Document 891568

Niniejszy tekst jest wynikiem wspólnego projektu roboczej grupy terapeutów – członków Rady NFTO
Europejskiego Towarzystwa Terapii Rodzin (EFTA) http://www.europeanfamilytherapy.eu/,
głównego stowarzyszenia zawodowego terapeutów rodzin w Europie, którego członkiem jest Sekcja
Naukowa Terapii Rodzin PTP.
Terapia Rodzin i Praktyka Systemowa
WSTĘP
Niniejszy tekst jest krótkim przeglądem podstawowych faktów dotyczących podejścia
terapeutycznego zwanego terapią rodzin i praktyką systemową. Artykuł ten jest przeznaczony dla
każdej osoby zainteresowanej tym podejściem, zarówno z punktu widzenia terapeuty jak i pacjenta, a
także dla osób odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji w polityce oraz w służbie zdrowia, jak
również dla konsultantów i reprezentantów publicznych i prywatnych ubezpieczycieli zdrowia, którzy
chcieliby dowiedzieć się co to podejście może zaoferować potencjalnym pacjentom.
CO TO JEST TERAPIA RODZIN I PRAKTYKA SYSTEMOWA
Terapia rodzin stara się znaleźć rozwiązanie problemów, badając je w kontekście związków
pacjentów z osobami ważnymi dla nich w ich życiu prywatnym, a także środowisku zawodowotowarzyskim. Jest to uznane podejście psychoterapeutyczne przeznaczone szczególnie do
rozpatrywanie problemów w kontekście rodzinnym (rodzina traktowana tu jest jako podstawowa
jednostka społeczna), w przeciwieństwie do innych nurtów psychoterapii, takich jak podejście
psychodynamiczne czy terapia poznawczo-behawioralna, które skupiają się na człowieku jako
jednostce. Terapia rodzin i praktyka systemowa jest heterogennym nurtem; istnieje wiele szkół i
modeli, które łączy kilka wspólnych zasad i wiodących założeń. Niektóre z celów terapii rodzin mogą
na przykład obejmować: poprawę funkcjonowania rodziny na różnych poziomach, poprawę
wzajemnego zrozumienia i budowanie emocjonalnego wsparcia pomiędzy członkami rodziny, rozwój
umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach i strategii rozwiązywania problemów oraz
dylematów pojawiających się w życiu.
Tradycyjnie, terapia rodzin kładzie szczególny nacisk na interakcje pomiędzy członkami rodziny,
jakość stosunków w rodzinie, różne aspekty rozwoju i funkcjonowania rodziny i tak dalej. Niemniej
jednak, terapia rodzin opiera się na tak zwanych założeniach systemowych lub inaczej mówiąc
perspektywie kontekstualnej, które podkreślają rolę szerszych systemów, takich jak społeczność,
społeczeństwo, oraz kultura, do której należy rodzina. W ostatnich latach, terapeuci rodzin zaczęli
nazywać siebie ‘terapeutami systemowymi’ ponieważ poświęcają więcej uwagi wpływom szerszych
systemów i kontekstowi społecznemu na życie ludzi.
Perspektywa systemowa – która jest podstawą praktyki większości terapeutów rodzin – rozpatruje
problemy indywidualnych osób w zależności od kontekstu w jakim ona funkcjonuje, np.: jako partner
w związku, jako członek rodziny, jako osoba z własnymi indywidualnymi kulturowymi i/lub religijnymi
poglądami i zapatrywaniami. Jednocześnie perspektywa ta bierze pod uwagę czynniki społecznoekonomiczne oraz procesy polityczne. Praktyka systemowa uznaje ów szeroko pojęty „kontekst” za
mający nadrzędne znaczenie dla rozwoju psychologicznego, dobrego samopoczucia i emocjonalnej
harmonii jednostki.
1
Typowa sesja terapii rodzin zajmuje zazwyczaj 60-90 minut; przerwy między kolejnymi sesjami trwają
od jednego do kilku tygodni, w zależności od problemu, potrzeb członków rodziny, etapu terapii i
innych czynników. Decyzje dotyczące czasu trwania terapii są podejmowane wspólnie z pacjentem
oraz innymi zaangażowanymi w rozwiązanie problemu terapeutami. Wziąwszy pod uwagę trudność
w oszacowaniu długości terapii ze względu na jej mocno subiektywny charakter można stwierdzić, iż
średnia długość terapii waha się od 6 do 20 sesji terapeutycznych.
Terapeuci rodzin pracują najczęściej z więcej niż jednym członkiem rodziny w tym samym czasie i
miejscu, lecz stosowane są również, jeśli zachodzi taka potrzeba, sesje indywidualne lub spotkania z
rodzicami bez obecności dziecka. Niektóre modele terapii rodzin obejmują współpracę z drugim
terapeutą lub zespołem terapeutów. Zdarza się również, że terapeuci systemowi interweniują w
zawodowe i/lub społeczne aspekty życia pacjenta, nie skupiając się wyłącznie na najbliższej rodzinie.
KOMU KORZYŚCI MOŻE PRZYNIEŚĆ TERAPIA RODZIN I/LUB PRAKTYKA SYSTEMOWA?
Rodzina może być zarówno wspaniałym źródłem wsparcia, ale też i cierpienia, niezrozumienia i bólu.
Dlatego też, terapia rodzin i praktyka systemowa stają się ważne zawsze wtedy, kiedy celem jest
poprawa zdolności członków rodziny do wzajemnego wspierania się. Fakt, iż terapia pomaga
poszczególnym członkom rodziny efektywniej wzajemnie się wspierać może okazać się kluczowym w
sytuacjach kryzysowych takich jak poważna choroba czy śmierć kogoś bliskiego, jak również pomóc
poradzić sobie z innymi problemami pojawiającymi na poszczególnych etapach rozwoju rodziny.
Generalnie, każda sytuacja czy problem, które mają wpływ na relacje pomiędzy członkami rodziny i
jej funkcjonowanie jako komórki społecznej kwalifikują się jako przyczyny do podjęcia systemowej
terapii rodzin i czerpania korzyści z jej dobrodziejstw. Podobnie też, każdy problem jednostki, który
wpływa na jej życie w odniesieniu do związków z rodziną i szerszymi kontekstami będzie dobrą okazją
do skorzystania z korzyści podejścia systemowego. Zaangażowanie krewnych oraz otoczenie pacjenta
w proces leczenia może pomóc uchronić pacjenta przed patologizacją, jak również może pomóc
efektywniej zidentyfikować istotę problemu.
Terapia rodzin może być użyteczna podczas kryzysu jak również przy długoterminowych problemach.
Może również zapobiegać trudnościom wychowawczym, takim jak skłonność do wykroczeń i
przestępstw czy załamania nerwowe. Poniżej znajduje się lista niektórych problemów i sytuacji
kryzysowych, w leczeniu których terapia rodzinna mogłaby przynieść wymierne korzyści:












Problemy zdrowotne, zwłaszcza chroniczne choroby i dolegliwości fizyczne
Problemy psychosomatyczne
Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży
Zdrowie psychiczne dorosłych
Problemy psychoseksualne
Nadużywanie alkoholu i innych substancji
Problemy małżeńskie obejmujące separację i rozwód
Rodzina zastępcza, adopcja i związane z nimi problemy
Problemy związane z cyklem życia rodziny oraz poszczególnymi etapami życia jednostki
Promocja określonych wzorców wychowawczych i zasad funkcjonowania zdrowej rodziny
Problemy związane ze szkołą
Problemy związane z pracą
2
 Traumatyczne przeżycia, bolesna strata i żałoba
 Zakłócenia w życiu rodzinnym spowodowane konfliktami politycznymi, społecznymi i
religijnymi
Należy zwrócić uwagę, że terapia rodzin i praktyka systemowa mogą szczególnie pomóc rodzinom w
trudnej sytuacji ekonomicznej lub społecznej. Dlatego też pożądanym byłoby, aby te formy terapii
były dostępne w ramach publicznej służby zdrowia tak jak ma to miejsce w niektórych krajach
Europy, np. w Finlandii czy Wielkiej Brytanii.
AKTUALNA PODSTAWA DOWODOWA
Jak wspomniano powyżej, terapia rodzin, która powstała na bazie perspektywy systemowej, jest
efektywnym narzędziem pomocy dla ludzi borykających się z szerokim wachlarzem problemów i
trudności. Terapia rodzin może też być wykorzystywana jako narzędzie prewencyjne w stosunku do
różnych problemów, jaki mogą dotknąć rodzinę lub inne związki pacjenta w dalszym życiu. Pozostaje
kwestia, czy powyższe twierdzenia znajdują uzasadnienie i poparcie w jakichkolwiek pracach
naukowych mieszczących się w aktualnych standardach badawczych.
Od lat 90-tych poprzedniego stulecia można zaobserwować stały wzrost liczby badań naukowych
tworzących silną podstawę dowodową terapii rodzin. Obecnie, badania posługujące się różnymi
strategiami i metodologią zapewniają istotne dowody na skuteczność jak i wydajność różnorodnych
interwencji rodzinnych. Kilka ocen wskazuje również, że terapia rodzin nie jest droższa, a
niejednokrotnie znacząco tańsza, od innych form terapii i leczenia, które zazwyczaj nie obejmują
rodziny pacjenta. To właśnie fakt, iż w określonych warunkach, udowodniona została opłacalność
terapii rodzin powinna zwrócić uwagę osób zajmujących się organizacją pomocy społecznej czy też
opracowywaniem programów leczenia w instytucjach związanych z opieką zdrowotną. Niektóre z
wyników badań pokazują, iż wprowadzenie do leczenia sesji terapii rodzin znacząco redukuje koszty
świadczonej opieki zdrowotnej a także koszty leczenia farmakologicznego. Istnieje też znacząca ilość
badań, które świadczą o efektywności terapii rodzin, skuteczności interwencji systemowych czy
sukcesach pracy z rodziną w leczeniu zaburzeń odżywiania, zaburzeń zachowania, depresji,
uzależnień, schizofrenii czy też innych problemów związanych z dorastaniem.
Jakkolwiek poziom skuteczności i wydajności terapii rodzin różni się w zależności od projektu badania
i badanych warunków, terapia rodzin jest obecnie uważana za kierunek i podejście w psychoterapii
oparte na solidnych podstawach i dowodach. Lista niektórych badań, opublikowanych niedawno i
potwierdzających te fakty znajduje się na końcu niniejszego tekstu, w bibliografii. Biorąc pod uwagę
obecny stan badań, a także rozwój i zaawansowanie programu terapii rodzin, trudno się dziwić, że w
kilku krajach Europy, np. w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Finlandii, i in., terapia rodzin jest uznana
przez naukowców za skuteczne podejście w leczeniu rozmaitych zaburzeń.
PODSUMOWANIE
Terapia rodzin oparta na perspektywie systemowej jest wyróżniającym się podejściem, którego
głównym przedmiotem zainteresowania jest rodzina oraz inne aspekty społecznego życia jednostki.
Jest to podejście naukowe posiadające silne dowody na swoją skuteczność i wydajność w szerokim
zakresie warunków. Poniżej znajduje się lista kilku powodów dla których stosowanie terapii rodzin
powinno być dostępne i rozpowszechniane.
3
 Praca, która skupia się na rodzinie jest ważna w prewencji różnorodnych problemów, które w
perspektywie mogą okazać się uciążliwe dla całego społeczeństwa.
 Terapia rodzin jest uznana za podstawowe podejście w leczeniu problemów dzieci i
młodzieży, zarówno jako narzędzie prewencyjne jak i w leczeniu zaburzeń emocjonalnych i
zachowania.
 Terapia rodzin może pomóc poszczególnym członkom rodziny nauczyć się w jaki sposób
efektywnie mogą się wzajemnie wspierać w stresowych sytuacjach, takich jak choroba
fizyczna czy psychiczna.
 Odpowiednio wykształceni i przeszkoleni terapeuci rodzin i konsultanci systemowi mogą
wykorzystać swoje umiejętności we wszelkiego rodzaju organizacjach i instytucjach poprzez
wspieranie pracy zespołowej i rozwiązywanie problemów. Mogą oni również brać udział w
rozwiązywaniu konfliktów i procesach negocjacyjnych podczas politycznych i społecznych
kryzysów.
 Perspektywa systemowa w swoim najszerszym znaczeniu może znacząco przyczynić się do
wzmocnienia solidarności, tolerancji, zaufania i współpracy wśród ludzi, a wiec do
budowania wartości, które stanowią kamień węgielny każdego zdrowego społeczeństwa.
BIBLIOGRAFIA












Parker, J. Current Practice, Future Responsibilities. AFT 2007, www.aft.org.uk
Stratton, P. Report on the evidence base of systemic family therapy. AFT 2005,
www.aft.org.uk
Asen, E. Outcome research in family therapy. Advances in Psychiatric Treatment. 2002, 8:
230–238
Sexton, T.L., Alexander, J.L., Mease, A.L. Levels of Evidence for the Models and Mechanisms
of Therapeutic Change in Family and Couple Therapy. In Lambert, M. Garfield´s and Bergin´s
Handbook of Psychotherapy and Behavioral Change, Wiley&Sons, 2004, ISBN: 978-0-47137755-9
Carr, A. The effectiveness of family therapy and systemic intervention for child-focused
problems. (oddane do druku, przybliżona data publikacji w Journal of Family Therapy: 2009)
Carr. A. The effectiveness of family therapy and systemic intervention for adult-focused
problems. (oddane do druku, przybliżona data publikacji w Journal of Family Therapy: 2009))
Russel Crane, D. Effectiveness Research on the Cost of Family Therapy.
Psychotherapeutenjopurnal, 2007, 23: 20-24
Russel Crane, D. The cost-effectiveness of family therapy: a summary and progress report.
Journal of Family Therapy, 2008, 30:399-410
Russell Crane, D. Individual and Family Therapy in Managed Care: Comparing the Costs of
Treatments by the Mental Health Professions. Journal of Marital and Family Therapy.
(oddane do druku)
www.europeanfamilytherapy.eu
http://en.wikipedia.org/wiki/Family_therapy
http://www.mayoclinic.com/health/family-therapy/HQ00662
4