecznej. Analizy strukturalne ujawniły, że gęstość części struktur wchodzących w skład układu limbicznego (np. ciało migdałowate) wzrasta wraz ze wzrostem lęku społecznego a wyniki badania eeg wykazały, że w grupie fobików społecznych można zaobserwować wzrost czujności w trakcie oczekiwania na pojawienie się zdjęć twarzy wyrażających złość i scen ekspozycji społecznej a efekt ten utrzymuje się nawet wtedy gdy ryzyko pojawienia się wymienionych bodźców minęło. Istnienie tego typu odgórnej kontroli procesów uwagowych sprawia, iż w zagrażającym kontekście osoby z lękiem społecznym reagują lękiem oczekiwania i zwiększoną czujnością. Zaobserwowana przez nas sensytyzacja układu nerwowego może mieć charakter długotrwały (Rau i in., 2005; Rau i Fanselow, 2009), zwiększając ryzyko warunkowania reakcji strachu na inne bodźce i prowadząc do identyfikacji zagrożenia nawet tam gdzie ono realnie nie istnieje. Procesy te mają istotne znaczenie dla powstawania, generalizacji i utrzymywania się lęku społecznego. 29 WYSTĄPIENIE 4 Poznanie społeczne - nowy element w etiologii depresji? Monika Talarowska Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytet Medyczny w Łodzi Piotr Gałecki Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytet Medyczny w Łodzi Według Paula Macleana mózg ludzki zbudowany jest z trzech współdziałających ze sobą części. Najgłębsza, najstarsza, najbardziej prymitywna struktura odpowiadająca za zachowania instynktowne i popędowe to mózg gadzi (śródmózgowie i pień mózgu). Nad nim znajduje się struktura regulująca emocje pierwotne (w tym za zachowania agresywne i seksualne), tzw. mózg starych ssaków wraz z układem limbicznym (inaczej mózg paleossaków). Najwyżej położoną strukturą mózgu ludzkiego jest nowa kora (neocortex), w której zachodzą procesy myślowe. Wszystkie te struktury, ściśle ze sobą powiązane, są gwarantem efektywności działania naszego mózgu. Sukces ewolucyjny gatunku homo sapiens przypisuje się dwóm czynnikom: przyjęciu pionowej postawy ciała (co uwolniło nasze ręce i pozwoliło na swobodną manipulację przedmiotami) oraz intensywnemu rozwojowi płatów czołowych, głównie obszaru Brocka, odpowiedzialnego za produkcję mowy. Nabycie umiejętności posługiwania się mową, wykształcenie języka komunikacji werbalnej, stało się podstawą rozwoju relacji społecznych, uczenia się nowych umiejętności, przekazywania doświadczeń następnym pokoleniom. Ale jakie są koszty tej ewolucji? Czy deficyty w zakresie poznania społecznego obserwowane u chorych z objawami depresji są jednymi z nich? WYSTĄPIENIE 5 Trening Społecznego Poznania i Neuropoznania – moduł przeznaczony dla pacjentów z zaburzeniami odżywiania. Prezentacja metody i ocena skuteczności Julia Jeschke Instytut Psychiatrii i Neurologii Ewelina Wilkos Instytut Psychiatrii i Neurologii Katarzyna Kucharska Instytut Psychiatrii i Neurologii Celem projektu była ocena funkcji neuropoznawczych i społecznego poznania w grupie osób chorych z rozpoznaniem jadłowstrętu psychiczego (JP) (n=40) oraz ocena stopnia poprawy tych funkcji po terapii obejmującej pilotażowy Trening Społecznego Poznania i Neuropoznania. Opis badanej grupy: Badaniem zostali objęci pacjenci z rozpoznaniem JP (n=40) (wg kryteriów ICD-10) w przedziale wiekowym 14 – 40 lat, hospitalizowani na oddziale całodobowym Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży oraz w Klinice Nerwic, Zaburzeń Osobowości i Zaburzeń Odżywiania Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Metodologia: Trening Społecznego Poznania (TSP) i Neuropoznania (TN) (TSPiN). TSP ma na celu poprawę funkcjonowania społecznego uczestników w zakresie: percepcji emocji i innych sygnałów społecznych; stylu atrybucji oraz teorii umysłu. TN jest programem ukierunkowanym na poprawę funkcji neuropoznawczych: uwagi (selektywność, podzielność, przerzutność), 30 pamięci (pamięć operacyjna), funkcji wzrokowo–przestrzennych, myślenia abstrakcyjnego i holistycznego oraz funkcji wykonawczych (planowanie, poznawcza elastyczność, rozwiązywanie problemów). Pacjentki hospitalizowane w Klinikach IPiN zostały poddane ocenie funkcji neuropoznawczych oraz społecznego poznania przed oraz po TSPiN. Wnioski: W badaniu oceniono skuteczność integracyjnego modelu terapeutycznego z zastosowaniem Treningu Społecznego Poznania i Neuropoznania u osób chorujących na JP w zakresie poznania społecznego i neuropoznania za pomocą testów neuropsychologicznych, jak również ankiet ewaluacyjnych wypełnianych przez uczestników treningu. Wstępne wyniki badań wskazują na poprawę funkcji społeczno-poznawczych. U pacjentów poprawie uległy umiejętności rozpoznawania i wyrażania emocji, plastyczności myślenia, teorii umysłu. 31 7. SYMPOZJUM. Hiperseksualność - Integracja dyscyplin naukowych w celu rozwiązywania nowych problemów klinicznych Prowadzenie: Mateusz Gola WPROWADZENIE Mateusz Gola Instytut Psychologii PAN / University of California, San Diego Postęp technologiczny i zmiany społeczne przynoszą nowe wyzwania dla psychologii klinicznej. Jednym z przykładów tego zjawiska jest nałogowe korzystanie z pornografii. Rozwój technologii internetowej umożliwił łatwy, szybki i nieograniczony dostęp do materiałów erotycznych o dowolnej treści. Obecnie średni wiek rozpoczęcia korzystania z pornografii to 10 lat. Z pornografii regularnie (przynajmniej raz w tygodniu) korzysta około 70% mężczyzn i 20% kobiet w wieku do 30 roku życia. Dla części osób jest to zachowanie nałogowe, którego nie potrafią ograniczyć lub zaprzestać, co negatywnie wpływa na różne obszary ich życia. Nałogowe korzystanie z pornografii jest zjawiskiem na tyle nowym, że nie znajduje się ono w klasyfikacjach zaburzeń, ani podręcznikach dla terapeutów, a nauka zajmuje się nim od niedawna. W ramach projektu hiperseksualnosc.pl, we współpracy z naukowcami z USA, Holandii, Niemiec i Wielkiej Brytanii próbujemy zrozumieć społeczne, psychologiczne oraz neuronalne mechanizmy nałogowego korzystania z pornografii i opracowywać skuteczne metody terapeutyczne. Podczas seminarium opowiemy o tym, jak różne podejścia naukowe mogą przyczynić się do postępu w zrozumieniu nowych problemów klinicznych – tj. nałogowe korzystanie z pornografii. Przedstawimy, jak za pomocą wywiadów psychologicznych i metod psychometrycznych poznajemy obraz kliniczny problemów doświadczanych przez pacjentów. Zademonstrujemy, jak stosując nowoczesne technologie (np. inteligentne zegarki) mierzymy codzienne zachowanie pacjentów oraz w jaki sposób zastosowanie modeli matematycznych i strukturalnych pozwala nam analizować i opisywać to zachowanie. Pokażemy też, że badania mózgu przyczyniają się do zrozumienia mechanizmu zaburzenia i konstruowanie nowych, eksperymentalnych metody terapii nałogowych zachowań seksualnych. Przedstawimy wyniki badań nad skutecznością tych metod." WYSTĄPIENIE 1 Obraz kliniczny hiperseksualności – badanie jakościowe Małgorzata Wordecha Instytut Psychologii, PAN "Obecnie hiperseksualność budzi coraz większe zainteresowanie, co odzwierciedlają liczne publikacje naukowe opisujące ten problem z rożnych perspektyw. Niestety wciąż brakuje dobrze zebranych danych jakościowych opisujących ten fenomen. Aby uzupełnić tę lukę na przełomie maja i czerwca 2016 roku, przeprowadziliśmy badanie z zastosowaniem godzinnego, strukturalizowanego wywiadu klinicznego. Celem badania było: 1) dokładne scharakteryzowanie objawów doświadczanych przez pacjentów, 2) opis psychologicznego mechanizmu powstawania problemu oraz 3) opis zmiennych związanych z funkcjonowaniem społecznym pacjentów, w tym roli znaczących relacji w genezie i utrzymywaniu się problemu. Dzięki temu badaniu mogliśmy odpowiedzieć na pytania m.in. o: ilość i jakość zachowań 32 seksualnych, schemat przebiegu tych zachowań, charakterystykę ciągów pornograficznomasturbacyjnych, emocje i myśli związane z objawami, sposoby radzenia sobie z nałogiem, oraz o umiejętność tworzenia relacji międzyludzkich, w tym o jakość relacji pacjentów z ich partnerkami i rodzicami. Dodatkowo zebrano dane kwestionariuszowe oraz dane z pomiaru dzienniczkowego. Uczestnikami badania było 9 pełnoletnich mężczyzn (średnia wieku 31.7 lat, SD = 4.85), którzy zgłosili się do specjalisty ze względu na doświadczane trudności z nałogowym oglądaniem pornografii (ang. Problematic Pornography Use – PPU). Zebrane dane pozwalają na szeroki jakościowy opis obrazu hiperseksualności, stanowią także wskazówki dla formułowania hipotez badawczych i wyznaczania kierunków przyszłych badań." WYSTĄPIENIE 2 Metody oceny zaburzeń seksualnych Ewelina Kowalewska SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny Mateusz Gola Instytut Psychologii PAN "Problemy seksualne towarzyszą nam przez całe życie i uwidaczniają się w różnych aspektach naszego funkcjonowania. Zauważalny jest wzrost liczby osób szukających pomocy psychologicznej w związku z doświadczaniem trudności w tej sferze. Problemy te zyskują również coraz więcej uwagi ze strony naukowców. Ze względu na rozległość problematyki i przekrój zagadnień, których dotyczą ważne jest opracowanie odpowiednich narzędzi diagnostycznych. Ze względu na brak polskojęzycznych narzędzi psychometrycznych służących do pomiaru problematycznych zachowań seksualnych postanowiliśmy wykonać adaptacje anglojęzycznych narzędzi, najczęściej wykorzystywanych zarówno przez klinicystów, jak i naukowców. Nasza dotychczasowa praca skupiała się na takich narzędziach, jak Sexual Addiction Screening Test (SAST-R), Sexual Arousability Inventory (SAI) oraz Multidimensional Sexuality Questionnaire (MSQ). Kwestionariusze charakteryzują się bardzo dobrymi właściwościami psychometrycznymi – zbliżonymi do oryginałów. Test na uzależnienie od zachowań seksualnych (SAST-PL) może być stosowany jako skuteczne narzędzie do badań przesiewowych pod kątem objawów poczucia utraty poczucia kontroli nad własnymi zachowaniami seksualnymi zarówno w badaniach klinicznych, jak i naukowych. Narzędzie bardzo dobrze różnicuje grupę kliniczną od kontrolnej. Wyniki poniżej 6 punktów wskazują na wysokie prawdopodobieństwo braku problemów, podczas gdy punktacja powyżej 5 punktów może wskazywać na potrzebę wywiadu klinicznego dotyczącego zachowań seksualnych. Kwestionariusz pobudliwości seksualnej (SAI-PL) może z powodzeniem znaleźć zastosowanie w diagnozie zaburzeń pobudzenia seksualnego, ocenie postępu terapii oraz w badaniach naukowych. Z kolei Wielowymiarowy Kwestionariusz Seksualności (MSQ), ze względu na swoją złożoną konstrukcję (12 skal), może stanowić wartościowe narzędzie do pomiaru indywidualnych psychologicznych tendencji związanych z seksualnymi aspektami życia. 33 WYSTĄPIENIE 3 Co jest przyczyną, a co konsekwencją nałogowych zachowań? Badania porównawcze i podłużne Karolina Golec Uniwersytet Warszawski, Instytut Biologii Doświadczalnej PAN Ewelina Kowalewska Uniwersytet SWPS, Instytut Psychologii PAN Małgorzata Wordecha Instytut Psychologii PAN Mateusz Gola Instytut Psychologii PAN, University of California San Diego W wielu badaniach dotyczących nałogowych zachowań pytaniem bez odpowiedzi pozostaje kwestia tego, które z symptomów są konsekwencją nałogowych zachowań, a które są ich przyczyną. Podobnie jest w przypadku nałogowych zachowań seksualnych. Aby odpowiedzieć na te pytania, wykonaliśmy serię badań porównujących osoby nałogowo korzystające z pornografii z osobami korzystającymi z niej okazjonalnie. Porównaliśmy również osoby z grup 12-krokowych z krótkim i długim stażem abstynencji seksualnej oraz wykonaliśmy podłużne (roczne) badanie z udziałem ponad 60 uczestników prowadzonych przez nas badań rezonansem magnetycznym. Dało nam to możliwość sprawdzenia, na ile cechy, takie jak impulsywność, kompulsywność i lęk, są przyczyną, a na ile konsekwencją nałogowych zachowań seksualnych. WYSTĄPIENIE 4 Problematyczne korzystanie z pornografii - zaburzenie kompulsywne, impulsywne, czy nałóg? Badanie z neuroobrazowaniem Mateusz Gola Instytut Psychologii PAN, University of California, San Diego Małgorzata Wordecha Instytut Psychologii PAN Michał Lew-Starowicz Instytut Psychiatrii i Neurologii Guillaume Sescousse Donders Institute Artur Marchewka Instutut Biologii Doświadczalnej PAN Jednym z kluczowych problemów w przypadku nowych zaburzeń psychologicznych, jest ich konceptualizacji. W kontekście problematycznego korzystania z pornografii najczęściej rozważanymi jednostkami nozologicznymi są: uzależnienia behawioralne, zaburzenia kontroli impulsów oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Przez 20 lat nie udało się jednoznacznie określić, które z tych zaburzeń najlepiej opisuje mechanizm nałogowych zachowań seksualnych. Aby rozstrzygnąć tę kwestię przeprowadziliśmy badania z zastosowaniem metod neuroobrazowania z udziałem 28 osób problematycznie korzystających z pornografii oraz 24 osób z grupy kontrolnej. Wdzięki analizie mechanizmów neuronalnych mogliśmy rozstrzygnąć o tym, że problematyczne korzystanie z pornografii przypomina w znacznie większym stopniu 34 uzależnienia behawioralne, niż inne jednostki nozologiczne. Osoby nałogowo korzystające z pornografii przejawiają zwiększoną aktywację układu nagrody w odpowiedzi na wskazówki wzmocnień erotycznych, ale nie innych (np. pienieżnych). Jest to mechanizm specyficzny dla uzależnień i nie występuje on w zaburzeniach kontroli impulsów oraz w zaburzeniu obsesyjnokompulsywnym. WYSTĄPIENIE 5 Pożądam to czego nie lubię? – Zastosowanie modeli matematycznych do analizy modyfikacji zachowań nałogowych Mateusz Wilk IP PAN, WMiI UMK Mateusz Gola Instytut Psychologii PAN Matematyczne modele zdolności poznawczych mózgu często opierają się o wewnętrzne modele probabilistyczne, które są na bieżąco modyfikowane przez informacje niesione przez bodźce zewnętrzne. Standardowe modele uczenia się można modyfikować tak, aby obejmowały zachowanie postrzegane jako nieracjonalne, jak np. wysoki poziom motywacji związany z danym bodźcem, który nie może być bezpośrednio wyjaśniony wyuczoną wartością tego bodźca. Taka sytuacja może być typowa w przypadku uzależnień. Chcąc głębiej zrozumieć problemy z dostosowaniem zachowań osób uzależnionych, sformułowaliśmy matematyczny opis, który rozróżnia komponenty związane z systemem nagrody: element uczenia się i element motywacji. Wykorzystując dane uzyskane w badaniach z udziałem 28 osób nałogowo korzystających z pornografii oraz 22 osób kontrolnych dzięki zastosowaniu modeli matematycznych możliwe było przetestowanie indywidualnej dynamiki uczenia się wartości motywacyjnej wskazówek zapowiadających nagrody pieniężne oraz erotyczne. Zweryfikowaliśmy, w jaki sposób u uczestnicy badania modyfikują przewidywaną wartości nagrody w zależności od odczuwanej satysfakcji z wcześniej otrzymywanych nagród. Indywidualna zdolność do modyfikacji oczekiwań związanych z nagrodą (odzwierciedlającą proces uczenia się) została powiązana z symptomami nałogowych zachowań. WYSTĄPIENIE 6 Trening uważności w uzależnieniu od pornografii - zapobieganie zachowaniom nałogowym oparte na uważności Paweł Holas Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Uważność określana jest jako stan nieoceniającej świadomości tego co się doświadcza w bieżącym momencie, włączając w to własne myśli, doznania, uczucia oraz otoczenie, z postawą otwarcia, akceptacji i zaciekawienia. Terapie oparte na uważności (Mindfulness-Based Therapies, MBT) stanowią nową modalność terapeutyczną mającą zastosowanie w leczeniu i profilaktyce zaburzeń emocjonalnych o dość dobrze udokumentowanej skuteczności. W ostatnich latach podejmowane są próby zastosowania MBT w uzależnieniach od substancji psychoaktywnych, a także pojedyncze doniesienia w uzależnieniu od hazardu. Nie wiadomo wszakże czy to podejście będzie pomocne w zapobieganiu zachowaniom związanym z 35 nałogowym uzależnieniem od pornografii, choć ze względu na korzystne działanie MBT w zaburzeniach zachowania, impulsywności i samo-kontroli, takie oczekiwania wydaje się uzasadnione. Celem prezentacji jest krótkie omówienie programu, użyteczności klinicznej i wstępnych danych dotyczących skuteczności programu zapobiegania zachowaniom nałogowym (MBRP) zaadaptowanego do uzależnienia od pornografii. Zakładano, że po treningu MBRP zmniejszy się nasilenie oglądania pornografii i częstotliwość masturbacji oraz negatywną emocjonalność. Badaniem objęto 9 mężczyzn (M= wieku 31.7 lat, SD = 4.85), którzy wzięli udział w zmodyfikowanym 8 tygodniowym grupowym. Przeprowadzono pomiar przed i po MBRP przy użyciu kwestionariuszy i dzienniczków, oceniających nasilenie objawów uzależnienia od pornografii, nastroju oraz dzienne funkcjonowanie. Dwie osoby zrezygnowały z programu na jego początku, jedna osoba nie zgodziła się wypełniać testów. Wstępne dane wskazują m in na to, MBRP wiązał się z redukcją czasu spędzanego na oglądaniu pornografii. Dalsze badania na większej próbie i z grupą kontrolną są konieczne aby ocenić efektywność programu MBRP w uzależnieniu od seksu, ale wstępne wyniki wydają się obiecujące. WYSTĄPIENIE 7 Codzienny pomiar zachowania z zastosowaniem nowoczesnych technologii mobilnych Maciej Skorko Instytut Psychologii PAN Mateusz Wilk IP PAN, WMiI UMK Mateusz Gola Instytut Psychologii PAN W badaniach uzależnień oraz skuteczności terapii ważną zmienna jest codzienne zachowanie. Tradycyjnie badania takie prowadzono za pomocą metod dzienniczkowych. Metody te maja jednak wiele ograniczeń poczynając od retrospektywnego charakteru, na trudności w analizie danych kończąc. Nowe technologie, takie jak inteligentne zegarki pozwalają na próbkowanie zachowania w prosty sposób nawet kilkanaście razy dziennie. Część z parametrów zachowania (np. aktywność fizyczna, czy sen mogą być za ich pomocą mierzone w sposób ciągły. Zastosowaliśmy takie metody w badaniach z udziałem osób z nałogowymi zachowaniami seksualnymi. Pomiar okazał się bardzo dokładny i umożliwił identyfikację indywidualnych wzorców nałogowych zachowań. Ponadto uczestnicy badań bardzo pozytywnie oceniali nowe narzędzia pomiarowe i wskazali szereg korzyści wynikających z ich użytkowania. 36 8. SYMPOZJUM. Zdrowie i choroba - psychologiczne mechanizmy w teorii i praktyce klinicznej. Prowadzenie: Helena Wrona-Polańska, Michał Ziarko WPROWADZENIE Helena Wrona-Polańska Katedra Psychologii Zdrowia INoW UP, Kraków Michał Ziarko Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej UAM Sympozjum ma ukazać psychologiczne mechanizmy zdrowia i choroby, zarówno w teorii jak i w praktyce klinicznej, w oparciu o badania prowadzone wśród chorych somatycznie, chorych psychicznie, osób bliskich wspierających chorych z nowotworami krwi oraz osób zdrowych młodzieży uzdolnionej muzycznie narażonej na ciągły stres-tremę i młodzieży studiującej. Podstawa teoretyczna: teorie stresu Lazarusa i Folkman, Hobfolla, teoria salutogenezy Antonovsky`ego, Funkcjonalny Model Zdrowia i Choroby (FMZiCH) Heleny WronyPolańskiej. Metody: wywiad standaryzowany,techniki kwestionariuszowe do badania stresu, stylów i strategii radzenia, zasobów podmiotowych i wsparcia społecznego, depresji, funkcjonowania emocjonalnego, poziomu zadowolenia, skale szacunkowe do oceny subiektywnego zdrowia przez pacjenta oraz konsultacje psychoedukacyjne. Wyniki: Analizy korelacyjne i analizy skupień wykazały istotne związki między zdrowiem, przeżywanym stresem i sposobami radzenia sobie z nim a zasobami podmiotowymi.Wykazały, że od dostępności zasobów zależy funkcjonowanie emocjonalne chorych, jednakże nie ma to jednoznacznego charakteru. Uzyskano także zmniejszenie się depresji i wzrost objawów zadowolenia w wyniku konsultacji profilaktycznej. Wnioski: Otrzymane wyniki potwierdziły Funkcjonalny Model Zdrowia i Choroby wskazując, że o zdrowiu w sposób istotny decydują zasoby podmiotowe wpływające na ocenę sytuacji i sposób zmagania się z nią.Ważna jest dostępność zasobów i ich wzmacnianie poprzez oddziaływania psychoedukacyjne i promujące zdrowie, zaś konsultacje profilaktyczne sprzyjają korzystnym zmianom. WYSTĄPIENIE 1 Rola zasobów dla emocjonalnego funkcjonowania pacjentów z reumatoidalnym zapaleniu stawów Michał Ziarko Instytut Psychologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej Ewa Mojs Zakład Psychologii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny im K. Marcinkowskiego w Poznaniu Michał Sieński Instytut Psychologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą przewlekłą w znacznym stopniu upośledzającą funkcjonowanie somatyczne, emocjonalne i psychiczne osób nią dotkniętych. Proces 37 adaptowania się do tej choroby może być zrozumiany w oparciu o transakcyjne ujęcie stresu.W koncepcji tej zakłada się, że końcowy efekt transakcji stresowej wyznaczany jest między innymi przez dostępność zasobów. Powstaje problem, jaka konfiguracja zasobów sprzyja dobremu emocjonalnemu funkcjonowaniu chorych na RZS? Metody: W badaniu wzięło udział 210 chorych na RZS. Badani wypełnili zestaw kwestionariuszy mierzących ich emocjonalne funkcjonowanie (satysfakcję z życia, natężenie depresji i lęku) oraz zasoby (wsparcie społeczne, umiejscowienie kontroli zdrowia, poczucie własnej skuteczności, sprężystość psychiczną oraz poczucie koherencji). Wyniki: Zebrane dane przeanalizowano przeprowadzając dwustopniową procedurę analizy skupień, grupując chorych w oparciu o poziom dostępnych zasobów. Zastosowanie tej procedury pozwoliło wyodrębnić trzy podgrupy chorych ze względu na poziom zasobów, które następnie porównano, przeprowadzając jednoczynnikową ANOVĘ, w zakresie emocjonalnego funkcjonowania. Uzyskane wyniki wskazują, że najlepsze parametry emocjonalnego funkcjonowania (niski poziom depresji i lęku oraz wysoka satysfakcja z życia) uzyskują pacjenci z wysokim poczuciem własnej skuteczności, sprężystości psychicznej, otrzymujący dużo wsparcia społecznego, ale równocześnie przekonani, że nie mogą kontrolować swojej choroby oraz z niskim poziomem poczucia koherencji. Otrzymany obraz zależności pomiędzy zmiennymi potwierdza przypuszczenie, że od dostępności zasobów zależy końcowy efekt transakcji stresowej, w przypadku referowanych badań stan emocjonalny pacjentów chorych na RZS. Jednakże, w przypadku tej grupy chorych nie zawsze wysoka dostępność zasobów przekłada się na lepsze kondycje emocjonalną. Prawdopodobnie, związane jest to z wysokim wymaganiami, jakie pojawiają się przed osobami chorującymi na RZS. WYSTĄPIENIE 2 Stres w kontekście przeżywania choroby nowotworowej osoby bliskiej Anna Kaczmarska Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Helena Wrona-Polańska Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Badania dotyczą analizy poziomu doświadczanego stresu oraz sposobów radzenia sobie ze stresem przez osoby wspierające chorych na białaczkę. Badania mają charakter eksploracyjny. Podstawę teoretyczną badań stanowi Funkcjonalny Model Zdrowia (FMZ, Wrona – Polańska, 2003) traktujący zdrowie jako funkcję twórczego, a niestereotypowego radzenia sobie ze stresem poprzez mobilizację zasobów. Badaniem zostało objętych 70 osób wspierających chorych na białaczkę z Katedry i Kliniki Hematologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Fundacji Urszuli Smok "Podaruj Życie". Użyto następujących metod: Kwestionariusz Radzenia sobie w Sytuacjach Stresowych (CISS) Endler'a i Parker'a, Kwestionariusz WCQ (Ways of Coping Checklist) Lazarus'a i Folkman, Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (STAI) Spielberger'a, Gorsuch'a i Lushene oraz 10-stopniową Skalę Samoobserwacji (zdrowia, poczucia stresu i radzenia sobie ze stresem, poczucia lęku) opracowaną na podstawie Kwestionariusza WS Wrony-Polańskiej. Wyniki wskazują, że osoby wspierające chorych na białaczkę doświadczają silnego stresu związanego z lękiem dotyczącym powrotu bliskiej osoby do zdrowia, jak również ze zmianami w życiu codziennym spowodowanymi wystąpieniem choroby. Na podstawie uzyskanych wyników wnioskuje się, że wyższe subiektywne poczucie zdrowia osób wspierających chorych wiąże się z aktywnym radzeniem sobie ze stresem, natomiast koncentracja na negatywnych emocjach obniża jego 38 poziom. Postuluje się opracowanie indywidualnego i grupowego systemu wsparcia psychologicznego dla osób wspierających chorych na białaczkę. Pomocne będą techniki terapeutyczne pozwalające odreagować kumulowane napięcie. WYSTĄPIENIE 3 Psychologiczne uwarunkowania zdrowia u młodzieży uzdolnionej muzycznie Patrycja Curyło-Sikora Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Nauk o Wychowaniu, Katedra Psychologii Zdrowia Helena Wrona-Polańska Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Nauk o Wychowania Katedra Psychologii Zdrowia Celem wystąpienia jest przedstawienie psychologicznych mechanizmów warunkujących zdrowie w oparciu o przeprowadzone badania na grupie uczniów szkół muzycznych. Podstawę teoretyczną podjętych badań stanowi Funkcjonalny Model Zdrowia Wrony-Polańskiej, w którym zdrowie jest funkcją twórczego radzenia sobie ze stresem, zależnego od posiadanych zasobów podmiotowych, będących kluczowymi psychologicznymi mechanizmami sprzyjającymi zdrowiu. W badaniach wzięło udział 132 uczniów szkoły muzycznej 2 stopnia. Zgodnie z FMZ wykorzystano w badaniach wywiad standaryzowany celem określenia poziomu zdrowia, poziomu tremy i zasobów (postrzeganego wsparcia społecznego oraz oceny własnej skuteczności w radzeniu sobie z tremą). Do oceny pozostałych zasobów – poczucia koherencji, samooceny, oraz niskiego poziomu lęku dyspozycyjnego użyto wystandaryzowanych narzędzi badawczych. Przeprowadzone badania ujawniły pozytywny związek między zasobami i zdrowiem oraz niskim poziomem tremy. Otrzymane wyniki potwierdziły Funkcjonalny Model Zdrowia wskazując, że o zdrowiu decydują zasoby, które prowadzą do percepcji tremy jako czynnika mobilizującego do twórczej aktywności artystycznej. Uzyskanie odpowiedzi na pytanie o mechanizmy warunkujące zdrowie mogą stanowić bazę dla sformułowania programu pomocy w obszarze promocji zdrowia, którego podstawą byłoby kształtowanie od najmłodszych lat życia muzyka determinant zdrowia celem percepcji tremy jako wyzwania i tym samym nadania jej prozdrowotnego charakteru. Szczególną rolę w tym procesie powinni odgrywać nauczyciele i rodzice traktowani jako pierwsi edukatorzy zdrowia. 39 WYSTĄPIENIE 4 Styl życia oceniany w kontekście wybranych zachowań zdrowotnych a zdrowie funkcjonalne młodzieży akademickiej Barbara Pietryga-Szkarłat Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Helena Wrona-Polańska Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Celem podjętych badań było dokonanie charakterystyki wybranych zachowań zdrowotnych prezentowanych przez młodzież akademicką oraz wykazanie związku jaki istnieje pomiędzy zachowaniami zdrowotnymi a zdrowiem badanych. Podstawą teoretyczną podjętych badań uczyniono Funkcjonalny Model Zdrowia H. Wrony-Polańskiej (2003). W oparciu o ten model przyjęto założenie, że zdrowie badanych jest tym wyższe im wyższy poziom prozdrowotnego stylu życia. Grupę badawczą stanowiło 245 studentów reprezentujących kierunki humanistyczne oraz ścisłe. W badaniu wykorzystano kwestionariusz do badania zachowań zdrowotnych oraz skale szacunkowe do badania subiektywnego poziomu zdrowia i jego wskaźników: poczucia zdrowia, poczucia spokoju, poczucia towarzyskości oraz braku poczucia zmęczenia. Uzyskane wyniki potwierdziły, że zgodnie z Funkcjonalnym Modelem Zdrowia, prozdrowotny styl życia wiąże się z wyższym poziomem subiektywnego poczucia zdrowia. Przeprowadzone badania umożliwiły sformułowanie wniosków praktycznych ukierunkowanych na promocję zdrowia w kontekście zwiększania świadomości młodych ludzi w zakresie prozdrowotnego stylu życia. WYSTĄPIENIE 5 Możliwości i ograniczenia konsultacji psychoedukacyjnej jako metody w profilaktyce depresji. Analiza uzyskanych wyników badań empirycznych Piotr Słowik Uniwersytet Jagielloński, Instytut Psychologii Stosowanej Krzysztof Walczewski Szpital Specjalistyczny im. dr J. Babińskiego w Krakowie Łukasz Müldner-Nieckowski Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Katedra Psychoterapii Celem badań było zaprezentowanie i omówienie wyników uzyskanych w przebiegu porad profilaktycznych (psychoedukacyjnych) w ramach programu badawczego oraz sprawdzenie czy zastosowanie wczesnej interwencji profilaktycznej może przyczynić się do zmniejszenia skutków pojawiającej się depresji, oraz czy konsultacje profilaktyczne w perspektywie czasowej może przyczynić się do zmniejszenia stopnia depresyjności u badanych osób. Metody: Zbadano grupę ok. 900 osób, które zgłosiły się dobrowolnie na konsultację profilaktyczną. W badaniach wykorzystano następujące narzędzia badawcze: Test Dwóch Pytań (TDP) służący do wstępnego diagnozowania depresji i jej natężenia, Skala Depresji HS20 oraz Skala Becka do badania poziomu depresji, Kwestionariusz Oceny Obszarów Zadowolenia (KOOZ), służący m.in. do badania obszarów zadowolenia, Skalę Pomiaru Prężności (SPP-25). Wyniki badań (w oparciu o analizy statystyczne) pokazały m.in., że w skali TDP, a także w Skali HS-20 oraz w skali Becka uczestnicy konsultacji uzyskali stosunkowo 40 wysokie wyniki co może sugerować występowanie podwyższonego poziomu depresji u osób zgłaszających się na konsultację. Analizując osoby, które wzięły udział w drugiej konsultacji obserwuje się istotnie statystycznie niższy poziom depresji w stosunku do poziomu depresji jaki u nich wystąpił w trakcie pierwszej konsultacji. Obserwuje się także, że obszary zadowolenia zwiększyły się w 7 przypadkach. Wnioski: Można zauważyć, że przeprowadzona konsultacja wiąże się z korzystnymi zmianami u osób, które przyszły i skorzystały z konsultacji profilaktycznej. Można postawić hipotezę, którą należy dalej weryfikować, że dzięki prowadzonym konsultacjom psychoedukacyjnym u osób, które będą się zgłaszać na takie konsultacje istnieje możliwość obniżania się nieco poziomu depresji oraz może następować wzrost w niektórych obszarów zadowolenia z życia. 41 9. DYSKUSJA KLINICZNA, sala A. Terapia psychoanalityczna pacjentów adolescentnych. Prowadzenie: Jarosław Groth Dyskutanci: Wojciech Hańbowski, Agnieszka Humięcka, Agnieszka Topolewska, Robert Sadowski. 42 Sesje równoległe II piątek 25.11.2016, godzina 14.50 – 16.30 10. SYMPOZJUM. Doświadczenia seksualne dziecka a seksualność człowieka dorosłego. Prowadzenie: Maria Beisert WPROWADZENIE Maria Beisert Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Proponowane referaty w oryginalny sposób ujmują zagadnienia dotyczące przebiegu rozwoju seksualnego człowieka we wczesnych jego fazach oraz relacji między tymi wczesnymi doświadczeniami seksualnymi a seksualnością dorosłego. Przedstawione wyniki są efektem autorskich projektów badawczych realizowanych przez Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej IP UAM w Poznaniu. Przedstawiono dwie grupy wyników badań: 1. Badania nad czynnikami określającymi funkcjonowanie seksualne w okresie dzieciństwa. Ten typ badań koncentruje się na aktualnych uwarunkowaniach (występujących po stronie dziecka, opiekunów i otoczenia), które nadają kształt ekspresji seksualnej małego (trzyletniego) dziecka. 2. Badania nad związkami między czynnikami biologicznymi i psychospołecznymi występującymi w dzieciństwie a funkcjonowaniem seksualnym człowieka dorosłego. Przedstawiono wpływ doświadczonej w dzieciństwie przemocy seksualnej a konkretnie wpływ czynników, które powodują, że ofiara przemocy przyjmie w życiu dorosłym pozycję ofiary i osoby rewiktymizowanej oraz czynników, które powodują, że ofiara przyjmie w życiu dorosłym pozycję sprawcy wykorzystującego seksualnie dzieci. Wskazano także na czynniki ryzyka, które niezależnie od przyjętej pozycji (ofiary lub sprawcy przemocy seksualnej) zaburzają rozwój psychospołeczny zniekształcając spostrzeganie a następnie budowanie relacji z ludźmi. 43 WYSTĄPIENIE 1 Ekspresja seksualna dziecka przedszkolnego w opisie jego opiekunów Aleksandra Chodecka Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Maria Beisert Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Agnieszka Izdebska Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Katarzyna Pilarczyk Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Monika Zielona-Jenek Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Arman Begoyan Hilfmann Psychological Services, Harmand Hilfmann School of Professional Psychology, Armenian State Pedagogical University after Kh.Abovyan Rozwój seksualny, zgodnie ze współczesnymi modelami teoretycznymi, uznawany jest za proces trwający całe życie człowieka, związany z rozwojem innych sfer funkcjonowania jednostki: fizyczną, psychiczną i społeczną, oraz odbywający się w rozmaitych kontekstach społecznych. W początkowej jego fazie do najistotniejszych kontekstów tego rozwoju zalicza się rodzinę, a także relacje z innymi osobami sprawującymi funkcje opiekuńcze wobec małego dziecka. Interakcje odnoszące się do seksualności dziecka inicjowane mogą być zarówno przez dorosłych - jako wyraz potrzeby wyprzedzania i oddziaływania na rozwój dziecka w tym obszarze - jak i przez same dzieci - jako wyraz potrzeb związanych z bieżącym etapem rozwoju. Ważną przesłanką dla podejmowania przez osoby dorosłe działań wobec seksualności dziecka są spostrzegane przez nich jego zachowania z tą sferą związane. W prezentacji przedstawiony zostanie realizowany przez autorów projekt badawczy dotyczący spostrzegania zachowań seksualnych dzieci trzyletnich przez ich dorosłych opiekunów (matki, ojców i nauczycielki przedszkolne) oraz czynników determinujących to spostrzeganie. Założenia projektu stanowią próbę koncepcyjnej integracji wiedzy o czynnikach należących do różnych sfer funkcjonowania człowieka. Jako pierwsza omówiona zostanie rola dotychczas zbadanych czynników socjodemograficznych charakteryzujących opiekunów (płeć, wiek, wykształcenie, rodzaj relacji z dzieckiem). Jako drugi przedstawiony zostanie projekt kolejnego etapu badań poświęconego roli czynników intrapsychicznych: tolerancji niepewności, myślenia krytycznego oraz lęku. 44 WYSTĄPIENIE 2 Wczesne doświadczenia seksualne sprawców wykorzystania seksualnego dziecka a ich seksualność w dorosłości Maria Beisert Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Dominika Bartoszak Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Katarzyna Pilarczyk Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Filip Szumski Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wystąpienie prezentuje wyniki badań prowadzonych w Zakładzie Seksuologii Społecznej i Klinicznej IP UAM nad zagadnieniem uwarunkowań sprawstwa wykorzystania seksualnego dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem wątku wczesnych doświadczeń seksualnych sprawców. Zgodnie z hipotezą abused abuser w przypadku części sprawców wykorzystania seksualnego dziecka w etiologii ich czynów ważnym czynnikiem jest własne doświadczenie bycia wykorzystanym seksualnie w dzieciństwie. Próby opisu mechanizmu leżącego u podłoża tego cyklu skupiają się na tym, w jaki sposób przebiegało radzenie sobie z zaistniałym urazem. Słabo poznane jest natomiast to, jak na skutek tego zdarzenia zmienia się linia rozwoju seksualnego, której przejawem są zachowania seksualne w dorosłości. Celem prezentowanych badań jest przedstawienie tej właśnie perspektywy. Zebrano informacje o rozwoju seksualnym i zachowaniach seksualnych podejmowanych w dorosłości od 248 mężczyzn skazanych za wykorzystanie seksualne dziecka – 118 z nich doświadczyło przemocy seksualnej w dzieciństwie. Następnie porównano sprawców, którzy byli ofiarami wykorzystania, z pozostałymi. Uzyskane różnice wskazują, że linia rozwoju seksualnego tych dwóch grup trochę się różni. Pozwala to przypuszczać, że zmiany w rozwoju seksualnym są ważnym czynnikiem etiologii pedofilii w grupie sprawców będących jednocześnie ofiarami. WYSTĄPIENIE 3 Uwarunkowania rewiktymizacji dorosłych ofiar wykorzystania seksualnego w dzieciństwie Agnieszka Izdebska Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Referat obejmie omówienie zagadnienia rewiktymizacji seksualnej, tj. związku między doświadczeniem wykorzystania seksualnego w dzieciństwie a doświadczeniem przemocy seksualnej w dorosłości. Zaprezentowane zostaną wyniki własnego projektu badawczego „Poziom organizacji osobowości a rewiktymizacja dorosłych ofiar wykorzystania seksualnego w dzieciństwie” zrealizowanego w Instytucie Psychologii UAM. Prezentowany projekt 45 badawczy wykracza poza dominujące do tej pory w literaturze przedmiotu ujęcia uwarunkowań rewiktymizacji, w których analizie poddawano znaczenie przede wszystkim pojedynczych, wyizolowanych czynników. Sformułowany i weryfikowany model teoretyczny obejmuje z kolei różnego typu zmienne, które na podstawie wyników dotychczasowych badań uznane zostały za uwarunkowania rewiktymizacji. Zostały one usystematyzowane zgodnie z modelem Grauerholz. Z kolei ujęcie Kernberga dostarczyło podstaw do powiązania ich czynnikiem nadrzędnym tj. strukturą osobowości. Skonstruowany w ten sposób model umożliwił wyjaśnienie współwystępowania poszczególnych uwarunkowań rewiktymizacji oraz ich odmiennych wartości u osób o wyróżnionych poziomach organizacji osobowości. WYSTĄPIENIE 4 Spostrzeganie relacji społecznych przez osoby uwikłane w seksualne wykorzystanie dziecka. Między konsekwencjami wiktymizacji a mechanizmami sprawstwa Monika Zielona-Jenek Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Zniekształcone przetwarzanie informacji o świecie społecznym, w tym o bliskich relacji interpersonalnych, uważane jest za jedną z determinant podejmowania czynów pedofilnych. Tymczasem dane na temat wysokiej częstotliwości poza-normatywnych doświadczeń rozwojowych sprawców seksualnych (w tym doświadczeń przemocy fizycznej, emocjonalnej a także seksualnej), prowadzą do powstania pytań o status tzw. poznania wspierającego podjęcie przestępstw seksualnych (sexual offense supportive cognitions). Pierwsze pytanie dotyczy sposobu rozumienia specyfiki poznania społecznego u sprawców pedofilnych, w odniesieniu do takich kategorii jak normatywność, adaptacyjność czy zaburzenie. Pytanie drugie jest związane z warunkami jego powstania. Trzecie zaś dotyczy celów terapii w kontekście określonej historii życiowej i bieżącego statusu sprawcy czynu pedofilnego. Celem prezentacji jest przedstawienie zasygnalizowanych pytań oraz podjętych poszukiwań odpowiedzi na nie. Podsumowana zostanie przeprowadzona analiza literatury oraz badania własne. Te ostatnie poświęcone zostały poznawczym schematom relacji interpersonalnych wśród mężczyzn skazanych a przestępstwa pedofilne oraz mężczyzn niekaranych w kontekście ich własnych doświadczeń wiktymizacji seksualnej. Rezultaty analiz odniesione zostaną do dwóch obszarów: poszukiwania użytecznej konceptualizacji mechanizmów poznania społecznego u sprawców pedofilnych, jak również celów ich terapii w kontekście często podwójnego statusu: wykorzystanego i wykorzystującego. 46 WYSTĄPIENIE 5 Wczesne doświadczenia seksualne kobiet z Zespołem MRKH a ich seksualność w dorosłości Marta Szymańska-Pytlińska Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Maria Beisert Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Aleksandra Chodecka Zakład Seksuologii Społecznej i Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Katarzyna Walczyk-Matyja Klinika Ginekologii Katedry Perinatologii i Ginekologii, Ginekologiczno-Położniczy Szpital Kliniczny UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Karina Kapczuk Klinika Ginekologii Katedry Perinatologii i Ginekologii, Ginekologiczno-Położniczy Szpital Kliniczny UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Witold Kędzia Klinika Ginekologii Katedry Perinatologii i Ginekologii, Ginekologiczno-Położniczy Szpital Kliniczny UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Podstawę teoretyczną badań stanowiła perspektywa life-span uwzględniająca udział czynników biopsychospołecznych w rozwoju seksualnym kobiety. Zespół Mayera-Rokitansky’egoKüstera-Hausera (MRKH) jest wadą narządów płciowych obejmującą brak lub znaczny niedorozwój macicy i pochwy. W konsekwencji posiadania wady kobieta nie miesiączkuje, ma ograniczone możliwości podejmowania kontaktów intrawaginalnych oraz nie może zajść w ciążę i urodzić dziecka. Cel: Celem prowadzonych analiz była eksploracja zależności między różnymi aspektami rozwoju psychoseksualnego w dzieciństwie i dorosłości w tej szczególnej grupie kobiet. Zmienne, jakie wzięto pod uwagę dotyczyły, między innymi, sposobu odnoszenia się rodziców do kwestii nagości, różnych form zachowań seksualnych, cech funkcjonowania psychicznego. Materiał i metody: Grupę kliniczną tworzyły 32 kobiety z syndromem MRKH, a grupę kontrolną 32 kobiety bez wady anatomicznej narządów płciowych. Pacjentki rekrutowano w Klinice Ginekologii GPSK w Poznaniu. Osoby z grupy kontrolnej – ochotniczki – dobierano do nich parami zgodnie z kryterium wieku i wykształcenia. Do pomiaru zmiennych wykorzystano strukturyzowany wywiad kliniczny – Biografię Psychoseksualną autorstwa Marii Beisert. Wyniki: Kobiety z MRKH rzadziej niż kobiety z grupy kontrolnej deklarowały podejmowanie w dzieciństwie zabaw z rówieśnikami polegających na wzajemnym oglądaniu ciała. Obie grupy nie różniły się istotnie pod względem pozostałych aspektów rozwoju seksualnego w dzieciństwie. W grupie klinicznej nie obserwowano związków między wyodrębnionymi w badaniu zmiennymi opisującymi rozwój seksualny w dzieciństwie i podejmowaniem przez nie różnych form aktywności seksualnej w dorosłości. Wnioski: Eksploracja zebranych danych dokonana na potrzeby wystąpienia i raportowana we wcześniejszych analizach (Beisert i in., 2015) pokazuje, że rozwój seksualny pacjentek przebiega częściowo podobnie jak rozwój kobiet bez wady. 47 11. SYMPOZJUM. Diagnoza i standardy jej sporządzania i zastosowania we współczesnej psychologii klinicznej. Prowadzenie: Bernadetta Izydorczyk, Ryszard Kamiński WPROWADZENIE Bernadetta Izydorczyk Instytut Psychologii Stosowanej Uniwersytet Jagielloński Ryszard Kamiński Konsultant Wojewódzki Szczecin Celem sympozjum(90 min) będzie przedstawienie cyklu 4 referatów na temat współczesnych standardów wyznaczających sporządzanie diagnozy psychologicznej we współczesnej psychologii klinicznej. Zaprezentowane zostaną treści wskazujące na specyfikę diagnozy klinicznej wobec pacjentów wymagających sporządzenia diagnozy neuropsychologicznej człowieka dorosłego,diagnozy klinicznej w zakresie psychiatrii środowiskowej,problematyki zaburzeń psychosomatycznych oraz dzieci i młodzieży. WYSTĄPIENIE 1 Dziecko a otoczenie. Psychospołeczna diagnoza kliniczna dzieci i młodzieży Katarzyna Sitnik-Warchulska Zakład Psychologii, Katedra Nauk Społecznych i Humanistycznych,Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach Śląski Uniwersytet Medyczny Według danych Światowej Organizacji Zdrowia 10-20% dzieci cierpi z powodu zaburzeń psychicznych. W ich powstawaniu rolę odgrywa wiele, najczęściej współwystępujących w toku rozwoju, biologicznych, osobowościowych i społecznych czynników ryzyka. Efektywna prewencja i pomoc w obszarze zaburzeń psychicznych dzieci i młodzieży wymaga całościowych i multimodalnych oddziaływań diagnostycznych i terapeutycznych. Podczas prezentacji przedstawiony zostanie psychospołeczny model diagnozy klinicznej dzieci i młodzieży. Zakłada on aktywny udział pacjentów, ich rodzin, zespołu diagnozującego oraz środowiska edukacyjnego. W ramach tego modelu przyjmuje się równorzędność diagnoz specjalistycznych, protodiagnozy oraz rozumienia wnoszonego przez dziecko/ adolescenta. Model ten zostanie omówiony nie tylko w kontekście dotychczasowych doniesień naukowych, ale przede wszystkim w kontekście współczesnych doniesień badawczych, wymogów lecznictwa środowiskowego oraz doświadczeń klinicznych autorki. Podczas wystąpienia autorka odwoła się do praktycznych przykładów, w tym wypowiedzi dzieci/ adolescentów z zaburzeniami psychicznymi oraz ich otoczenia, dotyczących procesu diagnozowania oraz rozumienia diagnozowanych trudności. W referacie zostaną przedstawione również standardy stosowane w diagnozie klinicznej i młodzieży. Poruszone zostaną także kwestie kosztów wtórnych diagnozy oraz kontekstu społecznego i kulturowego diagnozy klinicznej dzieci i młodzieży. Proponowany model diagnozy zwraca uwagę na potrzebę zintegrowanych oddziaływań diagnostycznych, bazujących na interdyscyplinarnej współpracy z dzieckiem i otoczeniem, w którym ono funkcjonuje. 48 WYSTĄPIENIE 2 Zastosowanie diagnozy i terapii neuropsychologicznej w „psychiatrii środowiskowej” Leonard Szafraniec Idea „psychiatrii środowiskowej” jest niezwykle wartościowa i zapewne skuteczna w pomocy dla chorych z różnorodnymi zaburzeniami psychicznymi. Po analizie założeń i programów dotyczących leczenia w takim systemie łatwo zauważyć, że niedostrzegana jest w nim bardzo duża grupa chorych z różnorodnymi zaburzeniami spowodowanymi uszkodzeniami organicznymi mózgu. Są to osoby po udarach mózgu, urazach głowy, z zespołami otępiennymi czy innymi chorobami neurologicznymi uniemożliwiającymi samodzielne funkcjonowanie, przebywającymi w domach. Takie osoby wymagają diagnozy neuropsychologicznej a następnie terapii przez psychologów z określonymi (neuropsychologicznymi) kompetencjami. W dostępnych obecnie programach czy nawet kryteriach zawierania kontraktów na prowadzenie poradni psychologicznych nie wspomina się o neuropsychologii, bark procedur umożliwiających świadczenia diagnostyczne czy terapeutyczne w tym zakresie. W proponowanym wystąpieniu przedstawię obecnie obowiązujące kryteria świadczeń zdrowotnych obejmujących pomoc neuropsychologiczną ambulatoryjną i środowiskową oraz propozycje zmian w tym zakresie. WYSTĄPIENIE 3 Diagnoza kliniczna i jej zastosowanie w psychiatrii środowiskowej Jonathan Britmann Zespół Konsultantów Wojewódzkich w dziedzinie psychologia kliniczna Leczenie chorób psychicznych aby było bardziej efektywne i skuteczne, wymaga udzielania pomocy pacjentom również w ich powrocie i integracji z ich naturalnym środowiskiem. Rozpoczęcie leczenia i często związana z nim izolacja (czy to w warunkach szpitalnych, czy domowych) pogłębia niejednokrotnie uczucie pustki, nieprzystosowania, poczucia bycia gorszym, niezdolnym do funkcjonowania społecznego. Opieka środowiskowa, to udostępnienie jak największej ilości oddziaływań, jak to możliwe największej liczbie pacjentów, w oparciu o bazę środowiskową, poza szpitalną, zapobiegając np. uzależnieniu od leczenia szpitalnego, czy stygmatyzacji. Terapia środowiskowa jest alternatywą dla leczenia szpitalnego, zastępując opiekę długoterminową, pomagając złagodzić stres związany z wyjściem ze szpitala i pomaga odnaleźć się w życiu poza za murami. Jest również założeniem systemowym i opierającym swą wiedzę na przekonaniu o tym, że dysfunkcyjne zachowania mają min. swoje źródło w systemie pierwotnym jednostki. W związku z tym oddziaływania lecznicze nie są kierowane tylko do pacjenta, ale rozciągane na jego naturalne środowisko (rodzina, najbliżsi, czy nawet praca). W związku z tworzeniem CZP i ZLŚ powstają Zespoły składające się ze specjalistów różnych dziedzin, w tym specjalistów psychologii klinicznej, których cele i działania są integralną częścią modelu opieki środowiskowej. 49 WYSTĄPIENIE 3 Specyfika diagnozy psychologicznej na gruncie psychosomatyki Małgorzata Basińska Uniwersytet Kaziemirza Wielkiego w Bydgoszczy Przed psychologiem klinicznym pracującym z chorymi somatycznie stoją specyficzne zadania i trudności diagnostyczne. Do najczęściej występujących, na które trzeba odpowiedzieć uwzględniając występujące przemiany społeczne, można zaliczyć: 1) Jaki jest cel diagnozy – często rozumienie go przez lekarza i/lub pacjenta jest inne niż spostrzega to psycholog. 2) Który model lub system klasyfikacyjny wybrać (model funkcjonalny czy interakcyjny, system ICD, DSM, czy DCPR). 3) Jakimi metodami się posługiwać. 50 12. SYMPOZJUM. Seksualność i problemy seksualne z perspektywy psychodynamicznej. Prowadzenie: Jarosław Groth, Izabela TurbaczewskaBrakoniecka WPROWADZENIE Jarosław Groth Instytut Psychologii UAM Izabela Turbaczewska-Brakoniecka Ośrodek Psychoterapii i Pomocy Psychologicznej ROZMOWA Przestawienie przez dr Jarosława Grotha (Instytut Psychologii) perspektywy psychodynamicznej oraz psychoanalitycznej w rozważaniach dotyczących seksualności będzie teoretycznym wstępem do kolejnych wystąpień, które będą poruszać praktyczne aspekty pracy psychodynamicznej w tym obszarze. Poruszone zostaną tematy dotyczące psychodynamicznej pracy z parą z problemem seksualnym (opracowane przez Izabelą Turbaczewska-Brakoniecką, Ośrodek Psychoterapii i Pomocy Psychologicznej ROZMOWA), z seksualnością w relacji psychoterapeutycznej (dr Jerzy Gościniak, Instytut Psychologii), oraz psychodynamiczną pracą z trudnościami seksualnymi pojawiającymi się w późnej dorosłości (dr Anna KataChristophe - specjalistyczny szpital de la Savoie, Francja) WYSTĄPIENIE 1 Perspektywa psychodynamiczna a psychoanalityczna w rozważaniach dotyczących seksualności Jarosław Groth Instytut Psychologii UAM Referat ma charakter teoretycznego wstępu do wystąpień prezentowanych w ramach sesji „Seksualność i problemy seksualne z perspektywy psychodynamicznej”. Celem wystąpienia jest próba przedstawienia koncepcji podobieństw i różnic w psychodynamicznym i psychoanalitycznym podejściu do terapii. Obserwowalne podobieństwa i różnice w zakresie praktyki klinicznej ukazane zostaną jako konsekwencje różnicy metodologicznej i epistemologicznej, przy zachowaniu zbliżonego zakładanego przedmiotu poznania i interweniowania. Proponowane w referacie ujęcie uwzględnia rozwojowy charakter różnic i podobieństw i ich osadzenie w kontekście społecznym. 51 WYSTĄPIENIE 2 Psychodynamiczna psychoterapia problemów seksualnych w dorosłości - psychoterapia pary z problemami seksualnymi Izabela Turbaczewska-Brakoniecka Ośrodek Psychoterapii i Pomocy Psychologicznej ROZMOWA „Słaba relacja seksualna jest bardzo często efektem trudności w relacji z obiektami” (Scharff, Scharff 1991). Satysfakcjonujące życie seksualne pary wspiera ją i daje możliwość oparcia w codziennych trudnościach, wówczas gdy jego brak może pogarszać relację, zwiększać frustrację, poczucie odrzucenia i wstydu. Z powodu uaktywniania się tak silnych uczuć w parze a zatem również i podczas sesji, wspierające w pracy z parą może być posiadanie wiedzy z obszaru rozwojowych zmian wynikających z cyklu życia pary, jak również psychodynamicznego procesu leżącego u podłoża problemów seksualnych. Podczas wystąpienia zostaną omówione podstawowe założenia, strategie i procedury pomocne w pracy z parą z problemami seksualnymi. WYSTĄPIENIE 3 "... bo miłość jest niepokojem" – trudne losy miłości przeniesieniowej Jerzy Gościniak Instytut Psychologii UAM Freudowskie odkrycie zjawiska przeniesienia zapoczątkowało okres refleksji nad przeżyciami emocjonalnymi pacjentów - a z czasem także analityków - o charakterze miłosnym skierowanymi ku drugiemu uczestnikowi diady analitycznej. Miłość przeniesieniowa traktowana początkowo jako przeszkoda, a z czasem jako główny wehikuł psychoanalizy przybierać może różnorodne formy, które doczekały się wielu prób uchwycenia ich istoty i opisania w literaturze psychoanalitycznej. Referat nie ma w zamyśle stanowić podsumowania stuletnich rozważań na ten temat, ale raczej jest próbą postawienia na nowo starych pytań dotyczących erotycznych elementów relacji terapeutycznej. 52 WYSTĄPIENIE 4 Psychodynamiczna praca z trudnościami seksualnymi pojawiającymi się w późnej dorosłości Anna Kata-Christophe Psychodynamiczna praca z trudnościami seksualnymi pojawiającymi się w późnej dorosłości oparta jest przede wszystkim na probie zrozumienia przejawów zachowań seskualnyh w starszym wieku. Seksualnośc w późnej dorosłości jest procesem psychiczno-cielesnym, który opiera się na wcześniejszych fazach rozwoju psychoseksualnego, tymczasem przejawy seksualnosci zależą od stanu psychofizycznego jak i od kultury w jakiej żyje osoba starsza. Inaczej mówiąc, jesli spróbujemy pojmowac seksualność osoby starszej jako integracje aspektu fizycznego, emocjonalnego, intelektualnego i społecznego dającego poczucie spełnienia, satysfakcji i bliskości w relacji z drugą osobą, to trudnosci seksualne mogą byc widziane jako brak równowagi pomiędzy tymi aspektami, lub brak jednego z aspektów, a nawet ich dezintegracja. „Spojrzenie i dotyk” jako ważne elementy psychodynamicznej pracy z osobami w póżnej dorosłości z trudnościami seksualnymi. 53 13. SYMPOZJUM. Neurobrazowanie i potencjały wywołane w psychiatrii i psychologii klinicznej. Prowadzenie: Paweł Holas WPROWADZENIE Paweł Holas Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Wraz z postępem technologicznym i coraz bardziej zaawansowanymi metodami badania mózgu wzrasta w ostatnich dwóch dekadach znaczenie i powiązanie poznawczej neuronauki z psychologią kliniczną oraz psychiatrią. Wraz z postępem wiedzy dotyczącej mózgowych korelatów i mechanizmów związanych z procesami psychopatologicznymi i zaburzeniami psychicznymi rosną również nowe wyzwania, obszary niewiedzy i problemy badawcze. Celem niniejszej sesji jest zaprezentowanie wyników badań z użyciem nauroobrazowania oraz potencjałów wywołanych wykonywanych przez polskich badaczy w szerokim spektrum problemów klinicznych, obejmującym: zaburzenia lękowe o charakterze fobii (proste i społeczne), schizofrenię, uzależnienia (przegląd badań), oraz procesy podstawowe powiązane z psychopatologią (prokrastynacja). WYSTĄPIENIE 1 Neuronalne korelaty tendencyjności uwagi na bodźce zagrażające w fobii społecznej Paweł Holas Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Łukasz Żurawski IBD PAN im. M. Nenckiego w Warszawie Zaburzenie lęku społecznego (dawna fobia społeczna), to najczęstsze zaburzenie lękowe, manifestujące się przeżywaniem lęku przed upokorzeniem lub zawstydzeniem w sytuacjach społecznych i związanego z tym unikania. Teorie poznawcze zakładają, że występowanie i podtrzymywanie zaburzeń lękowych w tym fobii społecznej jest związane z tendencyjnościami w przetwarzaniu bodźców emocjonalnych. W lęku społecznym postuluje się, w szczególności tendencyjności uwagi o charakterze nadmiernej czujności (selektywności) systemu uwagowego na sygnały zagrożenia, w tym zwłaszcza twarze wyrażające: złość, lęk i pogardę. Koncepcje neuropoznawcze zakładają, że za automatyzm tendencyjnego kierowania uwagi w kierunku sygnałów zagrożenia odpowiedzialne są ciała migdałowate (amygdala). Jak do tej pory, niewiele wiadomo wszakże, na temat neuronalnych mechanizmów nadmiernej czujności wobec bodźców lękogennych prezentowanych w bardzo krótkich, subliminalnych (przeświadomych) czasach. Celem prezentowanego badania była ewaluacja występowania tendencyjności orientowania uwagi przy przedświadomym prezentowaniu maskowanej twarzy wyrażającej złość u osób z fobią społeczną w porównaniu do osób zdrowych oraz sprawdzenie czy tendencyjności uwagi są związane ze wzmożoną aktywnością ciał migdałowatych. 18 (K=9) pacjentów z SAD oraz 18 osób zdrowych (K=8) dobranych metodą par wykonało zmodyfikowane zadanie na lokalizację punktu (dot-probe) z maskowanymi wstecznie twarzami wyrażającymi złość podczas funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI). Diagnozę weryfikowano ustrukturyzowanym wywiadem psychiatrycznym (MINI) oraz nasileniem lęku społecznego (LSAS). Stwierdzono szybszą detekcję twarzy wyrażających złość w obu 54 badanych grupach, a tendencyjności te występowały jedynie kiedy twarz zła była prezentowana w prawym polu widzenia. Wyniki fMRI pokazały, że wiązało się to ze wzmożoną aktywnością prawego amygdala. U osób z fobią społeczną dodatkowo zaobserwowano większą niż u osób zdrowych aktywność amygdala podczas przetwarzania wszystkich rodzajów par twarzy. Wyniki badania potwierdzają hipotezę o tendencyjnościach uwagi wobec twarzy lękogennych (wyrażających złość) prezentowanych przedświadomie, niezależnie od różnic indywidualnych w zakresie lęku społecznego, a także wskazują na wzmożoną aktywność ciał migdałowatych osób z zaburzeniem lęku społecznego wobec twarzy zarówno związanych z zagrożeniem, jak i neutralnych. WYSTĄPIENIE 2 Neuronalne mechanizmy procesów uwagowych w fobiach specyficznych i ich rola w procesie psychotrerapii Jarosław Michałowski Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Dawid Droździel Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Jacek Matuszewski Pracownia Obrazowania Mózgu Instytut Biologii Doświadczalnej PAN im. M. Nenckiego Wojciech Koziejowski Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Andrzej Rynkiewicz Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Katarzyna Jednoróg Zakład Psychofizjologii Instytut Biologii Doświadczalnej PAN im. M. Nenckiego Artur Marchewka Pracownia Obrazowania Mózgu Instytut Biologii Doświadczalnej PAN im. M. Nenckiego Wyższy poziom czujności oraz selektywne przetwarzanie bodźców lękowych zwiększają ryzyko powstawania, generalizacji i utrzymywania się lęku fobicznego. Dokładne zbadanie relacji między różnymi rodzajami fobii a wyżej wymienionymi procesami służy udoskonaleniu sposobów zapobiegania i leczenia tego rodzaju zaburzeń. W prezentowanych badaniach zastosowaliśmy metodę symultanicznej rejestracji EEG, funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) i częstości akcji serca w celu określenia neuronalnych aspektów przetwarzania bodźców zagrażających u osób z arachnofobią (lęk przed pająkami) oraz osób z hematofobią (lęk przed krwią i iniekcją). Spodziewaliśmy się, iż grupę arachnofobików charakteryzować będzie podwyższony poziom czujności (podwyższona amplituda P100) oraz efekt selektywnego przetwarzania zdjęć pająków (podwyższona amplituda P300), współwystępujący z wyższą aktywnością kory wzrokowej i kory obręczy oraz ciała migdałowatego i wyspy. Podobne efekty spodziewaliśmy się zaobserwować w grupie osób z hematofobią, z zastrzeżeniem mniejszej aktywności ośrodków podkorowych na rzecz większej odpowiedzi obszarów czołowych. W badaniu uczestniczyli mężczyźni i kobiety w wieku 1835 lat z arachnofobią (N=12), hematofobią (N=12) i 13 osób kontrolnych. Osobom badanym prezentowano serię zdjęć przedstawiających pająki i serię zdjęć pokazujących krew/iniekcję. 55 W każdej z tych serii pomiędzy zdjęciami fobicznymi pokazywane były zdjęcia neutralne. Ponadto osoby badane oglądały serię zdjęć w skład których wchodziły tylko zdjęcia neutralne. Wyniki badania potwierdziły hipotezy dotyczące podwyższonego poziomu czujności i selektywnej uwagi w obu grupach fobików oraz wykazały podwyższoną aktywność kory wzrokowej i wyspy oraz podkorowych ośrodków lęku w arachnofobii a w grupie hematofobików jedynie podwyższoną aktywność kory wzrokowej i struktur czołowych. Ponadto zaobserwowaliśmy wzrost częstości akcji serca w odpowiedzi na zdjęcia pająków, który był skorelowany z aktywnością struktur podkorowych oraz spadek częstości akcji serca w odpowiedzi na zdjęcia przedstawiające krew/iniekcję, który był skorelowany ze wzrostem aktywności struktur czołowych. Wymienione efekty sugerują, iż arachnofobicy i hematofobicy różnią się między sobą w zakresie wzorca przetwarzania bodźców zagrażających, tj. u hematofobików zdjęcia fobiczne angażują struktury czołowe, które hamują aktywność struktur podkorowych/symptomy pobudzenia podczas gdy u arachnofobików mechanizm ten nie występuje lub połączenia zstępujące z kory czołowej do ośrodków podkorowych są nieskuteczne w swojej funkcji hamującej. Opisane efekty mają swoje implikacje praktyczne, które zostaną omówione. WYSTĄPIENIE 3 Czy ryzyko kary zaburza kontrolę poznawczą u osób z tendencją do odwlekania? – badanie fMRI w paradygmacie go/no-go z karami finansowymi Marek Wypych Pracownia Obrazowania Mózgu, Centrum Neurobiologii, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN Jarosław Michałowski Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Dawid Droździel Pracownia Obrazowania Mózgu, Centrum Neurobiologii, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN Magda Bania Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Michał Szczepanik Pracownia Obrazowania Mózgu, Centrum Neurobiologii, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN Artur Marchewka Pracownia Obrazowania Mózgu, Centrum Neurobiologii, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN Prokrastynacja, to zaburzenie samoregulacji polegające na odwlekaniu niektórych czynności, pomimo świadomości, że takie zachowanie prowadzić będzie do dyskomfortu. Tendencję do odwlekania traktować można jako cechę (np. Steel, 2007) i szacuje się, że problem ten dotyczy 15-20% populacji (za Steel, 2007). Odkładanie zadań prowadzi do znaczącego obniżenia poziomu ich wykonania (np. Ariely i Wertenbroch, 2002) i rzutuje na satysfakcję z osiągnięć oraz jakość życia (za Steel, 2007), stąd coraz większe zainteresowanie badaczy tym tematem. Prokrastynacja jest silnie związana z impulsywnością (np. Gustavson i in., 2014, przegląd w Steel, 2007), i trudnościami w regulacji emocji (Pychyl i Sirois, 2016). W celu porównania neuronalnych mechanizmów kontroli impulsów u osób bez i z tendencją do odwlekania 56 wykonano badanie z zadaniem go/no-go w czasie skanowania funkcjonalnego w skanerze rezonansu magnetycznego. Dodatkowo, aby zbadać wpływ czynników emocjonalnych na procesy poznawcze zadanie przeprowadzone zostało w trzech warunkach: neutralnym, z nagrodami finansowymi za poprawne wykonanie, oraz karami finansowymi za błędy. Zaobserwowano m.in. zmniejszoną aktywność przedniego zakrętu obręczy oraz lewej wyspy w nieudanych próbach hamowania w grupie osób z tendencją do odwlekania. Ponadto, w warunku z karaniem za błędy, aktywność prawej grzbietowo-bocznej kory przedczołowej była wyższa w grupie kontrolnej. Otrzymane wyniki sugerują, że prokrastynacja związana jest z upośledzonym przetwarzaniem informacji o błędach w kontroli impulsów, co może przekładać się na trudności w z korygowaniem niepożądanych zachowań. Wyniki sugerują też, że osoby z tendencją do odwlekania mogą mieć trudności z kontrolą w wymagających tego sytuacjach, zwłaszcza jeśli sytuacje te wzbudzają negatywne emocje (np. ryzyko kary związanej z niepowodzeniem). [Badania finansowano z grantu Narodowego Centrum Nauki nr 2014/13/D/HS6/03015] WYSTĄPIENIE 4 Interakcja emocji i procesów poznawczych u pacjentów chorych na schizofrenię badania ERP Łukasz Okruszek Instytut Psychologii PAN Szereg badań z zakresu neuronauki poznawczej wykazał, iż systemy neuronalne powiązane z emocjami oraz procesami poznawczymi łączy silna współzależność i żadne złożone działanie człowieka nie może być traktowane jako czysto „poznawcze” czy „emocjonalne” (Pessoa, 2008). Jednocześnie, badania dotyczące funkcjonowania pacjentów chorych na schizofrenię, chorobę w której obserwowane są zarówno deficyty poznawcze jak i emocjonalne, w małym stopniu brały pod uwagę silną współzależność obu systemów (Anticevic i Corlett, 2012). Niniejszy projekt miał na celu analizę neurofizjologicznych i behawioralnych korelatów interakcji emocji i procesów poznawczych u pacjentów chorych na schizofrenię. W ramach projektu przeprowadzono cykl badań opierających się na bodźcach afektywnych z baterii Nencki Affective Picture System (Marchewka i in., 2014), w których udział wzięło łącznie 62 pacjentów chorych na schizofrenię oraz 62 dobrane demograficznie osoby zdrowe. Kolejne badania dotyczyły: i/ automatycznej alokacji uwagi w ramach przetwarzania bodźców afektywnych, ii/ procesów związanych z automatyczną kontrolą wykonawczą, która aktywowana jest w sytuacji, gdy wykonanie zadania poznawczego zagrożone jest przez prezentację dystraktorów emocjonalnych, iii/ wolicjonalną kontrolą wykonawczą w odniesieniu do materiału afektywnego. Analiza zgromadzonych wyników behawioralnych i ERP wykazała, iż: a/ niezależnie od kontekstu, w jakim prezentowane są bodźce afektywne, u pacjentów obserwowane mogą być podobne procesy związane z automatycznym ich przetwarzaniem co u osób zdrowych; b/ istotnym problemem osób chorych na schizofrenię w zakresie funkcjonowania w kompleksowych sytuacjach, które wymagają zarówno przetwarzania poznawczego jak i emocjonalnego, może być dysfunkcja procesów kontroli wykonawczej niezbędnej do odpowiedzi na wymagania sytuacji; c/ próby kompensacji powyższego deficytu wiązać mogą się ze zwiększonym zaangażowaniem w zadania o minimalnych wymaganiach poznawczych. 57 WYSTĄPIENIE 5 Różnorodność obrazu uzależnień. Wgląd z perspektywy neuronauki Mateusz Gola Instytut Psychologii PAN / University of California, San Diego Uzależnienia od substancji oraz zachowań są problemem, który dotyka około 9% populacji. Stanowią przyczynę dramatu wielu osób i ich bliskich, a koszty związanych z nimi konsekwencji sięgają setek miliardów dolarów rocznie. Brak znaczących przełomów w obszarze terapii uzależnień świadczy o tym, że wciąż nie rozumiemy w pełni ich natury i mechanizmów. W ciągu ostatniej dekady w lepszym zrozumieniu mechanizmów uzależnień uczestniczy neuronauka. Podczas wystąpienia przedstawię najważniejsze wyniki prac (naszych własnych oraz innych zespołów badawczych) rzucających nowe światło na uzależnienia i sugerujących, że są to zaburzenia o heterogennych mechanizmach mimo bardzo podobnych symptomów. Pokażę, ja interakcje różnych systemów w mózgu mogą prowadzić do utraty kontroli nad zachowaniem. Pokażę również, jak różne mechanizmy neuronalne tworzą odmienne obrazy kliniczne uzależnienia i opowiem o przyszłych perspektywach terapeutycznych uwzględniających to zróżnicowanie. 58 14. SYMPOZJUM. Zastosowanie krótkoterminowej psychoterapii psychoanalitycznej w pracy z rodziną w stanie depresji i żałobie po utracie matki i żony. Prowadzenie: Wojciech Hańbowski WPROWADZENIE Jarosław Groth Instytut Psychologii UAM Sympozjum poświęcono przykładowi zintegrowanej opieki terapeutycznej w ramach pracy Poradni przy Instytucie Studiów Psychoanalitycznych im. Hanny Segal. Przedstawiony zostanie przebieg psychoterapii prowadzonej oddzielnie z ojcem i dwojgiem dzieci po śmierci matki z powodu choroby nowotworowej. Zaprezentowany materiał kliniczny opisuje sesje, podczas których stany depresyjne przechodziły w żałobę uwalniając stopniowo siły i zainteresowania życiowe. Kilkumiesięczna praca psychoterapeutyczna w dużym stopniu pomogła rodzinie odzyskać stabilizację i funkcje rozwojowe. WYSTĄPIENIE 1 Wprowadzenie: Opieka terapeutyczna w ramach pracy Poradni przy Instytucie Studiów Psychoanalitycznych im. Hanny Segal Wojciech Hańbowski Instytut Studiów Psychoanalitycznych im. Hanny Segal Małgorzata Bajor Instytut Studiów Psychoanalitycznych im. Hanny Segal Zespół Poradni przy Instytucie Studiów Psychoanalitycznych im.Hanny Segal koncentruje się na krótkoterminowych interwencjach, które zmierzają do przywrócenia utraconych w wyniku traumy integrujących funkcji umysłu. Wystąpienie przedstawia przebieg psychoterapii prowadzonej oddzielnie z ojcem i dwojgiem dzieci po śmierci matki z powodu choroby nowotworowej. Materiał kliniczny opisuje sesje podczas, których stany depresyjne przechodziły w żałobę uwalniając stopniowo siły i zainteresowania życiowe. Kilkumiesięczna praca psychoterapeutyczna w dużym stopniu pomogła rodzinie odzyskać stabilizację i funkcje rozwojowe. Zastosowanie krótkoterminowej psychoterapii psychoanalitycznej w pracy z rodziną w stanie depresji i żałobie po utracie matki i żony. WYSTĄPIENIE 2 Praca z małym dzieckiem w stanie depresji i żałoby po utracie matki Magdalena Fronczewska Prezentacja przykładowej zintegrowanej opieki terapeutycznej w ramach pracy Poradni przy Instytucie Studiów Psychoanalitycznych im. Hanny Segal. Przedstawiony zostanie zarys psychoterapii prowadzonej oddzielnie z ojcem i każdym z dwójki dzieci, po śmierci matki z powodu choroby nowotworowej. Zaprezentowany materiał kliniczny ilustruje przechodzenie stanów depresyjnych w żałobę, uwalniające stopniowo siły i zainteresowania życiowe. 59 Prezentacja koncentruje się głównie wokół procesu konsultacyjnego 6 – letniej pacjentki. Badanie „tu i teraz” w gabinecie oraz analiza kontaktu pacjentka-psychoterapeutka, czyli procesu przeniesieniowo-przeciwprzeniesieniowego, pozwalają adresować wewnętrzne konflikty dziewczynki, inicjując proces żałoby po utracie matki. WYSTĄPIENIE 3 Prezentacja kliniczna Dorota Gumienna Instytut Studiów Psychoanalitycznych im. Hanny Segal Referat przedstawia dynamikę przeniesienia i przeciwprzeniesienia w procesie psychoterapii indywidualnej oraz jej kończenia w pracy z pacjentem po traumie związanej z utratą. Obejmuje proces podejmowania prób opracowania przez pacjenta żałoby po śmierci żony i stopniowego zmniejszania się poczucia lojalności wobec zmarłego obiektu, a tym samym odzyskiwania możliwości rozwojowych pacjenta. WYSTĄPIENIE 4 Prezentacja kliniczna Paulina Lelujka Wystąpienie poświęcone jest pracy z 10-letnim chłopcem po śmierci matki. Autorka skoncentruje się na tym, co działo się w umyśle chłopca i w procesie terapeutycznym podczas trzech konsultacji, a co miało istotne znaczenie dla przepracowania żałoby i odzyskiwania równowagi przez chłopca. 60 15. SYMPOZJUM. Integracja praktyki z teorią w neuropsychologii rozwojowej - różni pacjenci, różne potrzeby. Prowadzenie: Ewa Mojs, Maia Kubiak WPROWADZENIE Ewa Mojs UMP, Zakład Psychologii Klinicznej Maia Kubiak UMP, Zakład Psychologii Klinicznej Neuropsychologia kliniczna jest interdyscyplinarną nauką o neurobiologicznych podstawach funkcjonowania człowieka w warunkach normy i patologii (Kądzielawa,2000). Przedmiotem badania jest analiza związków pomiędzy obserwowalnym zachowaniem a strukturą i funkcjonowaniem mózgu u dzieci chorych przewlekle. Ocena neuropsychologiczna dostarcza informacji o poziomie funkcjonowania badanego dziecka w stosunku do oczekiwanych norm rozwojowych, jak również o intrapsychicznych różnicach w zakresie rozwoju poszczególnych funkcji poznawczych, emocji oraz funkcjonowania społecznego. Funkcje poznawcze, jako czynność układu nerwowego, odpowiedzialne są za odbiór, przetwarzanie i przechowywanie informacji. Mają one złożony, hierarchicznie zorganizowany charakter. W neuropsychologicznych koncepcjach rozwoju człowieka istnieje przekonanie, że to, w jaki sposób zostaną one ukształtowane we wczesnym okresie rozwojowym wpływa na sposób ich regulowania w okresie dojrzewania i dorosłości. Systemy motoryczne i sensoryczne (wzrokowe, słuchowe, czuciowe), jako specyficzne modalnie, rozwijają się według zdeterminowanych genetycznie etapów, ale czynnikiem modulującym ten rozwój są także czynniki zewnętrzne – środowiskowe, jak również oddziaływania wychowawcze i specyficzna aktywność własna. Funkcjami poznawczymi nazywa się te czynności psychiczne, które służą człowiekowi w: uzyskaniu orientacji w otoczeniu, zdobyciu informacji o sobie samym oraz o swoim organizmie, analizowaniu sytuacji, formułowaniu wniosków, podejmowaniu właściwych decyzji i działaniu. Dlatego wszelkie trudności z nimi związane mogą generować szereg trudności w funkcjonowaniu społecznym, emocjonalnym i somatycznym. Istotą badania staje się tu szczegółowa analiza rozwoju konkretnych procesów poznawczych. Analiza taka pozwala na porównanie uzyskanego wyniku z rozkładem normalnym, i jednocześnie umożliwia wyznaczenie profilu funkcjonowania poznawczego, który może być charakterystyczny dla dzieci i młodzieży chorującej przewlekle, charakterystyczne dla określonych grup klinicznych czy typów zaburzeń. WYSTĄPIENIE 1 Diagnostyka różnicowa w diagnozie neuropsychologicznej Izabela Kaczmarek Ewelina Kucharska Podstawowym zadaniem psychologa w pediatrycznym oddziale neurologicznym jest odpowiedź na pytanie: czy i w jakim stopniu niepokojące zachowania wykraczają poza przyjęte wzorce i normy kulturowe. Przeprowadzenie takiej oceny musi uwzględniać wiele czynników, 61 w tym przede wszystkim: wiek pacjenta, moment w rozwoju, w którym pojawił się problem, wcześniejsze doświadczenia i przebieg linii rozwojowej dziecka, czynniki środowiskowe oraz kulturowe. Ze względu na liczne i czasem złożone przyczyny ludzkiego zachowania, o wiele trudniejszym zadaniem, ze jest poszukiwanie psychologicznych patomechanizmów warunkujących zachowanie, w przypadku, gdy nie odnajduje się medycznego podłoża nieprawidłowości. Celem diagnozy różnicowej jest badanie udziału czynników psychologicznych (np. emocjonalnych) w powstawaniu schorzeń i/lub czynników psychologicznych towarzyszących objawom somatycznym oraz określenie, czy mają one charakter pierwotny czy wtórny do prezentowanego stanu somatycznego dziecka. W przypadku pacjentów pediatrycznych poszukiwanie psychologicznych przyczyn nieprawidłowości w zachowaniu często dotyczy poruszania się w obszarze wiedzy z innych obszarów niż psychologia rozwojowa. Ilustracją do powyższych zagadnień będzie studium przypadku, w tym dynamika procesu diagnostycznego z jej nagłymi zwrotami akcji. WYSTĄPIENIE 2 Deficyty przetwarzania sensorycznego w FASD Iwona Palicka Pacjenci z zaburzeniami z FASD (Spektrum Wrodzonych Poalkoholowych Zaburzeń Rozwojowych) stanowią trudne diagnostycznie wyzwanie ze względu na heterogenność objawów związanych z uszkodzeniami strukturalnymi oraz funkcjonalnymi mózgu. Rozwój psychoruchowy dzieci z FASD jest zwykle opóźniony, z następową niepełnosprawnością intelektualną stopnia lekkiego lub nawet umiarkowanego. Rozwój umysłowy może być również prawidłowy (od pogranicza normy do inteligencji przeciętnej dla populacji), jednakże osoby te doświadczają wielu problemów edukacyjnych, społecznych i zdrowotnych. U dzieci najczęściej obserwuje się trudności szkolne i zaburzenia zachowania, które występują często pomimo prawidłowego poziomu intelektualnego. Wielu specjalistów nie docenia jednakże wagi trudności występujących u dzieci z FASD, a często nawet im zaprzecza, uznając je przejaw prostego nieharmonijnego rozwoju bądź zaniedbań społecznych. Małgorzata Klecka, uznana w Polsce specjalistka diagnostyki i terapii osób z FAS oraz propagator wiedzy na temat FAS podkreśla w swoich publikacjach, iż należy pamiętać o tym, że osoba z FASD ma dysfunkcję ośrodkowego układu nerwowego manifestującą się z różnym nasileniem, w wielu obszarach, takich jak: Integracja sensomotoryczna (deficyty przetwarzania sensorycznego w podstawowych systemach sensorycznych: przedsionkowym, dotykowym i proprioceptywnym oraz w obszarach zmysłów zależnych: wzroku, słuchu, węchu, smaku; Planowanie/Umiejętności organizacyjne; Myślenie abstrakcyjne/Zdolność osądzania; Pamięć/Uczenie się/Przetwarzanie informacji; Orientacja w przestrzeni i pamięć przestrzenna; Umiejętności społeczne i zachowania przystosowawcze; Kontrola czynności motorycznych/Praksja oralna; Regulacja zachowania; Mowa i komunikacja. W tym referacie przedstawiony zostanie obszar deficytów przetwarzania sensorycznego u dzieci z FASD. 62 WYSTĄPIENIE 3 Procesy poznawcze u dzieci z niskorosłością Katarzyna Wiecheć UMP Zakład Psychologii Klinicznej Maia Kubiak UMP Zakład Psychologii Klinicznej Ewa Mojs UMP Zakład Psychologii Klinicznej Choroby przewlekłe są przyczyną wielu trudności rozwojowych u dzieci. Często niosą za sobą konsekwencje nie tylko natury czysto fizycznej ale znajdują swoje odzwierciedlenie w relacjach społecznych, stanie psychicznym oraz sukcesach szkolnych. Niektóre z chorób mogą również oddziaływać na procesy poznawcze i pogorszać ich funkcjonowanie. Aktualnie prowadzone badanie dotyczy dzieci ze zdiagnozowaną niskorosłością. Celem jest zbadanie szerokiego kontekstu rozwoju takich osób a także sprawdzenie wpływu terapii hormonem wzrostu na procesy poznawcze u dzieci. W badaniu wzięły udział dzieci, które zostały włączone do leczenia hormonem wzrostu i zostały przebadane testem inteligencji Wechslera. W wystąpieniu zostaną zaprezentowane wstępne wyniki i wnioski uzyskane na podstawie badania. WYSTĄPIENIE 4 Analiza funkcjonowania poznawczego dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 (T1D) w kontekście wyrównania glikemicznego Maia Kubiak UMP Zakład Psychologii Klinicznej Ewa Mojs UMP Zakład Psychologii Klinicznej Rafał W. Wójciak UMP Zakład Psychologii Klinicznej Celem pracy jest analiza funkcjonowania poznawczego dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 (T1D) w kontekście wyrównania glikemicznego. Przebadano 68 dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1, w wieku 6-17 lat. Pacjentów chorujących podzielono na trzy grupy w zależności od poziomu hemoglobin glikowanej (HbA1c) 1. dobre wyrównanie między HbA1c ≤ 6,0 - 7,5%; 2. średnie HbA1c między 7,6-8,5% i 3. złe HbA1c powyżej 8,6%. Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano istotny wpływ wyrównania glikemicznego na niższe wyniki w zakresie ogólnego poziomu funkcjonowania w zakresie Inteligencji werbalnej oraz obniżenie wyników w podtestach: Wiadomości, Słownik, Rozumienie, Powtarzanie cyfr oraz Wzory z klocków. Wyniki tego badania pokazują, że dzieci z cukrzycą typu 1 mogą borykać się z trudnościami w zakresie funkcjonowania poznawczego wynikające z wysokich wyników HbA1c. Skutki obniżenia funkcji poznawczych na te osoby, mogą wpływać na samokontrolę cukrzycy, większe wykorzystanie służby zdrowia, oraz potencjalną niepełnosprawność w przyszłości. Potrzebne są dalsze badania z większymi rozmiarami próbek i szerszym zakresem wieku w momencie rozpoznania, aby poprawić wiedzę na temat rozwoju i progresji związanych z zaburzeniami poznawczymi w T1D. 63 WYSTĄPIENIE 5 Terapia słuchowa prowadzona metodą Tomatisa – wsparcie dla osób z zaburzeniami przetwarzania słuchowego Anna Sudoł Terapia słuchowa prowadzona metodą Tomatisa – wsparcie dla osób z zaburzeniami przetwarzania słuchowego (ang. ADP – auditory processing disorder). W teorii i praktyce – między innymi: autyzm, ADHD, Zespół Aspergera, Zespół Downa, dysleksja, opóźniony rozwój mowy. Omówienie raportu z badań „Wyrównywanie szans – podnoszenie kompetencji dzieci z deficytami” (Nr IS-2/24) realizowanym w ramach programu Innowacje Społeczne, współfinansowanym przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w Warszawie. Trening słuchowy metodą Tomatisa jest formą terapii integracji funkcji słuchowych i stanowi dobrą bazę do pracy logopedycznej, pedagogicznej, psychologicznej. Zajmuje się problemami komunikacyjnymi, które często są powiązane ze zdolnościami percepcji słuchowej. Terapie słuchowe, w tym metoda Tomatisa mają na celu przede wszystkim likwidację nadwrażliwości słuchowej i poprawę jakości uwagi słuchowej. Terapia oparta jest na teorii francuskiego otolaryngologa i psychologa - prof. Tomatisa, że człowiek jest w stanie wydać z siebie tylko te dźwięki, które są w prawidłowy sposób przetwarzane przez ucho. Jeśli dźwięk jest odbierany i przetwarzany niewłaściwie (np. w związku z nadwrażliwością słuchową lub słabą koncentracją uwagi słuchowej), to dźwięków tych nie ma w głosie- bez dobrych wzorców słuchowych nie jesteśmy w stanie ,,wyprodukować" dobrych dźwięków. Metodą Tomatisa jest powszechnie i z dobrymi wynikami stosowana jako terapia wspomagająca w wielu krajach (Francja, Belgia, Kanada, USA). 64 16. SESJA. Zmaganie się z traumą u dorosłych. Prowadzenie: Aleksandra Jasielska, Michał Ziarko WYSTĄPIENIE 1 „Odrodzić się jak Feniks z popiołów”, czyli pozytywne skutki negatywnych wydarzeń. Wzrost potraumatyczny - przegląd badań Anna Brandt Uniwersytet Śląski W ostatnich latach coraz więcej badaczy kieruje swą uwagę w stronę pozytywnych zmian pojawiających się w życiu jednostki pod wpływem doświadczania wydarzeń o charakterze traumatycznym. Rozumienie sytuacji traumatycznych, określanych jako wstrząsowych, początkowo dotyczyło katastrof, klęsk żywiołowych, tortur, a obecnie jest rozszerzone także na różnego rodzaju trudne epizody, poddające w dyskusje dotychczasowe przekonania o świecie, takie jak choroba, czy utrata ważnej relacji. Do tej pory eksplorowano głównie negatywne skutki doznanego urazu, tj. poczucie odrętwienia, zagubienia, szoku, czy wycofania W ostatnich dwóch dekadach większe zainteresowanie klinicystów budzą jednak pozytywne zmiany pourazowe, które są wynikiem nie tyle samego oddziaływania traumy, o ile twórczego procesu radzenia sobie z jej skutkami. Następuje tu więc proces akomodacji, którego skutkiem jest powstanie nowych schematów, uwzględniających bardziej pozytywne założenia dotyczące otaczającej rzeczywistości. Celem wystąpienia jest prześledzenie występowania zjawiska wzrostu potraumatycznego oraz jego specyfiki w wybranych grupach klinicznych (również wśród dzieci i młodzieży), a także, przyjrzenie się strategiom, jakie stosują, by zaadoptować się do nowej rzeczywistości. Przywołane zostaną badania zarówno polskie, jak i zagraniczne, a także poruszone zostaną kwestie kontrowersyjne, które powstały wokół zagadnienia rozwoju po urazie. WYSTĄPIENIE 2 Negatywne i pozytywne skutki traumy związanej z zakażeniem się wirusem HIV – rola ruminacji i strategii radzenia sobie ze stresem Nina Ogińska-Bulik Zakład Psychologii Zdrowia Instytut Psychologii UŁ Magdalena Kobylarczyk Zakład Psychologii Zdrowia Instytut Psychologii UŁ Celem podjętych badań było ustalenie roli ruminacji i strategii radzenia sobie ze stresem w występowaniu negatywnych (PTSD) i pozytywnych następstw traumy (potraumatyczny wzrost), wynikającej z zakażenia się wirusem upośledzenia odporności (HIV). Materiał i metoda: Analizie poddano wyniki 64 osób (39 mężczyzn i 25 kobiet), które wskazały, że diagnoza HIV była dla nich wydarzeniem traumatycznym. Wiek badanych mieścił się w zakresie 20-58 lat (M=38,2; SD=9,16). W badaniach wykorzystano Skalę Wpływu Zdarzeń, Inwentarz Potraumatycznego Rozwoju, Inwentarz Ruminacji o Negatywnym Zdarzeniu oraz 65 Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem – Mini-Cope. Wyniki: Obydwa rodzaje ruminacji (natrętne i refleksyjne) okazały się silnie pozytywnie skorelowane z objawami stresu pourazowego, nie wiązały się natomiast ze wzrostem po traumie. Przeprowadzona analiza ścieżek wskazała, że ruminacje natrętne wpływają na nasilenie PTSD. bezpośrednio, ale także pośrednio poprzez preferowanie strategii radzenia sobie, jaką jest akceptacja, która z kolei obniża poziom PTSD. Natomiast ruminacje refleksyjne wpływają na wybór strategii, jaką jest zwrot ku religii, która zwiększa objawy PTSD. Takie strategie radzenia sobie, jak poszukiwanie emocjonalnego wsparcia i aktywne radzenie sobie pełnią pośredniczącą rolę między ruminacjami a występowaniem pozytywnych zmian potraumatycznych. Wnioski: W badanej grupie osób zakażonych wirusem HIV większe znaczenie w występowaniu negatywnych następstw doświadczonej traumy należy przypisać ruminacjom, natomiast pozytywnych – strategiom radzenia sobie. WYSTĄPIENIE 3 Psychospołeczne uwarunkowania potraumatycznego wzrostu wśród osób zakażonych wirusem HIV – rezultaty badań podłużnych Marcin Rzeszutek Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Włodzimierz Oniszczenko Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Ewa Firląg-Burkacka Wojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie Celem badania było poszukiwanie uwarunkowań fenomenu potraumatycznego wzrostu wśród osób zakażonych wirusem HIV z wykorzystaniem strategii porównań podłużnych. Dokonano dwóch porównań analizowanych zmiennych z rocznym odstępem czasu (n1 = 110; n2 = 73). Analizowano takie predyktory potraumatycznego wzrostu wśród tej grupy chorych, jak wsparcie społeczne, strategie radzenia sobie ze stresem, prężność psychiczna przy jednoczesnej kontroli poziomu objawów potraumatycznych oraz zmiennych demograficznych. Metoda: W badaniu wykorzystano następujące narzędzia psychometryczne: Inwentarz Potraumatycznego Rozwoju (IPR), Berlińskie Skale Wsparcia Społecznego, Inwentarz Mini – COPE, Skala Pomiaru Prężności (SPP-25), Kwestionariusz PTSD – Wersja Czynnikowa. Wyniki: W ciągu rocznego odstępu czasu zaobserwowano zwiększenie poziomu potraumatycznego wzrostu wśród osób zakażonych wirusem HIV. Istotnymi predyktorami potraumatycznego wzrostu wśród tej grupy chorych były: wsparcie społeczne (wsparcie otrzymywane), strategie radzenia sobie ze stresem (zwrot ku religii), prężność psychiczna. Wsparcie otrzymywane oraz prężność psychiczna były pozytywnie, a zwrot ku religii jako strategia radzenia sobie ze stresem była negatywnie związana z nasileniem potraumatycznego wzrostu wśród osób badanych. Konkluzja: Istnieje potrzeba zwiększenia świadomości lekarzy oraz klinicystów na temat możliwości występowania zjawiska potraumatycznego wzrostu wśród osób zakażonych wirusem HIV. 66 WYSTĄPIENIE 4 Nadal razem czy osobno? Wpływ zdarzeń misyjnych o charakterze traumatycznym na relacje małżeńskie polskich weteranów Sylwia Szymańska Wojskowy Instytut Medyczny, Klinika Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii Sylwia Szyszko-Ginalska Wojskowy Instytut Medyczny, Klinika Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii Izabela Piecha Wydział Psychologii UW w Warszawie Udział polskich żołnierzy w misjach poza granicami kraju formalnie się zakończył, należy więc podsumowywać jaki wpływ miały one na życie psychiczne weterana. Przedstawione badanie wychodzi poza spektrum objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD), skierowując uwagę w kierunku rodzin weteranów i zastanawia się nad tym, jaki wpływ na relację małżeńską miał udział w misjach wojennych. Poprzez Teorię Powrotu do Domu zostanie przedstawione, że trudności adaptacyjne żołnierza wracającego z wojny do domu i do swoich bliskich, w ponownym odnalezieniu się do nowego wspólnego życia w malżeństwie, dotykają każdą ze stron. Badaniami objęto grupę 27 weteranów misji wojen w Iraku i Afganistanie oraz ich 28 partnerek (grupa eksperymentalna). Grupę kontrolną stanowiło 28 żołnierzy bez doświadczeń misyjnych wraz z partnerkami. Zastosowano skonstruowaną przez KP,SBiP WIM "Ankietę Zachowań Rodzinnych" zawierającą kluczowe pytania, wynikające z dziesięciu lat pracy terapeutycznej zespołu KP,SBiP z weteranami misji wojennych, poruszającą tematykę wpływu udziału w misjach wojennych na relację małżeńską, oraz Skalę Oceny Rodziny (Margasiński, 2013), Kwestionariusz Komunikacji Małżeńskiej (Kazimierczak i Plopa, 2008), PTSD Interview (Watson i in., 1991). W analizie statystycznej zastosowano testy nieparametryczne (test U Manna - Whitneya oraz rho- Spearmana). Wyniki badania kwestionariuszowego wskazują na to, że w związkach intymnych weteranów poziom elastyczności (p<0.01), oraz komunikacji (p<0,01) jest oceniany jako istotnie statystycznie mniej satysfakcjonujący niż w rodzinach żołnierzy nienarażonych na ekspozycję na stres bojowy. Na poziomie tendencji statystycznej (p=0,07) weterani jako mniej satysfakcjonującą oceniają spójność w rodzinie w porównaniu do żołnierzy bez doświadczeń misyjnych. W rodzinach weteranów wyższe wyniki we wskaźnikach mierzących elastyczność i spójność w rodzinie istotnie statystycznie (p< 0,001) korelowały dodatnio z takimi wymiarami komunikacji jak wsparcie i zaangażowanie oraz ujemnie z wymiarem deprecjacji. 67 WYSTĄPIENIE 5 Ofiary wypadków komunikacyjnych i ratownicy medyczni – objawy Zespołu Stresu Pourazowego Michał Ziarko Instytut Psychologii UAM Aleksandra Jasielska Instytut Psychologii UAM Stresory kategoryzuje się w oparciu o ich siłę, wyróżniając drobne uciążliwości dnia codziennego, krytyczne wydarzenia życiowe oraz wydarzenia traumatyczne. Te ostatnie mogą skutkować wystąpieniem zespołu stresu pourazowego. Jednym z wydarzeń traumatycznych jest wypadek komunikacyjny. Jest to wydarzenie tramutyczne o szczególnych właściwościach ponieważ może on oddziaływać zarówno na ofiary, jak i na osoby udzielające pomocy. Powstaje więc interesujący problem, jakie konsekwencje psychiczne u ofiar ma udział w wypadku samochodowym oraz w jakiej kondycji psychicznej są osoby udzielające pomocy, czyli ratownicy medyczni. Metody: W badanu wzięło udział 157 ratowników medycznych i 78 ofiar wypadków samochodowych. Badani wypełnili Zrewidowaną Skalę Wpływu Zdarzeń służącą do pomiaru zaburzeń po stresie traumatycznym. Wyniki: Objawy Zespołu Stresu Pourazowego odnotowano u 56,4% ofiar wypadków drogowych i 45,2% ratowników. Stwierdzono, że zarówno ratowników jak i ofiary wypadków charakteryzuje silniejsze natężenie objawów PTSD w porównaniu z populacją ogólną. Zaobserwowano wystąpienie silniejszych objawów zespołu stresu pourazowego w grupie ofiar wypadków komunikacyjnych. Ofiary charakteryzowały się również większym nasileniem intruzji i unikania. Nie stwierdzono różnic w zakresie pobudzenia. Dyskusja: Wyniki pokazują, że sytuacja traumatyczna jaką jest wypadek komunikacyjny ma konsekwencje psychiczne dla ponad połowy ofiar. Również blisko połowa ratowników medycznych, którzy są zaangażowani w działania pomocowe odczuwa objawy stresu pourazowego. Obraz zespołu stresu pourazowego u dwóch analizowanych grup jest jednak inny. Zaobserwowana różnica wynika prawdopodobnie z odmiennej oceny pierwotnej, sytuacji traumatycznej przez ofiary i pracowników służby ratowniczej. Dla ofiar sytuacja nosi cechy zagrożenia przez ratownika może być traktowana jako wyzwanie. 68 17. SESJA. Problemy diagnostyczne w opiniowaniu sądowym. Prowadzenie: Jolanta Kociuba WYSTĄPIENIE 1 Psychologiczne uwarunkowania adopcji - standardy opiniowania w sprawach o przysposobienie Justyna Trepka-Starosta Ośrodek Leczenia Nerwic i Zaburzeń Jedzenia "Dąbrówka" w Gliwicach Z uwagi na fakt, iż dobro dziecka jest w całym procesie przysposobienia czynnikiem najważniejszym, odpowiednie przygotowanie kandydatów na rodziców do adopcji może mieć kluczowe znaczenie dla jej powodzenia. Instytucjami które zajmują się procedurą adopcyjną są Ośrodki Adopcyjno – Wychowawcze. Stopień dokładności, szczegółowości i rzetelności badania przesłanek czynnej zdolności do przysposobienia dziecka nie jest jednakowy w poszczególnych Ośrodkach Adopcyjno – Opiekuńczych, ani w poszczególnych sprawach prowadzonych w danym Ośrodku. Zależy on od wielu różnych czynników obiektywnych i subiektywnych nawet przy założeniu, że wszystkie zaangażowane osoby działają w dobrej wierze i dokładają należytej staranności. Na podstawie analizy badań przeprowadzonych na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat można wyznaczyć te uwarunkowania, które wpływają na powodzenie lub niepowodzenie przeprowadzonej adopcji które leżą po stronie przysposabianego dziecka bądź wnioskodawców. W związku z powyższym niezbędne jest dokonanie dokładnej diagnozy zarówno dzieci jak i kandydatów na rodziców adopcyjnych. Niezbędne jest sprawne, rzetelne opiniowanie i postępowanie sądowe, przy nastawieniu na dobro konkretnego dziecka tak by w przyszłości ustrzec się sytuacji rozwiązania adopcji. Głównym celem przeprowadzonych badań było określenie procedury procesu kwalifikacyjnego podejmowanego wobec kandydatów na rodziców adopcyjnych oraz wskazanie zestawu metod diagnostycznych ze szczególnym uwzględnieniem analizy motywacji do podjęcia decyzji o adopcji, na podstawie których możliwym jest stworzenie psychologicznego profilu i określenie predyspozycji do pełnienia roli rodziców adopcyjnych. WYSTĄPIENIE 2 Sytuacja dziecka wykorzystywanego seksualnie w trakcie diagnozy sądowej prowadzonej w obecności podejrzanego Agnieszka Widera-Wysoczańska Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego Przeanalizowano 90 psychologicznych diagnoz sądowych (pochodzących z akt sądowych) dotyczących dzieci molestowanych seksualnie w wieku od 3 do 16 lat. We wszystkich analizowanych przypadkach osobami podejrzanymi/ oskarżonymi były osoby pełniące rolę ojca. Podejrzenie przemocy było zgłoszone przez matkę dziecka z jej własnej inicjatywy lub z inicjatywy instytucji (np. szkoła, przedszkole). Niemalże 98 % diagnoz sądowych dziecka odbywało się w obecności osoby wskazywanej przez dziecko, jako krzywdziciel seksualny. Przeanalizowano prezentowane w opiniach założenia teoretyczne tego postępowania diagnostycznego, sposób ich przeprowadzania oraz uzyskiwane efekty. Aby zbadać 69 mechanizmy występujące w trakcie diagnozy dziecka przeprowadzanej w obecności podejrzanego oraz jakie mogą one mieć wpływ na uzyskiwane efekty diagnostyczne rozważono zjawiska, które pojawiają się przed i po ujawnieniu przemocy oraz w trakcie trwania diagnozy. Dotyczyły one dynamiki przemocy seksualnej i czynników ryzyka w rodzinie kazirodczej; manipulacji stosowanych przez sprawców; stanów psychologicznych u dziecka; cech relacji między podejrzanym/ oskarżonym a matką dziecka oraz relacji matki z dzieckiem. Omówiona zostanie propozycja modelu diagnozy sądowej dziecka wykorzystywanego seksualnie, oparta na doświadczeniu osoby referującej jako biegłej przeprowadzającej diagnozy sądowe dziecka i jego rodziny. WYSTĄPIENIE 3 Wpływ zaburzeń psychicznych u nieletnich na popełniane czyny zabronione. Porównanie grup pacjentów hospitalizowanych w Krajowym Ośrodku Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie Katarzyna Biernacka Małgorzata Wałecka Krajowy Ośrodek Psychiatrii dla Nieletnich w Garwolinie, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Etiologia popełnianych czynów zabronionych uwarunkowana jest różnymi czynnikami takimi jak zaburzenia psychiczne, niewłaściwa diagnoza czy uwarunkowania środowiskowe. Cel: W badaniu porównano grupy pacjentów (nieletnich) ze zdiagnozowanymi różnymi zaburzeniami psychicznymi przebywających w Krajowym Ośrodku Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w latach 2005-2016, którzy popełnili poważne czyny zabronione w postaci zabójstwa lub próby popełnienia zabójstwa. Materiał i metoda: Do badania włączeni zostali pacjenci hospitalizowani lub poddani obserwacji sądowo-psychiatrycznej w Krajowym Ośrodku Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie. Wyniki: W badaniu porównano grupy pacjentów, u których rozpoznano całościowe zaburzenia rozwoju, zaburzenia depresyjne i lękowe, uszkodzenie centralnego układu nerwowego i cechy nieprawidłowo kształtującej się osobowości (w tym osobowości dyssocjalnej). Pacjenci uwzględnieni w analizie popełnili poważne czyny zabronione takie jak zabójstwo i próba zabójstwa. Wnioski: Wyniki analizy porównawczej wskazują na różnorodną etiologię rozpoznań klinicznych na popełniane czyny zabronione. 70 18. SESJA. Poczucie sensu życia i zadowolenia z życia w różnych problemach zdrowotnych. Prowadzenie: Marlena Kossakowska WYSTĄPIENIE 1 Celowe i uwarunkowane inicjatywą wzrostu osobistego poszukiwanie sensu w życiu a wzrost osobisty w chorobie przewlekłej. Rola funkcjonalnego obrazu choroby Marlena Kossakowska Uniwersytet SWPS Celem badania była empiryczna weryfikacja teoretycznego modelu własnego uzyskiwania wzrostu osobistego w chorobie przewlekłej uwzględniającego rolę dwóch moderatorów: inicjatywy wzrostu osobistego (Personal Growth Initiative, Robitschek, i in., 2012) oraz tendencji do tendencji do poszukiwania sensu w życiu (Meaninig in Life –Search, Steger i in., 2006). Założono, że oba moderatory zmieniają relację pomiędzy funkcjonalnym obrazem choroby (subiektywna ocena wpływu ciężkości choroby na życie) a wyborem strategii zaradczych, które w rezultacie prowadzą (lub nie) do uzyskiwania wzrostu osobistego w chorobie. Podstawą teoretyczną modelu była koncepcja zdroworozsądkowego modelu choroby Leventhala (Leventhal i in., 2003), relacyjnej koncepcji stresu Lazarusa i Folkman (1983) oraz modelu nadawanie sensu w chorobie (meaning- making; Park, 2011). Metoda. W badaniu uczestniczyło 188 osób chorych na stwardnienie rozsiane (SM). Chorzy wypełniani następujące kwestionariusze: Kwestionariusz Obrazu Choroby (Brief IPQ), Skala Inicjatywy Rozwoju Osobistego (PGIS), Kwestionariusz Sensu w Życiu (MLQ), Kwestionariusz COPE, oraz kwestionariusze do pomiaru wzrostu osobistego (użyto wskaźnik zagregowany wzrostu osobistego): Skala Samooceny Rosenberga i Emocji Pozytywnych, Kwestionariusz Silver Lining. Wyniki. Wykorzystano model moderowanej mediacji (nr 11 wg Hayesa, 2013) do weryfikacji modelu własnego, uzyskano potwierdzenie modelu: R²=0,12; F(2, 185)=12,64;p<0,0001. Badanie wykazało istotny związek moderowanej moderacji z wyborem strategii zaradczych (B=-0,02; 95% Cl [-0,029 do -0,002] wykorzystywanych w celu uzyskaniu wzrostu osobistego chorobie. Badanie ukazało mechanizm ultrawzmocnienia uzyskiwania wzrostu osobistego poprzez celowe i uwarunkowane inicjatywą wzrostu osobistego poszukiwanie sensu w życiu wśród chorych oceniających swoją chorobę jako ciężką. Wniosek. Wzrost osobisty w chorobie przewlekłej o ciężkim przebiegu jest ułatwiony dzięki celowej i uwarunkowanej inicjatywą wzrostu osobistego tendencji do poszukiwania sensu w życiu. WYSTĄPIENIE 2 Poczucie sensu życia osób chorych somatycznie Ewa Zasępa Akademia Pedagogiki Specjalnej Poczucie sensu życia to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Uznawane jest za metapotrzebę (Frankl, 1971, 2009, 2010). Poczucie, iż życie ma sens jest ważne dla każdego człowieka. Każdy optymalnie funkcjonujący człowiek pragnie nie tylko przeżyć swe życie dobrze i szczęśliwie, lecz także odnaleźć jego sens. Pragnie wyznawać i realizować wartości, które przyczynią się do zwiększenia lub odnalezienia poczucia sensu życia w różnych warunkach, w których się znalazł. Szczególnie ważne jest to w sytuacji trudnej dla człowieka, 71 jaką np. może być choroba. Frankl (2010) określając poczucie sensu życia wskazuje, iż dotyczy ono podstawowej i głębokiej, choć ogólnej motywacji osoby. Odzwierciedla ono najgłębszą ludzką tęsknotę do uwznioślenia swej egzystencji, do ukierunkowania życia ku wartościom. Jest związane z typowo ludzkim duchowym wymiarem istnienia. Celem przeprowadzonych badań była charakterystyka poczucia sensu życia osób chorych somatycznie. Zbadano 102 osoby chore: na cukrzycę (n=47), na niedoczynność tarczycy (n=25) oraz na nieswoiste zapalenie jelit (n=30). Jako grupę kontrolną dobrano osoby nie mające większych problemów zdrowotnych. Zastosowano Test Sensu Życia PIL Crumbaugha i Maholicka. Analizy ilościowe i jakościowe ukazują charakterystyczne różnice między grupami badanych osób pod względem nasilenia poczucia sensu życia. WYSTĄPIENIE 3 Potrzebujący winnego czy potrzebujący kontroli ? Związki między poznawczym obrazem choroby a zadowoleniem z życia u osób chorych na cukrzycę typu 2 w Polsce i w Niemczech- doniesienie wstępne Joanna Miniszewska Instytut Psychologii UŁ Joanna Twardowska Instytut Psychologii UŁ Cukrzyca jest jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności ludzi na świecie, jest też pierwszą chorobą niezakaźną uznaną przez ONZ za epidemię XXI. Sposób w jaki człowiek postrzega swoją chorobę a w konsekwencji dostosowuje się do niej zależy, między innymi, od przynależności do danego kręgu kulturowego. Celem prezentowanych badań było a) porównanie poziomu i struktury zadowolenie z życia osób chorych na cukrzycę typu 2 w grupie Polaków i Niemców, b) porównanie obrazu własnej choroby w badanych grupach, c) przeanalizowanie zależności między poznawczym obrazem choroby a zadowoleniem z życia u osób z cukrzycą typu 2 mieszkających w Polsce i w Niemczech. Badana grupa i metody: Analizom poddano dwie grupy osób chorych na cukrzycę typu 2- osoby narodowości polskiej i niemieckiej. Zastosowano Kwestionariusz Percepcji Choroby (IPQ-R) oraz Kwestionariusz Zadowolenia z Życia (FLZ). Wyniki. Osoby z Polski charakteryzują się znacznie mniejszym zadowoleniem z życia, identyfikują u siebie znacznie więcej objawów chorobowych oraz różnych przyczyn swojego stanu zdrowia w porównaniu z osobami z Niemiec. Co ciekawe, badani Polacy chorzy na cukrzycę typu 2 wykazują większe zadowolenie ze swojego życia wtedy, kiedy są bardziej przekonani o niezależnych od nich przyczynach choroby. W drugiej grupie przeciwnie- to przekonanie o posiadaniu wpływu pozwala być bardziej zadowolonym ze swojego życia. 72 19. DYSKUSJA KLINICZNA, sala A. Specyfika schizofrenii. Prowadzenie: Barbara Tryjarska Dyskutanci: Olga Sakson-Obada, Rafał Styła, Monika Obrębska, Beata Hintze 73 Sesje równoległe III sobota 26.11.2016, godzina 11.45 - 13.30 20. SYMPOZJUM. Uzależnienia substancjalne i niesubstancjalne. Prowadzenie: Jan Chodkiewicz WPROWADZENIE Jan Chodkiewicz Instytut Psychologii Uniwersytet Łódzki, W trakcie sympozjum zaprezentowane zostaną różne aspekty współczesnych badań nad uzależnieniami, m.in dotyczące przymierza terapeutycznego, nieprzystosowawczych schematów poznawczych, znaczenia traumatycznych doświadczeń wczesnodzięcięcych oraz cech dwubiegunowości. Sympozjum jest pomyślane również jako możliwość dyskusji oraz wymiany doświadczeń dotyczących związków między wynikami badań a praktyką kliniczną. WYSTĄPIENIE 1 Nieprzystosowawcze schematy poznawcze u osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych – doniesienie wstępne Jan Chodkiewicz Instytut Psychologii Uniwersytet Łódzki Zuzanna Kasprzak Krakowskie Centrum Terapii Uzależnień (KCTU) Nieprzystosowawcze (dysfunkcjonalne) schematy poznawcze, zgodnie z ujęciem Jeffreya Younga i współpracowników (2014) określane są jako wykształcone najczęściej w dzieciństwie i rozwijane przez całe życie wzorce składające się ze wspomnień, emocji, przekonań oraz doznań cielesnych. Wzorce te, dotyczące jednostki oraz relacji z innymi determinują sposób w jaki człowiek odbiera i interpretuje własne zachowania oraz otaczających świat. Schematy, zgodnie z koncepcją Younga tworzą się w następstwie niezaspokojenia podstawowych potrzeb w dzieciństwie i są samo wzmacniające się oraz bardzo oporne na zmianę. Young i wsp wyróżnili 18 najczęściej spotykanych, dysfunkcjonalnych schematów poznawczych a do ich badania stworzyli m.in. Kwestionariusz Schematów Younga (YSQ S3). Opisano również sposoby pracy terapeutycznej z osobami przejawiającymi wysokie nasilenie dysfunkcjonalnych schematów. Zagraniczne badania wskazują że osoby uzależnione od alkoholu charakteryzują się większym nasileniem prawie wszystkich dysfunkcjonalnych schematów w porównaniu z osobami zdrowymi (m.in. Roper i wsp., 2010). W Polsce badań takich dotąd nie prowadzono. Znajomość schematów poznawczych występujących u osób uzależnionych może w znaczący sposób zmodyfikować i ulepszyć pomoc tym osobom, gdyż ich terapia nadal ma niezadowalające wskaźniki skuteczności. W wystąpieniu zaprezentowane zostaną wstępne wyniki badania z użyciem polskiej wersji kwestionariusza YSQ S3 przeprowadzone na grupie osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych a także zdrowych. 74 WYSTĄPIENIE 2 Badania nad kompensacyjnym modelem problemowego używania Internetu Ryszard Poprawa Zakład Psychologii Kliniczej i Zdrowia, Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego Od dwóch dekad opisywane jest problemowe używanie Internetu (PUI), nazywane też uzależnieniem od Internetu, które ma wyraźne cechy uzależnień i istotnie zaburza funkcjonowanie jednostek (Douglas i in., 2008; Poprawa, 2009a; 2011; Shapira i in., 2003; Young, 1998; 2004). Chociaż nie do końca jasna jest natura tego problemu (uzależnienie vs zaburzenie kontroli nawyków vs dysfunkcjonalny sposób radzenia sobie) i jego etiologia (zaburzenie wtórne vs pierwotne), większość badaczy zgada się, że istotną rolę w jego mechanizmie odgrywa kompensacja deficytów i defektów struktury i funkcji Ja poprzez uformowanie ryzykownej motywacji korzystania z Internetu w celu radzenia sobie i kompensacji. To kardynalne założenie kompensacyjnego model PUI (Poprawa, 2009a; 2009b; 2010; 2011; Kardefelt-Winther, 2014; 2016). Celem referatu jest przedstawienie najnowszych wyników badań empirycznych autora mających weryfikować założenia modelu. Założono, że problemowi użytkownicy Internetu formują Ja-internetowe, czyli reprezentację własnego Ja w świecie wirtualnym, w którym kompensowane są ich deficyty i słabości Ja-realnego (Aboujaoude, 2012; Chyliński, 2008). U podłoża ryzykownej motywacji korzystania z Internetu stoją oczekiwania kompensacyjnych i hedonistycznych jego efektów (Poprawa, 2009b; 2011). Przewidywano, że: 1) internauci o niskiej samoakceptacji w zakresie cech stanowiących zasoby radzenia sobie mają istotnie wyższe nasilenie symptomów PUI oraz silniejsze oczekiwania kompensacyjnych i hedonistycznych efektów niż użytkownicy o wysokiej samoakceptacji, 2) problemowi użytkownicy Internetu i/lub posiadający wysokie oczekiwania kompensacyjne oraz hedonistyczne mają istotnie wyższy poziom samoakceptacji w zakresie Ja-internetowego niż Ja-realnego, 3) problemowi użytkownicy Internetu i/lub posiadający wysokie oczekiwania kompensacyjne oraz hedonistyczne mają istotnie niższy poziom samoakceptacji w zakresie Ja-realnego niż użytkownicy nieproblemowi i nieposiadający powyższych oczekiwań. Przebadano 252 użytkowników Internetu w wieku od 15 do 30 r.ż. Wykorzystano Test Korzystania z Internetu (Poprawa, 2012), Kwestionariusz Oczekiwanych Efektów Używania Internetu (Poprawa, 2009b) oraz Skalę Samooceny Zasobów (Poprawa, 2008). Wyniki badań potwierdziły postawione hipotezy. 75 WYSTĄPIENIE 3 Osobowościowe uwarunkowania siły sojuszu terapeutycznego w procesie terapii alkoholików Lidia Cierpiałkowska Instytut Psychologii UAM W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie wpływem wspólnych czynników leczących na efekty terapii osób z różnymi zaburzeniami psychicznymi. Celem badań było stwierdzenie czy w przebiegu leczenia alkoholików występuje zmiana siły przymierza terapeutycznego między 2 a 9 tygodniem leczenia (typ 1 i 2 przymierza) oraz czy występują specyficzne związki między typem przymierza terapeutycznego a cechami osobowości modelu Wielkiej Piątki i stylem przywiązania. Badania przeprowadzono na grupie 70 alkoholików leczonych ambulatoryjnie i stacjonarnie. Pomiaru przymierza terapeutycznego dokonano dwukrotnie: po 2 i po 4-8 tygodniach terapii. Pomiar 2 wykonano na grupie 44 pacjentów, pozostali przerwali leczenie. Do zbadania przymierza użyto Working Alliance Inventory – Short Revised, WAI-SR), R. L. Hatchera i J.A. Gillapsy, cech osobowości - Inwentarza Osobowości NEO-PI-R P.T. Costy i R. R. McCrae, wymiarów przywiązania The Experiences in Close Relationships – Relationships Structures, ECR-RS R. H. Fraley, M.E. Heffernan, C. M. Vicary i C. C. Brumbaugh. Uzyskane wyniki wskazują na zmianę siły przymierza terapeutycznego po upływie kilku tygodni od rozpoczęcia leczenia oraz potwierdziły hipotezę, że inna konfiguracja cech osobowości wyjaśnia siłę przymierza typu 1 i 2. WYSTĄPIENIE 4 Trauma dzieciństwa i stres pourazowy a jakość życia i przywiązanie u kobiet uzależnionych i inkarcerowanych Krzysztof Gąsior Uniwersytet Jana Kochanowskiego Tadeusz Sakowicz Uniwersytet Jana Kochanowskiego Jan Chodkiewicz Uniwersytet Łódzki Z badań wynika, że trauma dzieciństwa i stres pourazowy istotnie wpływają na pojawienie się problemów psychicznych i przystosowawczych oraz obniżenie jakości życia u kobiet w różnych okresach. Celem badań była odpowiedź na pytanie jaki jest związek między traumą dzieciństwa i objawami stresu pourazowego, a jakością życia i wymiarami przywiązania u kobiet inkarcerowanych i uzależnionych w kontekście czynników chroniących. Metoda. W badaniach zastosowane zostały: Skala Dysfunkcjonalności Rodziny Pochodzenia K. Gąsiora, Inwentarz Objawów Traumatycznych (TSI-2) J. Briere’a w polskim tłumaczeniu K. Gąsiora, Skala Przywiązania Dorosłych (AAS) N.L. Collins i S.J. Reada w adaptacji K. Łubiewskiej, Kwestionariusz Zadowolenia z Życia J. Fahrenberga i wsp., adaptacja polska J. Chodkiewicza oraz Kwestionariusz Oceny Prężności (KOP-26) K.Gąsiora, J.Chodkiewicza i W.Cechowskiego. Badana grupa liczyła 119 kobiet inkarcerowanych (w tym 38 uzależnionych od alkoholu), średnia wieku 38,3 lat. Do opracowania statystycznego zastosowano analizę wariancji i modelowanie 76 równań strukturalnych metodą PLS-PM. Wyniki. Stres pourazowy u badanych kobiet istotnie powiązany jest funkcjonowaniem rodziny pochodzenia i alkoholizmem. Wpływa on na jakość życia (związek umiarkowany) oraz na unikanie przywiązaniowe (związek umiarkowany) i niepokój przywiązaniowy (związek znaczny). Prężność ujmowana jako wypadkowa kompetencji osobistych i społecznych oraz relacji rodzinnych okazała się istotnym czynnikiem chroniącym, co najmniej umiarkowanie powiązanym z jakością życia i wymiarami przywiązania. Wnioski. Czynniki zagrażające rozwojowi związane z rodziną pochodzenia istotnie powiązane są ze stresem pourazowym u kobiet inkarcerowanych i uzależnionych. Stres pourazowy w stopniu umiarkowanym powiązany jest z obniżeniem jakości życia i pozabezpiecznymi wymiarami przywiązania. Uzyskane wyniki wymagają dalszych badań. WYSTĄPIENIE 5 Cechy dwubiegunowości i ich związek z wymiarami osobowości u mężczyzn uzależnionych od alkoholu Katarzyna Nowakowska-Domagała Zakład Kognitywistyki, Instytut Psychologii, Uniwersytet Łódzki Łukasz Mokros, Tadeusz Pietras Zakład Farmakologii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Uzależnieniu od alkoholu często towarzyszą zaburzenia nastroju. Pacjenci z takim podwójnym rozpoznaniem stanowią poważny problem kliniczny Celem niniejszej pracy jest ocena występowania objawów hipomaniakalnych i depresyjnych wśród mężczyzn uzależnionych od alkoholu oraz ich związek z osobowością. Badaną grupę stanowiło 63 mężczyzn (21-67 lat, średnia 46.06) leczonych z powodu zespołu uzależnienia od alkoholu. Badani wypełniali Skalę Objawów Hipomaniakalnych (HCL), Kwestionariusz Osobowości Eysencka (EPQ-R), Skalę Depresji Becka (BDI) oraz ankietę własną. Uzyskane wyniki zostały poddane analizie statystycznej. Niemal połowa pacjentów (n-31) zgłosiła objawy mogące sugerować depresję (zdefiniowane jako wynik BDI co najmniej 10). 50 mężczyzn (80.65%) osiągnęło 14 lub więcej punktów na skali HCL (14 to uznany punkt odcięcia sugerujący klinicznie istotne objawy hipomaniakalne). 28 pacjentów (45.16%) miało BDI>=10 I HCL>=14 jednocześnie. Współwystępowanie tych dwóch wyników było statystycznie istotne (p<0.05). W modelu regresji logistycznej zawierającym wymiary EPQ-R, tylko neurotyzm był predyktorem podwyższonych wyników na skali BDI i HCL (OR 7.14, 95% CI 1.90-26.75, p<0.05). Wynik HCL korelował z wynikiem BDI (r=0.29, p<0.05) i neurotyzmem z EPQ-R (r=0.27, p<0.05). W HCL można wyróżnić 2 podskale: objawy nadmierna aktywność/podwyższony nastrój (act/ela) i drażliwość/ryzykowne zachowania (irr/ri-ta) states. Psychotyzm korelował ujemnie z act/ela (r=-0.27, p<0.05) i dodatnio ze skalą irr/ri-ta (0.37, p<0.05). Neurotyzm korelował tylko z podskalą irr/ri-ta (r=0.33, p<0.001). Współwystępowanie objawów depresyjnych i hipomaniakalnych wydaje się być rozpowszechnione wśród mężczyzn uzależnionych od alkoholu w trakcie terapii. Neurotyzm wydaje się mieć najsilniejszy związek z objawami hipomaniakalnymi, ale psychotyzm jest związany z drażliwością i ryzykownymi zachowaniami. 77 21. SYMPOZJUM. Metapoznanie w psychologii klinicznej. Prowadzenie: Małgorzata Dragan, Joachim Kowalski WPROWADZENIE Małgorzata Dragan Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Joachim Kowalski W ostatniej dekadzie lat nastąpił wzrost zainteresowania rolą metapoznania w powstawaniu i utrzymywaniu się objawów zaburzeń psychicznych. Należy go wiązać z pewnością z rozwojem modeli teoretycznych i badań naukowych odnoszących się do ogólnego modelu samoregulującej funkcji wykonawczej Adriana Wellsa i Geralda Matthewsa z 1994 roku. W trakcie sympozjum zostaną zaprezentowane podstawowe założenia tego stosunkowo nowego podejścia w psychologii klinicznej i psychoterapii oraz badania odwołujące do niego, ale także te odnoszące się do nieco innych ujęć teoretycznych, akcentujących jednak rolę metapoznania. WYSTĄPIENIE 1 Wprowadzenie: na czym polega specyfika podejścia metapoznawczego? Małgorzata Dragan Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Podejście metapoznawcze w psychologii klinicznej i psychoterapii wywodzi się z nurtu poznawczego, jednak w odróżnieniu od niego kieruje uwagę nie na zawartość treści poznawczych, ale raczej na formalne aspekty procesów zaangażowanych w samoregulację poznawczo-emocjonalną (Wells, 2000, 2009; por. Dragan, 2011). Nazwa tego nurtu bierze się od głównego terminu, do którego się on odwołuje – metapoznania. Oznacza ono introspekcyjną wiedzę na temat struktur i procesów poznawczych (Czerniawska, 2006), ale odnosi się także do mechanizmów zastosowania tej wiedzy w celu samoregulacji (regulacja metapoznawcza). W literaturze zwraca się uwagę na podobieństwo pomiędzy konceptami funkcji wykonawczych i metapoznania, a także samoregulacji i metapoznania (np. Fernandez-Duque, Baird i Posner, 2000; Kaplan, 2008). W trakcie wystąpienia zaprezentowane zostaną główne założenia podejścia metapoznawczego oraz model samoregulującej funkcji wykonawczej (S-REF; Wells i Matthews, 1994), a także przypuszczenia odnośnie do kształtowania się metapoznania dysfunkcjonalnego, związanego z objawami zaburzeń psychicznych. 78 WYSTĄPIENIE 2 Związki nasilenia syndromu poznawczo-uwagowego z objawami psychopatologicznymi i jakością życia Joachim Kowalski Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego Syndrom poznawczo-uwagowy (cognitive attentional syndrome, CAS) jest stylem poznawczym, którego częste stosowanie jest charakterystyczne dla osób z zaburzeniami emocjonalnymi. Obejmuje on między innymi przeszukiwanie otoczenia w poszukiwaniu źródeł zagrożenia, zamartwianie się jako sposób radzenia sobie czy stosowanie unikania sytuacji lub kontrolowania myśli w celu regulacji negatywnego afektu. Konstrukt ten jest kluczowy w terapii metapoznawczej. Adrian Wells, twórca tej metody, stworzył narzędzie do pomiaru syndromu poznawczo-uwagowego: CAS-1. Celem prezentowanego badania jest sprawdzenie związków między nasileniem syndromu poznawczo-uwagowego a objawami psychopatologicznymi i jakością życia oraz sprawdzenie trafności kryterialnej polskiej wersji CAS-1. W internetowym badaniu wzięły udział 602 osoby (77% kobiet) w wieku od 18 do 75 lat (m=32, sd=10,2). Uczestnicy wypełniali kwestionariusze: CAS-1 w adaptacji Małgorzaty Dragan i Joachima Kowalskiego, KOOF-58: przesiewowe narzędzie do mierzenia nasilenia objawów psychopatologicznych autorstwa Rafała Styły oraz WHOQOL-BREF: narzędzie do pomiaru jakości życia w adaptacji Krystyny Jaracz i współpracowników. Analizy korelacyjne uzyskanych wyników ujawniły dodanie związki syndromu poznawczo-uwagowego z występowaniem objawów psychopatologicznych; r=0,27 do 0,69 dla poszczególnych skal i r=0,72 dla wyniku ogólnego KOOF-58, wszystkie p<0,001. Szczególnie silne okazały się korelacje ze skalą objawów depresyjnych (r=0,68) oraz lękowych (r=0,69). Wykazano również negatywne związki ze wszystkimi domenami jakości życia (r=-0,41 do -0,63, wszystkie p<0,001). Powyższe wyniki świadczą o trafności kryterialnej polskiej wersji CAS-1 oraz mogą świadczyć o znaczeniu nasilenia syndromu poznawczo-uwagowego dla jakości życia, w szczególności zdrowia psychicznego. WYSTĄPIENIE 3 Procesy meta-poznawcze w psychozach Łukasz Gawęda Department of Psychiatry and Psychotherapy, University Medical Center HamburgEppendorf, Niemcy; II Klinika Psychiatrycza, Warszawski Uniwersytet Medyczny Procesy poznawcze stanowią istotny element infrastruktury poznawczej mający znaczenie w integracji niższych procesów poznawczych i emocjonalnych. Jedną z grup zaburzeń psychicznych, w których dochodzi do znacznej dezintegracji procesów psychicznych są psychozy z kręgu schizofrenii. W trakcie wystąpienia omówiona zostanie rola procesów metapoznawczych w: 1) ryzyku rozwoju psychoz obserwowanego u osób nie prezentujących objawów psychotycznych, 2) rozwoju poszczególnych objawów; 3) terapii poznawczobehawioralnej pacjentów. Omówione zostaną badania własne prezentujące związki dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych w kontekście cech temperamentu i charakteru oraz ryzyka rozwoju omamów. W rozumieniu procesów meta-poznawczych i ich wpływu na nasilenie poszczególnych objawów psychotycznych znaczenie mogą mieć procesy 79 emocjonalne. W tym kontekście zostaną zaprezentowane badania własne i innych autorów. Wyniki badań sugerują, iż przekonania meta-poznawcze oraz inne procesy meta-poznawcze (np. pewność poznawcza) mają znaczenie zarówno jako czynnik predysponujących do rozwoju psychozy, jak również czynnik wpływający na nasilenie już obecnych objawów u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii. Interakcja czynników meta-poznawczych wydaje się być istotna. Omówione zostanie wykorzystanie procesów meta-poznawczych w terapii pacjentów z zaburzeniami psychotycznymi z kręgu schizofrenii. Na koniec wystąpienia wskazane będą obszary możliwych dalszych badań procesów meta-poznawczych w psychozach z kręgu schizofrenii. WYSTĄPIENIE 4 Dysfunkcjonalne metapoznanie, regulacja emocji a picie problemowe Małgorzata Dragan Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Marcantonio Spada i współautorzy (Spada, Caselli, Nikčević i Wells, 2013; Spada, Caselli i Wells, 2015) zaproponowali metapoznawczy model zachowań nałogowych, który wyjaśnia rozwój, utrzymywanie się i pogłębianie objawów zaburzeń związanych z używaniem substancji w kategoriach zaburzenia samoregulacji poznawczo-emocjonalnej. W badaniach własnych testowano założenia na temat związku pomiędzy dysfunkcjonalnym metapoznaniem i samoregulacją emocji w kontekście problemowego picia alkoholu. Zbadano 218 osób, kobiet i mężczyzn. Wyniki analizowano za pomocą techniki modelowania równań strukturalnych. W testowanym modelu założono, że dysfunkcjonalne metapoznanie będzie predyktorem trudności w regulacji emocji, te zaś będą predyktorem objawów psychopatologicznych, i wraz z nimi będą przewidywać picie problemowe. Wybrane wskaźniki dobroci dopasowania modelu wyniosły: CFI = 0,99; GFI = 0,99; RMSEA = 0,05. Zakładany model zależności zasadniczo został potwierdzony, z jednym ważnym wyjątkiem. Rezultaty wskazują na to, że dysfunkcjonalne metapoznanie jest znaczącym predyktorem trudności w regulacji emocji, które są z kolei znaczącym predyktorem objawów zaburzeń psychicznych i mają status pełnego mediatora w ramach relacji metapoznanie – objawy psychopatologii. Są one również predyktorem picia problemowego i stanowią czynnik pośredniczący pomiędzy dysfunkcjonalnym metapoznaniem i problemami alkoholowymi. Uzyskano jednak ujemną zależność pomiędzy objawami picia problemowego i psychopatologii. Wyniki interpretowano w odniesieniu do metapoznawczego modelu picia problemowego oraz koncepcji zakładających, że picie alkoholu może stanowić strategię regulacji emocji (np. Gross, 2015). 80 WYSTĄPIENIE 5 Modele zależności między metapoznaniem i mindreadingiem w interpretacji danych klinicznych oraz badań empirycznych Remigiusz Szczepanowski SWPS Uniwersytet Humanitycznospołeczny, Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu Małgorzata Gakis SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu Metapoznanie odnosi się do mechanizmów monitorowania oraz kontroli własnych procesów poznawczych, natomiast mindreading opisuje mechanizmy przypisywania innym ludziom określonych stanów mentalnych, rozumienie ich intencji oraz zachowań. Celem niniejszego wystąpienia jest określenie relacji jakie zachodzą między dwoma typami mechanizmów. We współczesnej dyskusji wyróżnia się cztery możliwe modele relacji między metapoznaniem a mindreadingiem. W pierwszym podejściu zakłada się istnienie dwóch niezależnych mechanizmów (Nichols i Stich, 2003), w drugim postuluje się jeden mechanizm poznawczy z dwoma kanałami dostępu do informacji, w dwóch ostatnich postuluje się pierwszeństwo jednego z mechanizmów, tj. pierwszeństwo mindreadingu (Carruthersa, 2009) lub pierwszeństwo metapoznania (Goldman, 1993) W modelu pierwszeństwa mindreadingu, zaproponowanym przez Paula Carruthersa (2009), odrzuca się częściowo lub wręcz całkowicie introspekcyjny dostęp do postaw propozycjonalnych związanych z podejmowaniem decyzji, czy wydawaniem sądów. Mechanizmy introspekcji zostają tu zastąpione przez interpretację, która zachodzi na poziomie nieświadomym. Jednakże dane kliniczne oraz badania empiryczne mogą świadczyć o tym, że model pierwszeństwa mindreadingu nad metapoznaniem stanowi zbyt proste wyjaśnienie relacji jaka zachodzi między obydwoma mechanizmami. Przykładowo rezultaty terapii opartej na mentalizacji wskazują na możliwość uczenia się mindreadingu przez pacjentów z zaburzeniami osobowości borderline dzięki rozwijaniu zdolności metapoznawczych. Podczas wystąpienia wykażemy, że adekwatniejszym podejściem do relacji między mechanizmami poznawczymi jest model pierwszeństwa metapoznania, w którym zakłada się, że procesy atrybucyjne, rozumienie innych ludzi zależą przede wszystkim od introspekcyjnego dostępu do własnych stanów mentalnych. [Sfinansowano ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych w ramach grantu o numerze 2014/15/B/HS6/03834]. 81 22. SYMPOZJUM. Zaburzenia osobowości w nowych modelach struktury cech osobowości. Prowadzący: Jan Cieciuch WPROWADZENIE Jan Cieciuch Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Podejście kategorialne, ciągle dominujące w diagnozie zaburzeń osobowości, posiada wiele od dawna dyskutowanych ograniczeń (por. Cierpiałkowska, 2004; Widiger, 2012). Obiecującą alternatywą dla niego jest podejście dymensjonalne (wymiarowe), ale i ono nie spełniło dotąd pokładanych w nim nadziei. Głównym problemem jest duża liczba konkurencyjnych modeli dymensjonalnych. Pewną nadzieję na integrację tych modeli dawał Pięcioczynnikowy Model Osobowości, zwany też modelem Wielkiej Piątki (McCrae, Costa, 2005). Ujawnił on pewne możliwości różnicowania, opisu i diagnozy zaburzeń osobowości (Widiger, 2012; Widiger, Costa, 2013), jednak i jego użyteczność w tym kontekście jest kwestionowana i wydaje się ograniczona (De Fruyt i in., 2006; Zawadzki, 2009). W tej sytuacji ciekawą propozycją jest hybrydowy, kategorialno-dymensjonalny system diagnozy, opublikowany w piątej edycji podręcznika diagnostycznego DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – 5th Edition, APA, 2013). System ten nie tylko integruje kategorialne i dymensjonalne podejście do diagnozy zaburzeń osobowości (por. Livesley, 2007), ale stanowi też swoisty pomost pomiędzy tradycją psychiatrycznych klasyfikacji zaburzeń osobowości a psychologiczną tradycją badań nad strukturą osobowości zdrowej. Z drugiej strony obiecujące możliwości integracji modeli struktury osobowości zdrowej oraz zaburzonej stwarzają odkryte niedawno cechy wyższego rzędu lub metacechy osobowości, zwłaszcza w ujęciu Kołowego Modelu Metacech Osobowości Strusa, Cieciucha i Rowińskiego (2014). Sympozjum obejmuje cztery referaty, które zaprezentują skonstruowane w ostatnich latach: hybrydowy system diagnozy DSM-5 (APA, 2013) oraz Kołowy Model Metacech Osobowości (Strus i in., 2014) wraz z ich możliwościami w zakresie opisu, systematyzacji i wyjaśnienia zaburzeń osobowości. Referaty zawierają zarówno prezentację teoretycznych podstaw i założeń obu modeli, jak też wyniki badań empirycznych prowadzonych w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. 82 WYSTĄPIENIE 1 Nowy model (zaburzeń) funkcjonowania osobowości według DSM-5 i narzędzie do jego oceny (Kryterium A) Cezary Żechowski Instytut Psychologii WFCh UKSW] Włodzimierz Strus Instytut Psychologii WFCh UKSW Tomasz Rowiński Instytut Psychologii WFCh UKSW Monika Kowalska-Dąbrowska Instytut Psychologii WFCh UKSW Jan Cieciuch Instytut Psychologii WFCh UKSW Iwona Czuma Instytut Psychologii WFCh UKSW W sekcji III najnowszej edycji podręcznika diagnostycznego DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – 5th Edition, APA, 2013) zaproponowano nowy, hybrydowy system diagnozy zaburzeń osobowości. Jednym z kluczowych elementów tego systemu jest nowy model funkcjonowania osobowości (kryterium A), a zaburzenie w tym zakresie uznano za konstytuujące rdzeń psychopatologii osobowości. Model ten zakłada ocenę prawidłowości vs upośledzenia funkcjonowania osobowości w dwóch głównych obszarach: (1) intrapsychicznej sferze „ja” (self), obejmującej tożsamość (identity) oraz samosterowność/kierowanie sobą (self-direction), oraz (2) w sferze interpersonalnej obejmującej empatię (empathy) oraz bliskość (intimacy). W referacie przedstawione zostaną kontekst, założenia i szczegóły tego modelu wraz z narzędziem pomiaru - Skalą Poziomu Funkcjonowania Osobowości (Level of Personality Functioning Scale). Zaprezentowane zostaną także kryteria rozpoznania na jego podstawie specyficznych kategorii zaburzeń osobowości. 83 WYSTĄPIENIE 2 Patologiczna Wielka Piątka według DSM-5 i sposób jej pomiaru (Kryterium B) – Inwentarz Osobowości PID-5 Włodzimierz Strus Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Tomasz Rowiński Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Jan Cieciuch Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Monika Kowalska-Dąbrowska Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Iwona Czuma Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Cezary Żechowski Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego W sekcji III najnowszej edycji podręcznika diagnostycznego DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – 5th Edition, APA, 2013) zaproponowano nowy, hybrydowy system diagnozy zaburzeń osobowości. Jednym z kluczowych elementów tego systemu jest nowy model patologicznych cech osobowości (kryterium B), który stanowi próbę zbudowania pomostu pomiędzy psychiatrycznymi klasyfikacjami zaburzeń a cechowymi modelem osobowości zdrowej. W referacie zaprezentowana zostanie procedura hybrydowego systemu diagnozy zaburzeń osobowości oraz rezultaty badań przeprowadzonych z wykorzystaniem polskiej adaptacji Inwentarza Osobowości PID-5 (Personality Inventory for DSM-5; Krueger i in., 2012), narzędzia, które operacjonalizuje ów nowy model tzw. patologicznej Wielkiej Piątki. Badania te – przeprowadzone zarówno na próbach nieklinicznych, jak i klinicznych (łącznie N = 1172), z wykorzystaniem takich narzędzi, jak inwentarze SCID-2, MMPI-2, NEO-PI-R – wskazują zarówno na trafność predykcyjną modelu DSM-5 w kontekście diagnozy zaburzeń osobowości, jak i na jego możliwości integracji badań nad strukturą osobowości zaburzonej i zdrowej. WYSTĄPIENIE 3 Czynniki wyższego rzędu (metacechy) w strukturze osobowości zdrowej i zaburzeniach osobowości – Czy możliwa jest integracja? Jan Cieciuch Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Włodzimierz Strus Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Tomasz Rowiński Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Pięcioczynnikowy Model Osobowości (McCrae, Costa, 2003), zwany też modelem Wielkiej Piątki, jest obecnie dominującą w psychologii taksonomią cech osobowości. Jednakże badania prowadzone w ostatnich latach wykazały, że stwierdzane wielokrotnie interkorelacje pięciu podstawowych wymiarów osobowości wskazuję na istnienie dwóch cech jeszcze bardziej 84 ogólnych – tzw. czynników wyższego rzędu lub metacech osobowości (Alfa/Stabilność i Beta/Plastyczność; Digman, 1997; DeYoung, 2006). Czynniki te wykazały duże możliwość integracji teoretycznej i zapoczątkowały intensywne badania w tym zakresie. Z drugiej strony prowadzone w ostatnich latach badania w obszarze diagnozy zaburzeń osobowości zmierzały do wprowadzenia elementów podejścia dymensjonalnego (trzy wiązki zaburzeń osobowości w DSM-IV-TR, model DSM-5) oraz poszukiwania ogólniejszych klas zaburzeń psychicznych (tzw. zaburzenia internalizujące i eksternalizujące). W referacie omówione zostaną obie, prowadzone niezależnie od sobie linie poszukiwań empirycznych i teoretycznych – czyli ta, związana z badaniami cech wyższego rzędu w strukturze osobowości zdrowej, oraz ta, związana z badaniami wymiarów wyższego rzędu w psychopatologii osobowości. Linie te prowadzą do analogicznych konkluzji i mogą zostać zintegrowane w ramach Kołowego Modelu Metacech Osobowości, zaproponowanego przez Strusa, Cieciucha i Rowińskiego (2014). WYSTĄPIENIE 4 Zaburzenia osobowości w kontekście Kołowego Modelu Metacech Osobowości Tomasz Rowiński Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Włodzimierz Strus Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Jan Cieciuch Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Kołowy Model Metacech Osobowości (Circumplex of Personality Metatraits – CPM; Strus, Cieciuch i Rowiński, 2014) zakłada istnienie ośmiu jednobiegunowych metacech osobowości opisanych w układzie kołowym. Obok odkrytych niedawno dwóch ortogonalnych wymiarów Alfy (Stabilność) oraz Bety (Plastyczność; Digman, 1997; DeYoung i in., 2002), CPM postuluje: (1) konceptualizację przeciwnych biegunów Alfy i Bety oraz 2) dwie kolejne metacechy: Gammę (Integrację) oraz Deltę (Powściągliwość) wraz z ich przeciwnymi biegunami. Głównym walorem CPM jest stworzenie podstawy dla szeroko zakrojonej integracji teoretycznej, m.in. różnych modeli osobowości, temperamentu, emocji, motywacji i psychopatologii. Podczas wystąpienia zostaną przedstawione możliwości modelu CPM w kontekście opisu oraz wyjaśnienia kategorii i wymiarów zaburzeń osobowości według, odpowiednio, klasyfikacji DSM-IV oraz DSM-5. Zbadano łącznie N=1265 osób z próby nieklinicznej z użyciem takich narzędzi jak: kwestionariusz CPM-Q do pomiaru metacech osobowości, inwentarze SCID-2 oraz PBQ do pomiaru zaburzeń osobowości wg DSM-IV oraz PID-5 do pomiaru patologicznych cech osobowości według DSM-5. W trakcie wystąpienia zaprezentowane zostaną wyniki tych badań, a także dyskusja na ile „ulokowanie” kategorii i wymiarów zaburzeń osobowości w przestrzeni modelu CPM pozwala na systematyzację relacji pomiędzy nimi oraz lepsze zrozumienie samych postaci zaburzeń osobowości. 85 23. SESJA. Role psychoterapeuty i psychologa klinicznego. Prowadzenie: Lidia Grzesiuk, Agnieszka Szymańska WYSTĄPIENIE 1 Jakimi pojęciami posługują się psychoterapeuci? Prezentacja wyników badań nad konceptualizacją przypadku Anna Słysz Instytut Psychologii UAM W dyskusji na temat integracji w psychoterapii pojawiają się pytania dotyczące tego, czy uzasadnione jest szukanie odpowiedników pojęć pochodzących z jednego podejścia teoretycznego na gruncie innych nurtów. Celem referatu jest zaprezentowanie wyników badań empirycznych dotyczących konceptualizacji przypadku w psychoterapii, a w szczególności kategorii pojęciowych, jakimi posługują się w psychoterapeuci. Zastosowano metodę badania konceptualizacji za pomocą aplikacji komputerowej służącej do tworzenia i analizowania map poznawczych tworzonych przez psychoterapeutów. Trzonem metody jest zadanie diagnostyczne polegające na: kategoryzowaniu wypowiedzi pacjentki zaprezentowanej w materiale filmowym, prezentowaniu relacji między kategoriami za pomocą mapy myślowej, która uwzględnia problemy zgłaszane przez pacjentkę, czynniki przyczynowe oraz powiązania między nimi, zaproponowaniu kierunków interwencji. W badaniach wzięło udział 81 psychoterapeutów reprezentujących różne nurty psychoterapii. Zastosowana metoda przynosi dwojakiego rodzaju informacje. Po pierwsze, pozwala określić, w jakim stopniu psychoterapeuci są zgodni między sobą pod względem zastosowanych kategorii pojęciowych (kategorie stosowane niezależnie od nurtu psychoterapii). Po drugie, umożliwia wskazanie, jakim aparatem pojęciowym posługują się przedstawiciele różnych szkół terapeutycznych w odniesieniu do tych samych pól znaczeniowych. Autorka przedstawi wybrane przykłady kategorii pojęciowych oraz map myślowych stworzonych przez psychoterapeutów. WYSTĄPIENIE 2 Pomoc psychologiczna on-line w ocenie specjalistów i przyszłych specjalistów w zakresie pomocy psychologicznej - wyniki badań własnych Magdalena Chęć Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciński Ewa Łodygowska Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciński Agnieszka Samochowiec Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciński Ernest Tyburski Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciński Udzielanie pomocy psychologicznej on-line jest przestrzenią coraz częściej wykorzystywaną przez psychologów i psychoterapeutów. Celem pracy było określenie postaw specjalistów i przyszłych specjalistów wobec tego rodzaju pomocy w zależności od innych, istotnych zmiennych. W badaniu wzięło udział 108 specjalistów i przyszłych specjalistów (większość 86 kobiet, średnia wieku - 33 lata) w zakresie pomocy psychologicznej. Zastosowano własne narzędzia badawcze w postaci Skali Postaw Wobec Pomocy Psychologicznej On-line (SPWPPO) oraz ankiety socjodemograficznej. SPWPPO zawierała twierdzenia określające przekonania, uczucia lub zachowania badanych osób w stosunku do pomocy psychologicznej on-line, uwzględniając problemy pacjenta oraz formy zarówno komunikacji, jak i pomocy. Badanie nie wykazało, istotnej różnicy między przyszłymi specjalistami (M=2,9) i specjalistami (M=2,6) w SPWPPO (F=1,1; df=3, p=0,36). Jednak im dłuższy był staż pracy specjalisty, tym mniej pozytywna była jego postawa (rho=-0,2; p<0,05). Postawy badanych osób różniły się istotnie (chi2=10,77; df=3; p<0,05) wobec różnych form udzielania pomocy on-line. Osoby z doświadczeniem w tym zakresie uzyskały istotnie wyższe wyniki (t=4,55; df=61; p<0,01). Deklarowany nurt orientacji teoretycznej nie różnicował postaw (F=0,98; df=5; p=0,44). Najwyżej oceniano pomoc udzielaną przez email, a najniżej przez skype’a. Zarówno przyszli, jak i obecni specjaliści, bez względu na orientację teoretyczną mają taki sam, ambiwalentny stosunek do udzielania pomocy psychologicznej on-line. Badana postawa zależy od doświadczenia w udzielaniu takiej pomocy, formy pomocy i komunikacji internetowej oraz problemu pacjenta. Pozytywniej nastawieni są ci specjaliści, którzy mają doświadczenie w udzielaniu takiej pomocy. WYSTĄPIENIE 3 Rodzaje zaburzeń psychicznych u pacjentów a metody psychoterapii stosowane przez polskich terapeutów Agnieszka Szymańska Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Lidia Grzesiuk Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Hubert Suszek Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Kamila Dobrenko Instytut Psychologii Stosowanej, Akademia Pedagogiki Specjalnej Małgorzata Rutkowska Instytut Analizy Grupowej „Rasztów” Krzysztof Krawczyk Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Podczas I Konferencji Psychologii Klinicznej (I KPK) zaprezentowano badania n.t. metod pracy stosowanych przez polskich psychoterapeutów wobec kategorii pacjentów wyodrębnionych ze względu na rodzaj zaburzeń. Obecnie na podstawie tych samych danych empirycznych prezentujemy poszerzoną analizę otrzymanego wcześniej rozwiązania, która ujawnia nowe informacje na temat polskich terapeutów. W badaniu skupiamy się na wyodrębnieniu specyficznych grup polskich terapeutów, którzy w swojej pracy łączą wyróżnione metody z prowadzeniem wyodrębnionych kategorii pacjentów. Osoby badane to 1838 polskich terapeutów deklarujących prowadzenie psychoterapii (80% kobiet i 20% mężczyzn). Wypełniali oni - głównie drogą internetową - ankietę dotyczącą pracy psychoterapeutycznej, w tym m.in. (1) metod pracy stosowanych przez psychoterapeutów oraz (2) kategorii (problemów/diagnoz) pacjentów poddawanych psychoterapii. Zaprezentowane na I KPK wyniki dotyczyły trzech etapów analizy rezultatów badania. (1) W analizie czynnikowej wyłoniono 4 kategorie pacjentów oraz 5 kombinacji metod psychoterapii. (2) Następnie każdemu psychoterapeucie przypisano kombinację kategorii prowadzonych pacjentów 87 (spośród 8) i stosowanych metod pracy terapeutycznej (spośród 54). (3) Dane z drugiego etapu poddano analizie korespondencji i uzyskano dwa wymiary ujawniające, że im więcej metod pracy stosował terapeuta z tym większą liczbą pacjentów pracował. Obecnie przedstawione są (4) efekty złożenia tych dwóch wymiarów przy pomocy układu współrzędnych, który wyłonił trzy następujące grupy/klasy terapeutów: 1) łączących względnie dużo metod pracy; wyróżnia ich prowadzenie psychoterapii pacjentów z zaburzeniami organicznymi i z upośledzeniem umysłowym, 2) posługujących się względnie małą liczbą metod pracy oraz pracujących z niewieloma kategoriami pacjentów, 3) wykorzystujących nawet wszystkie metody pracy oraz prowadzących psychoterapię nawet ze wszystkimi wyodrębnionymi kategoriami pacjentów. WYSTĄPIENIE 4 Psycholog kliniczny jako Manager pacjenta w zintegrowanej opiece na rzecz zdrowia psychicznego Magdalena Nowojska Izabella Bobrowska Termin „opieka zintegrowana” odnosi się do dynamicznie rozwijającego się podejścia do leczenia charakteryzującego się dążeniem do poprawy doświadczenia pacjenta i do zwiększenia efektywności systemów ochrony zdrowia i opieki (Shaw i in., 2011). Jest odpowiedzią na problemy związane z chorobami chronicznymi i stanami związanymi z niepełnosprawnością. Ponieważ wykazuje skuteczność w tych obszarach, jest w Ameryce i w Europie coraz częściej projektowana w taki sposób, żeby uwzględniać również zdrowie psychiczne. W systemach opieki zintegrowanej ważna, integrująca rola przypada tak zwanym case lubcare managerom. W niniejszym referacie przedstawiona zostanie koncepcja Zespołu zintegrowanej opieki (ZZO) opracowana na rzecz Modelu wsparcia usamodzielniania młodych z zaburzeniami psychicznymi, w którym rolę Managera pacjenta pełni psycholog o specjalności klinicznej. W skład ZZO wchodzą także: Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, Konsultant psychiatryczny oraz Konsultant ds. społecznych. Współdzielą oni cel leczenia pacjenta i dążą do zrealizowania tego celu w sposób usystematyzowany. Wymaga to ujednoliconego podejścia, które może być utrudnione między innymi ze względu na różnice wynikające z kultur profesji. W literaturze przedmiotu można natknąć się na termin „transdyscyplinarnego profesjonalizmu” (Cuff, 2014), który podkreśla potrzebę zmiany w pełnieniu roli profesjonalnej. Zmiana ta dotyczy nie tylko procedur działania, ale także tożsamości zawodowej. Psycholog w roli Managera pacjenta w ZZO nie tylko zapewnia interwencję psychologiczną w podstawowej opiece zdrowotnej, ale także koordynuje i monitoruje działania ZZO. Drugi rodzaj zadań, niespecyficzny dla którejkolwiek z dyscyplin reprezentowanych w ZZO, jest kluczowy dla skutecznego działania Zespołu. Umiejętności psychologiczne znacznie przyczyniają się do ich efektywności (Collins i Bryrne, 2011). 88 24. SYMPOZJUM. Rodzina z dzieckiem jako obszar zainteresowania psychologii klinicznej. Prowadzenie: Małgorzata Święcicka WPROWADZENIE Małgorzata Święcicka Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski W referatach składających się na sympozjum zostaną przedstawione doświadczenia kliniczne autorów z pracy z rodzinami. Pokazane zostaną specyficzne problemy rodzin związane z wychowaniem dzieci prezentujących zaburzenia rozwoju, których objawy oddziałują na relacje w rodzinach. Podkreślone zostanie znaczenie uwzględniania w pracy diagnostycznej i terapeutycznej psychologa klinicznego relacji triadycznych matka-ojciec-dziecko oraz relacji w parze rodzicielskiej. Doświadczenia kliniczne zostaną przedstawione na tle rozważań teoretycznych oraz danych z badań empirycznych. WYSTĄPIENIE 1 Obce dzieci. Doświadczenia rodzin dzieci i nastolatków po operacji czaszkogardlaka Agnieszka Maryniak Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego Iga Jurowska Czaszkogardlak jest rzadkim guzem linii środkowej mózgu, często ujawniającym się w okresie rozwojowym. Ze względu na swą lokalizację uszkadza przysadkę i podwzgórze, niekiedy też okolice skrzyżowania nerwów wzrokowych i przyśrodkowo - podstawną część płatów czołowych. Następstwem choroby i zabiegu neurochirurgicznego są zaburzenia wielohormonalne oraz zmiana zachowania. Przy stosunkowo dobrze zachowanych funkcjach poznawczych, dominującymi problemami są trudności w regulacji emocji, zaburzenia procesów motywacyjnych, „zobojętnienie” w relacjach społecznych. Rodzice doświadczają szczególnego poczucia obcości swoich dzieci, bezradności, nieradzenia sobie z nasilającą się agresją dziecka, szczególnie w sytuacji konfliktów wiążących się z zachowaniami bezpośrednio zagrażającymi życiu dziecka. Rodzice nie uzyskują też adekwatnej pomocy medycznej i psychologicznej – ze względu na specyfikę choroby pacjent jest otoczony opieką wielospecjalistyczną, lecz brak jest zazwyczaj integracji informacji i zrozumienie złożonych uwarunkowań trudności dziecka i rodziny. 89 WYSTĄPIENIE 2 Zdolność do refleksji rodzica a obraz kliniczny zaburzenia u dziecka z diagnozą ADHD Małgorzata Święcicka Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Jednym z istotnych objawów występujących u osób z ADHD jest bezrefleksyjne, impulsywne podejmowanie działań. Tworzenie umiejętności powstrzymywania się od natychmiastowej reakcji, aby uruchomić refleksję nad sytuacją i własnym działaniem, jest istotnym celem wychowania i terapii dzieci z ADHD. Rodzice tych dzieci często sami mają tendencję do impulsywnego działania, brakuje im umiejętności stwarzania dziecku warunków do zatrzymania się i zastanowienia, zdarza się, że nie dostrzegają potrzeby refleksji. Pogłębiają w ten sposób trudności w samokontroli zachowania dziecka. W referacie zostaną zaprezentowane dane kliniczne pochodzące z terapii dziecka z diagnozą ADHD i jego rodziców prowadzonej w podejściu fenomenologiczno-relacyjnym ilustrujące związek między trudnościami doświadczanymi przez matkę chłopca a prezentowanym przez niego obrazem zaburzenia. Dane kliniczne będą skonfrontowane z wynikami badań empirycznych nad rolą rodziców w rozwoju zdolności do hamowania reakcji u dziecka. WYSTĄPIENIE 3 Interakcje w triadzie ojciec – matka - dziecko w diagnozie i terapii dzieci urodzonych ze skrajnym wcześniactwem Grażyna Kmita Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Matki i Dziecka Skrajne wcześniactwo stanowi czynnik ryzyka zaburzeń rozwoju nie tylko ze względu na skutki niedojrzałości biologicznej dziecka i powikłania medyczne, szczególnie te negatywnie wpływające na rozwijający się układ nerwowy, ale również poprzez możliwe związki z jakością relacji rodzice-dziecko. Chociaż badania nad interakcjami rodziców z dziećmi urodzonymi przedwcześnie są prowadzone od wielu lat, to jednak w znacznej mierze dotyczą diady, najczęściej matka - dziecko, a znacznie rzadziej ojciec- dziecko. Ponadto, wyniki tych badań są niejednoznaczne, a czasem wręcz sprzeczne. W wystąpieniu spróbuję wykazać, że makro i mikroanaliza interakcji triadycznych pozwala zarówno na lepsze zrozumienie trudności rozwojowych skrajnych wcześniaków, jak i na znalezienie sposobów wspierania rozwoju tej grupy dzieci. Omówione zostaną wybrane wyniki długofalowych badań własnych, jak również zastosowanie analizy interakcji triadycznych w procesach diagnozy i terapii. Wystąpienie ilustrowane będzie przykładem klinicznym - studium dziecka i rodziny w ujęciu fenomenologiczno-relacyjnym. 90 WYSTĄPIENIE 4 Wykorzystanie w terapii rodzin Attachement Style Interview (ASI) Szymon Chrząstowski Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego Attachement Style Interview (ASI) jest ustrukturalizowanym wywiadem, którego celem jest pomiar stylu więzi (Bifulco, Thomas, 2013). ASI przeznaczone jest do badania osób dorosłych oraz (chociaż istnieje także wersja wywiadu dla dzieci i młodzieży) umożliwiając ocenę: 1) stylu ufnego, 2) stylu lękowego (anxious), 3) stylu unikającego (avoidant) oraz 4) zdezorganizowanego. Dodatkowo ASI pozwala na ocenę poczucia wsparcia, oraz zadawane są pytania o stosunek wobec autonomii, bliskości/dystansowania się, przeżywanego lęku lub złości w tych relacjach. Przeprowadzenie wywiadu zajmuje od 60 do 90 minut (CATS, 2016). Badacz zadaje otwarte pytania dotyczące relacji z trzema bliskimi osobami (wybranymi przez osobę badaną, w tym zwykle o partnera/partnerkę). Pytania nie dotyczą wspomnień z dzieciństwa, tylko tego, co dzieje się aktualnie w bliskich relacjach. Nagrane odpowiedzi są oceniane według z góry założonych kryteriów. ASI był stosowany w wielu badaniach (które potwierdziły jego dobre właściwości psychometryczne), jak również został przetłumaczony na kilka języków obcych (CATS, 2016). W chwili obecnej przygotowane jest polskie tłumaczenie wywiadu oraz trwają badania pilotażowe polskiej wersji ASI. W psychoterapii rodzin diagnoza bazuje zwykle na nieustruturalizowanym wywiadzie oraz obserwacji. Terapeuci często unikają bardziej sformalizowanych form diagnozy. W prezentacji krótko omówione zostaną zalety włączenia ASI jako narzędzia nie tylko wspomagającego proces diagnostyczny, ale również katalizującego przebieg terapii (zwłaszcza w ramach tych podejść, które odwołują się do teorii przywiązania, jak i szkół systemowych) (Vetere, Dallos, 2008). Omówiony zostanie przypadek rodziny, w której wykorzystano ASI do diagnozy problemów mogących składać się na specyficzne trudności rodzicielskie. 91 25. SESJA. Konsekwencje traumy dla rozwoju człowieka. Prowadzenie: Stanisława Steuden WYSTĄPIENIE 1 Styl przywiązania i deficyty przetwarzania emocjonalnego u ofiar przemocy domowej Aleksandra Jasielska Instytut Psychologii UAM Anna Zglenicka Wydział Spraw Społeczno-Oświatowych, Starostwo Powiatowe w Świdwinie W systemie diagnostycznym DSM 5 wśród innych stanów, które mogą być przedmiotem zainteresowania klinicznego wymienia się problemy związane z maltretowaniem i zaniedbywaniem dorosłych, a wśród nich przemoc fizyczną lub seksualną ze strony małżonka i partnera jak i znęcanie psychiczne ze strony małżonka i partnera. Dostępne statystyki policyjne z roku 2015 na podstawie liczby wypełnionych formularzy „Niebieska Karta” podają, że blisko 70% ofiar przemocy domowej to kobiety. Celem prezentowanego badania było ustalenie roli, jaką odgrywa jakość więzi przywiązaniowej w funkcjonowaniu emocjonalnym ofiar przemocy domowej. Badaniem objęto kobiety (N= 30) z powiatu świdwińskiego, które posiadają „Niebieską kartę” i są klientkami systemu pomocowego - instytucji pierwszego kontaktu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Dokonano pomiaru stylów przywiązania (Experiences in Close Relationships Scale) i deficytów w zakresie przetwarzania emocjonalnego (Emotional Processing Scale). Uzyskane wyniki pokazują, że wśród uczestniczek badania dominuje pozabezpieczny styl przywiązania. Zaobserwowane zakłócenia w obrębie więzi pod postacią podwyższonego poziomu lęku i unikania pozostają w związku z nieefektywnym przetwarzaniem emocjonalnym. Zebrane dane wskazują także na potencjalne obszary interwencji, jaką może być np. psychoedukacja w zakresie wiedzy na temat emocji. Nie bez wpływu na uzyskane wyniki pozostaje historii życia uczestniczek badania. To, że pochodziły one z grupy wysokiego ryzyka patologii społecznej, sprzyja tendencji do zmiany stylu przywiązania na przestrzeni czasu. Rezultat taki może być spowodowany charakterystycznymi dla tej grupy społecznej, licznymi, chaotycznymi i negatywnymi wydarzeniami życiowymi. Wyniki te korespondują z teoretycznymi przewidywaniami łączącymi wystąpienie zmian w operacyjnych modelach przywiązania z negatywnymi wydarzeniami życiowymi, takimi jak. m.in. doświadczenie fizycznego lub seksualnego wykorzystania. 92 WYSTĄPIENIE 2 Trauma a cechy psychologiczne kobiet z zaburzeniami odżywiania (analiza badań własnych) Bernadetta Izydorczyk Instytut Psychologii Stosowanej Uniwersytet Jagielloński Celem przedstawienie wyników badań własnych na temat poszukiwania związków pomiędzy doświadczonymi w życiu traumami psychiczne a cechami psychologicznymi kobiet z zaburzeniami odżywiania. Podstawowe pytanie badawcze to: w jakim stopniu zdarzenia traumatyczne, doświadczone przez kobiety chorujące na różne typy odżywiania wykazują związek z występującymi u tych kobiet cechami psychologicznymi? Materiał i procedura badawcza: Grupę badawczą utworzyło: 120 kobiet chorujących na zaburzenia odżywiania: 30 kobiet w wieku od 20 do 26 lat z diagnozą medyczną: bulimii psychicznej, 31 kobiet z diagnozą medyczną zespołu kompulsywnego objadania się oraz 59 kobiet w wieku 20-26 lat z diagnozą medyczną anoreksji. Badania przeprowadzono w latach 2007-2012 w ośrodkach leczenia nerwic i zaburzeń odżywiania, poradniach zdrowia psychicznego na terenie Polski. W badaniach zastosowano metodę kliniczną i psychometryczną(kwestionariusze do badania cech psychologicznych osób z zaburzeniami odżywiania). Wyniki: Analiza statystyczna potwierdziła istnienie istotnych różnic między kobietami z zaburzeniami odżywiania, które doświadczyły w swoim życiu (szczególnie w dzieciństwie i dorastaniu) traum relacyjnych, a tymi, które tego rodzaju traum w badaniu nie ujawniły. Kobiety cierpiące na anoreksję i bulimię ,które jednocześnie doświadczyły w swoim życiu przemocy psychicznej, fizycznej czy seksualnej ujawniły istotnie różny a zarazem wyższy od kobiet bez traum relacyjnych, poziom myślenie bulimicznego i tendencji do nadmiernie niekontrolowanych, impulsywnych zachowań wobec jedzenia i odżywiania się (prowokowanych wymiotów i innych form przeczyszczeń ciała np. stosowania leków przeczyszczających i innych). Wnioski: 1. Stwierdzono wśród badanych istotnie większą częstotliwość występowania tzn. traum relacyjnych u kobiet chorujących na bulimię i anoreksję bulimiczną niż u kobiet z anoreksją restrykcyjną i u kobiet z zespołem kompulsywnego objadania się. 2. Obecność traum relacyjnych w autobiografiach może stanowić ważny element do uwzględnienia w diagnozie i psychoterapii osób cierpiących na anoreksję i bulimię psychiczną WYSTĄPIENIE 3 Diagnoza i procesy terapii integracyjnej osób po interpersonalnej traumie doznanej w dzieciństwie Agnieszka Widera-Wysoczańska Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego Na podstawie prowadzonej psychoterapii indywidualnej i grupowe i badań własnych (n=120) opartych o skonstruowane w tym celu ankiety, wywiady i kwestionariusze zostanie przedstawiona terapia integracyjna dla osób, które w dzieciństwie doznały interpersonalnej traumy ze strony rodziców. Opisana zostanie historia życia osób uczestniczących w terapii, z uwzględnieniem rodzaju doświadczanej traumy, czasu jej trwania oraz charakterystyki sprawców. Omówiony zostanie zakres przeprowadzanej diagnozy dotyczącej objawów (np. złożone PTSD i towarzyszące mu cechy i zaburzenia, dysfunkcjonalne mechanizmy zachowania), historii życia i struktury rodziny pochodzenia oraz aktualnej. Biorąc powyższe 93 pod uwagę (specyficzne symptomy i historię życia) zostaną przedstawione indywidualne i grupowe cele terapii uznane przez osoby badane (uczestników terapii) za istotne w trakcie powrotu do zdrowia. Z wielu perspektyw zaprezentowane zostaną założenia terapii, jej etapy ze względu na proces i strukturę oraz zalecane metody i strategie stosowane w trakcie powrotu do zdrowia. Istotną częścią prezentacji będzie omówienie czynników sprzyjających i utrudniających zdrowienie osób skrzywdzonych w dzieciństwie w rodzinie. WYSTĄPIENIE 4 Kliniczny wymiar "żałoby traumatycznej" Stanisława Steuden Instytut Psychologii KUL Karolina Ludwikowska Instytut Psychologii KUL Celem niniejszego opracowania jest opis doświadczenia jakim jest traumatyczna żałoba. Żałoba jest bardzo osobistą, naturalną odpowiedzią na śmierć ukochanej osoby, jednak traumatyczne okoliczności śmierci istotnie utrudniają radzenie sobie ze stratą. Przed osobami pogrążonymi stają bowiem dwa zadania – muszą sobie radzić zarówno z samotnością i tęsknotą za bliską osobą, jak i traumą spowodowaną okolicznościami jej śmierci. Osoby pogrążone w żałobie mogą zarówno doświadczać objawów żałoby powikłanej jak i PTSD, które wzajemnie ze sobą interferują, co jest istotą traumatycznej żałoby. Żałobnicy poszukują znaczenia poniesionej utraty, zaś szczególnie ważna w tych poszukiwaniach staje się wspierająca obecność innych osób. WYSTĄPIENIE 5 Doświadczanie śmierci rodzica uzależnionego od alkoholu Stanisława Steuden Instytut Psychologii KUL Karolina Ludwikowska Instytut Psychologii KUL Celem niniejszych badań było poznanie jaki jest związek między uzależnieniem rodzica od alkoholu a percepcją procesu żałoby u dorosłych dzieci. W badaniach wzięło udział 112 pełnoletnich kobiet i mężczyzn (45 osób pochodzących z rodzin alkoholowych i 67 osób, których żaden z rodziców nie był uzależniony). Polegały one na porównaniu percepcji dynamiki procesu radzenia sobie z utratą i sposobu doświadczania utraty między powyższymi grupami. Do badania dynamiki procesu wykorzystano inwentarz IDWL Caserty i Lunda w polskiej wersji językowej. Zmiany w zakresie sposobu przeżywania żałoby badano Skalą Doświadczania Utraty Steuden i Kurtyki. Uzyskane wyniki wskazują, że osoby pochodzące z rodzin alkoholowych nie różnią się istotnie od grupy kontrolnej w zakresie postrzeganej dynamiki procesu radzenia sobie ze stratą. Jednak istotnie więcej osób w stosunku do grupy kontrolnej mimo upływu czasu nadal doświadcza pustki i opuszczenia. Pomoc tej grupie w aktywnym poszukiwaniu wsparcia mogłaby zminimalizować negatywne emocje doświadczane w konsekwencji śmierci bliskiej osoby. 94 26. SYMPOZJUM. Problemy rehabilitacji i niepełnosprawności. Prowadzenie: Michał Gacek WYSTĄPIENIE 1 Znaczenie pomocy neuropsychologicznej skierowanej do osób uzależnionych od alkoholu Natalia Nowaczyk Instytut Psychologii UAM Celem prezentacji jest zaakcentowanie znaczenia pomocy neuropsychologicznej w procesie leczenia osób, u których są obecne zmiany funkcjonalne i/lub strukturalne OUN na skutek przewlekłego działania alkoholu na organizm. Wspomniane dysfunkcje OUN często prowadzą do zaburzenia prawidłowego działania funkcji poznawczych i emocjonalno- motywacyjnych alkoholików, stąd wydaje się zasadne uwzględnienie perspektywy neuropsychologicznej w procesie terapii uzależnień. Pomoc neuropsychologiczna obejmująca diagnozę i rehabilitację neuropsychologiczną może okazać się kluczowa w procesie kompleksowego leczenia, ponieważ pozwala na pełniejsze zrozumienie sposobu funkcjonowania osoby długotrwale spożywającej alkohol. Zachowanie alkoholika często warunkowane jest trudnościami w funkcjonowaniu poznawczym i emocjonalnym będących wynikiem uszkodzenia OUN. Dlatego też, diagnoza neuropsychologiczna uwzględniająca wywiad, obserwację, próby kliniczne, samoopis i testy neuropsychologiczne mogłaby dostarczyć bardzo interesujących wniosków o stanie psychicznym i fizycznym jednostki i być może udzielić odpowiedzi na pytanie, czy obraz kliniczny osoby zmagającej się z alkoholizmem jest wynikiem zmian OUN: funkcjonalnych i/lub strukturalnych. Zarówno diagnoza neuropsychologiczna jak i wyniki danych neuroobrazowych dostarczają ważnej dla procesu leczenia informacji o obecności dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego, co w praktyce mogłoby zaowocować wdrożeniem i/lub udoskonaleniem rehabilitacji neuropsychologicznej skierowanej do osób zmagających się z uzależnieniem od alkoholu. W niniejszej prezentacji zostanie zilustrowany przykładowy schemat rehabilitacji neuropsychologicznej dla osób, u których są obecne zmiany funkcjonalne OUN jak i strukturalne zaistniałe na skutek przewlekłego działania alkoholu na organizm. WYSTĄPIENIE 2 Regulacja emocji w rehabilitacji neuropsychologicznej – aktywność elektrodermalna i biofeedback Anna Bazarnik Uniwersytet Jagielloński Obszar oddziaływań rehabilitacyjnych u osób z dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego w wielu badaniach, lecz także w neuropsychologicznej praktyce klinicznej, zawęża się przede wszystkim do przywracania funkcji poznawczych. O regulacji emocji mówi się natomiast najczęściej w kontekście oddziaływań psychoterapeutycznych. Zaburzenia emocji dotyczą jednak zarówno osób, które doświadczyły urazowego uszkodzenia mózgu, jak i tych cierpiących na choroby neurodegeneracyjne. Trudności w regulacji emocji stanowią często też przeszkodę na drodze do skutecznej rehabilitacji funkcji poznawczych. Zaburzenia afektu to także objaw najczęściej obserwowany i zgłaszany przez rodziny pacjentów. Z tego powodu 95 kompetencje chorego związane z zauważaniem, rozumieniem, regulowaniem i komunikowaniem swojego stanu emocjonalnego mają duże znaczenie w procesie neurorehabilitacji. Współczesne testy neuropsychologiczne niestety nie ujawniają ważnych afektywnych zakłóceń związanych z uszkodzeniem mózgu. Aby zrozumieć te zakłócenia, konieczne jest nawiązanie z pacjentem relacji opartej na zaufaniu, relacji terapeutycznej. Oddziaływania psychoterapeutyczne wobec nasilonych zaburzeń poznawczych, zawężonego wglądu chorych oraz ich trudności z werbalizowaniem własnych przeżyć, mają jednak spore ograniczenia. Pomocne może okazać się wtedy wykorzystanie parametrów psychofizjologicznych, np. przewodnictwa skórnego. Aktywność elektrodermalna stanowi bowiem wskaźnik obwodowego pobudzenia autonomicznego i jest związana z procesami poznawczymi oraz dynamiką emocjonalną. Obraz zmian przewodnictwa skórnego w czasie może zatem przedstawiać zmieniające się wzbudzenie emocjonalne. Dla pacjenta wykres aktywności elektrodermalnej jest więc czytelnym komunikatem informującym go o tym, jak zmieniają się jego emocje. Zauważenie tych zmian to pierwszy krok na drodze do ich rozumienia i aktywnej regulacji – procesu, który umożliwia włączenie do neurorehabilitacji metody biofeedback. WYSTĄPIENIE 3 Polska adaptacja kwestionariusza osobowości Edwarda Ziglera (EZPQ) dla osób z niepełnosprawnością intelektualną Michał Gacek Uniwersytet Pedagogiczny Łukasz Krzywoszański Uniwersytet Pedagogiczny Kwestionariusz osobowości Edwarda Ziglera (EZPQ) umożliwia pomiar cech osobowościowomotywacyjnych, które w szczególny sposób ujawniają się u osób z niepełnosprawnością intelektualną. Celem prezentacji jest przedstawienie wyników dotychczasowych prac nad polską adaptacją narzędzia. W czasie wystąpienia zaprezentowany zostanie zarys koncepcji osobowości Ziglera, z uwzględnieniem przyczyn specyficznego rozwoju osobowości osób z niepełnosprawnością intelektualną. Omówione zostaną cechy, których pomiar umożliwia kwestionariusz EZPQ: tendencja do pozytywnego reagowania w kontakcie z innymi, tendencja do negatywnego reagowania w kontakcie z innymi, zewnątrzsterowność, oczekiwanie sukcesu, motywacja osiągnięć, posłuszeństwo oraz ciekawość/kreatywność. Wskazane zostaną zmiany w treści pozycji dokonane w porównaniu z oryginalną wersją narzędzia na podstawie wyników wstępnej analizy. Przedstawione zostaną własności psychometryczne zrewidowanej wersji kwestionariusza określone na podstawie danych o 330 osobach z lekkim i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności intelektualnej. Uzyskana struktura czynnikowa oraz wskaźniki rzetelności dają podstawy sądzić, że aktualna wersja kwestionariusza może być stosowana w Polsce zarówno w badaniach naukowych, jak i w praktyce klinicznej. 96 WYSTĄPIENIE 4 Nowoczesna terapia zajęciowa, czyli co każdy psycholog wiedzieć powinien Edyta Janus Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie Psychologowie stanowią grupę, która jest zaangażowana w proces rehabilitacji osób z niepełnosprawnością intelektualną, fizyczną, osób z zaburzeniami psychicznymi czy zagrożonych wykluczeniem społecznym. Nierzadko zatrudniani są także jako terapeuci zajęciowi. Stąd zasadne wydaje się przybliżenie zmian, które dokonują się w rozumieniu terapii zajęciowej w Polsce związanymi m.in. z możliwościami kształcenia terapeutów na poziomie akademickim (od 2012r.) uwzględniającym najnowsze standardy i wytyczne Światowej Federacji Terapeutów Zajęciowych w zakresie teorii i praktyki. Od wielu lat dyscyplina ta w Polsce znajdowała się w fazie stagnacji, a terapia zajęciowa utożsamiana była głównie z arteterapią. Rozumienie i praktykowanie terapii zajęciowej zgodnie ze światowymi standardami wymaga redefinicji terapii zajęciowej, która nie może być ,,zajmowaniem czasu", lecz powinna koncentrować się wokół umożliwienia danej osobie realizacji ważnego i znaczącego dla niej zajęcia. Działania terapeutów powinny bazować - na wywodzącym się z rogeriańskiego Client Centered Therapy a zaadaptowanym dla potrzeb terapii zajęciowej Podejściu Skoncentrowanym na Osobie (Person-Centered Practice). 97 27. SESJA. Psychologia zdrowia. Prowadzenie: Lidia Zabłocka-Żytka WYSTĄPIENIE 1 Psychologia kliniczna a psychologia zdrowia w teorii i praktyce klinicznej - tożsamość czy integracja Helena Wrona-Polańska Katedra Psychologii Zdrowia INoW UP, Kraków Celem referatu jest ukazanie obszaru psychologii klinicznej z punktu widzenia psychologii zdrowia w teorii i praktyce klinicznej, ich wzajemnego przenikania oraz próba rozstrzygnięcia między tożsamością a integracją. Podstawa teoretyczna: Teorie stresu Lazarusa i Folkman (1984), Hobfolla (1989), lęku Kępińskiego (1977), salutogenezy Antonowsky`ego oraz autorski Funkcjonalny Model Zdrowia sprawdzony empirycznie w badaniach ludzi zdrowych (299 badanych), a także chorych z nowotworami krwi po przeszczepie szpiku kostnego (141 pacjentów Kliniki Hematologii UJ Collegium Medicum). Metody: Wywiad standaryzowany i kwestionariusze do badania stresu, strategii i stylów radzenia oraz zasobów: poczucia koherencji, samooceny i osobowości lękowej. Zdrowie zdefiniowano operacyjnie z wykorzystaniem 10-stopniowej skali w wersji dla pacjenta i oceny przez lekarza. Wyniki: W rezultacie analizy regresji krokowej i analizy ścieżek skonstruowano autorski Funkcjonalny Model Zdrowia i Choroby (FMZiCH), w którym zdrowie jest funkcją twórczego, niestereotypowego a skutecznego i efektywnego radzenia sobie ze stresem poprzez mobilizację zasobów podmiotowych. FMZiCH ukazał, z jednej strony złożoność problematyki zdrowia i choroby, z drugiej zaś ujawnił te same psychologiczne mechanizmy zdrowia i choroby, którymi są: stres / lęk i sposoby zmagania się z nim: zadaniowe i obronne poprzez mechanizmy represyjne, dyspozycje osobowościowe: osobowość prozdrowotna / osobowość lękowa czyli zasoby/deficyty, a także emocje pozytywne/negatywne jako istotne w zmaganiu się z chorobą i utrzymaniu zdrowia. Model ten został także empirycznie zweryfikowany w badaniach chorych z łuszczycą. Wnioski: Funkcjonalny Model Zdrowia i Choroby wskazuje na integrację problematyki zdrowia i choroby oraz tożsamość psychologicznych mechanizmów leżących u ich podstawy, co stanowi kanwę dla integracji psychologii klinicznej i zdrowia. WYSTĄPIENIE 3 Zdrowie psychiczne studentów - jak jest i jak pomóc? Doniesienia z badań i propozycja rozwiązań Lidia Zabłocka-Żytka Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie Sylwia Kluczyńska Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie Ewa Sokołowska Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie W ramach wystąpienia przedstawione zostaną badania oraz analizy dotyczące zdrowia psychicznego studentów. Wstępne wyniki badań zostały zaprezentowane podczas I Krajowej Konferencji Psychologii Klinicznej, tym razem zostały wzbogacone o informacje dotyczące 98 rozwiązań mających na celu wzmocnienie zdrowia psychicznego młodych ludzi. Co drugi młody człowiek doświadcza zaburzeń z obszaru depresji i nerwic, zaś 21% badanej grupy doświadcza zaburzeń psychicznych, które są konsekwencją przyjmowania środków psychoaktywnych. Ponadto widoczny jest wzrost liczby samobójstw i prób samobójczych w grupie wiekowej między 15. a 29. rokiem życia (Farrer i in., 2016; Moskalewicz i Boguszewska, 2012; Szafraniec, 2011; Zabłocka-Żytka, 2015). W ostatnich latach obserwuje się większą liczbę młodych osób zgłaszających się po pomoc psychologiczną i psychiatryczną (Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, 2010; Storrie i in., 2010; Turner i in., 2007). Z tego powodu zalecana jest pomoc i wsparcie młodych osób, w tym studentów, w realizacji ich zadań rozwojowych oraz ich potencjałów zdrowia m.in. poprzez poradnictwo psychologiczne, promocję zdrowia psychicznego. Przykładem pomocy oferowanej studentom jest program promocji zdrowia „PsychoŻak” oraz Akademicka Poradnia Psychologiczna działające przy Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i realizowane przez pracowników Instytutu Psychologii Stosowanej APS. Stanowi to przykład integracji teorii, badań oraz praktyki w obszarze psychologii klinicznej. WYSTĄPIENIE 4 Prężność psychiczna a poczucie własnej skuteczności i zasoby egzystencjalne w chorobie alkoholowej Magdalena Adamczyk Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński Tadeusz M. Ostrowski Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński Celem prezentowanych badań było ustalenie współzależności między prężnością psychiczną osób uzależnionych od alkoholu a posiadanymi przez nie zasobami osobistymi. Chociaż badacze uzależnień jak dotąd skupiali się raczej na deficytach przejawianych przez pacjentów, w pracy wykorzystano podejście skoncentrowane na ich mocnych stronach, wpisujące się w nurt psychologii pozytywnej. Nowatorskim zamysłem autorów było wykorzystanie tematyki egzystencjalnej w odniesieniu do problematyki choroby alkoholowej. W wymiarze teoretycznym badań odwołano się do koncepcji prężności psychicznej w ujęciu Juczyńskiego i Ogińskiej-Bulik, teorii sensu życia Ostrowskiego (teoria libertalno-waloryczna) oraz poczucia własnej skuteczności w ujęciu Bandury. Grupę badawczą stanowiło 52 mieszkańców Domu Pomocy Społecznej dla osób uzależnionych oraz pacjenci Oddziału Terapii Uzależnienia od Alkoholu. Zastosowano wywiad kliniczny oraz kwestionariusze zbudowane przez autorów koncepcji, odpowiednio do sformułowanych przez nich założeń. Odporność psychiczną mierzono Skalą Pomiaru Prężności SPP-25 Juczyńskiego i Ogińskiej-Bulik, poczucie własnej skuteczności Skalą Uogólnionej Własnej Skuteczności GSES (Schwarzer i Jersusalem, polska adaptacja – Juczyński) a zmienne egzystencjalne: Kwestionariuszem Wartości, Kwestionariuszem Poczucia Wolności oraz Kwestionariuszem Stosunku do Życia, opracowanymi przez Ostrowskiego. Zmienną aprobaty społecznej kontrolowano za pomocą Skali Samokrytycyzmu z kwestionariusza Fittsa. Uzyskane wyniki potwierdzają istnienie znaczących współzależności między odpornością psychiczną a przekonaniem o własnej skuteczności i zasobami egzystencjalnymi: poczuciem sensu życia, poczuciem wolności i wrażliwością wobec wartości. Przeprowadzone badania stanowią przyczynek do dalszych dociekań na temat możliwości wzmacniania odporności psychicznej osób uzależnionych od alkoholu oraz roli problematyki egzystencjalnej w terapii uzależnień. 99 28. SYMPOZJUM. Ból – problematyka złożona. Spojrzenie anestezjologa i psychologa klinicznego. Prowadzenie: Mariola, Żuk, Alicja NasiłowskaBarud WPROWADZENIE Alicja Nasiłowska-Barud Zakład Psychologii Klinicznej Katedry i Kliniki Kardiologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie Mariola Żuk Zakład Psychologii Klinicznej Katedry i Kliniki Kardiologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie Ból jest nadrzędnym problemem zarówno w medycynie, jak i psychologii klinicznej. Towarzyszy człowiekowi i może być ważny dla jego życia, gdyż spełnia rolę sygnału ostrzegawczego w niebezpieczeństwie. Zwykle jest negatywnym przeżyciem dla człowieka, bo wraz z doznaniami sensorycznymi towarzyszą mu silne negatywne emocje, jak: strach, lęk, przygnębienie, gniew, obniżony nastrój aż do nastroju depresyjnego. Ból najczęściej jest definiowany jako odczucie wywołane przez bodźce uszkadzające tkanki. Wówczas odczuwanie bólu uruchamia mechanizmy obronne ustroju i aktywuje odruchy zmierzające do usunięcia bodźca uszkadzającego. Ból jest także określany jako reakcja na informację powstałą egzo- lub endogennie, w wyniku której nastąpiło uszkodzenie ciała (nocycepcja). W psychologii klinicznej ból definiuje się jako nieprzyjemne wrażenie zmysłowe, które łączy się zwykle z cierpieniem. Dla człowieka chorego ból jest przykrym doznaniem fizycznym i psychicznym zwykle towarzyszącym mu w jego chorobie. W sympozjum zostało uwzględnione wieloaspektowe podejście do problematyki bólu, łączące aspekty medycyny i psychologii klinicznej. Zostały zaprezentowane wspólne dla medycyny i psychologii narzędzia diagnozy bólu oraz najważniejsze metody stosowania farmakoterapii i terapii psychologicznej. W opracowanych badaniach klinicznych zostały przedstawione najważniejsze sposoby radzenia sobie z bólem u chorych z ostrą postacią choroby niedokrwiennej serca oraz objawy lękowodepresyjne i sposoby radzenia sobie z bólem u chorych poddanych zabiegom całkowitej protezoplastyki stawów biodrowych i kolanowych. Uwzględniony został aspekt zespołu wypalenia i przewlekłego zmęczenia spowodowany cierpieniem wynikającym z niepełnosprawności ruchowej. 100 WYSTĄPIENIE 1 Interdyscyplinarna współpraca anestezjologa i psychologa klinicznego w diagnozie i terapii bólu Małgorzata Barud Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii z Klinicznym Oddziałem Dziecięcym Uniwersytet Medyczny w Lublinie Rafał Rutyna Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii z Klinicznym Oddziałem Dziecięcym Uniwersytet Medyczny w Lublinie Mariola Żuk Zakład Psychologii Klinicznej Katedry i Kliniki Kardiologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie Wojciech Dąbrowski Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii z Klinicznym Oddziałem Dziecięcym Uniwersytet Medyczny w Lublinie Celem pracy jest próba przybliżenia złożonej problematyki bólu i jego klasyfikacji w zależności od: lokalizacji, rodzaju reakcji organizmu na bodźce bólowe, cech osobowości chorego i czynników społecznych. Zostaną scharakteryzowane wspólne dla anestezjologii i psychologii klinicznej metody oceny i pomiaru poziomu percepcji, natężenia i charakteru bólu, metody leczenia przeciwbólowego oraz pomocy psychoterapeutycznej. Dolegliwości bólowe są jednym z najczęstszych objawów odczuwanych przez człowieka chorego. International Association for Study of Pain definiuje ból jako nieprzyjemne doznanie czuciowe i emocjonalne, połączone z rzeczywistym lub możliwym uszkodzeniem tkanek albo zgłaszanym w trakcie ich uszkodzenia. Ból jest zawsze subiektywny i jest przeżywany jako zjawisko somatyczne. Powoduje nieprzyjemne odczucia zmysłowe, które sprawiają choremu cierpienie. Ból wywołuje powstanie pewnego stanu ostrzegawczego połączonego z lękiem. Sygnalizuje zagrożenie zdrowia i życia. Odpowiedzią organizmu na doznanie bodźca bólowego jest swoista reakcja na ból, w której różnicuje się komponenty: ruchowy, wegetatywny, wewnątrzwydzielniczy, immunologiczny oraz psychiczny. Ocena bólu jest złożona i trudna, gdyż ból jest odczuciem subiektywnym. Istnieje ścisły związek między siłą bodźca a nasileniem bólu. Znaczący wpływ na doznania bólowe mają zarówno czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Do pomiaru i oceny klinicznej bólu zarówno w anestezjologii, jak i w psychologii klinicznej wykorzystywane są skale, przy pomocy których ocenia się: percepcję, poziom natężenia, charakter bólu i jego wpływ na samopoczucie chorego i aktywność życiową. Stosowane są także skale służące do badania aspektów psychologicznej reakcji na ból, m.in. wpływu bólu na samopoczucie pacjenta i strategii radzenia sobie z bólem. Leczenie bólu jest procesem złożonym i wielopłaszczyznowym. Konieczne jest stosowanie farmakoterapii i łączenie z różnymi formami terapii psychologicznej. 101 WYSTĄPIENIE 2 Sposoby radzenia sobie z bólem a poziom nasilenia objawów lękowo-depresyjnych u chorych poddanych zabiegom całkowitej protezoplastyki stawów biodrowych i kolanowych Aleksandra Maciejuk-Płońska I Wojskowy Szpital Kliniczny w Lublinie, Zakład Psychologii Klinicznej Katedry i Kliniki Kardiologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie Choroba zwyrodnieniowa stawów stanowi na świecie poważny problem kliniczny i społeczny. Najczęściej stosowaną metodą leczenia jest endoprotezoplastyka. Wybór strategii radzenia sobie z odczuwanym przez pacjentów silnym bólem oraz kontrolowanie bólu związane są ze strukturą psychiczną chorych. Cele pracy: Określenie wzajemnych zależności, występujących w grupie pacjentek zakwalifikowanych do zabiegu protezoplastyki stawów, które dotyczą objawów depresji, lęku, wybieranych sposobów radzenia sobie z bólem oraz umiejscowieniem kontroli bólu. Analiza danych socjodemograficznych. Ocena stopnia zadowolenia z wykonanej operacji wymiany stawów, po przeprowadzonym zabiegu. Porównanie obu podgrup badanych (bioder i kolan) pacjentek pod względem niektórych zmiennych dotyczących stanu psychicznego. Grupa badana: 126 kobiet (30-87 lat), hospitalizowanych w Klinice Ortopedii i Traumatologii SPSK Nr 4 w Lublinie. Badane przyjęte do Kliniki celem wykonania zabiegu endoprotezoplastyki. Metody badań: Skala Lęku i Depresji (HADS) A. S. Zigmont’a i R. P. Snaith’a. Arkusz Samopoznania R.B. Cattella. Kwestionariusz Strategii Radzenia Sobie z Bólem (CSQ) A.C. Rosensteil i F.J. Keefe’a w adaptacji Z. Juczyńskiego. Kwestionariusz Przekonań na Temat Kontroli Bólu (BPCQ) S. Skevington w adaptacji Z. Juczyńskiego. Kwestionariusz własnej konstrukcji. Badane pacjentki charakteryzują się podwyższonym poziomem lęku oraz umiarkowanym poziomem depresji. Najczęściej wybieraną strategią radzenia sobie z bólem jest „modlenie się/pokładanie nadziei”. Chore posiadają średni poziom wewnętrznego poczucia kontroli bólu, nieco wyższy poziom wpływu zdarzeń przypadkowych na ból oraz najwyższy poziom wpływu lekarzy na ból. Obie grupy pacjentek (biodra i kolana) różnią się pod względem badanych parametrów. WYSTĄPIENIE 3 Analiza sposobów radzenia sobie z bólem u chorych z ostrą postacią choroby niedokrwiennej serca Alicja Nasiłowska-Barud Mariola Żuk Zakład Psychologii Klinicznej Katedry i Kliniki Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Choroba niedokrwienna serca (ChNS) stanowi zespół objawów klinicznych, wywołanych zaburzeniem równowagi pomiędzy wielkością przepływu wieńcowego a zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen i związki energetyczne. W rozpoznawaniu ostrej postaci ChNS bardzo ważnym narzędziem jest diagnostyka bólu w klatce piersiowej - co do jego umiejscowienia, charakteru, czasu trwania, związku z wysiłkiem fizycznym i innymi czynnikami mogącymi wywoływać lub nasilać ból. Celem pracy była analiza zależności pomiędzy lękiem jako stanem i cechą a sposobami (strategiami) radzenia sobie z bólem 102 stosowanymi przez chorych z ostrą postacią ChNS. Badaniami objęto 80 chorych w wieku od 33 do 80, (śr.61 ± 9,66) lat, hospitalizowanych w Klinice Kardiologii, u których wykonano badanie angiograficzne tętnic wieńcowych. Badanie psychologiczne zostało przeprowadzone przy pomocy Inwentarza Stanu i Cechy Lęku Spielbergera i Kwestionariusza Strategii Radzenia Sobie z Bólem (CSQ) A.C. Rosensteil i F.J. Keefe’a. Otrzymane wyniki badań wskazują na podwyższone objawy zarówno lęku stanu jak i lęku cechy. Wśród badanych kobiet z ostrą postacią ChNS strategią o największym znaczeniu w radzeniu sobie z bólem było „modlenie się i pokładanie nadziei”. Równie często stosowanymi strategiami zwłaszcza w grupie mężczyzn były „deklarowanie radzenia sobie”, „odwracanie uwagi” oraz „zwiększona aktywność behawioralna”. Otrzymane wyniki wskazują na konieczność objęcia chorych z ostrą postacią ChNS profesjonalną pomocą psychoterapeutyczną mającą na celu obniżenie poziomu zarówno lęku stanu, jak i lęku cechy. Działania psychoterapeutyczne prowadzone wśród chorych z ostrą postacią CHNS winny być skoncentrowane na wzmacnianiu takich strategii radzenia sobie z bólem jak: deklarowanie radzenia sobie poprzez zwiększoną aktywność behawioralną i koncentrowanie uwagi na ważnych dla chorego problemach życiowych. WYSTĄPIENIE 4 Przewlekłe zmęczenie i zespół wypalenia - cierpienie związane z niepełnosprawnością ruchową Mariola Żuk Zakład Psychologii klinicznej oraz Klinika Ortopedii i Rehabilitacji U.M. w Lublinie Małgorzata Barud Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii z Klinicznym Oddziałem Dziecięcym Uniwersytet Medyczny w Lublinie Zespół przewlekłego zmęczęnia (Chronic Fatique Syndrom) został w 1988 roku zdefiniowany i uznany za chorobę przez Amerykański Ośrodek Zwalczania Chorób Zakaźnych (US Centers for Disease Control – CDC). Stres jest jednym z najważniejszych z czynników wskazywanych w etiologii przewlekłego zmęczenia. Według Bernard piętrzenie zwykłych, codziennych sytuacji stresowych ma zwykle miejsce w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przed pojawieniem się stanu przewlekłego zmęczenia. Określenie „zespół wypalenia” kojarzony jest najczęściej z trudnościami osób, które świadczą pomoc innym ludziom. Ujawnia się wówczas, gdy człowiek czuje się wyczerpany zbyt dużym zaangażowaniem w pracę. Gdy przyjmuje wiele obowiązków, a zapomina o wypoczynku. Z czasem, zamiast zadowolenia i satysfakcji, zaczyna przeżywać bezradność i rozczarowanie, a praca przestaje go angażować. Według koncepcji Maslach, zespół wypalenia jest stanem utraty sił psychicznych i fizycznych występujący u osób zawodowo udzielających pomocy innym. Pines i Kafry podkreślali, że zespół ten występuje u ludzi dających więcej, niż sami otrzymują. Źródłem zespołu wypalenia zawodowego są zarówno cechy osobowości i uwarunkowane nimi traktowanie pracy, jak też właściwości samej pracy. Zdaniem Maslach pierwszym symptomem wypalenia jest wyczerpanie. Na wypalenie i przewlekłe zmęczenie niewątpliwie są narażeni ludzie świadczący pomoc osobom z niepełnosprawnością ruchową. Jednak podobne trudności mogą występować także u osób niepełnosprawnych, stale korzystających z pomocy. Ich źródłem jest: przeciążenie trudem codzienności (wielki wysiłek owocuje niewspółmiernie małymi efektami); niezaspokojenie potrzeby szacunku i społecznego uznania; monotonia otoczenia materialnego i społecznego (przebywanie w tym samym miejscu, z tymi samymi osobami); ograniczenie kontroli/ możliwości wpływania na swoje życie. 103 Sesje równoległe IV sobota 26.11.2016, godzina 14.00 - 16.00 29. SYMPOZJUM. Diagnoza i terapia – kontinuum oddziaływań wobec osób chorujących na schizofrenię. Perspektywy i wyzwania. Prowadzenie: Beata Hintze, Ernest Tyburski WPROWADZENIE Beata Hintze Zakład Psychologii Klinicznej Człowieka Dorosłego Instytut Psychologii Stosowanej Akademia Pedagogiki Specjalnej Warszawa Ernest Tyburski Zakład Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki Instytut Psychologii Uniwersytet Szczeciński Tematyka sesji wpisuje się w nurt współczesnych badań dotyczących oceny różnych czynników psychologicznych mających znaczenie dla poprawy psychospołecznego funkcjonowania osób chorujących na schizofrenię. Składa się z dwóch części: aspektów diagnozy oraz terapii. W pierwszej część sesji omówione zostaną nowoczesne metody diagnozy funkcjonowania poznawczego u osób z różnym czasem trwania schizofrenii. Wyniki aktualnych badań wykazały istotny związek między nasilonymi zaburzeniami poznawczymi a znacznymi problemami w przystosowaniu społecznym, przejawiającymi się w obniżonej zdolności do podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów, interpretacji relacji społecznych, kontynuowania nauki na różnych poziomach edukacji, podjęcia pracy zawodowej a także nabywania nowych umiejętności w czasie oddziaływań rehabilitacyjnoterapeutycznych. (np. Leifker, Bowie, Harvey, 2009; Jabben, Arts, van Os, Krabbendam, 2010; Oie, Sundet, Ueland, 2011). Obserwacje kliniczne sugerują, że dynamika funkcjonowania poznawczego w schizofrenii może ulegać zmianie na różnych etapach choroby, w różnych kierunkach, w zależności od wielu czynników, w tym zintegrowanych oddziaływań leczniczoterapeutycznych. Dlatego w pierwszej części wykładów zostaną zaprezentowane badania własne Autorów i ich omówienie w świetle współczesnej literatury wraz z zaleceniami terapeutycznymi. Druga część sesji jest konsekwencją pierwszej – integruje informacje otrzymane z diagnozy z teorią psychologiczną i metodami terapeutycznymi. Zaczyna się od wykładu o znaczeniu profesjonalnych treningów funkcji poznawczych, które w konsekwencji przyczyniają się do poprawy psychospołecznego funkcjonowania pacjentów. Kolejne wykłady opisują specyficzne metody terapeutyczne, które można zastosować wobec osób chorujących na schizofrenię w zależności od okresu zachorowania oraz czasu trwania psychozy. Autorzy zaprezentują modele teoretyczne oddziaływań psychoterapeutycznych wykorzystywanych w praktyce klinicznej ambulatoryjnej i szpitalnej w pracy z osobami doświadczającymi schizofrenii. 104 WYSTĄPIENIE 1 Funkcjonowanie poznawcze u osób z wczesnym zachorowaniem na schizofrenię po wielu latach choroby – deterioracja, stabilizacja czy progresja? Beata Hintze Zakład Psychologii Klinicznej Człowieka Dorosłego Instytut Psychologii Stosowanej Akademia Pedagogiki Specjalnej Warszawa Wyniki dotyczące funkcjonowania poznawczego osób z wczesnym zachorowaniem na schizofrenię (EOS) są niejednoznaczne. Część badań wskazuje, że EOS prowadzi do głębszych zaburzeń poznawczych w porównaniu z zachorowaniem w okresie dorosłości - AOS (McClellan in., 2004), kolejne na podobny zakres deficytów poznawczych w obu okresach zachorowania (Biswas i in., 2006 ), a nawet na lepsze funkcjonowanie w EOS w porównaniu z AOS (Amminger i in., 2011). Celem badania była ocena poziomu funkcjonowania poznawczego osób z EOS po wielu latach choroby (średni czas ok. 16 lat) na tle osób zdrowych oraz osób z AOS (tożsamy czas psychozy). Zbadano 30 osób z EOS i 30 z AOS oraz 40 osób zdrowych. Wykorzystano testy neuropsychologiczne do oceny pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych (WCST, N-back, fluencja słowna, TMT A i B), do pamięci słownej i procesów uczenia się (CVLT). Wyniki: Otrzymano istotne różnice w wykonaniu większości testów między osobami z EOS a osobami zdrowymi. Nie było między nimi różnic w wykonaniu testu N-back. Grupy kliniczne EOS i AOS nie różniły się między sobą otrzymanymi wynikami w zastosowanych testach. Istotne różnice dotyczyły jednego wskaźnika w CVLT – w odtwarzaniu swobodnym po długim odroczeniu - EOS otrzymała gorsze wyniki od AOS. Uzyskane rezultaty sugerują: 1) występowanie dysfunkcji poznawczych w EOS w porównaniu z osobami zdrowymi; 2) bark różnic w nasileniu dysfunkcji poznawczych u osób z wieloletnią schizofrenią w dwóch okresach zachorowania: adolescencji i dorosłości. Wyniki wskazują, że wczesne zachorowanie na schizofrenię nie musi być związane z pogłębiającą się wraz z czasem trwania psychozy deterioracją funkcji poznawczych. WYSTĄPIENIE 2 Funkcjonowanie wykonawcze pacjentów ze schizofrenią we wczesnej dorosłości Ernest Tyburski Zakład Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki, Uniwersytet Szczeciński Monika Mak Samodzielna Pracownia Psychologii Klinicznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny Katarzyna Groszewska Samodzielna Pracownia Psychologii Klinicznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny Joanna Preś Samodzielna Pracownia Psychologii Klinicznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny Daria Suchecka Samodzielna Pracownia Psychologii Klinicznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny Ewa Karabanowicz Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański W licznych badaniach ujawniono, że deficyty funkcji wykonawczych występujące w schizofrenii są efektem anomalii strukturalnych i funkcjonalnych mózgu. Pomimo, iż 105 wykazywano ich obecność u młodych osób dotkniętych tą chorobą, nadal istnieje kilka nie do końca rozstrzygniętych kwestii. Podstawowym celem pracy była charakterystyka funkcji wykonawczych u osób we wczesnej dorosłości chorujących na schizofrenię. Założono, że młodzi pacjenci w porównaniu z osobami zdrowymi będą cechować się niższym poziomem badanych procesów. Ponadto oczekiwano, iż w grupie chorych wystąpi istotny związek między czynnikami klinicznymi i poziomem ocenianych funkcji. W badaniu wzięło udział 30 pacjentów ze zdiagnozowaną schizofrenią oraz 30 osób bez chorób psychicznych i neurologicznych. Grupy nie różniły się ze względu na wiek, płeć, liczbę lat nauki oraz poziom ogólnego funkcjonowania poznawczego. Wykorzystano Kolorowy Test Połączeń (CTT), Test Fluencji Słownej (TFS), Test Fluencji Figuralnej Ruffa (RFFT), Test Sortowania Kart Berg (BCST) oraz Skalę Objawów Pozytywnych i Negatywnych (PANSS). Pacjenci w porównaniu z osobami zdrowymi uzyskali niższe wyniki w czasach reakcji w CTT. Nie wykazano natomiast różnic międzygrupowych w zakresie wykonania pozostałych testów. W grupie klinicznej wystąpił istotny związek między niektórymi czynnikami klinicznymi i badanymi funkcjami. Uzyskane wyniki pozwoliły zatem na częściowe potwierdzenie pierwszej hipotezy badawczej. Chorzy charakteryzowali się głównie obecnością deficytów przełączania uwagi. Ponadto, częściowo potwierdzono drugą hipotezę badawczą, ponieważ, u pacjentów czas trwania choroby oraz nasilenie objawów negatywnych sprzyjały cięższym zakłóceniom wykonawczym. Uzyskane rezultaty mogą być przydane dla opracowania nowych działań rehabilitacyjnych, które mogą podnieść szansę na lepsze funkcjonowanie w życiu społecznym i zawodowym młodych chorych na schizofrenię. WYSTĄPIENIE 3 Funkcje wykonawcze i pragmatyczne w schizofrenii Ewa Karabanowicz Uniwersytet Gdański Ernest Tyburski Uniwersytet Szczeciński Andrzej Sokołowski Uniwersytet Warszawski Dominika Myślińska Uniwersytet Gdański W przebiegu zaburzeń psychotycznych dochodzi do obniżenia funkcji wykonawczych oraz językowych i komunikacyjnych, które stanowią podstawowe objawy psychopatologiczne schizofrenii. Wynikają one z nieprawidłowego funkcjonowania mózgu. Zauważany jest m.in. natłok mowy, nielogiczność, tendencja do zbaczania od kluczowego wątku wypowiedzi. Pacjenci mają trudność również z przetwarzaniem treści figuratywnych, co zdecydowanie obniża ich kompetencje pragmatyczne. Przeprowadzone badanie ma na celu charakterystykę funkcji wykonawczych oraz kompetencji pragmatycznych, takich jak umiejętność wydobywania informacji na podstawie tekstu, rozumienie humoru oraz umiejętność samokontroli zachowania u osób ze schizofrenią paranoidalną nieuzależnionych i uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Główne pytanie badawcze brzmi następująco: Jakiego typu różnice pod względem funkcji wykonawczych i pragmatycznych obserwuje się w badanych grupach? W badaniu wzięło udział 41 osób nieuzależnionych i 41 uzależnionych od substancji psychoaktywnych z rozpoznaną klinicznie schizofrenią. Grupę kontrolną stanowi 41 osób nieposiadających diagnozy psychiatrycznej i neurologicznej. Do badania funkcji 106 wykonawczych wykorzystano Kolorowy Test Połączeń, natomiast kompetencje pragmatyczne mierzono za pomocą podtestów z Baterii Testów do Badania Funkcji Językowych i Komunikacyjnych Prawej Półkuli Mózgu (Test Humoru, Test Komentarza, Test Wnioskowania). U osób ze schizofrenią w porównaniu do osób nieleczonych psychiatrycznie obserwuje się zaburzenia funkcji wykonawczych, językowych i komunikacyjnych. Ponadto osoby ze schizofrenią paranoidalną nieuzależnione cechują się niższym poziomem funkcjonowania wykonawczego niż pacjenci uzależnieni. Natomiast nie wykazuje się istotnych różnić między grupami klinicznymi w zakresie funkcji pragmatycznych. Obniżona umiejętność stosowania odpowiednich sytuacyjnie środków językowych u osób ze schizofrenią oraz zaburzone funkcje wykonawcze utrudniają codzienne funkcjonowanie chorych. Uzyskane wyniki mogą być istotne dla diagnozy i terapii neuropsychologicznej. WYSTĄPIENIE 4 Rehabilitacja neuropsychologiczna pacjentów ze schizofrenią z zastosowaniem programów komputerowych. Analiza badań własnych Monika Mak Samodzielna Pracownia Psychologii Klinicznej w Katedrze Psychiatrii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego Ernest Tyburski Instytut Psychologii Uniwersytetu Szczecińskiego Jerzy Samochowiec Katedra Psychiatrii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego Plastyczność neuronalna umożliwia adaptację zachowania jednostki w różnych warunkach. Neurony charakteryzuje możliwość modyfikowania połączeń, w związku z tym mózg, który uległ uszkodzeniu ma możliwość rekonstrukcji zaburzonych funkcji. Plastyczność neuronalna oprócz działania farmakologicznego, może być stymulowana oddziaływaniem ze środowiska np. poprzez rehabilitację poznawczą. Osoby chore na schizofrenię w testach neuropsychologicznych ujawniają deficyty poznawcze, których charakterystyka sugeruje między innymi lokalizację czołową (kora przedczołowa). Dotyczą one głównie pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych. Deficyty takie występują również u zdrowych krewnych pierwszego stopnia tych osób i traktowane są jako jeden z markerów endofenotypowych predysponujących do choroby. Nie sposób pominąć roli neuroprzekaźnictwa, zwlaszcza aktywności dopaminergicznej jeśli chodzi o pamięć operacyjną. Schizofrenię można traktować jako chorobę neurorozwojową i neurodegeneracyjną, uwarunkowaną genetycznie, na co wskazują dane potwierdzając jej podłoże neurostrukturalne i neurofizjologiczne. Chorzy na schizofrenię prezentują duże trudności w powrocie do zwykłego funkcjonowania. Jednym z powodów są zaburzenia funkcjonowania poznawczego (pamięci, uwagi), które utrudniają lub uniemożliwiają pacjentom powrót do pracy czy nauki. System RehaCom jest pakietem programów komputerowych, służących do neurorehabilitacji. Jest stosowany w usprawnianiu funkcji poznawczych chorych wykazujących deficyty poznawcze o różnej etiologii. W projekcie postanowiono sprawdzić, czy okaże się on użyteczny w usprawnianiu poznawczym chorych na schizofrenię oraz czy możliwość neurorehabilitacji komputerowej mogłaby stać się dodatkową ofertą kierowaną do pacjentów, celem podniesienia jakości ich życia. 107 WYSTĄPIENIE 5 Rola psychologicznych metod w leczeniu osób po kryzysie psychicznym Bogumiła Witkowska-Łuć Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach W referacie zaprezentowane zostaną psychologiczne metody stosowane w leczeniu osób z rozpoznaniem zaburzeń z kręgu schizofrenii. Obserwacje kliniczne oraz badania prospektywne przebiegu schizofrenii wskazują na skuteczność stosowania kompleksowego leczenia, zarówno farmakologicznego jak i opartego o metody psychologiczne. Celem badań było poznanie zależności pomiędzy psychologicznymi oddziaływaniami terapeutycznymi a nasileniem objawów psychopatologicznych u pacjentów z diagnozą schizofrenii paranoidalnej. W badaniach wzięło udział 60 pacjentów hospitalizowanych z powodu schizofrenii paranoidalnej. Wyodrębniono dwie równoliczne grupy (po 30 osób): I grupa pacjenci aktywnie korzystający z pomocy psychologicznej oraz II grupa pacjenci nie korzystający z takiej pomocy. W badaniach zastosowano skalę PANSS S.R. Kay, L.A. Opler, A. Fiszbein oraz ankietę własnego autorstwa. W ankiecie pacjenci byli proszeni o określenie częstotliwości i jakości kontaktów z psychologiem. Wyniki badań pokazują, że w momencie rozpoczynania hospitalizacji pacjenci obydwu grup nie różnili się istotnie między sobą w zakresie nasilenia objawów psychopatologicznych mierzonych skalą PANSS. Grupa aktywnie korzystająca z pomocy psychologicznej podczas hospitalizacji uzyskała statystycznie istotnie niższe wyniki w ogólnym PANSS (PANSS T). Również wszystkie podskale PANSS (PANSS P, PANSS N, PANSS G) wskazują na istotne obniżenie wyników. Oznacza to, że u osób z grupy I nastąpiło wyraźne osłabienie objawów pozytywnych, negatywnych i ogólnych w porównaniu z grupą II. Osoby będące w kontakcie terapeutycznym osiągnęły wyższy poziom zdrowia (poprawy objawowej) niż pacjenci z drugiej grupy. 108 30. SYMPOZJUM. Psychoanaliza - teoria i praktyka integrująca różne spojrzenia na człowieka. Prowadzenie: Anna Gąsiorowska-Krawczyk WPROWADZENIE Anna Gąsiorowska-Krawczyk Ośrodek Psychoterapii i Myśli Psychoanalitycznej, Poznań, ul. Sienkiewicza 5/7 W psychoanalizie droga często prowadzi od doświadczeń klinicznych do stwierdzeń teoretycznych, od obserwacji klinicznych do koncepcji. Psychoanalitycy w obszar swoich dociekań włączają wciąż nowe treści; pochodzą one z ich własnych badań w toku pracy klinicznej oraz z pokrewnych dziedzin. Terapeuci psychoanalityczni konfrontują swoją wiedzę z odkryciami medycyny, psychologii klinicznej, psychosomatyki, socjologii. Dążenie do odkywania prawdy, które legło u podstaw dociekań Z. Freuda, wymaga od psychoanalityków umysłu otwartego, zdolnego do podejmowania wysiłku nieustannego badania i krytycznego spojrzenia na to, co już zbadane. We współczesnej psychoanalizie przekłada się to na postawę daleką od dogmatyzmu, przywiązania do ustalonych koncepcji, stwierdzeń ex cathedra. Dochodzi do tego „demokratyzacja” związku pary analitycznej, współcześnie daleka od dominującej czy sztywnej postawy psychoanalityka. Proces analityczny staje się wspólną terapeuty i pacjenta „żywą przygodą”, piękną a jednocześnie bolesną dla nich obojga. Różne aspekty integracji w psychoanalizie pokazane będą w wystąpieniach autorów referatów, którzy są praktykami psychoterapii psychoanalitycznej.S. Czerniecka-Tomkowiak wskazuje na istotne znaczenie integracji własnych doświadczeń wewnętrznych psychoterapeuty z wiedzą psychoanalityczną. A. Kaźmierska opisuje próby integracji rozszczepiennego funkcjonowania pacjentki narcystycznej na oddziale leczenia zaburzeń nerwicowych i osobowości a także trudności integracji w kontekcie pracy zespołu. M. Tartas podejmuje próbę zastosowania teorii psychoanalitycznej do rozumienia wyników badań empirycznych dotyczących dyskryminacji i dystansu społecznego wobec chorych na schizofrenię. Z kolei referat T. Gałązki-Bazydło dotyczy poszukiwań połączeń między teoriami medycyny psychosomatycznej, współczesnymi teoriami psychoanalitycznymi i ich zastosowaniem w terapii psychoanalitycznej. Ostatnie wystąpienie „Trauma a narcyzm” D. Dembińskiej-Krajewskiej traktując traumę jako zjawisko z pogranicza medycyny i psychoanalizy, akcentuje konieczność integracji aktualnej sytuacji i przeszłości - faktów i ich psychicznego opracowania - jako warunków rozumienia pacjenta, który przeżył traumatyczne zdarzenie. Wystąpienia będą ilustrowane winietami klinicznymi. WYSTĄPIENIE 1 Tworzenie diagnozy klinicznej w psychoterapii psychoanalitycznej Stefania Czerniecka-Tomkowiak Ośrodek Psychoterapii i Myśli Psychoanalitycznej, Poznań, ul. Sienkiewicza 5/7 Podstawowym paradygmatem podejścia psychoanalitycznego jest istnienie nieświadomych procesów psychicznych. Pacjenci opisują zazwyczaj skutki ich działania: przykre symptomy lub niezrozumiałe własne zachowania. Ojciec psychoanalizy Zygmunt Freud wskazał sposoby prowadzące do poznawania nieświadomości: rozumienie wolnych skojarzeń, czynności pomyłkowych, przejęzyczeń, objaśnianie marzeń sennych oraz rozwiązanie nerwicy przeniesieniowej. Do metod badania nieświadomości włączono później zjawisko 109 przeciwprzeniesienia. Odczytywanie zawartości przeciwprzeniesienia umożliwiło nadawanie znaczeń dla nieświadomego szczególnie w tych procesach terapeutycznych, w których zakłócona była komunikacja werbalna. W relacji terapeutycznej nieświadomość pacjenta spotyka się z nieświadomością terapeuty. Zjawisko to może pełnić zarówno funkcję komunikacyjną jak również obezwładniającą aparat psychiczny terapeuty i stopującą proces terapeutyczny. Rozeznanie nieświadomych fantazji i uczuć pacjenta jest wielkim wyzwaniem dla terapeuty i stanowi ważny krok na drodze diagnozowania pacjenta i leczenia go psychoterapią psychoanalityczną. Terapeuta odnosi swoje myśli, uczucia i fantazje do teorii by uchwycić istotę nieświadomych komunikatów kierowanych przez pacjenta. W następnym kroku buduje jakąś hipotezę na temat przekazywanych treści i problematyki pacjenta. Dla utrzymania dobrego czytania nieświadomych komunikatów przekazywanych przez pacjenta terapeucie potrzebne jest stałe odwoływanie się do własnej nieświadomości i nieustanne poszerzanie zakresu rozumienia jej. Terapeuta psychoanalityczny uczy się kontaktować z własną nieświadomością w procesie swojej psychoterapii lub psychoanalizy. Część nieświadomości pozostaje niezgłębiona; wtedy w rozumieniu tego co zachodzi w relacji w parze pacjent-terapeuta pomaga umysł patrzący z meta-poziomu, umysł superwizora. Referat rozszerzy opis wprowadzonych zagadnień i zilustruje je winietą kliniczną. WYSTĄPIENIE 2 Integracja w pacjencie, terapeucie, zespole - wykorzystanie myślenia psychoanalitycznego w celach integracji Agata Kaźmierska Szpital Neuropsychiatryczny im. O. Bielawskiego w Kościanie, Ośrodek Psychoterapii Psychodynamicznej Relacja Integracja oznacza tworzenie całości z części. Często jednak części, które łącząc się mogą dać nową perspektywę unikają lub obawiają się tych połączeń, znalezienia szerszego kontekstu i rozumienia. Łączenie i znajdowanie rozumienia oznacza bowiem pozbawienie pewności tej części, którą się już znało, oznacza utratę pewnej omnipotencji na rzecz poznania nowego i pozwolenie na wątpliwości. Terapeutka pracując na oddziale leczenia zaburzeń nerwicowych i osobowości doświadczała często tego dylematu z różnych perspektyw – zarówno w pracy z pacjentami o mało zintegrowanej tożsamości, jak i w pracy w interdyscyplinarnym zespole, który składał się z często bardzo różnych i wydających się odległych od siebie nawzajem części wiedzy i rozumienia funkcjonowania pacjentów i całego oddziału. W końcu dylemat ten można umieścić także w szerszym kontekście oddziału jako reprezentanta narodowej służby zdrowia i społecznych oczekiwań, aby oddział i terapeuta zajął się tylko częścią funkcjonowania pacjenta, która społecznie uznawana jest za złą i do naprawy lub usunięcia, co stoi w pewnej opozycji wobec rozumienia objawów pacjenta jako reprezentacji pewnej szerszej, a często nieznanej, nieświadomej całości. Referat będzie zarysem pracy i relacji przeniesieniowoprzeciwprzeniesieniowej z pacjentką o rozszczepiennym funkcjonowaniu w ramach krótkoterminowej pracy na oddziale, której celem była próba integracji częściowych obiektów pacjentki. Praca zostanie przedstawiona w kontekście uruchamianych poprzez nią dylematów dotyczących oczekiwań innych specjalistów i samych pacjentów wobec terapii, różnych sposobów rozumienia pracy terapeutycznej i pacjenta przez zespół pracujący na oddziale, a w końcu przez pryzmat dylematów tożsamości zawodowej, których doświadczała terapeutka, a także możliwości i ograniczenia korzystania z myślenia psychoanalitycznego w ramach krótkoterminowego kontraktu w publicznej służbie zdrowia. 110 WYSTĄPIENIE 3 Życie społeczne a schizofrenia- perspektywa psychoanalityczna Małgorzata Tartas Katedra Psychologii, Gdański Uniwersytet Medyczny Pokawałkowanie świata psychicznego w schizofrenii znajduje odzwierciedlenie w społecznym spostrzeganiu tej choroby. „Pacjent psychotyczny zamiast polegać na wyparciu (...) zniekształca i unicestwia same narzędzia służące do postrzegania i poznawania rzeczywistości (De Masi, 2016). Wydaje się, że zniekształcenia spostrzegania a czasem wprost deficyt narzędzi poznawania rzeczywistości funkcjonują także w konstruowaniu obrazu tej choroby w życiu społecznym. Pod koniec XX wieku psychoanaliza poddała krytycznemu oglądowi własne próby opracowania spójnego modelu czynników etiologicznych schizofrenii (Willick, 2001). Wkrótce potem zwolennicy wyjaśnień biologicznych skonstatowali, że propagowanie wiedzy z obszaru hipotez neurorozwojowych nie poprawia obrazu społecznego tej choroby, a wpływa jedynie na lepszą percepcję społeczną psychiatrii i jej metod leczenia (Schomerus, 2012). Złożoność relacji chorych na schizofrenię z otaczającym ich światem społecznym odzwierciedla także brak połączeń w formułowaniu rozumienia tej choroby między różnymi dziedzinami nauki. Prezentowa praca jest próbą zastosowania teorii psychoanalitycznej do rozumienia wyników badań empirycznych dotyczących dyskryminacji i dystansu społecznego wobec chorych na schizofrenię. Badaniami objęto pracowników służby zdrowia: lekarzy rodzinnych, psychiatrów, pielęgniarki, pielęgniarki psychiatryczne, ratowników medycznych oraz fizjoterapeutów. Zastosowano wystandaryzowane metody do badania postaw wobec chorych na schizofrenię oraz obrazu tego rodzaju postaw w otoczeniu społecznym chorych. Wprowadzono także procedurę kontrolująca wpływ lęku na deklarowane postawy. Uzyskane wyniki wskazują na specyfikę dyskryminacji chorych na schizofrenię, którą można próbować opisywać pojęciami z obszaru pierwotnego procesu w funkcjonowaniu umysłu i typowymi dla tego rodzaju rzeczywistości psychicznej mechanizmami obronnymi. WYSTĄPIENIE 4 Specyfika psychoterapii psychoanalitycznej w leczeniu pacjentów z zaburzeniami psychosomatycznymi Teresa Gałązka-Bazydło Ośrodek Psychoterapii i Psychologii Klinicznej - Międzyrzecz, Ośrodek Psychoterapii i Myśli Psychoanalitycznej – Poznań Referat dotyczy poszukiwania połączeń między teoriami medycyny psychosomatycznej, współczesnymi teoriami psychoanalitycznymi i ich zastosowaniem w terapii psychoanalitycznej. Referat powstał w oparciu o doświadczenia z indywidualnej psychoterapii pacjentów w oddziale terapeutycznym publicznej służy zdrowia i gabinecie prywatnym. Medycyna psychosomatyczna bazuje na holistycznym rozumieniu człowieka, a medycyna psychosomatyczna zorientowana psychoanalitycznie bada psychikę człowieka, który ma „chorujące ciało”. Skargi psychosomatyczne nie stanowią bezpośredniego wskazania do psychoterapii psychoanalitycznej. Znane są sytuacje, kiedy w stresujących okolicznościach, przekraczających dotychczasowe możliwości adaptacyjne radzenia z bólem psychicznym i 111 konfliktem somatyzuje zarówno pacjent, jak i psychoterapeuta. Skargi psychosomatyczne są wyrazem psychicznego cierpienia. Pacjent z zaburzeniem psychosomatycznym nie ma poczucia choroby, kontakt pomiędzy psychiką i ciałem został u niego uszkodzony. Obrony psychiczne nie są w stanie rozwiązać konfliktów wewnętrznych, a ego pacjenta jest opanowane przez poczucie bezradności. Zygmunt Freud wyjaśniał powstawanie objawów somatycznych w oparciu o model nerwicy konwersyjnej i aktualnej. Według modelu konwersyjnego objawy ( takie jak wymioty, tachykardia, biegunka, bóle brzucha i inne) powstają na skutek zamiany napięcia psychicznego na symptomy fizyczne, aby odciąć się od treści niemożliwych do tolerowania. Objaw reprezentuje wyparte pragnienia popędowe. Badania poświęcone genezie chorób psychosomatycznych, odwołujące się do teorii psychoanalitycznych koncentrują się na problematyce regulacji emocji i stanów afektywnych. Dokonam przeglądu teorii wyjaśniających zaburzenia psychosomatyczne, takich jak badania nad aleksytymią (Taylor, Bagby, Parker, McDougall), badania poszukujące specyficznego typu konfliktu i zależności z cechami osobowości (Alexsander, Krystal), badania znaczenia pierwotnej więzi emocjonalnej (Bowlby). Wyjaśnię znaczenie procesów mentalizacji i kształtowania refleksyjnej funkcji self w tworzeniu relacji matka- dziecko (Fonagy), znaczenie psychosomatycznej pary (McDougall), kiedy somatoza jest próbą ochrony w umyśle dobrego wizerunku najbliższych osób oraz funkcję agresji w procesie separacji – indywiduacji (teorie relacji z obiektem). Konieczność holistycznego podejścia wobec pacjentów psychosomatycznych wymaga od terapeuty integracji teorii, czynników biologicznych, społecznych i psychicznych, aby przywrócić pacjentowi świat wewnętrzny zasłonięty somatyzacją, zintegrować odszczepione części „ja” oraz umożliwić myślenie o tym, co wcześnie nie było dostępne. Poprzez odkrycie znaczenia komunikacyjnego, relacyjnego i emocjonalnego świat wewnętrzny pacjenta z zaburzeniami psychosomatycznymi może być odzyskany w procesie psychoterapii. WYSTĄPIENIE 5 Trauma a narcyzm Daria Dembińska-Krajewska Gabinet psychoterapii psychoanalitycznej, Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychoanalitycznej Trauma jest zjawiskiem wymagającym integracji różnych obszarów i sposobów myślenia. Nie ma możliwości by w pełni zrozumieć osobę, która doświadczyła traumatycznego zdarzenia, bez wzięcia pod uwagę całego wewnętrznego świata pacjenta i panujących w nim reguł. Historia rozwojowa, zasobów wewnętrzne i środowiskowe tworzą określoną osobowość, która na dalszych etapach życia predysponować będzie do specyficznego funkcjonowania i reagowania na rzeczywistość – w tym sytuacje kryzysowe. Indywidualna historia ma odbicie również w strukturach mózgu. Freud uważał, że umysł, podobnie jak żywa tkanka może zostać uszkodzony czy zraniony. By temu zapobiec, w toku rozwoju mózgu i idącym za nim rozwoju umysłu, wytwarzany jest rodzaj ochronnej tarczy, której zadaniem jest utrzymywanie wybiórczej wrażliwości na zewnętrzne bodźce. PTSD i jego objawy dostarczają dowodów na to, iż odrzucenie lub skontrolowanie nadmiernej stymulacji ma większe znaczenie dla zachowania wewnętrznej równowagi, niż zdolność dopuszczania i przyjmowania bodźców. Trauma jest zdarzeniem zakłócającym proces różnicowania i filtrowania bodźców. Dodatkowo unieruchamia ona mechanizmy obronne, które wspierały ten proces. Natężenie objawów, czas trwania, sposób przeżywania i możliwość przepracowania traumy zależeć będzie od historii pacjenta i ukształtowanych w toku rozwoju struktur neurologicznych i umysłowych. To one 112 będą decydować o tym, czy reakcją na trudne wydarzenia będzie możliwy do przepracowania kryzys, czy PSTD lub depresja. Psychoterapeuta analityczny, pracując z pacjentem, nie zajmuje się jedynie klasyfikacją objawów traumatycznych. Celem dla niego, jest badanie i próba zmiany wewnętrznego świata pacjenta. Wpływ struktury umysłu na możliwość przepracowania traumy, omówiony zostanie na przykładzie mechanizmów narcystycznych i opatrzony będzie winietą kliniczną. 113 SYMPOZJUM 31. Analiza narracji i analiza treści – badania, diagnoza i terapia. Prowadzenie: Emilia Soroko WPROWADZENIE Emilia Soroko Instytut Psychologii UAM Analizę treści i analizę narracji można traktować jako ważne sposoby opracowywania i w efekcie rozumienia wypowiedzi pacjentów i osób badanych. Choć jest wiele rodzajów tych sposobów i wywodzą się one z różnych tradycji badawczych i filozoficznych (np. ilościowych i jakościowych; realizmu i konstrukcjonizmu; badań naukowych i praktyki klincznej), to łączy je próba dotarcia do przekazywanych w wypowiedziach znaczeń, które w pierwszym oglądzie są często ukryte i wymagają wydobycia. Wartość diagnostyczna analizy treści i analizy narracji jest zatem w psychologii klinicznej trudna do przecenienia, szczególnie w budowaniu wyjaśnień patomechanizmu i patogenezy. Proponowana sesja analizę treści i narracji ujmuje w aspekcie jej przydatności klinicznej, akcentując wątek diagnostyczny w badaniach oraz psychoterapii. WYSTĄPIENIE 1 Skrypty emocjonalne w narracjach Barbara Gawda Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Skrypty uważane są za jedne z typów reprezentacji poznawczych. Skrypty emocjonalne są reprezentacjami zdarzeń o charakterze emocjonalnym. Przyjmuje się, że zostały wykształcone dzięki wielokrotnemu powtarzaniu określonej sekwencji zdarzeń, ich kontekstu, rozumieniu sensu tej sekwencji. Ogólnie zatem skrypt afektywny odzwierciedla sposób postrzegania i interpretowania sytuacji, które mają znaczenie afektywne (Demorest i Alexander, 1992). Z uwagi na to, iż narrację traktuje się jako strukturę znaczeniową istnieje możliwość wykorzystania jej do analizy i opisu skryptów afektywnych. Wynika to także z założenia, iż model kontekstu ujawniany w narracji zawiera wszystkie elementy schematu poznawczego (van Dijk, 1997). Celem referatu jest wskazanie na ujęcia skryptu emocjonalnego jako schematu zdarzenia, ale też jako mechanizmu osobowościowego (Gawda, 2011). Zaprezentowana zostanie analiza narracji emocjonalnych pod kątem opisu określonych elementów struktury i treści skryptów afektywnych. Struktura skryptu obejmuje takie elementy jak na przykład: aktorzy (liczba i rodzaj postaci), czynności (liczba i rodzaj), rekwizyty (liczba i rodzaj), warunki uruchamiające scenę (przyczyny), liczba przyczyn i rodzaje, rezultaty (pozytywne, negatywne, inne). Natomiast treść skryptu dotyczy na przykład charakterystyki aktora, emocji aktora, charakterystyki partnera (jeśli występuje w scenie), cechy zachowania aktora, cechy partnera, rodzaju aktywności (np. ku innym, od innych, przeciw innym), znaczenia sytuacji (podsumowanie), charakterystycznych wypowiedzi, np. uogólnień. Na podstawie analizy materiału narracyjnego zostaną omówione skrypty emocji lęku. Wykazane zostanie zróżnicowanie treści skryptów lęku w zależności od doświadczeń życiowych, płci, cech osobowościowych, i innych uwarunkowań. 114 WYSTĄPIENIE 2 Zakłócenia w dialogu wewnętrznym a spójność narracji u osób z zaburzeniami psychotycznymi Agnieszka Chrzczonowicz-Stępień SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny Zgodnie z teoria dialogową, Ja to nie zwarta, jednolita struktura, ale dynamiczna organizacja autonomicznych pozycji podmiotowych, między którymi toczy się ciągły dialog. W tym ujęciu psychoza byłaby rozumiana nie jako rozpad czy deficyt, ale jako zakłócenie dialogu wewnętrznego. Teoria ta rzuca też nowe światło na dane o niespójności narracji osób z doświadczeniem psychozy. Celem projektu było zbadanie związków między zakłóceniami w dialogu wewnętrznym a zaburzeniami psychotycznymi oraz dostarczenie informacji o spójności narracji osób z zaburzeniami psychotycznymi. Cel: Założono, że warunki wzbudzenia jednej lub wielu subosobowości bardziej zróżnicują wyniki spójności narracji u osób z zaburzeniami psychotycznymi niż u osób zdrowych. U osób z doświadczeniem psychozy przyjęcie jednej subosobowości obniży różnorodność narracji. Z kolei przy aktywizacji świadomości wielu subosobowości, zwiększy się różnorodność narracji, ale obniży jej klarowność. Metoda: W badaniu wzięło udział 69 osób z rozpoznaniem zaburzeń psychotycznych i 59 osób zdrowych. Za pomocą narzędzia „Postacie jakimi bywam” wzbudzano świadomość jednej lub wielu subosobowości. Następnie proszono wszystkich badanych o wypowiedź na własny temat. Narracje były oceniane przez sędziów kompetentnych na skalach klarowności i różnorodności narracji, 2 skalach dodatkowych oraz skali kategorii narracji. Wyniki: U osób z zaburzeniami psychotycznymi, w warunkach świadomości jednej lub wielu subosobowości, występuje różnica w spójności narracji, podczas gdy w grupie osób zdrowych taka różnica nie występuje. Świadomość wielu subosobowości nie zmniejszyła klarowności narracji u osób chorujących. Potwierdzono hipotezę, że świadomość wielu subosobowości zwiększy różnorodność narracji u osób z zaburzeniami psychotycznymi. U osób zdrowych częściej występował „zdrowy” typ narracji, natomiast w grupie osób chorujących zakłócenie typu „narracja uboga”. WYSTĄPIENIE 3 Wykorzystanie diagnozy w psychoterapii narracyjnej – bilans zysków i strat Szymon Chrząstowski Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego Terapeuci narracyjni nie korzystają z dorobku psychologów zajmujących się narracjami i sceptycznie podchodzą do badań empirycznych w tym zakresie . Uważają też, że diagnoza (w tym diagnoza narracji) jest nieprzydatna, a wręcz szkodliwa, gdyż utrudnia słuchanie i zrozumienie pacjenta (por. Chrzastowski 2011). Z drugiej strony, psycholodzy akademicy nie zawsze potrafią pokazać, w jaki sposób ich badania nad narracjami mogłyby być przydatne dla psychologów praktyków. Mimo to wydaje się, że dorobek badawczy dotyczący narracji mógłby wzbogacić praktykę narracyjną, zwłaszcza w zakresie diagnozy. W ramach terapii narracyjnej proponowane są kategorie mogące posłużyć do diagnozy, chociaż sami terapeuci narracyjni tak ich nie nazywają (White, 2007). Są to np. bogactwo (gęstość narracji), stopień autoryzacji 115 narracji, zdominowanie autonarracji przez kulturowe dyskursy itp. Można też wyróżnić jeszcze inne kategorie diagnostyczne wymieniane w literaturze np. spójność narracji, stopień integracji narracji, kompetencje narracjne, struktura narracji itp. (Chrzczonowicz, 2001). Oczywiście otwartą kwestią pozostaje, jakie aspekty narracji warto diagnozować z punktu widzenia terapeuty, co byłoby dla niego najbardziej użyteczne i stanowiło drogowskaz dla dalszego procesu terapeutycznego. W wystąpieniu omówione zostaną potencjalne korzyści płynące z włączenia diagnozy narracji do praktyki terapeutycznej, ale też niebezpieczeństwa dla procesu terapeutycznego." WYSTĄPIENIE 4 Werbalne wskaźniki lęku a style radzenia sobie z bodźcami zagrażającymi Monika Obrębska Instytut Psychologii UAM, Poznań Joanna Zinczuk-Zielazna Instytut Psychologii UAM, Poznań Celem przeprowadzonego badania było zweryfikowanie hipotezy, iż wyróżnione w literaturze (Ertel 1986; Weintraub 1989; Morreale, Spitzberg, Barge 2008, Argaman 2010; Gawda 2010) werbalne wskaźniki lęku - używanie zaimka „ja”, zaprzeczeń, partykuł, wyrażeń dogmatycznych oraz tzw. explainers: spójników i wyrażeń służących do wyrażania przyczynowości – częściej pojawią się w wypowiedziach osób zdiagnozowanych jako wysokolękowe i wypierające lęk niż u osób niskolękowych. W badaniu przesiewowym wzięło udział 570 studentów 14 różnych kierunków, z których wyłoniono 90 osób zakwalifikowanych, zgodnie z kryteriami Weinbergera, Schwartza i Davidsona (1979), do jednej z trzech grup: osób wysokolękowych (N=30), niskolękowych (N=30) i wypierających lęk (N=30). Zadanie badawcze polegało na wygłoszeniu kilkuminutowego przemówienia na temat cech, które osoba badana lubi w sobie bądź nie. Teksty zarejestrowanych wypowiedzi zostały przepisane i zanalizowane pod kątem opisanych w literaturze wskaźników lęku. Przeprowadzone analizy frekwencyjne potwierdziły zakładaną tendencję, iż werbalne wskaźniki lęku są dobrym predyktorem lękowego pobudzenia, różnicując istotnie osoby wysokolękowe, niskolękowe i wypierające lęk. WYSTĄPIENIE 5 Analiza wypowiedzi osób chorych terminalnie z użyciem polskiej wersji programu LIWC Bartosz Szymczyk Ośrodek Naukowo-Terapeutyczny Ogrody Zmian Wystąpienie dotyczyć będzie przydatności polskiej wersji programu LIWC w analizie wywiadów osób chorych terminalnie. Przedstawione zostaną wyniki badań walidacyjnych polskiej wersji programu LIWC porównujące wyniki analizy automatycznej z oceną treści wywiadów przez sędziów kompetentnych. Wyniki zostaną przedstawione nie tylko w odniesieniu do specyficznych wymiarów językowych, ale także w podziale ze względu na charakter analizowanych treści. Przedstawione wnioski dotyczyć będą także jakościowych aspektów treści wyrażanych przez osoby terminalnie chore, które znalazły swoje 116 odzwierciedlenie ilościowe w automatycznej analizie z użyciem polskiego słownika programu LIWC. 117 32. SYMPOZJUM. Elastyczne radzenie sobie ze stresem. prowadzenie: Małgorzata A. Basińska, Stanisława Steuden WPROWADZENIE Małgorzata A. Basińska, Stanisława Steuden Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Koncepcja elastycznego radzenia sobie ze stresem wprowadza zmiany w rozumieniu zjawiska stresu i radzenia sobie z nim. Polega ona na odejściu od analizowania radzenia sobie z punktu widzenia stylów i strategii, w zamian za położenie akcentu na jego skuteczność. Elastyczność traktowana jest jako adaptacyjna właściwość osobowości, która umożliwia jednostkom dostosowanie się do konkretnych ograniczeń w różnorodnych sytuacjach. Następstwem każdego usztywnienia, jako przeciwieństwa elastyczności, w obrębie procesów radzenia sobie jest zwykle nieprzystosowanie w różnych obszarach życia. Nowatorski charakter prezentowanego podejścia do radzenia sobie zakłada świadomą zmienność stosowanych technik radzenia sobie i to nie ze względu na zmianę sytuacji stresowej, lecz ze względu na brak efektywności dotychczas stosowanych sposobów radzenia sobie. Celem sympozjum jest prezentacja konstruktu, polskiej wersji metody oraz wyników polskich badań dotyczących związku elastycznego radzenia sobie z wybranymi aspektami funkcjonowania osób zdrowych i chorych." WYSTĄPIENIE 1 Elastyczne radzenie sobie – prezentacja konstruktu i skali do pomiaru Małgorzata A. Basińska Zagadnienie radzenia sobie jest często podejmowane przez naukowców i dzięki temu dobrze zbadane w zakresie jego wpływu na adaptację i przystosowanie psychologiczne jednostki do sytuacji trudnych (Lazarus & Folkman, 1984; Taylor, 1990; Parker & Endler, 1996, Ekas, Whitman 2011; Livneh, Bishop, i Anctil, 2014). W dotychczasowych rozważaniach dotyczących radzenia sobie najczęściej koncentrowano się na aktywności jednostki ukierunkowanej na zmianę sytuacji stresowej, na rozwiązanie zaistniałych trudności lub na obniżenie przeżywanego stanu stresu (por. Taylor, 1990; Basińska 2009; Appleton et al., 2013). Jednak nie zawsze zwracano uwagę tylko na to, co czynić w sytuacji stresu, ale także podkreślano ważność sposobu w jaki podejmowano działania zaradcze (Heszen-Niejodek, 2000). W transakcyjnej teorii radzenia sobie (Lazarus & Folkman, 1984) podkreślano znaczenie dwóch procesów: oceny poznawczej i radzenia sobie, co jak się okazało stanowiło punkt wyjścia dla tych naukowców, którzy zainteresowali się problematyką elastycznego radzenia sobie. Zaczęto zwracać uwagę na zmienność czynności zaradczych podejmowanych przez jednostkę w odniesieniu do specyfiki sytuacji i zaistniałej transakcji w sytuacji stresowej. Tsukasa Kato (2015) definiując elastyczne radzenie sobie ze stresem podkreśla zdolność jednostki do efektywnej modyfikacji strategii radzenia sobie ze stresem w zależności od warunków, jakie niosą ze sobą różne stresujące sytuacje, oraz zdolność do zaprzestania kontynuowania nieefektywnej strategii radzenia sobie ze stresem i do wdrożenia strategii alternatywnej (Kato, 2001, 2012). Takie ujęcie elastycznego radzenia sobie ze stresem obejmuje dwa procesy: ocenę poznawczą radzenia sobie oraz wdrożenie nowego, bardziej 118 skutecznego i adaptacyjnego sposobu radzenia sobie ze stresem. Jak wynika z przedstawionych definicji ERS jest konstruktem złożonym. Wyniki badań Cheng (2001) wskazują, że właśnie z tego powodu może on być wewnętrznie zróżnicowanym, co zwraca uwagę na kolejny ważny aspekt elastycznego radzenia sobie. Podstawą takiego myślenia była teoria Lazarusa i Folkman, w której podkreślano występowanie powiązań między poznawczym rozpoznaniem sytuacji a podejmowanym zachowaniem. Oceny poznawcze ich zdaniem zawierają zawsze przeświadczenie o stopniu możliwości osoby do sprawowania kontroli nad zaistniałym trudnym wydarzeniem, a tym samym wpływają na wybór zastosowanej strategii radzenia sobie (Cheng, 2001). WYSTĄPIENIE 2 Samoocena i kontrola gniewu a elastyczne radzenie sobie ze stresem w grupie młodzieży Izabela Grzankowska Instytut Psychologii UKW w Bydgoszczy Agnieszka Kruczek Instytut Psychologii UKW w Bydgoszczy Głównym celem przeprowadzonych badań było sprawdzenie, czy poziom poczucia własnej wartości różnicuje sposoby radzenia sobie ze stresem przez młodzież w zakresie elastyczności, dyspozycyjności i ich sytuacyjnego wykorzystywania oraz ustalenie związku elastycznego radzenia sobie ze stresem z kontrolą emocji: gniewu, lęku i depresji oraz stylem ekspresji gniewu. Badane osoby. Badaniami objęto 222 osób (95 dziewcząt i 127 chłopców) w wieku od 13 do 21 lat. Badani byli uczniami gimnazjum, zasadniczej szkoły zawodowej i technikum. Większość badanych pochodziła ze wsi i małych miast. Metody. Skala Elastycznego Radzenia Sobie ze Stresem autorstwa Kato, służącą do badania elastycznego radzenia sobie ze stresem i jego dwóch wymiarów: ewaluacji radzenia sobie i adaptacyjnego radzenia sobie; Inwentarz Poczucia Własnej Wartości – CSEI autorstwa S. Coopersmitham( 1968); Skala Jak Sobie Radzisz? autorstwa Z. Juczyńskiego i N. Ogińskiej-Bulik (2009); Skala Ekspresji Gniewu – SEG autorstwa N. Ogińskiej-Bulik i Z. Juczyńskiego oraz Skalę Kontroli Emocji – CECS autorstwa Watson i Greera. Wyniki. Ze względu na słabe parametry statystyczne podskali ewaluacyjnego radzenia sobie podjęto decyzję o nieanalizowaniu wyników w tym wymiarze, a średni poziom adaptacyjnego radzenia sobie ze stresem w grupie młodzieży wyniósł M=8,64 (SD=4,11). W grupie badanej młodzieży zróżnicowanie nasilenia adaptacyjnego radzenia sobie ze względu na poziom poczucia własnej wartości jest związane z płcią i występuje tylko w grupie dziewcząt . Wykazano ponadto związek pomiędzy kontrolą gniewu oraz stylem ekspresji gniewu, polegający na kierowaniu gniewu do wewnątrz i adaptacyjnym radzeniu sobie ze stresem. 119 WYSTĄPIENIE 3 Związek elastycznego radzenia sobie ze stresem ze stylami i strategiami radzenia sobie w grupie młodych dorosłych Martyna Janicka Instytut Psychologii Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Ewa Stępka-Tykwińska Instytut Psychologii Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Badania nad stresem oraz sposobami radzenia sobie z nim cieszą się ogromną popularnością, a ich ważnym aspektem jest między innymi skuteczność. Badania wskazują na cechę elastyczności w radzeniu sobie jako szczególnie korzystną dla jednostki. Celem prezentowanych badań było sprawdzenie związku między elastycznym radzeniem sobie rozumianym zgodnie z teorią Tsukasa Kato a stylami i strategiami radzenia sobie ze stresem w grupie młodych dorosłych. Materiał i metody: Grupę badanych stanowiła grupa 135 studentów (105 kobiet i 30 mężczyzn) takich kierunków, jak: psychologia, prawo, administracja i pedagogika, w wieku od 19 do 34 lat (M=21; SD=2,4), którzy wypełnili Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie Ze Stresem Mini-Cope w polskiej adaptacji Niny Ogińskiej-Bulik i Zygfryda Juczyńskiego, Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych, autorstwa Normana S. Endlera, Jamesa D. A. Parkera w adaptacji Jana Strelaua z zespołem oraz Skalę Elastycznego Radzenia Sobie ze Stresem Kato w polskiej adaptacji Małgorzaty A. Basińskiej z zespołem. Wyniki: Wyniki wskazują na pozytywną, istotną statystycznie korelację pomiędzy elastycznym radzeniem sobie ze stresem a stylem skoncentrowanym na zadaniu oraz takimi strategiami radzenia sobie ze stresem, jak aktywne radzenie sobie, planowanie, pozytywne przewartościowanie i akceptacja. WYSTĄPIENIE 4 Zasoby osobiste a elastyczne radzenie sobie w grupie osób chorych przewlekle Małgorzata A. Basińska Agnieszka Woźniewicz Wprowadzenie: Czynniki psychologiczne oddziałują na funkcjonowanie w chorobie przewlekłej. Stosowany sposób radzenia sobie i posiadane zasoby osobiste pełnią istotną rolę w przebiegu choroby. Celem badania było sprawdzenie relacji między takimi zasobami jak poczucie koherencji i poczucie uogólnionej własnej skuteczności z elastycznym radzeniem sobie ze stresem. Metoda: Zbadano 85 osób chorych przewlekle. Zastosowano następujące metody badawcze: Kwestionariusz Poczucia Koherencji SOC-29 Aarona Antonovky’ego, Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności, skonstruowaną przez Ralfa Schwarzera i Michaela Jerusalema, Skalę Elastycznego Radzenia sobie ze Stresem – SERSS Tsukasa Kato oraz metryczkę. Wyniki: Mężczyźni cechują się istotnie wyższym poczuciem koherencji, szczególnie w wymiarze zrozumiałości i zaradności, natomiast poczucie skuteczności i elastyczne radzenie sobie mają na podobnym poziomie jak kobiety. W grupie kobiet stwierdzono związek istotny statystycznie między zasobami osobistymi - uogólnionym poczuciem własnej skuteczności i poczuciem koherencji a elastycznym radzeniem sobie. Osoby o większym nasileniu zasobów nieznacznie częściej stosują elastyczne radzenie sobie w 120 porównaniu do osób o mniejszych zasobach. Konkluzja: Wydaje się, że ze względu na znaczne różnice płciowe w zakresie posiadanych zasobów i zaobserwowane zależności szczególną opieką personelu w ochronie zdrowia należy otoczyć kobiety. WYSTĄPIENIE 5 Elastyczne radzenie sobie ze stresem a poczucie zdrowia fizycznego i psychicznego osób chorych przewlekle - pośrednicząca rola duchowego dobrostanu Michalina Sołtys Zarówno radzenie sobie cechujące się elastycznością, jak i duchowość pełnią ochronną i prozdrowotną rolę w różnych grupach pacjentów chorych przewlekle. Dlatego celem badań było sprawdzenie czy elastyczne radzenie sobie ze stresem pozwala przewidzieć subiektywne poczucie zdrowia fizycznego i psychicznego w polskiej próbie osób chorych przewlekle oraz czy duchowy dobrostan pełni rolę mediatora między tymi zmiennymi. Przebadano łącznie 85 osób (62 kobiety, 23 mężczyzn), wykorzystując następujące metody: Skalę Elastycznego Radzenia sobie ze Stresem – SERSS Tsukasy Kato, Duchowy Wskaźnik Dobrostanu Timothy'ego Daalemana i Bruce'a Freya, Ocenę Zdrowia Psychicznego według D. Goldberga GHQ-28, 10-centymetrową skalę analogowowizualną do oceny subiektywnego poczucia zdrowia fizycznego oraz metryczkę. Analiza regresji liniowej wykazała, że podwymiar adaptacyjnego radzenia sobie bezpośrednio tłumaczy wyższy dobrostan duchowy oraz korzystniejszą ocenę zdrowia fizycznego, jednak pozostaje bez związku ze zdrowiem psychicznym badanych. Częściowy efekt mediacyjny z udziałem jednej z podskal duchowego dobrostanu odnotowano dla związku między elastycznym radzeniem sobie a poczuciem zdrowia fizycznego. Wiek i czas trwania choroby nie moderowały tej relacji. Uzyskane rezultaty sugerują, że elastyczne radzenie sobie ze stresem oraz duchowy dobrostan stanowią istotne zasoby, decydujące o bardziej optymistycznej ocenie własnego zdrowia fizycznego, lecz nie psychicznego, co prawdopodobnie wynika ze specyfiki badanej próby. Zaleca się poszerzenie badań o specyficzne grupy pacjentów. 121 33. SYMPOZJUM. Psychoterapia Gestalt – współczesne ujęcie diagnozy i praktyki terapeutycznej. Prowadzenie: Beata Leśniak WPROWADZENIE Beata Leśniak Polskie Towarzystwo Psychoterapii Gestalt Podejście Gestalt jak każda żywa dziedzina wiedzy rozwija się i ewoluuje, a coraz częściej prowadzone badania empiryczne potwierdzają jej kliniczną skuteczność. Zmienia i rozbudowuje się wiedza dotycząca człowieka, a w pewnych zakresach zmienia się również sam człowiek, który jest podmiotem naszych działań. Wszystko to wymaga od praktykujących psychoterapeutów ciągłej i twórczej integracji nowej wiedzy z tym, czego nauczyli się wcześniej.W trakcie sesji prelegenci - praktykujący psychoterapeuci Gestalt-zmierzą się z pytaniami dotyczącymi z jednej strony tożsamości i istoty podejścia, w którym pracują, a z drugiej zakresu integrowania i adaptowania wiedzy klinicznej oraz dorobku innych podejść. W krótkich referatach zostaną zaprezentowane zagadnienia: 1) Istota terapii Gestalt w kontekście innych podejść psychoterapeutycznych, 2) Podejście do diagnozy i psychopatologii we współczesnym Gestalcie, 3) Psychoterapia Gestalt w badaniach klinicznych, 4) Specyfika konceptualizacji przypadku w psychoterapii Gestalt. WYSTĄPIENIE 1 Istota terapii Gestalt w kontekście innych podejść psychoterapeutycznych Joanna Dopierała Polskie Towarzystwo Psychoterapii Gestalt Autorka w swoim wystąpieniu poszukuje idei integracji w podejściu Gestalt. Integrację traktuje jako fenomen twórczej wymiany, której celem jest pomoc człowiekowi cierpiącemu oraz człowiekowi poszukującemu dróg własnego rozwoju. W referacie zostaną zaprezentowane korzenie terapii Gestalt oraz inspiracje płynące z innych kierunków. Omówiona zostanie baza filozoficzna Gestaltu oraz wyjaśnienie teorii na podstawie mitu jaskini platońskiej. Przeanalizowana zostanie kwestia różnic między Gestaltem a podejściem psychoanalitycznym, psychodynamicznym, eriksonowskim i bioenergetyką Lowena. 122 WYSTĄPIENIE 2 Psychoterapia Gestalt w praktyce klinicznej - wynik badań naukowych Renata Mizerska Polskie Towarzystwo Psychoterapii Gestalt, Poradnia Psychoonkologii, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Ludmiła Kosińska Klinika Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii Centralnego Szpitala Klinicznego Ministerstwa Obrony Narodowej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie Punktem wyjścia dla rozważań nad skutecznością psychoterapii, w tym psychoterapii Gestalt, są wyniki mega-analiz i meta-analiz. Publikowane w ostatnim czasie badania wskazują, że psychoterapia Gestalt jest równie skuteczna w pracy z osobami z doświadczeniem depresji, zaburzeń lękowych, PTSD, zaburzeń osobowości, problemów interpersonalnych jak np.: terapia poznawczo-behawioralna czy terapia psychodynamiczna. W trakcie prezentacji zostaną przedstawione również najnowsze wyniki badań zarówno ilościowych, w tym RCT, jak i jakościowych oraz wyniki badań nad fidelity scale dla psychoterapii Gestalt. WYSTĄPIENIE 3 Diagnoza i przykłady praktyki klinicznej w ujęciu Gestalt Ludmiła Kosińska Klinika Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii Centralnego Szpitala Klinicznego Ministerstwa Obrony Narodowej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie Renata Mizerska Polskie Towarzystwo Psychoterapii Gestalt, Poradnia Psychoonkologii, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie W związku z rozwojem podejścia relacyjna psychoterapia Gestalt znajduje obecnie zastosowanie w pracy z różnymi zaburzeniami psychicznymi, jak choćby zaburzeniami lękowymi, dysocjacyjnymi czy zaburzeniami osobowości. Autorki przybliżają proces diagnozowania w ujęciu Gestalt: pojęcie diagnozy wewnętrznej i zewnętrznej z uwzględnieniem perspektywy objawu, kontekstu i współtworzenia relacji terapeutycznej. Diagnoza w ujęciu Gestalt nie prowadzi do ustalonych, sztywnych wniosków, lecz pozwala formułować elastyczne hipotezy robocze dające terapeucie możliwość orientowania się w sytuacji klinicznej i stosowania adekwatnych kierunków terapii. Zaprezentowane przykłady interwencji terapeutycznych pochodzą z doświadczeń prowadzenia terapii pacjentów pracujących zawodowo w strefach konfliktów zbrojnych. 123 WYSTĄPIENIE 4 Specyfika konceptualizacji przypadku w psychoterapii Gestalt Anna Słysz Instytut Psychologii UAM w Poznaniu Różnica między podejściami teoretycznymi w zakresie konceptualizacji przypadku polega przede wszystkim na tym, do których aspektów (elementów) przywiązują największą wagę: myśli, uczuć czy zachowań klienta, a także czy i w jakim stopniu uwzględniają kontekst rodzinny, społeczny czy kulturowy w rozumieniu trudności klienta. Podczas gdy w podejściu poznawczo-behawioralnym występują jasne reguły konceptualizacji przypadku pacjenta, to w pozostałych podejściach informacje na temat procedury konceptualizacji są nieujednolicone (jak w podejściu psychodynamicznym) lub znikome (jak w podejściu humanistycznym). Celem referatu jest zaprezentowanie rekonstrukcji modelu konceptualizacji przypadku w ramach psychoterapii Gestalt. Zestawione zostaną także najważniejsze podobieństwa i różnice między poszczególnymi modelami konceptualizacji. Przykłady kategorii pojęciowych wykorzystywanych przez psychoterapeutów Gestalt zostaną zaczerpnięte z badań własnych autorki. 124 34. SESJA. Oblicza zaburzeń afektywnych i ich leczenie. Prowadzenie: Jan Chodkiewicz WYSTĄPIENIE 1 Gdy pozytywnego afektu jest zbyt dużo – próba interdyscyplinarnego spojrzenia na mechanizmy stojące u podstaw zaburzenia afektywnego dwubiegunowego w świetle najnowszych doniesień empirycznych dotyczących regulacji pozytywnych emocji, temperamentu i procesów uwagowych Małgorzata Hanć Uniwesytet SWPS w Warszawie Nastrój oraz związane z nim zjawiska afektywne pełnią dla jednostki zasadniczą rolę informacyjną, komunikacyjną i adaptacyjną (Gross, 1995, Larsen, 2000, Marszał-Wiśniewska i Nowicka, 2011). Jakkolwiek wiele wiadomo o korzyściach płynących z doświadczania pozytywnego afektu (PA), dużo mniej uwagi poświęcano do tej pory zagadnieniom związanym z jego dysregulacją (Nesse, 2004; Gruber, 2011). Zaburzenia PA wiążą się z ryzykownymi zachowaniami seksualnymi, skłonnością do podejmowania ryzyka, stereotypizacją, kradzieżami i płytkim przetwarzaniem informacji. Z neurochemicznymi układami związanymi z regulację PA związana jest podatność na uzależnienia od substancji psychoaktywnych, pojawia się coraz więcej publikacji dowodzących, że to zaburzenia regulacji PA stoją w pierwszej kolejności u podstaw zaburzenia afektywnego dwubiegunowego (Fredricson, 1998, Meyer i Baur, 2009, Gruber i Beckoff, 2016). Obiecujące próby wyjaśnienia mechanizmów stojących u podstaw dysregulacji PA u osób z ChAD podejmuje dr June Gruber z Uniwersytetu Colorado w Boulder. Jest ona autorką ponad 90 publikacji naukowych na ten temat, z których wnioski ujmuje w modelu PEP (positive emotion persistence). W referacie zostanie podjęta próba umiejscowienia jej badań na tle najnowszych doniesień empirycznych dotyczących roli czynników temperamentalnych (takich jak dysregulacja BAS) (Depue i Iacono, 1989, Urošević i in. 2008; Alloy i in., 2012; Stange i in. 2013; Nusslock i in. 2009, Kirkland i in. 2015) czy procesów uwagowych osób dwubiegunowych. Badania te dostarczają dowodów na komplementarność biologicznego i psychologicznego podejścia do etiologii zaburzeń afektywnych, natomiast interdyscyplinarne spojrzenie na etiologię zaburzeń psychicznych jest niezbędne do pełnego zrozumienia mechanizmów stojących u podstaw psychopatologii oraz otwiera kolejne drzwi w kierunku udoskonalenia interwencji psychoterapeutycznych kierowanych do pacjentów.” 125 WYSTĄPIENIE 2 Męska depresja, koncepcja, geneza i sposoby pomiaru Jan Chodkiewicz Instytut Psychologii Uniwersytet Łódzki W wystąpieniu zostanie przedstawiona koncepcja atypowych objawów męskiej depresji Wolfganga Rutza i współpracowników. Jednym z jej źródeł koncepcji były doświadczenia programu diagnozowania i leczenia depresji wprowadzonego na Gotlandii (Szwecja) w latach 80. ubiegłego stulecia. Program zmniejszył liczbę zachowań samobójczych wśród kobiet, ale nie wśród mężczyzn. Przyjęto, że jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być odmienny obraz depresji u obu płci. Różnice między płciami mogą odpowiadać za to, że depresja u mężczyzn znacznie częściej niż u kobiet pozostaje nierozpoznana i nieleczona, co prowadzi do zwiększenia liczby samobójstw. Wśród dominujących objawów depresji u mężczyzn wyróżniono wzrost impulsywności i zachowań agresywnych, nadużywanie substancji psychoaktywnych, podejmowanie zachowań ryzykownych oraz tłumienie emocji. Jako przyczyna występowania atypowej depresji u mężczyzn najczęściej wymieniane jest rygorystyczne podporządkowywanie się tradycyjnym męskim normom kulturowym. Normy te dotyczą odporności, wytrzymałości, konkurowania, opanowania i tłumienia uczuć oraz konieczności zapewnienia bytu rodzinie. W wystąpieniu zostaną omówione metody badania męskiej depresji a także wyniki badań prowadzonych z użyciem wspomnianych metod. Wystąpienie zakończą refleksje dotyczące dalszych kierunków badań nad problemem męskiej depresji i opis kontrowersji związanych z omawianą koncepcją. WYSTĄPIENIE 3 Zespół Napięcia Przedmiesiączkowego czy epizod depresji w późnej fazie lutealnej cyklu menstruacyjnego? Andrzej Śliwerski Instytut Psychologii, Uniwersytet Łódzki Eleonora Bielawska-Batorowicz Instytut Psychologii, Uniwersytet Łódzki W nowej klasyfikacji zaburzeń DSM-5 w ramach zaburzeń depresyjnych wyróżniono przedmenstruacyjne zaburzenie dysforyczne (PMDD). W kryterium E zaznaczono, że zakłócenie funkcjonowania nie może być związane z nasileniem innego zaburzenia, takiego jak większe zaburzenie depresyjne czy też dystymia. Pozostaje jednak pytanie, czy takie rozróżnienie ma sens. Kobiety z PMDD nie różnią się poziomem hormonów od kobiet zdrowych. Oznacza to więc, że mają one nieprawidłową reakcję na naturalne zmiany hormonalne (O’Brien, Ismail, 2007, Freeman, 2003). Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i PMDD mają wiele wspólnego z zaburzeniami afektywnymi. Z badań wynika, że od 30% do 80% kobiet z PMDD doświadczyła przynajmniej jednego epizodu depresyjnego (Yonkers, McCunn, 2007). Występowanie depresji jest częstsze dla kobiet z PMS niż kobiet z innymi problemami natury ginekologicznej. Zauważą się również współwystępowanie PMS i PMDD z sezonowym zaburzeniem nastroju (SAD). Prezentowane przez nas badania pokazują, że u podłoża PMS/PMDD leżą negatywne style poznawcze, które wchodzą w skład podatności poznawczej na zaburzenia afektywne. Kobiety z PMS/PMDD charakteryzują się bardziej 126 negatywnym stylem myślenia o sobie, świecie i przyszłości. W fazie lutealnej cyklu (ale nie w folikularnej) charakteryzują się negatywnym przetwarzaniem informacji o sobie. Pod koniec cyklu reagują również większym nasileniem smutku i irytacji po doznanej porażce. Wyniki, które w fazie lutealnej uzyskują kobiety z PMS/PMDD są dokładnie takie same, jak osób w epizodzie depresji. Pozostaje więc pytanie, czy te dwa zjawiska nie są efektem wspólnej podatności? WYSTĄPIENIE 4 Skuteczność regularnej aktywności fizycznej w obszarze zdrowia psychicznego. Depresja a aktywność fizyczna osób starszych Alina Żurek Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Klinicznej i Zdrowia, Uniwersytet Wrocławski Grzegorz Żurek Katedra Biostruktury, Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocław Marta Koszczyc Katedra Dydaktyki, Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocław Liczne badania naukowe dostarczają wielu dowodów na to, że regularna aktywność fizyczna może skutecznie obniżać ilość i nasilenie symptomów depresyjnych, lękowych oraz poprawić ogólny nastrój (Legrand & Heuze, 2007). Szczególnego znaczenia nabiera aktywność fizyczna w starszym wieku, kiedy występujące zaburzenia nastroju są powodem śmiertelności oraz częstego korzystania z usług medycznych, czasami pod pozorem dolegliwości somatycznych (Katon i in., 2003). Okazuje się, że ćwiczenia fizyczne mogą stanowić konkurencyjną wobec farmakoterapii oraz tradycyjnej psychoterapii , formę terapii przeciwdepresyjnej (Buckworth & Dishman, 2002 ). Celem pracy jest zaprezentowanie efektów systematycznej aktywności fizycznej w grupie 31 starszych mieszkańców Wrocławia powyżej 65 roku życia, biorących udział w latach 2013-2014 w 10 tygodniowym Programie Aktywności Fizycznej Ruch i Zdrowie dla Seniora. Projekt realizowany był w Międzywojewódzkiej Przychodni SportowoLekarskiej w ramach programu „Mozart”, zaś organizatorem było Wrocławskie Centrum Akademickie w Urzędzie Miejskim Wrocławia. Badanymi były osoby starsze w wieku 65-100 lat, nie uprawiające systematycznej aktywności fizycznej, zakwalifikowane do programu na podstawie skierowania od lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza specjalisty, w razie potrzeby po konsultacji z lekarzem odpowiedzialnym za kwalifikacje. W celu monitorowania zmian w obszarze symptomów depresyjnych wykorzystano kwestionariusz PHQ – 9 dla osób starszych w polskiej adaptacji Tomaszewskiego i innych (2011). Badanie odbywało się dwukrotnie, tj. przed i po zakończeniu całego programu ćwiczeń. W celu zebrania szczegółowych informacji o stanie zdrowia kandydatów do programu wykorzystano przetłumaczony z języka angielskiego Kwestionariusz Zdrowia i Aktywności Fizycznej (Buckworth & Dishman, 2002). Zastosowany test kolejności par Wilcoxona dowiódł występowania statystycznie istotnych różnic w nasileniu objawów depresyjnych przed i po zastosowanym programie w całej badanej grupie (Z=2.5475, p=.01). Szczegółowa analiza wyników uzyskanych w grupach wiekowych 65-70 (I grupa), 71-80 (II grupa) oraz 81-100 (III grupa) pokazała, że znaczące pozytywne efekty programu (Z=2.2913, p=.02) zaobserwowano w grupie II. Zastosowany program interwencyjny przyniósł pozytywne efekty w obszarze funkcjonowania psychicznego osób biorących w nim udział. Otrzymane wyniki badań potwierdziły tezę, że regularna aktywność fizyczna jest doskonałym narzędziem, za pomocą którego osoby starsze mogą doświadczać polepszenia się zdrowia psychicznego i samopoczucia (Chodzko-Zajko, 2005). 127 WYSTĄPIENIE 5 Wpływ treningu uważności na zmniejszenie autorozbieżności i negacji u osób depresyjnych. Badanie z użyciem metody dzienniczkowej oraz analizy treści programem LIWC Natalia Rohnka Uniwersytet Humanistycznospołeczny SWPS Paweł Holas Uniwersytet Warszawski Izabela Krejtz Uniwersytet Humanistycznospołeczny SWPS Depresja jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób psychicznych i nadal pozostaje w centrum uwagi klinicystów, którzy poszukują źródeł i mechanizmów leżących u jej podłoża. Na jeden z tych mechanizmów wskazuje w swojej teorii Higgins (1987) dowodząc iż rozbieżności w strukturze Ja – pomiędzy ja realnym a ja powinnościowym i idealnym mogą wiązać się z podatnością na doświadczanie emocji depresyjnych. Jak wskazują wstępne dane empiryczne - u osób zdrowych i z ryzykiem nawrotu depresji - automatyczna tendencja do wzbudzania autorozbieżności może być zredukowana pod wpływem treningu uważności. Celem poniższego badania było sprawdzenie czy trening uważności wpłynie na redukcje rozbieżności u osób aktualnie depresyjnych i czy wraz z jej redukcją nastąpi poprawa w zakresie funkcjonowania emocjonalnego. W badaniu wzięło udział 56 osób cierpiących na depresje, spośród których 26 uczestniczyło w 8 tygodniowym treningu MBCT (Mindfulnessbased cognitive therapy), pozostałe 30 zaś stanowiło grupę kontrolną. Przed rozpoczęciem treningu oraz po jego zakończeniu uczestnicy brali udział w 7 - dniowym etapie uzupełnienia dzienniczka codziennych zdarzeń. W dzienniczku uczestnicy proszeni byli o opisanie doświadczeń minionego dnia oraz ich ocenę na skali pozytywności, towarzyszącego im stresu oraz obecności myślami podczas zdarzenia. Analiza treści opisywanych zdarzeń wykazała iż osoby depresyjne uczestniczące w treningu istotnie zmniejszyły użycie słów związanych z rozbieżnościami oraz negacją w stosunku do grupy kontrolnej. Osoby te częściej też były uważne w trakcie przeżywanych doświadczeń, postrzegały je jako bardziej pozytywne i mniej stresujące niż osoby z grupy kontrolnej. Można przypuszczać iż trening uważności wpłynął na zmniejszenie przeżywania rozbieżności u osób depresyjnych oraz na zmianę percepcji codziennych doświadczeń. 128 35. SYMPOZJUM, sala 304. Zaburzenia emocjonalne i behawioralne dzieci i młodzieży z perspektywy psychopatologii rozwojowej. Prowadzenie: Iwona Grzegorzewska WPROWADZENIE Iwona Grzegorzewska Instytut Psychologii Uniwersytet Zielonogórski Sympozjum poświęcone jest problemom klinicznym występującym w okresie dzieciństwa i adolescencji z perspektywy integrującej psychopatologię i psychologię rozwojową. Psychopatologia rozwojowa to podejście zajmujące się źródłem i przebiegiem indywidualnych wzorców nieprzystosowania uwzględniające wiek pojawienia się zaburzenia, jego przyczyny i manifestację w zachowaniu oraz w kontekście złożoności przebiegu ścieżek rozwojowych. Jej zadaniem jest wykorzystanie teorii i badań rozwojowych do rozumienia psychopatologii, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. W ramach sympozjum zaprezentowane zostaną zarówno wykłady teoretyczne jak i doniesienia z badań uwzględniające wyjaśnianie ścieżek rozwoju i mechanizmów powstawania zaburzeń behawioralnych i emocjonalnych u dzieci i młodzieży z uwzględnieniem implikacji dla praktyki i terapii. WYSTĄPIENIE 1 Uzależnienia behawioralne u dzieci – mity czy rzeczywistość? Iwona Grzegorzewska Uniwersytet Zielonogórski Agnieszka Felińska Szkoła Podstawowa nr 11 w Zielonej Górze Uzależnienie behawioralne definiowane jest jako kompulsywne, powtarzające się zachowania nałogowe, które dominuje nad innymi aktywnościami jednostki i powoduje negatywne konsekwencje z jej życiu osobistym, rodzinnym i społecznym. Aczkolwiek w praktyce klinicznej terminy związane z uzależnieniami od czynności pojawiają się od dawna, jednak w nomenklaturze psychiatrycznej i naukowej przełom nastąpił dopiero w 2010 roku z chwilą pojawienia się pierwszych raportów grup roboczych opracowujących klasyfikację zaburzeń psychicznych DSM-V. We wcześniejszych klasyfikacjach (np. DSM-III, DSM-IV) oraz w obowiązującej w Polsce klasyfikacji ICD-10 termin „uzależnienia behawioralne” albo w ogóle nie występował albo opisywany był w kategoriach zaburzeń kontroli impulsów lub zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. We literaturze podkreśla się, że uzależnienie od czynności staje się współczesnym problemem naszych czasów. Coraz częściej wskazuje się, że dotyczy to wszystkich grup wiekowych, w tym dzieci i młodzieży. Referat omawia aktualny stan wiedzy teoretycznej i empirycznej na temat konceptualizacji, rozpowszechnienia oraz udokumentowanych czynników ryzyka i ochronnych różnorodnych zaburzeń związanych z wykonywaniem nałogowych czynności w okresie dzieciństwa i adolescencji, w tym tych związanych m.in. z hazardem, Internetem, grami komputerowymi czy jedzeniem. 129 WYSTĄPIENIE 2 Funkcje samookaleczeń i ich kliniczne korelaty wśród młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie Wioletta Radziwiłłowicz Magdalena Lewandowska Celem przeprowadzonych badań była analiza powiązań między badanymi zmiennymi klinicznymi (nasilenie objawów depresji, uczucia wobec swego ciała, dysocjacja, liczba i rodzaj traumatycznych zdarzeń doznanych w ciągu życia) a funkcjami zamierzonych samookaleczeń, oraz czy badana grupa młodzieży dokonująca samookaleczeń jest zróżnicowana pod względem ważności funkcji dokonywanych samookaleczeń, a także czy podgrupy badanych osób wyróżnione ze względu na funkcje samookaleczeń różnią się między sobą w zakresie zmiennych klinicznych. Próbę osób badanych stanowiło łącznie 60 hospitalizowanych psychiatrycznie pacjentów w wieku 13-17 lat (M=15,48, SD=1,19), w tym 51 dziewcząt (85%) i 9 chłopców (15%). U ponad połowy badanej grupy (55%) zdiagnozowano mieszane zaburzenia zachowania i emocji, u 23,5% depresyjne zaburzenia zachowania, u 10% rozpoznano epizod depresyjny, u 5% pacjentów zdiagnozowano chorobę afektywną dwubiegunową, u 1,1% zaburzenia adaptacyjne, u 1,1% ADHD, u 1,1% zespół stresu pourazowego, u 1,6% badanych postawiono rozpoznanie nieprawidłowo kształtującej się osobowości oraz zaburzeń odżywiania się. Zastosowano kwestionariusz funkcji samookaleczeń (Inventory of Statements About Self-Injury), Kwestionariusz uczuć wobec ciała, Inwentarz Depresyjności Dziecka M. Kovacs, Skalę „Psychopatologia Ja” C. Scharfettera. Wyniki. Z negatywnymi uczuciami wobec ciała wiążą się głównie funkcje samouszkodzeń (przerwanie stanu dysocjacji i samokaranie), które można określić jako intrapersonalne. Wysokie nasilenie objawów depresji (w tym autodeprecjacji) współwystępuje z dominującymi funkcjami samouszkodzeń: samokaraniem, przerwaniem stanu dysocjacji i tworzeniem granic interpersonalnych. Wyższe znaczenie regulacji afektu jako funkcji samookaleczeń jest powiązane z dysregulacją biologiczną i wyższym nasileniem objawów dysocjacji. Wnioski. Badana grupa młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie różni się między sobą pod względem dominujących funkcji samookaleczeń. Można wyróżnić funkcje intra- oraz interpersonalne. Przewaga funkcji intrapersonalnych wiąże się z wysokim nasileniem objawów depresji, dysocjacji i negatywnych uczuć wobec własnego ciała. Podobna ważność intrapersonalnych i interpersonalnych funkcji samookaleczeń współwystępuje z przeciętnym nasileniem objawów depresji, dysocjacji i negatywnych uczuć wobec własnego ciała. Dalszych badań wymaga współistnienie braku świadomości znaczenia funkcji intra- oraz interpersonalnych samookaleczeń z najniższym nasileniem objawów depresji, dysocjacji i negatywnych uczuć wobec własnego ciała. 130 WYSTĄPIENIE 3 Czy na podstawie częstości zachowań "bycia ofiarą" wśród adolescentów można mówić o zachodzącym procesie wiktymizacji? Marzanna Farnicka W wystąpieniu przedstawiono wyniki analizy dostępnych narzędzi do badania zachowań bycia ofiarą. Na jej podstawie przedstawiono sposób rozumienia „bycia ofiarą” z perspektywy procesu wiktymizacji. W wystąpieniu przedstawiono dynamikę rozwojową tego procesu oraz możliwości jego badania i monitorowania wśród adolescentów. Podstawowe konstrukty psychologiczne wykorzystane w analizie to koncepcja siebie, tożsamość, wiktymizacja, internalizacja, asertywność, zachowania agresywne, depresja młodzieńcza. WYSTĄPIENIE 4 Szkodliwe korzystanie z gier internetowych przez dzieci- skala zjawiska i czynniki ryzyka. Doniesienia z badań Agnieszka Felińska Badania skali zjawiska patologicznego korzystania z gier i Internetu przez dzieci i adolescentów na świecie wskazują, iż ok. 3-9% z nich przejawia objawy uzależnienia od gier cyfrowych. Jednakże, niewiele wiadomo o mechanizmach rozwoju tego uzależnienia wśród dzieci, czynnikach ochronnych i ryzyka, a także o tym, czy jest to problem jedynie przejściowy, ustępujący z czasem, czy też wymaga specjalistycznych interwencji. Problematyka ta poruszona zostanie w wystąpieniu poprzez dokonanie krótkiego przeglądu najnowszych doniesień z badań naukowych na świecie oraz przedstawienia wyników własnych badań pilotażowych dotyczących szkodliwego korzystania z gier internetowych przez dzieci w wieku 8-12 lat ze szkół podstawowych w Zielonej Górze. 131 36. SYMPOZJUM. Następstwa niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa. Prowadzenie: Małgorzata Dragan WPROWADZENIE Małgorzata Dragan Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Negatywne konsekwencje niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa dla funkcjonowania w okresie adolescencji i dorosłości wykazywane są w licznych badaniach, a współcześnie także w ich metaanalizach. Celem sympozjum jest zaprezentowanie szerokiego spektrum badań prowadzonych w tym zakresie: obejmujących zarówno grupy specyficzne, jak i te z populacji ogólnej; koncentrujących się na zmiennych psychologicznych, jak i procesach epigenetycznych oraz neuronalnych korelatach następstw obserwowanych na poziomie zachowania. WYSTĄPIENIE 1 Wprowadzenie: co wiemy o następstwach niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa? Małgorzata Dragan Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Niekorzystne zdarzenia z okresu dzieciństwa definiowane są jako narażenie na takie warunki środowiskowe, które mają negatywny wpływ na normalny rozwój dziecka . Wśród najważniejszych oddziaływań tego typu – w perspektywie globalnej – wymienia się narażenie na substancje toksyczne, choroby i infekcje, szkody zdrowotne i rozwojowe w wyniku ubóstwa lub zaniedbywania, a także depresję matki i stres macierzyński oraz ekspozycję na przemoc społeczną (Walker i in., 2011; por. Felitti in., 1998; Dragan i Hardt, 2009). W trakcie wystąpienia zaprezentowane zostaną główne wnioski płynące z literatury na temat negatywnych następstw niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa, w tym te dotyczące biologicznych i psychospołecznych mechanizmów kształtowania się podatności na zaburzenia psychiczne. WYSTĄPIENIE 2 Niekorzystne doświadczenia dzieciństwa a stres pourazowy u kobiet inkarcerowanych Krzysztof Gąsior Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Wprowadzenie. Zjawisko przestępczości u kobiet, zwłaszcza powiązanej z agresją i przemocą w ostatnich dziesiątkach lat w Polsce wzrasta. Celem badań była odpowiedź na pytanie jaki jest związek między niekorzystnymi doświadczeniami dzieciństwa i objawami stresu pourazowego, a wymiarami przywiązania oraz koherencją i prężnością u kobiet inkarcerowanych. Związki miedzy stresem pourazowym jako czynnikiem zagrażającym przystosowaniu społecznemu oraz czynnikami chroniącymi w kontekście tworzenia bliskich więzi są niejasne. Metoda. Narzędzia badawcze: Skala Dysfunkcjonalności Rodziny Pochodzenia Gąsiora, Inwentarz Objawów Traumatycznych (TSI-2) Briere,a w tłumaczeniu 132 Gąsiora, Skala Przywiązania Dorosłych (AAS) Collins i Reada w adaptacji Łubiewskiej, Kwestionariusz Orientacji Życiowej (SOC-29) Antonovsky’ego oraz Kwestionariusz Oceny Prężności (KOP-26) Gąsiora, Chodkiewicza i Cechowskiego. Badana grupa liczyła 76 kobiet inkarcerowanych, średnia wieku 38 lat. Do opracowania statystycznego zastosowano analizę wariancji i modelowanie równań strukturalnych metodą PLS-PM. Wyniki. Prawie 58% badanych kobiet identyfikuje przynajmniej jedno, a ponad 26% więcej niż cztery kategorie negatywnych doświadczeń w dzieciństwie. Niefunkcjonalne praktyki rodzicielskie i negatywny obraz rodziców są istotnie ale umiarkowanie powiązane z objawami stresu pourazowego. Stres pourazowy powiązany jest z wymiarami przywiązania, przy czym siła jego związku jest dwukrotnie większa w przypadku niepokoju przywiązaniowego niż unikania. Poczucie koherencji jak i prężność rozumiana jako wypadkowa kompetencji osobistych, społecznych i relacji rodzinnych jest negatywnie powiązana z pozabezpiecznymi wymiarami przywiązania. Wnioski. Czynniki zagrażające rozwojowi związane z niekorzystnymi doświadczeniami dzieciństwa i traumatyzującym funkcjonowaniem rodziców istotnie powiązane są ze stresem pourazowym i pozabezpiecznymi wymiarami przywiązania u kobiet inkarcerowanych. WYSTĄPIENIE 3 Rodzinne uwarunkowania skłonności agresywnych wśród młodzieży i młodych dorosłych Marta Rutkowska Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie Badania nad psychospołecznymi konsekwencjami stosowania przez rodziców różnych praktyk rodzicielskich pozwalają na wyjaśnienie tego jak poszczególne doświadczenia socjalizacyjne przyczyniają się do rozwoju różnych zaburzeń zachowania zarówno o charakterze internalizacyjnym jak i eksternalizacyjnym w różnych okresach życia. Przeprowadzone studia miały na celu: -po pierwsze, ustalenie czy i w jakim zakresie występują różnice w socjalizacji wewnątrzrodzinnej u młodzieży niedostosowanej społecznie w porównaniu z młodzieżą adekwatnie realizującą normatywne standardy zachowania; - po drugie, analizę związków między różnymi aspektami doświadczeń socjalizacyjnych a dynamiką specyficznych form gotowości do agresji. Jeśli chodzi o socjalizację wewnątrzrodzinną to skoncentrowano się na dwóch aspektach tego zjawiska, mianowicie na stosowanych przez rodziców praktykach wychowawczych oraz na tzw. stylach wychowawczych, tj. konstelacji postaw rodziców wobec dziecka. Przez gotowość (motywację) do agresji rozumie się te procesy i struktury intrapsychiczne, które są aktywne w uruchamianiu i regulacji przebiegu czynności agresywnych. W rozwijanej koncepcji (Frączek) identyfikowane są trzy podstawowe rodzaje gotowości do agresji. Wyniki dotyczące badanych aspektów socjalizacji pokazują, że młodzież nieprzystosowana częściej wychowywana jest w mniej sprzyjających warunkach rodzinnych – znacznie częściej niż młodzież przystosowana doświadcza agresywnych metod wychowania w szczególności kar fizycznych. Ponadto młodzież nieprzystosowana wychowywana jest częściej w klimacie rodzinnym opartym na braku zainteresowania dzieckiem oraz braku ciepła emocjonalnego. Analiza relacji między określonymi doświadczeniami socjalizacyjnymi a natężeniem różnych form gotowości do agresji pokazuje, że w rozwoju gotowości do agresji największe znaczenie mają praktyki rodzicielskie stosowane przez ojców (metody agresywne, stosowanie kar fizycznych), a także klimat rodziny generowany przez matkę. 133 WYSTĄPIENIE 4 Jak negatywne zdarzenia z dzieciństwa mogą wpływać na ryzyko uzależnienia się od alkoholu? Wojciech Domozych Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii Alkoholizm często wydaje się ciągnąć w rodzinie wzdłuż drzewa kolejnych pokoleń i pojawiają się doniesienia o badaniach nad "genem alkoholizmu". Genetyka z pewnością wpływa na ryzyko uzależnienia się od alkoholu, jednak sprawa nie jest tak prosta i odkryto bądź zaproponowano wiele innych dróg transmisji podatności niż proste dziedziczenie. Od dziesiątek lat badacze identyfikują kolejne środowiskowe uwarunkowania rozwoju alkoholizmu, takie jak wychowywanie się w rodzinie lub otoczeniu osób uzależnionych czy inne stresujące doświadczenia życiowe. Wraz ze wzrostem dostępności metod skanowania ludzkiego genomu oraz kolejnymi niepowodzeniami prób zlokalizowania konkretnych genów, które łącznie mogłyby zadowalająco wyjaśnić udokumentowaną odziedziczalność choroby alkoholowej, kolejne grupy badawcze podejmują się odkrywania skomplikowanych interakcji pomiędzy mechanizmami genetycznymi a czynnikami środowiskowymi. Poczesne miejsce w studiach nad zależnościami pomiędzy genami, stresującymi doświadczeniami życiowymi a ryzykiem uzależnienia od alkoholu zajmują negatywne doświadczenia z okresu dzieciństwa. Choć istota roli odgrywanej przez negatywne zdarzenia z okresu dzieciństwa w powstawaniu choroby alkoholowej wciąż pozostaje w dużym stopniu owiana tajemnicą, dużym zainteresowaniem badaczy cieszy się hipoteza sensytyzacji. Według tej hipotezy negatywne doświadczenia dziecięce uwrażliwiają obciążoną nimi jednostkę na stresujące wydarzenia życiowe występujące w okresie późniejszym, zwiększając jej podatność na uzależnienie się od alkoholu. Zidentyfikowano kilka psychologicznych mechanizmów uwrażliwiania: pogorszenie zdolności radzenia sobie ze stresem, dysregulacja emocjonalna, zwiększenie ryzyka picia alkoholu w celu zniwelowania odczuwanego stresu. Sformułowano także kilka hipotez mogących wyjaśnić genetyczne podłoże sensytyzacji: manifestacja podatności genetycznej, modyfikacja ekspresji genów, interakcja geny-alkohol. Wykład ma na celu uporządkowanie i podsumowanie wiedzy płynącej z dotychczasowych badań nad związkiem negatywnych zdarzeń z dzieciństwa a genetycznym i środowiskowym podłożem alkoholizmu." 134 WYSTĄPIENIE 5 Traumatyczne doświadczenia z przeszłości jako istotny korelat zaburzeń psychotycznych, zaburzeń osobowości oraz zaburzeń depresyjno-lękowych Oksana Makoveychuk Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii Rafał Styła Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii Zgodnie z doniesieniami licznych badań, trauma psychiczna doznana w okresie dzieciństwa lub dorastania może znacząco wpływać na funkcjonowanie człowieka w życiu dorosłym, przyczyniając się m.in. do powstawania różnorakich zaburzeń psychicznych (Huh i wsp., 2014; Ruby i wsp., 2014; Strelau, 2004). Psychologowie na świecie prowadzą wiele badań, które uwzględniają tę zmienną, w Polsce niestety badania te były utrudnione za względu na brak sprawdzonego narzędzia dostępnego nieodpłatnie. W niniejszym wystąpieniu zostanie przedstawiony Kwestionariusz Doświadczeń z Dzieciństwa (KDD-58), który w ocenie autorów tego narzędzia ma szanse tę lukę wypełnić. KDD-58 jest narzędziem mierzącym ogólne nasilenie traumatycznych doświadczeń z dzieciństwa oraz w podziale na 8 wymiarach. Kwestionariusz ten charakteryzuje się satysfakcjonującą rzetelnością (alfa-Cronbacha=0,92) oraz trafnością. Badania przeprowadzone za pomocą KDD-58 potwierdziły dane pochodzące z literatury, które wskazują, że osoby z diagnozą zaburzeń psychicznych doznały więcej traumatycznych doświadczeń w dzieciństwie. Zaprezentowane zostaną wyniki badania, które wykazują, że osoby z diagnozą zaburzeń depresyjno-lękowych, zaburzeń osobowości i schizofrenii uzyskały wyższe wyniki w kwestionariuszu KDD-58 niż osoby zdrowe. Uzyskane dane jednoznacznie wskazują na zasadność prowadzenia dalszych badań nad dziecięcą traumą psychiczną, jej następstwami oraz możliwościami terapii osób, które jej doświadczyły. WYSTĄPIENIE 6 Rodzaj niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa a wybrane wskaźniki psychopatologii młodych kobiet Małgorzata Dragan Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski W trakcie wystąpienia zostaną omówione wyniki badań własnych przeprowadzonych w grupie 502 młodych kobiet. W badaniu tym interesowano się związkiem pomiędzy różnymi rodzajami niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa a takimi zmiennymi jak psychopatologia ogólna, PTSD i picie problemowe, treści metapoznawcze na temat alkoholu oraz trudności w regulacji emocji. Przeprowadzono hierarchiczną analizę skupień, w wyniku której wyodrębniono trzy skupienia: (1) wykorzystanie seksualne; (2) niekorzystne doświadczenia związane z dysfunkcją rodziny pochodzenia; (3) niekorzystne doświadczenia, związane ze złym stanem zdrowia rodziców. Analiza dyskryminacyjna wykazała brak różnic pomiędzy grupami w zakresie trudności w regulacji emocji. W dwóch ostatnich grupach obserwowano ogólnie przeciętny poziom objawów zaburzeń psychicznych, objawów PTSD, pozytywnych treści metapoznawczych na temat alkoholu i nasilenia picia problemowego. Natomiast osoby z grupy pierwszej charakteryzowały się najwyższymi wartościami objawów PTSD i picia problemowego, a jednocześnie najniższymi wartościami pozytywnych treści 135 metapoznawczych na temat alkoholu. Oznacza to, że wykorzystanie seksualne jest najbardziej różnicującą pod względem objawów kategorią niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa. Wyniki interpretowano w odniesieniu do rezultatów badań wcześniejszych i wybranych koncepcji adaptacji po traumie seksualnej (Finkelhor i Browne, 1985; Foa, Zinbarg i Rothbaum, 1992; Frazier, 2003; Cloitre i in., 2013). WYSTĄPIENIE 7 Mózgowe podłoże regulacji emocji w kontekście negatywnych zdarzeń w dzieciństwie Andrzej Sokołowski Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania, Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Wojciech Dragan Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Występowanie objawów psychopatologii w dorosłości może być konsekwencją m.in. zakłóceń procesów regulacji emocji. Jednym z potencjalnych źródeł tych nieprawidłowości jest doświadczanie nadmiernego stresu we wczesnym etapie życia, które może determinować odmienną budowę i funkcjonowanie różnych obszarów mózgu, w tym ciała migdałowatego i kory przedczołowej. Rezultaty dotychczasowych badań dotyczących mózgowych korelatów regulacji emocji u osób doświadczających negatywnych zdarzeń w dzieciństwie nie są spójne. Celem pracy jest zbadanie relacji między ekspozycją na stresujące wydarzenia w dzieciństwie a aktywnością mózgu związaną z procesami regulacji emocji. W badaniu wzięło udział 47 mężczyzn i 43 kobiet w wieku od 18 do 25 lat (M = 21,6; SD = 1,81). Do pomiaru występowania negatywnych zdarzeń życiowych wykorzystano Early Life Stress Questionnaire (ELSQ). Do oceny aktywności mózgu zastosowano funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI). Uczestnicy wykonali trzy zadania obejmujące wolicjonalne aspekty regulacji emocji. Wykorzystano procedury oparte na afektywnym zadaniu Stroopa, zadaniu typu face-matching oraz przeformułowaniu poznawczym. Zaprezentowane zostaną wstępne wyniki wskazujące na odmienną aktywację struktur mózgowych podczas wykonywania zadań regulacji emocji u osób które w różnym stopniu doświadczyły negatywnych zdarzeń w dzieciństwie. Rezultaty pracy mogą być pomocne w zrozumieniu powstawania zaburzeń psychicznych związanych z doświadczeniem stresu. 136 37. SESJA. Zaburzenia psychiczne i zachowania u dzieci i młodzieży - diagnoza i oddziaływania psychologiczne. Prowadzenie: Małgorzata Lipowska WYSTĄPIENIE 1 Diagnoza i terapia traumy dziecka z FASD w instytucjonalnej pieczy zastępczej. Doświadczenia własne Anna Piekacz Uniwersytet Śląski Zrozumienie całokształtu uwarunkowań zaburzeń u dziecka w tak specyficznym kontekście jaki stanowi system instytucjonalnej pieczy zastępczej znacząco wpływa na proces diagnozy i terapii. Kilkunastoletnie obserwacje podopiecznych zmieniają rozumienie i postrzeganie doświadczeń traumatycznych. Koncepcją, na której warto się oprzeć opisując funkcjonowanie dzieci z FASD skazanych na opiekę instytucjonalną jest koncepcja Levina. W ujęciu autora trauma ma swoje źródła w reakcji układu nerwowego. Według Petera Levina (1997): „Trauma wydarza się, kiedy organizm jest napięty, przeciążony ponad swą zdolność do regulowania stanów pobudzenia (zdolność adaptacyjną). Dotknięty traumą układ nerwowy ulega dezorganizacji, załamuje się i nie może sam się przywrócić do stanu równowagi (nastawić). Objawia się to poprzez powszechne fiksacje i utratę podstawowej zdolności utrzymania rytmu do samoregulacji pobudzenia, do zachowania orientacji, bycia obecnym i doświadczenia płynącego nurtu życia”. Można wskazać na dwie najpoważniejsze traumy wpisane w historię dziecka, które poddane było prenatalnej ekspozycji na alkohol i wychowywane w placówce: pierwsza to trauma rozwojowa jaką jest FASD, druga to uwikłanie w system pieczy zastępczej. Prezentowany przez dziecko z FASD sposób zachowania nie pozwala na jednoznaczne rozstrzygnięcia, co do diagnozy i prognozy z uwagi na liczne, modyfikujące przebieg zaburzeń niekorzystne czynniki tkwiące w otoczeniu. Większość szkół terapeutycznych zaznacza, że aby uleczyć traumę trzeba wydobyć na powierzchnię. Silny ból psychiczny wywołany wspomnieniami dla podopiecznych placówki jest wtórną traumatyzacją. Gdyż nawet najlepsza opieka pracowników placówki nie jest w stanie zapewnić dziecku warunków bezpiecznego przeżywania. Przełomy transkryzysowe są zbyt trudne dla dziecka w otoczeniu, w którym przebywa. Więc często powtarzane przez różne środowiska zdanie: „dziecko trzeba wysłać na terapię” nabiera absolutnie innego znaczenia w kontekście pieczy zastępczej. Aktualny stan wiedzy i oferty rynku szkoleniowego stwarzają bardzo wiele możliwości na rozwijanie adekwatnych form pomocy dzieciom w instytucjonalnej pieczy zastępczej. Zrównoważenie oddziaływań na rzecz dzieci dotkniętych traumą rozwojową powinno uwzględniać przede wszystkim bardzo wnikliwą i rzetelną diagnozę, niwelowanie opóźnień neuromotorycznych, a przede wszystkim stabilizowanie sytuacji życiowej. 137 WYSTĄPIENIE 2 Kompleksowy model diagnozy specyficznych zaburzeń uczenia się Małgorzata Lipowska Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański Urszula Sajewicz-Radtke Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych w Gdańsku Bartosz M. Radtke Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych w Gdańsku Marta Bogdanowicz SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny Tematem wystąpienia jest całościowy model diagnozy specyficznych zaburzeń uczenia się. Model zakłada konieczność spełnienia czterech warunków diagnozy, tj.: całościowość, komplementarność, etapowość i interdyscyplinarność. Oparty jest o wieloletnie badania patomechanizmu dysleksji oraz doświadczenia kliniczne i terapeutyczne z pracy z dziećmi i młodzieżą ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Model ten podkreśla potrzebę bliskiej współpracy diagnosty stawiającego rozpoznanie ze specjalistami na codzień pracującymi z uczniem (nauczyciele, terapeuci pedagogiczni, lekarze). W modelu ujęto zarówno procedury jak i narzędzia diagnostyczne. Prezentowana koncepcja ujmuje diagnozę jako wstępny etap planowania procesu terapeutycznego. WYSTĄPIENIE 3 Ocena czynników ochronnych w diagnozie niedostosowanie społecznego nieletnich Krzysztof Nowakowski Instytut Psychologii, Akademia Ignatianum w Krakowie Marlena Banasik Zakład Psychologii Instytut Nauk Społecznych, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie Ocena stopnia nieprzystosowania społecznego i prognoza kryminologiczna należą do podstawowych zadań psychologa opiniującego w sprawach nieletnich. Obiecujące możliwości w zakresie zwiększenia precyzji i trafności tego typu diagnozy w odniesieniu do sprawców czynów agresywnych oferują narzędzia pomiarowe wywodzące się z nurtu Structured Professional Judgement/ SPJ, podejścia w Polsce stosunkowo nowego i jak dotąd nie posiadającego szerokiego zastosowania w praktyce klinicznej czy diagnostycznej. Dane z analiz prowadzonych zgodnie z założeniami SPJ sugerują, że w kontekście oceny ryzyka przemocy szczególnie istotne wydaje się uwzględnienie dynamiki oraz nasilenia czynników ochronnych - zmiennych ograniczających prawdopodobieństwo występowania zachowań agresywnych. Celem wystąpienia jest zaprezentowanie koncepcji czynników ochronnych zachowań z użyciem przemocy w odniesieniu do możliwości aplikacyjnych tego podejścia u osób nieletnich. Przedstawione zostaną ustrukturyzowane narzędzia przeznaczone do pomiaru czynników ochronnych, a także oceny ryzyka przemocy w okresie adolescencji (SAVRY, SAPROF-YV). Celem wystąpienia jest również ukazanie punktów stycznych pomiędzy narzędziami do szacowania czynników ochronnych zarówno u nieletnich, jak i dorosłych naruszających normy prawne z perspektywy psychopatologii rozwojowej, w tym rozwojowego aspektu powstawania zaburzeń o charakterze eksternalizacyjnym (zaburzenia zachowania, 138 zaburzenia opozycyjno – buntownicze, dyssocjalne/ antyspołeczne zaburzenie osobowości). WYSTĄPIENIE 4 Proaktywność rodziców dzieci z zaburzeniami genetycznymi Małgorzata Maria Kulik Uniwersytet Szczeciński Wychowywanie dziecka z zaburzeniami genetycznymi można traktować jako szczególny rodzaj wyzwania. Nieincydentalny charakter doświadczanego stresu oraz jego specyfika powodują, że radzenie sobie z nim nie ma na celu nie tylko przezwyciężenie, negatywnego, aktualnego stanu, ale także antycypowanie stresorów i gromadzenie zasobów, które będzie można w przyszłości wykorzystać. Analizując zatem ten proces warto odnieść się do koncepcji proaktywnego radzenia sobie (Aspinwall, Sechrist, Jones 2005; Aspinwall, Taylor 1997; Greenglass 2002, 2005; Greenglass, Schwarzer, Taubert 1999; Schwarzer 2001; Schwarzer, Taubert 1999, 2002). Prezentowane badania miały na celu wskazanie psychospołecznych uwarunkowań proaktywnoścci rodziców wychowujących dziecko z takim zaburzeniem genetycznym jak zespół Downa bądź zespół kruchego chromosomu X. W badaniach wzięło udział 90 rodziców dzieci z zaburzeniami genetycznymi. Wykorzystano następujące metody badawcze: Kwestionariusz Reakcji na Codzienne Wydarzenia (PCI), Kwestionariusz Wsparcia Społecznego (KWS), Skalę Poczucia Umocnienia Rodziny (FES), Test Orientacji Życiowej (LOT-R), Skalę Uogólnionego Poczucia Własnej Skuteczności (GSES), Kwestionariusz Kompetencji Temporalnych (KKT) oraz Kwestionariusz Wiedzy o Niepełnosprawności. Na podstawie uzyskanych wyników badań można stwierdzić, że grupy rodziców dzieci z zespołem Downa oraz zespołem kruchego chromosomu X różnią się od siebie zasadniczo pod względem posiadanych zasobów o charakterze społecznym i osobistym. Jednocześnie zauważono podobieństwo pomiędzy matkami i ojcami dzieci z danym zaburzeniem genetycznym. Rodzice dzieci z zespołem Downa posiadają zdecydowanie więcej kompetencji osobistych oraz odczuwają więcej wsparcia społecznego niż rodzice dzieci z zespołem kruchego chromosomu X. Obie grupy rodziców różnią się od siebie poziomem oraz jakością proaktywności. Najistotniejszym predyktorem proaktywnych strategii zaradczych okazało się poczucie umocnienia oraz odczuwane wsparcie społeczne. 139 WYSTĄPIENIE 5 Charakter czy rodzina? Co determinuje uzależnienie nastolatków od Internetu? Małgorzata Maria Kulik Uniwersytet Szczeciński Małgorzata Szcześniak Uniwersytet Szczeciński Roman Szałachowski Uniwersytet Szczeciński Dysfunkcjonalne korzystanie z internetu, a także uzależnienie od tego medium, stają się coraz powszechniejszymi i poważniejszymi problemami współczesnych społeczeństw (Przepiórka, Rowiński, Błachnio 2014). Dotykają one osób coraz młodszych. Istotne zatem jest poznanie czynników predysponujących, a także chroniących przed tego rodzaju zagrożeniami. Taki też cel postawiono przed niniejszymi badaniami. Przeprowadzono je w grupie 120 uczniów szkół ponadgimnazjalnych w wieku od 17 do 20 lat. Wykorzystano metody typu papier – ołówek takie jak: Skala Uzależnienia od Internetu K. Young w adaptacji Hawi, Błachnio, Przepiórka (2015), Skalę Satysfakcji z Życia w adaptacji Juczyńskiego (2001), Kwestionariusz Wdzięczności (GQ -6), Kwestionariusz do Pomiaru Mocnych Stron Charakteru w adaptacji Najderskiej i Cieciucha (2013) oraz Kwestionariusz do Badania Postaw Rodzicielskich M. Plopy. Wykazano, że uzależnienie od internetu koreluje pozytywnie z satysfakcją z życia (r=,183*; p=038), natomiast negatywnie z wdzięcznością (r=-,228*; p=014), duchowością (na poziomie tendencji: r=-,176; p=067), spójnością (r=-,306**; p=001), samoregulacją (r=,358**; p=000). Ponadto zaobserwowano współzależności pomiędzy uzależnieniem od internetu a stylami wychowania stosowanymi przez matkę. Należą do nich niekonsekwencja (r=-,263**; p=005), wymaganie (r=-,200*; p=034) oraz autonomia(r=,161; p=085). Nie odnotowano zależności pomiędzy stylem wychowania stosowanym przez ojca a uzależnieniem od internetu. 140 38. SYMPOZJUM, sala 013. Podejście integracyjne w pracy psychologa klinicznego z pacjentem w obszarze zdrowia i choroby. Prowadzenie: Jadwiga Łuczak-Wawrzyniak, Helena Wrona-Polańska WPROWADZENIE Jadwiga Łuczak-Wawrzyniak Zespół Psychologów, Ginekologiczno-Położniczy Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Helena Wrona-Polańska Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Katedra Psychologii Zdrowia, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków Celem sesji jest pokazanie, że integracja w pracy psychologa klinicznego z pacjentem musi odbywać się na wielu poziomach: 1) W samym sobie, gdyż psycholog w pracy z pacjentem musi każdorazowo poruszać się w obszarze posiadanej całościowej przez siebie wiedzy psychologicznej; 2) W zespole, którego jest członkiem w poszukiwaniu wspólnych pojęć, języka i zakresów w pracy nad pacjentem; 3) W relacji z samym pacjentem w danej klinice cel, hipotezy, diagnoza pacjenta/problemu z punktu widzenia medycznego i psychologicznego, w świadomym stosowaniu właściwych metod/narzędzi psychologicznych; 4) W obszarze pomocy psychologicznej, która zanim zostanie udzielona pacjentowi musi zostać poprzedzona szczegółową diagnozą kliniczną (protodiagnozą); 5) W raportowaniu konsultacji pacjentowi, zlecającemu); 6) W obszarach wynikających z aktów prawnych obowiązujących w leczeniu szpitalnym. WYSTĄPIENIE 1 Problemy diagnozy dzieci i młodzieży w praktyce klinicznej w oddziale neurologii wieku rozwojowego Izabela Kaczmarek Katedra i Klinika Neurologii Wieku Rozwojowego, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Od lat istnieje ścisła współpraca między dziedzinami pediatrii i neurologii dziecięcej a psychologii i neuropsychologii dziecięcej. Wiadomo, bowiem, że wszystkie schorzenia mają przynajmniej dwa aspekty: somatyczny oraz psychologiczny, który zarysowuje sposób radzenia sobie z chorobą w płaszczyźnie emocjonalnej, poznawczej, społecznej. Ponieważ chorobom neurologicznym często towarzyszą zaburzenia procesów poznawczych (np. percepcji, pamięci, uwagi, myślenia abstrakcyjnego) istotne miejsce w opiece psychologicznej zajmuje także diagnoza neuropsychologiczna. Badanie psychologiczne jest jednak procedurą inną niż wszystkie inne procedury medyczne, ponieważ odnosi się do subiektywnych odczuć pacjenta i tego, co rozumiemy pod pojęciem psyche. Zatem inaczej niż w diagnozie medycznej, do której pretekstem są objawy somatyczne, kontakt z psychologiem dotyczy z reguły nie tylko obserwowanego zachowania, ale odczuć, motywacji, stylów radzenia sobie, a w przypadku dzieci także treści dotyczących stylów wychowania, oczekiwań rodziców względem dzieci, przekonań i poglądów na ich temat. Konsultacja psychologiczna dzieci w oddziale neurologicznym rodzi wiele pytań, zarówno natury praktycznej, np. związanej z pytaniem czy 141 istnieje konieczność badania dzieci w obecności rodziców, aż do problemów etycznych, związanych np. z problemem informowania niepełnoletniego pacjenta o jego stanie somatycznym. Innym problemem jest sam proces diagnozy neuropsychologicznej dzieci i młodzieży. Diagnoza neuropsychologiczna nie ogranicza się, jak przyjęło się sądzić, do stwierdzenia tzw. „organiki”, polegającej na wskazaniu znanej lub domniemanej lokalizacji uszkodzenia, które wyraża się w nieprawidłowościach znajdowanych w szczegółowych testach badających procesy poznawcze. Aktualnie wraz z rozwojem technik obrazowania znacznie większy nacisk kładzie się na funkcjonalną ocenę procesów intelektualnych i poznawczych pacjenta oraz przełożenie tych wyników na życie codzienne, poza sytuacją badania. Co więcej, w przypadku pacjentów pediatrycznych, poszukiwanie psychologicznych przyczyn nieprawidłowości w zachowaniu wiąże się z koniecznością poruszania się w obszarze wiedzy z innych obszarów niż psychologia rozwojowa. W prezentacji autorzy starają się przedstawić najnowsze standardy opracowane przed Polskie Towarzystwo Neurologii Dziecięcej dotyczące miejsca i roli badania psychologicznego w neurologii dziecięcej. WYSTĄPIENIE 2 Niepełnosprawność jako czynnik utrudniający diagnozę lekarską i psychologiczną – pacjent G/głuchy Anna Wiśniewska-Jankowska Zespół Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych nr 2 w Poznaniu Z perspektywy Pacjentów z wadą słuchu, preferujących komunikowanie się w języku migowym, język polski jest językiem obcym. Część z nich podkreśla również swoją odmienność kulturową i wskazuje na przynależność do społeczności osób Głuchych, jako jeden z głównych wyznaczników własnej tożsamości. W zaistniałej sytuacji w kontakcie z diagnostą (zarówno lekarzem jak i psychologiem) zarówno bariera językowa, jak i kulturowa, stanowią czynniki znacznie utrudniający proces diagnostyczny. W trakcie wystąpienia omówione zostaną najczęściej pojawiające się dylematy dotyczące planowania procesu diagnozy niesłyszących Pacjentów z perspektywy praktyki klinicznej, takie jak np.: wybór sposobu komunikowania się z Pacjentem; trudności pojawiające się w trakcie współpracy z rodziną Pacjenta w celu uzyskania pomocy w porozumiewaniu się z nim, zebrania wywiadu środowiskowego itp. WYSTĄPIENIE 3 Pacjent z doświadczeniem choroby nowotworowej-zadania psychologa od diagnozy do remisji lub/i wyleczenia Dorota Gołąb Wielkopolskie Centrum Onkologii Na specyfikę pracy psychologa z osobami doświadczonymi chorobą i nowotworową wpływa świadomość realnego zagrożenia życia klienta ( pacjenta). Psycholog zatrudniony na oddziale onkologicznym może pracować z: pacjentem, rodziną pacjenta, personelem medycznym. Cele indywidualnej i grupowej psychoterapii pacjentów onkologicznych: 1. W okresie ustalania diagnozy – pomoc w akceptacji i zrozumieniu rozpoznania, pomoc w podjęciu decyzji o leczeniu i otoczenie pomocą rodziny pacjenta; 2. W okresie przedoperacyjnym - przygotowanie 142 do zabiegu operacyjnego i jego konsekwencji, zmniejszenie lęku przed operacją. 3. We wczesnym okresie pooperacyjnym- pomoc choremu w powrocie do dobrej kondycji psychofizycznej, pomoc w przystosowaniu psychicznym do całkowitej lub częściowej utraty narządu i jego funkcji, pomoc w przygotowaniu do dalszego leczenia. 4. W okresie radio- i chemioterapii – zmniejszanie lęku przed ubocznymi skutkami tera-pii, pomoc w przezwyciężaniu depresji z powodu możliwości nawrotu choroby, zapobieganie przedwczesnej rezygnacji z leczenia. 5. Pod koniec leczenia – pomoc psychologiczna w rehabilitacji i w przejściu od zależności od lekarza i leków do niezależności i samodzielności. 6. W okresie pięciu lat po leczeniu- pomoc pacjentowi w obronie przed lękiem związanym z możliwością nawrotu choroby i długotrwałymi skutkami leczenia (N. Fiore 1979); 7. Nawrót chorobywzmocnienie motywacji do podjęcia terapii, kryzys zaufania, wskazywanie na indywidualny przebieg terapii. Ze względu na intensywność przeżywanego dystresu w pracy na oddziale onkologicznym znaczna część pracy psychologa opiera się na założeniach interwencji w kryzysie Praktyka pracy psychologa z osobami leczonymi z powodu choroby nowotworowej opiera się na założeniach terapii poznawczo- behawioralnej, terapii systemowej, logoterapii i psychologii humanistycznej. WYSTĄPIENIE 4 Psycholog w obliczu śmierci i umierania - rola psychologa w opiece hospicyjnopaliatywnej Katarzyna Stachnik Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego w Poznaniu W opiece nad pacjentem u kresu życia niezwykle istotne jest podejście integracyjne. Sytuacja człowieka mającego świadomość nieuchronności kończącego się życia może stanowić obszar do powstania kryzysów w różnych sferach funkcjonowania. Liczne wcześniej nagromadzone doświadczenia życiowe i nabyte podczas zmagania się z chorobą wpływają na sposób odbioru rzeczywistości przez pacjenta i jego rodzinę. Konfrontacja ze zjawiskiem śmierci i jej znaczeniem dla bliskich a także umiejętnością przeżycia procesu żałoby, przekłada się na dalsze funkcjonowanie systemu rodzinnego. Założeniem opieki hospicyjno-paliatywnej jest zapewnienie dobrej kontroli objawów nie tylko fizykalnych i godnych ostatnich chwil życia. Aby osiągnąć najlepszą jakość tej pomocy należy działania te realizować w zespole interdyscyplinarnym, którego psycholog jest równorzędnym członkiem. Specyfika miejsca i okoliczności pracy sprawiają, że niezbędna jest umiejętność holistycznego spojrzenia i pogłębiania wiedzy w celu zapewnienia choremu wielopoziomowego wsparcia, co wymaga gotowości do szerokiego spojrzenia od psychologii po metafizykę. 143 WYSTĄPIENIE 5 Zadania psychologa w chirurgicznym leczeniu otyłości olbrzymiej Jolanta Fryc-Martyńska Wiele prac w języku angielskim zawiera wyniki systematycznie prowadzonych analiz literatury naukowej dotyczącej ChLO (Chirurgicznego Leczenia Otyłości). Na tej podstawie powstają wskazania i zalecenia dla najlepszej praktyki, w tym praktyki psychologicznej. Z kolei wnioski, które wynikają z wytycznych potwierdzają kolejne analizy, prowadzone na podstawie przeglądu nowych prac znajdujących się w bazach naukowych (MedLine, Cochrane Librery). Doświadczenie zespołu klinki, w której pracuję obejmuje okres 40 lat. Wydaje się, że chirurgiczne metody leczenia otyłości olbrzymiej i związane z tym kwestie praktyczne są szalenie odległe od narracji psychologa oraz jego metod działania wobec pacjentów z BMI powyżej 40 kg/m2. Jednak zintegrowanie działań rożnych specjalistów w spójny proces leczenia pozwala wygenerować zmiany, które powodują utratę masy ciała oraz dają szansę na wypracowanie takich zachowań pacjenta, że leczenie jest skuteczne. Psycholog nie pracuje sam a w zespole specjalistów, zespołowo dokonywane są: przedoperacyjna ocena pacjenta, indywidualny plan przygotowania do operacji, opieka w okresie pooperacyjnym a następnie kontrolne badania pooperacyjne oraz stosowna pomoc. Od psychologa oczekuje się określenia możliwych problemów psychospołecznych na każdym etapie leczenia, natomiast przeciwdziałanie i /lub interwencje podejmuje zazwyczaj cały zespól. Nie istnieje jedna teoria dotycząca przyczyn powstawiania otyłości olbrzymiej, nie znamy uniwersalnej metody pomocy psychologicznej, możliwej do zastosowania u wszystkich pacjentów bariatrycznych oraz odpowiedniej do wszystkich zgłaszanych czy pojawiających się problemów. Wskazane jest więc indywidualizowanie działań z wykorzystaniem rożnych metod diagnozy i pomocy psychologicznej przy zachowaniu względne stałego schematu postępowania psychologa oraz przy względnie stałym schemacie leczenia i opieki. Diagnoza psychologiczna dotyczy szczególnie rozpoznania tych czynników, które mogą wpływać na przebieg i ograniczać skuteczność leczenia. Przygotowanie do leczenia oraz opieka około-operacyjna polegają na wypracowaniu i realizacji programu zmiany stylu życia, zwłaszcza zaś zmiany zachowań związanych z odżywianiem. Zgodnie z wytycznymi Międzynarodowego Towarzystwa Chirurgicznego Leczenia Otyłości psycholog powinien być w zespole leczącym a ocena psychologiczna przed operacją jest obligatoryjna. W Polsce obecność psychologa w zespołach zajmujących się chirurgia otyłości olbrzymiej traktowana jest opcjonalnie. WYSTĄPIENIE 6 Niechciana bezdzietność – pacjentka w oddziale leczenia niepłodności – rola psychologa Aleksandra Głowińska Zespół Psychologów, Ginekologiczno-Położniczy Szpital Kliniczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Badania naukowe wielokrotnie potwierdziły, że diagnoza i terapia niepłodności są dla pacjentów źródłem silnego stresu i długotrwale odczuwanych, negatywnych emocji, znacząco obniżających jakość życia. Choć publikowane wyniki, w zależności od zastosowanej metodologii, cechuje pewna rozbieżność, to uśredniając można założyć, że w toku leczenia, znacząca ilość pacjentów doświadcza klinicznych objawów depresji lub zaburzeń lękowych dających podstawy do wdrożenia psychofarmakoterapii. Zdecydowana większość uznaje 144 doświadczenie niepłodności za najtrudniejsze w ich życiu, wpływające negatywnie na relację partnerską i w zasadzie wszystkie pozostałe obszary życia społecznego. Stan psychiczny pacjentów ma udowodniony wpływ na efekty leczenia. Objęcie opieką psychologiczną osób zgłaszających do Klinik Niepłodności jest rekomendowane przez Europejskie Towarzystwo Rozrodu Człowieka i Embriologii (ESHRE) i postulowane przez znaną, polską organizację pacjencką - Stowarzyszenie na Rzecz Leczenia Niepłodności i Wspierania Adopcji "Nasz Bocian". Większość certyfikowanych Kliniki zatrudnia psychologa lub na stałe z nim współpracuje. Zadaniami psychologa w oddziale niepłodności są: 1. Wczesna diagnoza i rozpoznawanie osób doświadczających szczególnie silnego stresu, 2. Udzielenie profesjonalnego wsparcia w trakcie leczenia, 3. Rozpoznawanie i kierowanie pacjentów wymagających oddziaływań psychoterapeutycznych, 4. Interweniowanie w sytuacji kryzysu wywołanego niepowodzeniem w leczeniu, 5. Wsparcie w trakcie ciąży i okresie okołoporodowym, po leczeniu niepłodności. 6. Wsparcie psychologiczne powinno dotyczyć nie tylko wymiaru emocjonalnego funkcjonowania pacjenta, ale także poznawczego, behawioralnego i społecznego. W tym celu niezbędna jest ścisła współpraca psychologa z pozostałymi członkami zespołu terapeutycznego, a zwłaszcza z lekarzami. Realia związane z pracą w szpitalu klinicznym, będącym elementem systemu opieki zdrowotnej w Polsce sprawiają, że aby sprostać stawianym psychologowi wymogom niezbędna jest elastyczności i integrowanie metod diagnostycznych i terapeutycznych, pochodzących z różnych paradygmatów. WYSTĄPIENIE 7 Zadania i możliwości w pracy psychologa wynikające z obowiązujących rozporządzeń Ministra Zdrowia i Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia Jadwiga Łuczak-Wawrzyniak Zespół Psychologów, Ginekologiczno-Położniczy Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Celem wystąpienia jest zaprezentowanie pracy psychologa klinicznego w lecznictwie szpitalnym. Zaprezentowane zostaną podstawowe akty prawne, które regulują pracę psychologa w oddziałach szpitalnych (Ministra Zdrowia, Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Prezesa NFZ, Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów). Ich znajomość jest podstawą dla kształtowania się tożsamości zawodowej w miejscu pracy, określenia pozycji w zespole interdyscyplinarnym i w pełni wykorzystaniu posiadanej wiedzy psychologicznej w pracy z pacjentem w sytuacji pogorszenia lub/i utraty zdrowia. Dla wielu pacjentów w kryzysie wywołanym chorobą spotkanie z psychologiem w oddziale szpitalnym jest pierwszym takim doświadczeniem. Dlatego umiejętność dobrej diagnozy psychologicznej może stać się przyczynkiem do podjęcia przez chorego pracy nad zrozumieniem istoty choroby, poznaniu własnego wpływu na jej przebieg, zachęty do korzystania z własnych zasobów w sytuacji stresowej, a także wzbudzenia potrzeby pozostania okresowo w opiece psychologicznej w celu lepszego radzenia sobie z problemami zdrowotnymi po opuszczeniu oddziału szpitalnego, w czasie rekonwalescencji, remisji lub progresji choroby. Znajomość obowiązujących przepisów regulujących pracę osób zatrudnionych w ochronie zdrowia w określonych jednostkach/oddziałach pozwala wypracować najkorzystniejszy sposób podejmowania pracy z pacjentem. Jednym z nich jest rola konsultanta, który podejmuje pracę z pacjentem na zlecenie lekarza w zakresie celu wyznaczonego przez osobę zlecającą. Drugim jest praca z pacjentem z pozycji członka zespołu. 145 Może on wtedy podejmować działania i interwencje psychologiczne na postawie wstępnych danych o chorym, oceny jego położenia życiowego, planowanych zabiegów i procedur terapeutycznych oraz przewidywanych kosztów osobistych i społecznych jakie pacjent będzie musiał ponieść w związku z zaistniałą sytuacją. 146 Sesja plakatów naukowych 1. SESJA PLAKATÓW NAUKOWYCH. Funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne, społeczne i osobowość z różnych perspektyw PLAKAT 1 Wrażliwość empatyczna a organizacja osobowości w ujęciu psychodynamicznym Aleksandra Pilarska Zakład Psychologii Osobowości, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Anna Suchańska Zakład Psychologii Osobowości, Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Poster prezentuje rezultaty empirycznych poszukiwań dotyczących osobowościowych uwarunkowań empatii. Teoretyczną podstawę badania stanowił trójwymiarowy model empatii Davisa (1999) oraz teoria relacji z obiektem proponowana przez Kernberga (1996). W obu propozycjach teoretycznych zawarte są przypuszczenia na temat relacji między empatią a osobowością. Davis w swoim modelu lokuje właściwości osobowościowe wśród tzw. warunków poprzedzających pojawienie się empatii oraz utrzymuje, że dostępność form reagowania empatycznego i skłonność do ich przejawiania jest pochodną poziomu rozwoju osobowości, w szczególności różnicowania Ja od nie-Ja i zdolności do decentracji. Podobne podejście prezentuje Kernberg, który zdolność do empatii traktuje jako jeden ze wskaźników dojrzałej organizacji osobowości, związany przede wszystkim z rozwojem poczucia tożsamości. Celem prezentowanego badania była weryfikacja tych przypuszczeń, a ściślej odpowiedź na pytanie, czy różne formy reagowania empatycznego wiążą się – jak sugeruje teoria – z różnym poziomem dojrzałości osobowości. Badania przeprowadzono w grupie 183 młodych odrosłych (64,5% kobiet i 35,5% mężczyzn). Wykorzystano Inwentarz organizacji osobowości (Izdebska, Pastwa-Wojciechowska, 2013), umożliwiający pomiar wyłonionych przez Kernberga kryteriów dojrzałości osobowości (tj. dojrzałości mechanizmów obronnych, integracji tożsamości, zdolności do testowania rzeczywistości, regulacji agresji i obecności „kompasu moralnego”), oraz Skalę wrażliwości empatycznej (SWE; Kaźmierczak, Plopa, Retowski, 2007), mierzącą wyróżnione przez Davisa wymiary empatii (tj. przyjmowanie perspektywy, empatyczną troskę i osobistą przykrość). Uzyskane wyniki wskazały na znaczące powiązania między jakością funkcjonowania osobowości a reagowaniem empatycznym, w szczególności na związki osobistej przykrości z patologią organizacji osobowości. 147 PLAKAT 2 Żołnierz z osobowością nieprawidłową. Prezentacja przypadków Wiktoria Jankowska Klinika Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii Centralnego Szpitala Klinicznego Ministerstwa Obrony Narodowej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie Na podstawie dwóch przypadków zaprezentowany zostanie wkład psychologii klinicznej w psychologię wojskową, których integracja dostarcza rozumienia procesów psychicznych zachodzących w jednostkach z zaburzeniami osobowości służącymi w wojsku. Całościowe spojrzenie na historię życia omówionych żołnierzy dostarcza wyjaśnienia przyczyn dla których mężczyźni z osobowością chwiejną emocjonalnie i dyssocjalną chcieli służyć w wojsku oraz dzięki którym utrzymywali się przez lata w jego strukturach. Mimo procesów rekrutacyjnych jednostki o nieprzystosowawczych postawach i zachowaniach powodujących trudności w codziennym funkcjonowaniu są przyjmowane do wojska, gdzie dodatkowo narażone są na sytuacje trudne, a od ich reakcji zależeć może ludzkie życie. Przedstawione zostaną konsekwencje wynikające ze służby żołnierzy o zaburzonych strukturach osobowości warunkujących afektywność, kontrolę zachowań impulsywnych, tendencję do agresji, style myślenia i przeżywanie oraz relacje z innymi. PLAKAT 3 Lęk, style radzenia sobie oraz wsparcie społeczne u kobiet w ciąży prawidłowej i ciąży wysokiego ryzyka Aleksandra Dembińska Katedra Psychologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie Aneta Kańtoch Katedra Psychologii GWSH w Katowicach Wprowadzenie: W ostatnich latach obserwuje się zwiększone zainteresowanie problematyką związaną z psychologicznymi aspektami ciąży i porodu. Powodem tego zainteresowania jest wzrost świadomości związanej z wpływem ciąży nie tylko na zdrowie i samopoczucie matki, ale również na prawidłowy rozwój nienarodzonego dziecka. Materiał i metody: Użyto następujących narzędzi badawczych: Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI; Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS, Berlińskie Skale Wsparcia Społecznego BSSS. Zastosowano tu dobór celowy, uwzględniający wyłącznie kobiety ciężarne. Wyniki: W badaniu stwierdzono, że kobiety w ciąży wysokiego ryzyka charakteryzowały się istotnie wyższym poziomem lęku-stanu oraz skoncentrowaniem na emocjach w sytuacji stresowej niż kobiety w ciąży o przebiegu prawidłowym. Nie zaobserwowano istotnych różnic międzygrupowych w zakresie poziomu lęku-cechy, w zakresie skoncentrowania na zadaniu oraz skoncentrowania na unikaniu i jego komponentów oraz w zakresie otrzymywanego wsparcia społecznego. Zaobserwowano istotne statystycznie różnice międzygrupowe w zakresie postrzegane wsparcia instrumentalnego oraz zapotrzebowania na wsparcie. Kobiety w ciąży wysokiego ryzyka charakteryzowały się istotnie niższym postrzeganym wsparciem instrumentalnym oraz niższym zapotrzebowaniem na wsparcie społeczne niż kobiety w ciąży o przebiegu prawidłowym. Wnioski: Analizy są istotne, gdyż lęk porodowy zwiększa nie tylko ryzyko powikłań okołoporodowych, ale również niesie ze sobą istotne koszty społeczne związane zwiększonym prawdopodobieństwem rozwoju depresji PTSD, czy innych zaburzeń natury psychicznej, wymagających często długiego procesu leczniczego. Lęk przeżywany w 148 ciąży predysponuje do wielu powikłań rozwojowych u dziecka, zwiększając ryzyko wielu zaburzeń związanych z rozwojem układu nerwowego. PLAKAT 4 Strategie radzenia sobie ze stresem a adaptacji do emigracji wśród Polaków mieszkających w Wielkiej Brytanii i Irlandii Michał Sieński Instytut Psychologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Michał Ziarko Instytut Psychologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Wprowadzenie. Emigracja do nowego kraju może stanowić krytyczne wydarzenie życiowe, które zmusza do dostosowania się do zupełnie nowych warunków życia. Osoba rozpoczynająca życie w innym kraju stosuje cały repertuar behawioralnych, poznawczych i emocjonalnych strategii umożliwiających jej zaadaptowanie się do nowej sytuacji. Powstaje więc pytanie: które strategie radzenia sobie ze stresem mogą ułatwić ten proces? Metoda. W badaniach wzięło udział 129 polskich emigrantów, którzy zdecydowali się wyjechać do Wielkiej Brytaniii Irlandii. Badani wypełnili następujące kwestionariusze: COPE, Skala Wymogów Emigracji. Wyniki. Okazało się, że osoby badane różnią się pod względem postrzeganych wymogów emigracji ze względu na kraj, w którym żyją. Najwyższe postrzegane obciążenia odnotowano w Wielkiej Brytanii (M=51,02). Natomiast w Irlandii obciążenia były istotnie niższe (M=41,38). Ponadto, analiza regresji wykazała różnice w zakresie predyktorów adaptacji. Dla osób mieszkających w Wielkiej Brytanii pomocne w tym procesie były strategie zorientowane na planowanie, natomiast utrudniały ją obwinianie się i zwrot ku religii. Z kolei dla mieszkańców Irlandii najbardziej skuteczne było poszukiwanie wsparcia instrumentalnego, a zaprzestanie działań i zaprzeczanie utrudniały adaptację. Dyskusja. Prawdopodobnie zaobserwowane rozbieżności wynikają ze zróżnicowania w zakresie wymagań stawianych przez środowisko, jak również różnicy kulturowej pomiędzy ojczyzną a krajem docelowym. Przypuszcza się, że obciążenia wśród emigrantów mieszkających w Irlandii są mniejsze, gdyż jest to kraj zbliżony kulturowo do Polski (m.in. dominująca religia to katolicyzm), w którego historii występuje długa tradycja emigracji zarobkowej. Czynniki te mogą wpływać na ogólny poziom otwartości społecznej na emigrantów. 149 PLAKAT 5 Rola dialogu psychologa i lekarza psychiatry w procesie diagnostycznym Anna Guzy Uniwersytet Śląski w Katowicach Marzena Wawrzyńczyk Szpital Psychiatryczny w Toszku Proces diagnostyczny to: „nie tylko identyfikacja określonej jednostki chorobowej, lecz pełna diagnoza medyczna stanu chorego, obejmująca także określenie przyczyny zaburzeń, ich stopnia nasilenia, zaawansowania lub fazy procesu chorobowego oraz przewidywanych następstw” (Zaborowski: 1990, s. 121). W swoim wystąpieniu planujemy pokazać w jaki sposób proces diagnostyczny postrzegany jest przez lekarzy psychiatrów oraz psychologów. Postaramy się pokazać z czego wynika odmienność spojrzeń w tych profesjach (standardy kształcenia). Ponadto na wybranych przykładach zaprezentujemy jak ważne jest wzajemne porozumienie i zrozumienie w procesie diagnozy. Zwrócimy uwagę na obszary utrudniające wzajemny dialog i współpracę. 150 2. SESJA PLAKATÓW NAUKOWYCH. Zmaganie się z chorobami przewlekłymi PLAKAT 1 Czym jest SM? Sposoby postrzegania choroby Joanna Król Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie Dorota Koziarska Katedra i Klinika Neurologii PUM w Szczecinie Małgorzata Szcześniak Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie Agata Żurawik Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Gryficach Choroba przewlekła to krytyczne wydarzenie życiowe. Objawy nie ograniczają się wyłącznie do zmian somatycznych ale w istotny sposób wpływają na poziom jakości życia. Chorobie można przypisać właściwości obiektywne - konkretne objawy opisywane przez pacjenta, bądź zauważane przez lekarza, zobiektywizowane - tworzone w oparciu o zgromadzoną wiedzę o chorobie, np. przypuszczenia co do jej powstania i subiektywne, co stanowi indywidualną reakcję poznawczą i emocjonalną osoby zmagającej się z daną chorobą. Obraz ten jest dynamiczny i może się zmieniać w kolejnych etapach choroby, jednak wpływa na zachowanie, stosunek do leczenia, w tym stosowanie się do zaleceń, a także modyfikuje sposoby radzenia sobie. Za cel badań przyjęto więc określenie sposobu postrzegania własnej choroby przez pacjentów ze stwardnieniem rozsianym. Materiał i Metoda: Wykorzystano Skalę Wyobrażenia i Percepcji Choroby (Sak, 2013). Analizie poddano wyniki 71 chorych z SMRR, z poziomem niepełnosprawności do 4,5 pkt EDSS. Średnia wieku wyniosła 37,3 lata, kobiety stanowiły 68% grupy, średni czas chorowania wyniósł 7,7 lat. Prezentowane wyniki stanowią część szerszego projektu. Wyniki: Najczęściej pacjenci postrzegają SM jako chorobę prowadzącą do destrukcji sfery fizycznej. Nieco rzadziej postrzegają ją w kategorii destrukcji sfery psychicznej oraz utraty kontroli nad nią. Najrzadziej wskazywano na chorobę w kategorii zagrożenia dla otoczenia. Płeć, wiek, zamieszkiwanie z innymi osobami oraz poziom niesprawności stanowią czynniki determinujące sposób postrzegania choroby w grupie. Wnioski: Postrzeganie własnej choroby jest bardzo indywidualne. Ocena percepcji choroby przez pacjentów powinna być stałym elementem opieki, a jej ewentualna modyfikacja, jednym z elementów terapii. 151 PLAKAT 2 Czynniki utrudniające aktywność zawodową chorych na stwardnienie rozsiane (SM) Joanna Król Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie Dorota Koziarska Katedra i Klinika Neurologii PUM w Szczecinie Agata Żurawik Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Gryficach Małgorzata Szcześniak Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie SM prowadzi do wczesnej utraty zdolności do pracy. A przecież aktywność zawodowa stanowi część rehabilitacji, wspierając zarówno wszechstronne funkcjonowanie poznawcze jak i zapobiegając izolacji i wykluczeniu. Ponadto jest źródłem identyfikacji i daje możliwość realizacji cenionej społecznie roli pracownika. Materiał i Metoda: Przebadano 150 osób ze stwardnieniem rozsianym. 86% stanowiły osoby z rzutowo-remisyjną postacią SM. Średnia wieku wyniosła 40,2 lat, kobiety stanowiły 65%, natomiast średni czas chorowania wyniósł 6,5 lat. Wykorzystano autorską ankietę dotyczącą zatrudnienia i danych socjodemograficznych oraz skalę niepełnosprawności EDSS. Prezentowane wyniki stanowią część szerszego projektu. Wyniki: W grupie chorych, niezatrudnionyvh (NZ) było 41,4% (62 osoby), średnia ich wieku wyniosła 44,2 lat (zatrudnionych „Z” 36,4 lat), kobiety stanowiły 67% (Z:63%). W grupie niezatrudnionych średni wiek zachorowania to 31,4r.ż (Z: 28,8r.ż.), natomiast średni czas chorowania 7,9lat (Z: 5,1 lat). 68% niezatrudnionych pozostawało w leczeniu, średnio 2,4 lata (Z: 94%, średnio 2,4 lat). Średni poziom niepełnosprawności niezatrudnionych to 3,1 pkt EDSS (Z: 1,5pkt). W subiektywnej ocenie czynników utrudniających utrzymanie się na rynku pracy cała grupa badanych za najważniejsze uznała: zmęczenie, fakt niepełnosprawności, brak ofert pracy, zaburzenia koncentracji, negatywną postawę otoczenia do osób chorych, zaburzenia pamięci, brak kwalifikacji, zaburzenia nastroju, a także efekty uboczne leczenia i brak motywacji. Pozostawanie aktywnym/ nieaktywnym zawodowo istotnie determinowało wyniki. Wnioski: Wyniki wskazują na wysoką częstotliwość bezrobocia wśród osób z SM. Za czynniki utrudniające chorzy uznali te związane z rynkiem pracy, objawami, ale także stygmatem choroby, co ma ważne implikacje praktyczne. PLAKAT 3 Chyba jestem nieśmiały… – sylwetka pacjenta w przebiegu przewlekłych chorób układu pokarmowego – badania jakościowe Agata Rudnik Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański Mariola Bidzan Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański Przewlekłe, nieuleczalne choroby układu pokarmowego, takie, jak m.in. choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, czy zespół jelita drażliwego to schorzenia powszechnie występujące na całym świecie, a liczba zachorowań na nie wciąż wzrasta (Czkwianianc, Małecka-Panas, 2007). Mają one negatywny wpływ na jakość życia pacjentów, utrudniając ich codzienne funkcjonowanie. Wskazuje się również na niejasną etiologię tych chorób oraz na potrzebę tworzenia multidyscyplinarnych zespołów, wspomagających proces leczenia - w tym udział lekarzy, psychologów, czy dietetyków 152 (Bartnik, 2011). W celu poznania potrzeb pacjentów oraz lepszego zrozumienia problemów, z którymi borykają się w związku ze złym stanem zdrowia, przeprowadzono anonimowe wywiady pogłębione częściowo ustrukturyzowane z 7 pacjentami (2 mężczyzn, 5 kobiet) w wieku od 18 do 44 lat. U każdej z tych osób wcześniej zdiagnozowano chorobę LeśniowskiegoCrohna, zespół jelita drażliwego lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego i były one hospitalizowane na Oddziale Gastroenterologicznym Szpitala MSWiA w Gdańsku. Każdy z wywiadów trwał ok. 60 minut i obejmował m.in. takie pytania, jak: Jakie było twoje życie zanim zachorowałaś/-eś? Jak teraz wygląda twoje życia? Jak wyglądają twoje relacje z innymi? Po dokonaniu analizy jakościowej, stworzyłyśmy sylwetkę osoby cierpiącej na przewlekłe choroby układu pokarmowego (badani wskazywali bowiem na podobne obszary, obniżające jakość życia związaną ze zdrowiem). Następnie, zgodnie z założeniami teorii ugruntowanej (Corbin, Strauss, 2015) stworzono model trajektorii choroby, wyróżniając czynniki inter- i intrapersonalne. Przeprowadzone badanie służyć ma stworzeniu efektywnego programu edukacyjnego i terapeutycznego dla pacjentów w przebiegu nieuleczalnych chorób układu pokarmowego. PLAKAT 4 Zmaganie się z chorobą nowotworową, a wcześniejsze doświadczenia życiowe związane z chorowaniem Marta Zagozda Pracownia Psychologii Klinicznej, Wielkopolskie Centrum Onkologii Maria Litwiniuk Oddział Chemioterapii, Wielkopolskie Centrum Onkologii Michał Ziarko Instytut Psychologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu Choroba nowotworowa to dla człowieka sytuacja trudna i obciążająca somatycznie, psychicznie i społecznie. Powoduje wiele złożonych, nieprzyjemnych reakcji o dużej intensywności emocji. O tym jak silne i różne mogą to być reakcje decyduje wiele czynników. Doniesienia z zakresu psychologii zdrowia i choroby, psychologii stresu i interwencji kryzysowej oraz praktyka kliniczna pokazują, iż nie bez znaczenia są doświadczenia życiowe człowieka związane z chorowaniem i kontaktem z służbą zdrowia, które miały miejsce przed pojawieniem się bieżącej choroby zagrażającej życiu. Praca ma na celu ukazanie doniesień z literatury przedmiotu oraz założeń pracy doktorskiej, w której analizie poddane zostanie zagadnienie wcześniejszych doświadczeń życiowych związanych z chorowaniem w odniesieniu do zmagania się z aktualną sytuacją choroby nowotworowej. Spojrzenie na wcześniejsze doświadczenia choroby w życiu pacjenta i/lub w życiu jego rodziny obok poznania wpływu na funkcjonowanie w aktualnie przeżywanej chorobie nowotworowej pozwoli, także zobaczyć sytuację chorego w systemie opieki zdrowotnej oraz określić jego potrzeby psychospołeczne i oczekiwania w tym systemie. 153 PLAKAT 5 Skuteczna komunikacji w leczeniu onkologicznym – założenia teoretyczne oraz efekty stosowania Katarzyna Sanna Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Efektywna komunikacja pomiędzy pracownikami Służby Zdrowia a pacjentem pełni podstawową funkcję w budowaniu przymierza terapeutycznego. W leczeniu onkologicznym, ze względu na szczególny charakter choroby nowotworowej, skuteczna komunikacja jest istotnym czynnikiem, wpływającym na proces leczenia. Celem poniższego wystąpienia jest przedstawienie podstawowych założeń wybranych modeli komunikacji w onkologii oraz efektów ich stosowania. Przeszukano następujące bazy naukowe: EBSCO, PUBMED, SCIENCE DIRECT przy użyciu słów kluczowych: komunikacja w onkologii, modele komunikacji w onkologii. Wybór ograniczono do prac opublikowanych po 2000 roku. Znaleziono 15 artykułów (N=15) spełniających kryteria wyszukiwania. Wyniki analizy wskazują, iż skuteczna komunikacja w onkologii uwzględnia potrzeby fizyczne, emocjonalne oraz społeczne pacjenta i jego rodziny, czego efektem ma być redukcja stresu oraz lepsze radzenie sobie z chorobą. Badania wskazują, że efektywna komunikacja jest związana, między innymi z wyższą satysfakcją i poczuciem własnej skuteczności oraz mniejszym poziomem dystresu i depresji u pacjenta po odbytej konsultacji." PLAKAT 6 Ocena postaw rodziny wobec choroby nowotworowej pacjenta oraz ich wpływ na sposób komunikacji pacjenta z bliskimi Wiktoria Kubiec Wydział Teologii, Studia Doktoranckie Nauki o Rodzinie Uniwersytet Opolski Choroba nowotworowa wciąż jest postrzegana jako choroba śmiertelna, a jej diagnoza jako „wyrok”. Dotyczy to zarówno pacjenta, jak i jego rodziny. Pacjenci i ich rodziny przeżywają wiele trudnych emocji, które uruchamiają się na etapie diagnozy, trwając podczas leczenia, aż do okresu pozostawania pod stałą opieką lekarzy onkologów po zakończeniu tego leczenia. Sposób postrzegania choroby, przekonania na jej temat oraz posiadana wiedza wpływają na podejmowane przez pacjentów i członków ich rodzin strategie radzenia sobie w sytuacji choroby. Rodzina może być dla pacjenta wsparciem, często towarzyszy mu podczas wizyt w placówkach leczniczych i rozmów z lekarzami. Sposób komunikacji w rodzinie, dotyczący zakresu przekazywanych przez pacjenta informacji dla rodziny jak i dzielenia się swoimi odczuciami dotyczącymi procesu chorowania, może wpływać na jakość i trafność okazywanego przez najbliższych wsparcia. Podczas referatu zaprezentowane zostaną wyniki badań własnych dotyczących oceny postaw wobec swojej choroby najbliższej rodziny, dokonywanej przez pacjenta. Następnie przedstawione zostaną obserwacje dotyczące sposobu komunikowania się pacjenta, poddawanego leczeniu radioterapią w warunkach stacjonarnych, ze swoimi bliskimi, z uwzględnieniem zakresu przekazywanych rodzinie informacji o swoim stanie zdrowia i kondycji psychicznej. 154 PLAKAT 7 Trud opieki domowej – zmęczenie życiem codziennym a strategie radzenia sobie ze stresem opiekunów osób wentylowanych mechanicznie w domu Karolina Szatkowska Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Ośrodek Wentylacji Domowej Medycyna Specjalistyczna Sp. z o.o. Domowa wentylacja mechaniczna to leczenie niewydolności oddechowej za pomocą respiratora stosowanego w domu. Celem badań było określenie związku między zmęczeniem życiem codziennym a strategiami radzenia sobie ze stresem u opiekunów osób wentylowanych mechanicznie w domu z uwzględnieniem sposobu prowadzenia wentylacji. Materiał i metody: W badaniu wzięło udział 61 opiekunów osób wentylowanych mechanicznie w wieku 29 – 74 lat. Zastosowano: Kwestionariusz Zmęczenia Życiem Codziennym (KZZC), Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem (mini- COPE) i ankietę. Wyniki: Uzyskano istotne statystycznie korelacje pomiędzy poziomem ogólnego, fizycznego, psychicznego i społecznego zmęczenia a strategiami radzenia sobie ze stresem opiekunów. Zatem, wraz ze wzrostem poziomu ogólnego zmęczenia opiekunowie postrzegają napotkane trudności w sposób negatywny, trudniej się do nich adaptują, częściej rezygnują z podejmowania działań oraz częściej krytykują siebie. Z kolei, im większe odczuwane przez opiekunów fizyczne zmęczenie, tym mają oni bardziej negatywny obraz aktualnych zdarzeń, większą trudność przyjęcia zaistniałej sytuacji i podjęcia działań na rzecz jej poprawy. Zaś, ze wzrostem poziomu psychicznego zmęczenia opiekunowie częściej podejmują się czynności odwracających ich uwagę od trudności, rezygnują z działań mogących poprawić sytuację i bardziej krytykują siebie. Dodatkowo, im większe społeczne zmęczenie opiekunów, tym mniejsza ich zdolność do planowania działań, częstsze widzenie sytuacji niekorzystnie oraz rezygnacja z poszukiwania pomocy u innych osób i podejmowania działań, by pokonać trudności. Wyniki badań pozwalają stwierdzić, iż badani istotnie różnili się w zakresie analizowanych zmiennych. 155 3. SESJA PLAKATÓW NAUKOWYCH. Funkcjonowanie neuropsychologiczne w różnych zaburzeniach PLAKAT 1 Neuropsychologiczna charakterystyka encefalopatii w zespole Susac'a – studium przypadku Magdalena Roessler-Górecka Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, II Klikia Neurologiczna Justyna Wiśniowska Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii Joanna Seniów Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, II Klinika Neurologiczna Zespół Susaca to rzadka, autoimmunologiczna angiopatia, charakteryzująca się utratą słuchu, zaburzeniami widzenia oraz encefalopatią (Susac, Hardimann, Selhorst, 1979). W literaturze spotyka się bardzo nieliczne opisy funkcjonowania poznawczo-behawioralnego pacjentów z tym zespołem (Le Monda i wsp., 2015). Prezentowane tu studium przypadku przedstawia 29 letnią kobietę, u której w przebiegu tej choroby wystąpiły objawy utraty słuchu, szumu w uszach, zawrotów głowy, osłabienia widzenia, męczliwości, dyzartrii, ataksji, osłabienia kończyn dolnych, jak również zaburzenia poznawczo-behawioralne. Te ostatnie w chwili przyjęcia chorej na oddział rehabilitacji neurologicznej nie spełniały kryteriów otępienia (wynik powyżej punktu odcięcia w przesiewowym badaniu skalą Addenbrooke's Cognitive Examination III (Hsieh i in., 2013). Przeprowadzono jednak szczegółowe badanie neuropsychologiczne, w którym odnotowano m.in. osłabienie funkcji wykonawczych (w zakresie planowania, rozwiązywania nowych problemów, elastycznej zmiany nastawienia, hamowania impulsywnych reakcji), pamięci (selektywnego wydobywania wiadomości z zakresu pamięci długotrwałej, semantycznej, jak również uczenia się nowych informacji) oraz prostych i złożonych aspektów uwagi. Pacjentka prezentowała ponad to zmiany w zachowaniu obejmujące labilność emocjonalną, impulsywność w działaniu oraz zaburzenia samoświadomości w zakresie przejawianych trudności. Po pięciu tygodniach farmakoterapii i rehabilitacji neuropsychologicznej odnotowano ustąpienie części objawów, jednak chora nadal wykazywała obniżenie funkcjonowania w sferze poznawczo-behawioralnej, zwłaszcza w zakresie przełączania i podzielności uwagi, organizowania i monitorowania wykonania kilku czynności jednocześnie, zapamiętywania twarzy, bieżącej orientacji. Rokowanie odnośnie do jej powrotu do pracy zawodowej było niepewne, zalecano kontynuację rehabilitacji neuropsychologicznej. Przedstawione studium zwraca uwagę na rolę pogłębionej diagnostyki neurologicznej chorych z zespołem Susaca jak również na typ zaburzeń poznawczobehawioralnych w tej rzadkiej jednostce chorobowej, trudny do uchwycenia w ocenie przesiewowej. 156 PLAKAT 2 Kiedy ręka nie słucha – studium przypadku pacjentki z anarchiczną ręką w ujęciu teorii mikrogenetycznej Iga Zdanowska ZCO Dąbrowa Górnicza Karolina Łopata ZCO Dąbrowa Górnicza Daria Michalczyk W poniższej pracy zostanie przedstawione studium przypadku 47-letniej pacjentki z wykształceniem wyższym, hospitalizowanej na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej ZCO w Dąbrowie Górniczej. U pacjentki rozpoznano występowanie zjawiska „anarchicznej ręki” po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu z zakresu prawobocznej części ciała modzelowatego oraz spoidła przedniego i tylnego. Podczas badania neuropsychologicznego zaobserwowano zjawisko dyspraksji diagonistycznej (konfliktu międzyręcznego), kiedy lewa ręka podejmowała działanie utrudniające prawej ręce realizację zamierzonej czynności. Pacjentka w trakcie spotkań z psychologiem deklarowała „dziwne” odczucia ze strony lewej kończyny górnej, personifikowała ją, zwracając się bezpośrednio do niej i pouczając ją. Epizodycznie zdarzało się, że pacjentka nie była w stanie intencjonalnie kontrolować/hamować ruchów lewej ręki przy zachowanej poznawczej świadomości tych ruchów (brak subiektywnego poczucia sprawstwa). Ponadto zaobserwowano, iż pacjentka wykazuje znaczne trudności w percepcji dotykiem niewidocznych dla siebie przedmiotów oraz osłabienie procesów uwagi w obrębie jej ciągłości, koncentracji i przełączania. Z powodu doświadczanych trudności pacjentka przejawiała okresowo frustrację i obniżony nastrój. Pacjentka brała udział w rehabilitacji neuropsychologicznej przez okres . Diagnostyka oraz proces rehabilitacji prowadzone były w oparciu o mikrogenetyczne rozumienie aktualnego stanu mózgu. Od lat 90. terminu anarchicznej ręki (ang. anarchic hand – AH) używa się jako określenia zespołu objawów polegających na niezależnych od intencji pacjenta, złożonych ruchach jednej kończyny (zwykle lewej). PLAKAT 3 Uszkodzenia móżdżku a pamięć operacyjna – analiza funkcjonowania osób z guzami tylnej jamy czaszki Aleksandra Bala Wydział Psychologii UW Andrzej Marchel Klinika Neurochirurgii WUM Przez wiele lat móżdżek łączony był jedynie z realizacją procesów motorycznych, w związku z powyższym, następstwa jego uszkodzeń pozostawały poza obszarem zainteresowań psychologów i nie stanowiły przedmiotu ich badań. Obecnie wiadomo jednak, że zadania tej części mózgowia obejmują również realizację szeregu funkcji poznawczych oraz emocjonalnych, w tym – pamięci operacyjnej. W literaturze spotkać można badania pozwalające sądzić, że móżdżek uczestniczy w realizacji procesów werbalnej pamięci operacyjnej poprzez wspieranie mechanizmów mowy wewnętrznej. O roli móżdżku w realizacji procesów wzrokowej i przestrzennej pamięci operacyjnej wiadomo znacznie mniej, dlatego w niniejszym projekcie postanowiono zgłębić to zagadnienie. Metoda: Zbadano dwie grupy uczestników: pacjentów Kliniki Neurochirurgii WUM z guzami móżdżku (n=25) oraz 157 dopasowaną demograficznie grupę kontrolna osób zdrowych (n=25). Do badania werbalnej i niewerbalnej pamięci operacyjnej wykorzystano podtesty z Testu Pamięci Wechslera (Wechsler Memory Scale, WMS): Powtarzanie Cyfr (Digit Span) i Powtarzanie Przestrzenne (Spatial Span). W celu kontroli procesów uwagi wykorzystano wybrane podtesty z Testu Uwagi Codziennej (Test of Everyday Attention). Z badania wyłączono osoby z innymi niż guz móżdżku chorobami neurologicznymi, historią leczenia psychiatrycznego oraz osoby uzależnione od alkoholu i substancji psychoaktywnych. Wyniki: Osoby z grupy klinicznej uzyskały niższe wyniki niż grupa kontrolna we wszystkich zastosowanych testach, przy czym największą różnicę odnotowano w teście Powtarzania Przestrzennego. Wykonanie testów pamięci operacyjnej korelowało istotnie z wynikami testu uwagi w obu badanych grupach. Wnioski: Uszkodzenia móżdżku wiąże się z osłabieniem sprawności pamięci operacyjnej, zarówno w modalności werbalnej jak i wzrokowej. Deficyty te mogą mieć u swej podstawy dysfunkcje uwagi, jako że między tymi procesami zauważono istotną zależność. PLAKAT 4 Zaburzenia funkcji językowych u pacjentki z niepękniętym tętniakiem olbrzymim – opis przypadku Aleksandra Bala Wydział Psychologii UW Marta Szantroch Klinika Neurochirurgii WUM Andrzej Marchel Klinika Neurochirurgii WUM Tętniaki wewnątrzczaszkowe występują u 1-5% populacji ogólnej. Tętniaki olbrzymie, czyli takie, których średnica przekracza 25 mm, stanowią 3-13% wszystkich tętniaków. Najczęstsze umiejscowienie tętniaków olbrzymich to tętnica środkowa (MCA) lub szyjna (ICA) mózgu, a także przednie obszary unaczynienia mózgu. Pęknięcie tętniaków olbrzymich obserwuje się w ponad 50% przypadków. Opis przypadku: 54 letnia, praworęczna kobieta została przyjęta do Kliniki Neurochirurgii WUM w celu planowanego leczenia olbrzymiego tętniaka wrzecionowatego, o wymiarach: 71x35x47 mm zlokalizowanego na tętnicy tylnej mózgu (PCA) po lewej stronie. Powodem hospitalizacji było pojawienie się u pacjentki narastającej afazji. W badaniu tomografii komputerowej nie stwierdzono krwawienia z tętniaka. Zadecydowano o leczeniu wewnątrznaczyniowym z użyciem stentu i coili. Przed zabiegiem przeprowadzono badanie neuropsychologiczne z zastosowaniem prób klinicznych (podtesty z Zeszytów Łuckiego do oceny zaburzeń mowy, próby fluencji słownej, próby pisania i czytania) oraz testów neuropsychologicznych (Bostoński Test do Diagnozy Afazji - BDAE, Bostoński Test Nazywania – BNT). Zaobserwowano znaczne nasilenie zaburzeń językowych o typie afazji czuciowej z licznymi parafazjami, trudnościami w rozumieniu mowy o zmiennym nasileniu, a także aleksję i agrafię. Po roku pacjentka została ponownie przyjęta do Kliniki w celu kontroli efektów leczenia wewnątrznaczyniowego oraz oceny funkcji językowych. Jako że wyniki badań neuroobrazowych były zadowalające, zadecydowano o zakończeniu leczenia - tętniak zmniejszył swoją objętość i został całkowicie wyłączony z krążenia. W badaniu neuropsychologicznym zaobserwowano jedynie niewielkie problemy z aktualizacją słownictwa, polegające na wydłużeniu czasu potrzebnego do wyszukania słowa, bez innych objawów afazji. 158 PLAKAT 5 Związek przeskoku do konkluzji z funkcjonowaniem neuropoznawczym u osób chorujących na schizofrenię Martyna Krężołek II Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny Beata Banaszak Oddział Psychiatryczny, Szpital Bielański w Warszawie Łukasz Gawęda II Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny; Department of Psychiatry and Psychotherapy, University Medical Center Hamburg Eppendorf, Hamburg, Germany Przeskok do konkluzji (JTC) jest zniekształceniem poznawczym, które charakteryzuje się wyciąganiem pochopnych wniosków, na podstawie niewystarczającej ilości informacji. Wcześniejsze badania pokazują, że JTC jest związane z urojeniami oraz wskazują, że może stanowić marker endofenotypowy w schizofrenii. Niewiele wiadomo jednak na temat mechanizmów leżących u podłoża przedwczesnego wnioskowania. Celem badania jest odpowiedź na pytanie z jakimi funkcjami neuropoznawczymi związana jest ta tendencja u osób chorujących na schizofrenię. Przebadano osoby z rozpoznaniem schizofrenii (n=43). JTC mierzony był metodą eksperymentalną (tzw. „Fish task”, wersja 80:20, 60:40) oraz za pomocą skali samoopisowej DACOBS. Funkcje neuropoznawcze badano za pomocą: testu WCST, CVLT, CTT 1, CTT 2, D2, podskal z WAIS-R - "powtarzanie cyfr wprost", "powtarzanie cyfr wspak", "klocki". Nasilenie objawów psychopatologicznych zostało zmierzone skalą SCIPANSS. JTC w wersji 80:20 koreluje z podtestem „powtarzanie cyfr wprost” (r=0,46, p<0,001) oraz CVLT (r=0,5, p<0,001), w wersji 60:40 koreluje z podtestem „klocki” (r=0,52, p<0,001), „powtarzanie cyfr wprost” (r=0,45, p<0,002), „powtarzanie cyfr wspak” (r=0,46, p<0,002), CVLT (r=0,53, p<0,001), WCST (r=0,49, p<0.001) oraz D2 (r=0,49, p<0,001). JTC mierzony skalą samoopisową nie korelował z funkcjami neuropoznawczymi. Badanie wskazuje na różnice w związkach JTC z funkcjami neuropoznawczymi w zależności od warunków podejmowania decyzji (łatwe vs. trudne) i sposobu oceny JTC (subiektywny vs. obiektywny). Podejmowanie decyzji w trudniejszych warunkach (60:40) szczególnie związane jest z deficytami neuropoznawczymi. 159 4. SESJA PLAKATÓW NAUKOWYCH. Funkcjonowanie dzieci i młodzieży w różnych kontekstach PLAKAT 1 Funkcjonowanie rodziny a występowanie zachowań problemowych u nastolatków Anna Sołtys Instytut Psychologii Uniwerystetu Szczecińskiego Maria Ligocka Instytut Psychologii Uniwerystetu Szczecińskiego Ernest Tyburski Instytut Psychologii Uniwerystetu Szczecińskiego Ocena zaburzeń emocjonalnych i behawioralnych u dzieci i młodzieży, uwzględniająca funkcjonowanie systemu rodzinnego, może stanowić ważny czynnik pomocny w identyfikowaniu problemów w rozwoju psychicznym dziecka. Opis zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży odnosi się do zachowań o charakterze lękowym oraz zachowań agresywnych i antyspołecznych, które zgodnie z kryterium przyjętym przez Thomasa Achenbacha określają zachowania internalizacyjne oraz eksternalizacyjne. Klimat jaki panuje w rodzinie stanowi ważny czynnik stabilizujący, bądź zaburzający rozwój dziecka, predysponując do rozwoju różnego rodzaju zachowań problemowych u dzieci i młodzieży. Celem badań własnych było ukazanie związku między funkcjonowaniem rodzin a występowaniem zachowań problemowych u nastolatków. W badaniu wzięło udział 129 rodzin zaklasyfikowanych na podstawie wywiadu jako rodziny pełne, nie zgłaszające problemów. Do oceny funkcjonowania rodziny zastosowano „Skalę Oceny Rodziny” autorstwa D. H. Olsona w polskiej adaptacji autorstwa A. Margasińskiego. Do oceny zachowań problemowych u nastolatków od 11 – 18 lat zastosowano kwestionariusz YSR T. M. Achenbacha. W kwestionariuszu YSR młodzież uzyskała wyniki w większości w obszarze normy (85,3-94,6%), w obszarze granicznym 3,113,2%, a w obszarze klinicznym 0,8-6,2%, w zależności od skali. Dziewczyny (n=72) od chłopców (n=57) miały istotnie (p<0,05) niższe wyniki w skali niedostosowanie społeczne (t=2,60; df=92,6), a wyższe w skali lęk i depresja (t=2,12; df=127). Ocena funkcjonowania rodziny w percepcji rodziców i nastolatków wg SOR ukazała, że 45% stanowiły rodziny niezrównoważone, a 55% rodziny zrównoważone. Im wyższy Wskaźnik Ogólny funkcjonowania rodziny tym niższe (istotnie na poziomie p<0,05) wyniki w skalach problemowych: wycofanie (r=-0,248), zaburzenia uwagi (r=-0,302), zachowania niedostosowane (r=-0,313) oraz w całkowitych wynikach skal internalizacji (r=-0,203) i eksternalizacji (r=-0,254)." 160 PLAKAT 2 Gorące i chłodne aspekty kontroli zachowania u dzieci z ADHD i ODD – badanie za pomocą zmodyfikowanej wersji zadania Go/noGo Milena Florczak-Perchel Wydział Psychologii UW Małgorzata Woźniak-Prus Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej Badania epidemiologiczne wskazują na wysoki stopień współwystępowania ADHD i ODD (30-90%) (Angold i in., 1999). Dzieci przejawiające objawy obydwu zaburzeń w porównaniu z osobami z jednym rozpoznaniem gorzej funkcjonują, zwłaszcza w obszarze życia społecznego i rodzinnego (Luman, i in., 2009). W literaturze dotyczącej mechanizmów odpowiedzialnych za powstawanie objawów ADHD i ODD wyróżnia się dwie potencjalne drogi ich rozwoju. Pierwsza dotyczy deficytów w zakresie funkcji wykonawczych (tzw. chłodny aspekt kontroli), a w szczególności zdolności do wykonawczego hamowania reakcji (Barkley, 1997), druga odnosi się do nieprawidłowości w działaniu systemów emocjonalnomotywacyjnych, czego przejawem są np. problemy z odraczaniem gratyfikacji (tzw. gorący aspekt kontroli) (Sonuga-Barke, 2005; Paloyelis i in., 2009). Prezentowane badanie stanowiło próbę oceny związków pomiędzy sprawnością gorących i chłodnych aspektów kontroli zachowania a nasileniem objawów ADHD i ODD u dzieci w wieku 8-10 lat z populacji ogólnej (N=70). Do pomiaru nasilenia objawów nieuwagi i impulsywności/nadaktywności oraz ODD w ocenie rodziców i nauczycieli zastosowano autorskie narzędzia kwestionariuszowe (Święcicka, 2011). Do oceny gorących i chłodnych aspektów kontroli zachowania zastosowano klasyczną i zmodyfikowaną (z wydłużonym interwałem czasowym pomiędzy kolejnymi bodźcami) wersję komputerowego zadania opartego o paradygmat Go/noGo. Nasilenie objawów ADHD ujemnie korelowało z poprawnością wykonania w obydwu wersjach zadania Go/noGo oraz dodatnio z ilością błędów nadreakcji. Nie uzyskano istotnych korelacji pomiędzy nasileniem objawów ODD a mierzonymi wskaźnikami. Otrzymane dane przemawiają za związkiem chłodnego aspektu kontroli wykonawczej głównie z objawami ADHD, a nie ODD. Uzyskane wyniki nie dały jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o związek objawów ADHD i ODD z gorącym aspektem kontroli zachowania. PLAKAT 3 Rozumienie emocji przez młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym Magdalena Pytel Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Janusza Korczaka w Mosinie Alekandra Jasielska Instytut Psychologii UAM Marzena Buchnat Wydział Studiów Edkacyjnych UAM Wiedza o emocjach to indywidualny sposób rozumienia przeżyć emocjonalnych. Przesłanki dotyczące umysłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną sugerują, iż wiedza ta może być uboższa i mniej złożona niż wiedza rówieśników w normie intelektualnej. Celem prezentowanego badania było scharakteryzowanie wiedzy na temat emocji wczesnych adolescentów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu 161 umiarkowanym. W badaniu wykorzystano autorskie narzędzie (Jasielska i Buchnat, 2015) do pomiaru dziecięcej wiedzy o emocjach. Narzędzie to uwzględnia poznawczą reprezentację emocji podstawowych dostępną w trzech kodach: obrazowym, werbalnym, semantycznym i wzajemne połączenia pomiędzy kodami pod postacią- percepcji, symbolizacji i konceptualizacji, realizujące funkcje spostrzegania, wyrażania i rozumienia. Badaniem objęto wczesnych adolescentów z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną (N =16) w wieku 12- 15 lat, w tym 6 dziewcząt i 10 chłopców. Wszyscy byli uczniami Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Mosinie. Otrzymane wyniki wskazują na deficyty w rozumieniu emocji u osób z niepełnosprawnością intelektualną, dotyczą one głównie emocji wstrętu i zdziwienia. Większość osób posiada wiedzę dotyczący radości, smutku, złości i strachu, potrafi adekwatnie rozpoznać te emocje a także je nazwać. Wiedza na temat emocji u tej grupy osób ma charakter konkretny. Deficyty dotyczą także rozumienia sytuacji społecznych wywołujących emocje. Uzyskane wnioski mogą stanowić wstęp do dalszych badań na temat rozumienia emocji, mogą być także podstawę do opracowania programu edukacji emocjonalnej dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. PLAKAT 4 Funkcjonowanie wzrokowo-przestrzenne dzieci z wadami słuchu Beata Łukaszewska Uniwersytet Gdański, Poland Agnieszka Winiarek Uniwersytet Gdański, Poland Monique Pappadis 1.Division of Rehabilitation Sciences, University of Texas Medical Branch at Galveston 2. Brain Injury Research Center, TIRR Memorial Hermann, Houston, USA Celem badań pilotażowych była ocena poziomu funkcjonowania wzrokowo-przestrzennego dzieci z wadami słuchu oraz dzieci w pełni sprawnych słuchowo. Wzrok i słuch odgrywają podstawową rolę w orientacji wzrokowo-przestrzennej. Zaburzenia percepcji słuchu to problem szerokiej części populacji zarówno wśród dzieci jak i dorosłych. Zaburzenia językowe, głównie fonologiczne, ale także zaburzenia słuchu i trudności w przetwarzaniu informacji dochodzących dzięki receptorom wzroku, powodują trudności w czytaniu i pisaniu, występują poważne utrudnienia w komunikacji werbalnej. Metody: W badaniu wzięło udział 39 dzieci w tym 20 kobiet i 19 mężczyzn w wieku od 8 do 19 lat (średnia wieku 13,7 lat, SD=5.3). Zastosowano następujące metody diagnostyczne do oceny badanych funkcji poznawczych: Test TVMS-3, WISC-R – skala bezsłowna, podskala Klocki, WISC-R – skala bezsłowna, podskala Kodowanie, Test Rysowania Zegara. Wyniki: Funkcjonowanie wzrokowo – przestrzenne dzieci z wadami słuchu oraz z wadą słuchu i wadami współwystępującymi wypadały gorzej od dzieci zdrowych, w pełni słyszących w testach kontrolnych TVMS-3 p=0.007, Test Rysowania Zegara p=0.001, Kodowanie p=0.023. Współwystępujące zaburzenia obniżają funkcjonowanie wzrokowo - przestrzenne u dzieci z wadą słuchu, w przeprowadzonych testach TVMS-3 p=0.007, Test Rysowania Zegara p=0.001, Kodowanie p=0.025, Klocki p=0.001. Funkcjonowanie wzrokowo - przestrzenne kobiet niedosłyszących (bez innych zaburzeń) różni się od funkcjonowania przestrzennego mężczyzn niedosłyszących (bez innych zaburzeń), natomiast płeć badanych nie ma wpływu na poziom funkcjonowania wzrokowo-przestrzennego w grupie badawczej niedosłyszących bez wad współwystępujących. Przeprowadzone badanie wykazało, że funkcje wzrokowo-przestrzenne nie są u badanych 162 dzieci rozwinięte lepiej niż u dzieci zdrowych, natomiast mogą być efektywniej wykorzystywane w wielu przypadkach. Również stwierdzono, iż u wielu dzieci biorących udział w badaniu wraz z wadą słuchu współwystępują zaburzenia wzroku i mowy. PLAKAT 5 Diagnoza i terapia dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera. Obowiązujące kryteria diagnostyczne a diagnoza funkcjonalna Barbra Skawina Uniwersytet Rzeszowski Wzrost zaburzeń ze spektrum autyzmu na przełomie XX i XXI wieku, a zwłaszcza w ciągu ostatnich kilkunastu lat, skłania do podjęcia rozważań na temat przyczyn oraz sposobów diagnozy i terapii autyzmu i zespołu Aspergera w Polsce i na świecie. Ponieważ nie ma jednej przyczyny autyzmu, osoby nim dotknięte mogą przejawiać różne objawy i zachowania: od bardzo głębokich po mało nasilone. Nie jest więc możliwe stworzenie jednolitych, trafnych i bezbłędnych kryteriów diagnostycznych. Szczególnie nietrafne wydają się próby stworzenia mierników ilościowych, które często są powodem stawiania błędnych diagnoz lub wykluczania zaburzenia. Diagnoza funkcjonalna, która pozwala określić poziom funkcjonowania dziecka w poszczególnych sferach rozwojowych oraz obserwacja zachowania, pozwalają na bardziej precyzyjne, uzasadnione i właściwe stawianie diagnozy. Ma to kluczowe znaczenie dla procesu terapeutycznego, edukacji i funkcjonowania społecznego dzieci z tymi zaburzeniami 163
