Antropologia kulturowa- przedmiot i zakres

x60Antropologia kulturowaprzedmiot i zakres.
Jest to nauka o człowieku, filozofia człowieka.
W Europie dzieli się ona na kilka odrębnych dziedzin (różnych gałęzi nauki):
- antropologia fizyczna(wchodzi w skład biologii)
- antropologia filozoficzna (wchodzi w skład filozofii)
- antropologia społeczna i kulturowa (wchodzi w skład nauk społecznych takich jak socjologia i nauki o kulturze.
Antropologia ta pokrywa się częściowo z etnologią i etnografią)
Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury
Etnologia – dokonuje opisu kultury inaczej studia teoretyczno-wyjaśniające
Antropologia – opisuje kulturę, wyjaśnia i bada zjawiska innych dziedzin nauki (ekonomii, geografii, polityki,
socjologii)
Socjologia kultury – zajmuje się kulturą społeczeństw cywilizowanych, nowoczesnych (czyli kulturą symboliczną)
Zadania antropologii kultury : - analiza podobieństw i różnic kulturowych,
- analizowanie logicznej organizacji kultury.
Geneza antropologii spowodowała jej rozbicie na antropologię społeczną i kulturową.
Antropologia społeczna wywodzi się z tradycji socjologicznych . Bada ona społeczny wymiar rzeczywistości , zasady
budowy struktury społecznej i prawa regulujące jej funkcje.
Antropologia kultury bada kulturę a przede wszystkim wartości, symbole i postawy.
Współcześnie uważa się, że ten podział jest nieuzasadniony bo kultura i społeczeństwo to całość, bo badać je należy
całościowo, czyli holistycznie. Taka tendencja istnieje w Europie, w Ameryce istnieje tylko antropologia kultury.
-1-
E. Leach (czyt. Licz) powiedział tak: „antropologia jest badaniem systemu różnorodności ludzkiej”. Dlaczego mówimy i
działamy w tak wielu odmiennych językach? Konieczne jest odkrycie ogólnej gramatyki kultury – tzn. dlaczego ludzie są
zarazem tak podobni a tak odmienni.
Do niedawna antropologia badała tylko społeczności niewielkie, przedpiśmienne, niecywilizowane. DO XIX wieku
zajmowano się tylko badaniem kultury europejskiej i stąd wzięło się zainteresowanie innymi kulturami.
Nowoczesna antropologia zrodziła się na początku XX w, a jej geneza sięga połowy XIX w. Dlaczego?
1. Nastąpił wtedy rozwój nauk a w szczególności nauk przyrodniczych, pojawiła się praca Darwina „O pochodzeniu
gatunku”.
2. Rewolucja techniczna, która pociągnęła za sobą rozwój techniki, co pociągnęło rozwój geograficzny.
Tak zrodziła się antropologia i przyjęła założenie, że kultura europejska jest tylko jednym ze sposobów życia ludzi, ale są
jeszcze inne.
Antropologia orzekła, że nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne.
Wszyscy wywodzimy się z tych samych źródeł.
Antropolodzy zarzucali innym naukowcom pochopność w formułowaniu tez opartych tylko na kulturze europejskiej. Trzeba
brać pod uwagę inne kultury żeby ocenić ludzkość.
Antropologia interesowała się społeczeństwem pierwotnym, prostym. Dlaczego? Bo to one dostarczają najlepszej wiedzy do
poznania zróżnicowania kulturowego. A dlaczego są takie w tym dobre? Bo są małe i odizolowane od kultury europejskiej.
Początkowo antropolodzy byli zdumieni wielością kultur i opisywano je w najprostszy sposób ich życie.
Potem zaczęto interesować się subiektywnym aspektem zjawisk kulturowych, tzn. interpretacje własnej kultury przez ich
uczestników.
Antropologia zajmuje się nowym przedmiotem badań – akulturacją, czyli przemianami w społeczeństwie pierwotnym pod
wpływem zderzenia się z cywilizacją zachodnią.
Antropologia w sposób całościowy patrzy na człowieka i jego kulturę. Dlaczego?
1. Bo zajmuje się wszystkimi specyficznymi ludzkimi aspektami życia człowieka (aspektami: społecznym, kulturowym,
psychologicznym, fizycznym),
2. Bo społeczeństwa małe były na tyle małe że można było każdy aspekt człowieka zbadać. Opisywano techniki produkcji,
wytwory materialne, kontrole społeczne, obrzędowość, sztukę, wiedzę o przyrodzie, typ fizyczny danej zbiorowości, czyli
wszystkie te aspekty którymi .....
Antropologia to całościowo nauka o człowieku.
Całościowe ujmowanie człowieka i kultury
Przedmiotem badań w antropologii kultury jest KULTURA
Wiedza o kulturze nie jest jasna i ścisła, dlatego że istnieje wiele definicji kultury uznanych i używanych w świecie. Każda
dziedzina wiedzy o człowieku na swój sposób formułuje (definiuje) pojęcie kultury. Nie ma jedności co do jednego pojęcia
kultury.
Termin kultura pojawił się już w starożytności. Pierwotne znaczenie to „uprawa” czyli przekształcenie jakiegoś naturalnego
stanu rzeczy na stan lepszy, udoskonalony, czyli bardziej użyteczny.
Pole o wysokiej kulturze agralnej – dobrze przygotowane pole.
Kultura była rozumiana jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb. Cycero użył terminu kultura w sensie metaforycznym
i filozofię nazwał „kulturą ducha”, czyli uprawą ducha.
Pojęcie to w starożytności było selektywne i wartościujące (kultura obejmowała tylko korzystne dla praktyki narzędzia
(urządzenia) i wynalazki – uznane zasady postępowania w kręgu kulturowym – to co pozytywnie oceniano).
Spopularyzowane zostało na przełomie XVII i XVIII wieku w literaturze niemieckiej. Najpierw za sprawą Samuela
Pufendorfa (filozof prawa) – kultura to ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka zwłaszcza
instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości, regulujące ludzkie działania w myśł wskazań rozumu.
Racjonalistyczne pojmowanie kultury (rozum decyduje co nazywamy kulturą), selektywne i wartościujące (zjawiska
pozytywnie oceniane).
Przełom w pojmowaniu kultury pojawił się w pismach Jochana Hawdera – idea: każdy lud na ziemi posiada jakąś kulturę,
stanowiącą ogniwo łańcucha obejmującego cały świat. Nie ma społeczności bez kultury. Nie ma kultur lepszych i gorszych,
są kultury różne. Wszystko jest kulturą co człowiek tworzy. Kultura to sposób przystosowania się człowieka do warunków
bytu (sposób zaspokajania ludzkich potrzeb).
Kultura rekompensuje fizyczne niedostatki człowieka w walce o byt. Jako organizm żywy nie jesteśmy najsilniejszym
organizmem żywym, jako jedyny jest zdolny do wytworzenia kultury.
Jedną z pierwszych naukowych definicji kultury była definicja stworzona w 1871 r. przez Edwarda Tylor’a (profesor
antropologii) – definicja kultury opisowej – kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia,
sztukę, prawo, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa
(definicja wyliczająca). Inny przykład antropologicznego ujmowania kultury – Stefan Czarnowski (polski socjolog) – kultura
jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój
zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę. Kultura jakiegoś narodu tworzą
wytwory człowieka zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy człowiek
ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.
Współczesna etnologia i antropologia za wspólny wynik kultury uznaje ludzkie działania podejmowane bardzo szeroko.
Ralph Linton – definicja kultury – kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są
podzielone i przekazywane przez członków danego społeczeństwa.
-2-
W 1952 r. – dwaj amerykańscy antropolodzy, Alfred Kloeber i Klaud Kluckhow spróbowali podsumować różne definicje
kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym. Doszukali się 150–ciu definicji kultury i spróbowali je uporządkować.
Kilka kategorii definicji:
- definicje genetyczne – wskazują na źródła kultury, na przeciwieństwo natura-kultura
- definicje historyczne – kładą nacisk na rolę dziedziczenia tradycji (kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich)
- definicje psychologiczne – kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury – uczenie się, naśladownictwo –
psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)
- definicje dysprubutywne – ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje
się wymiana, dystrybujca. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze. - definicje normatywne – kładą nacisk na modele,
wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury
- definicje wyliczające – nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej.
Antropolodzy i socjolodzy podjęli próby uogólnienia różnych definicji kultury. Antonina Kłosowska (w Polsce) – socjolog i
antropolog – definicja szeroka, antropologiczna, opisowa.
Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości
społecznej wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.
Istota kultury.
Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest dana człowiekowi, nabywamy
ją w toku życia.
Ujęcie szerokie (antropologiczne) kultury obejmuje różnorodne zjawiska, przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej
działalności, same działania, stany psychiczne człowieka (postawy, dyspozycje, nawyki).
1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa).
Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana – nie ma jednolitego modelu
kultury.
2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z
pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język).
Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy – ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady,
normy przyjęte w danej grupie społecznej)
3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tnz. Że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną
4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu
zaspokojenia jego potrzeb.
5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) – każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a
rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.
6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym – odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno
zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka.
Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.
Pierwsze systemy teoretyczne na gruncie antropologii.
Współcześnie antropologia nazywana była etnologią.
Antropologia jest jedną z najlepiej rozwijających się nauk społecznych o biologii człowieka.
Geneza i rozwój kultury ludzkiej (ludzkość) – sposób życia ludzi, realizacja wzorów.
Antropologia stawia pytanie o genezę i rozwój ludzkości.
Punkt wyjścia – kultura to swoisty atrybut ludzkości, tylko ona wyodrębnia gatunek ludzki ze świata zewnętrznego. Poza tym
niczym się nie różnimy. Człowiek wytworzył sobie kulturę, aby zapewnić sobie odrębność środowiska.
Rozwój ludzkości – rozwój kultury.
Interesowano się rozwojem całej kultury lub dziedzinami, działami (badano religię, magię, wiedzę, rodzinę, kulturę
materialną, gospodarkę, sztukę).
Zadaniem antropologii była rekonstrukcja rozwoju ludzkości. Taki obraz antropologii ukształtowali jej pierwsi twórcy
reprezentujący EWOLUCJONIZM (I-wszy system teoretyczny na gruncie antropologii).
Antropologia zrodziła się na gruncie fascynacji teorią ewolucji. Prawa ewolucji odpowiadają prawom ewolucji kultury.
Tezy ewolucjonizmu:
- człowiek wykazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki historycznej czy środowiska, a
doświadczenie ludzkie postępuje tymi samymi drogami. (zasada o jedności rozumu ludzkiego – Adolfa Bastiana). Wszyscy
jesteśmy tacy sami i mamy takie same możliwości rozwoju, ale na innym etapie historycznych. Kultury rozwijają się tak
samo (kultury pierwotne – świadectwo rozwoju kultury europejskiej).
Tezy rozwoju kultury:
- kultury rozwijają się poprzez następujące po sobie stadia takie same dla wszystkich społeczeństw.
- każda kultura istnieje dzięki swojemu rozwojowi, każdą kulturę można scharakteryzować przez jej rozwój.
- Rozwój każdej z kultur uwarunkowany jest jej stanem wcześniejszym (teza o genetycznych rozwoju kultury) .
- Teza o progresywnym rozwoju – rozwój o postępach kultur przebiega od form niższych do wyższych.
- Każda z kultur rozwija się równolegle do innych, niezależnie od różnic czasowych.
Podstawowe tezy ewolucjonizmu.
Johann Bachofen (1815-1887), Henry Morgan (1818-1881) – badał w terenie, Adolf Bastian (1826-1905), James John Frazer
(1854-1941), John Lubbock (1834-1913), Edward Taylor (1832-1917) – I-wszy profesor antropologii, najsłynniejszy
ewolucjonista.
-3-
Kierunek ten zakładał, że motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazkowość człowieka (różne grupy ludzkie mogą
dokonać takich samych wynalazków).
Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych – takie elementy kultury jak praktyki, zwyczaje,
wierzenia, które choć właściwie dla wcześniejszych etapów rozwoju przetrwały w późniejszych stadiach w formie
zmodyfikowanej (relikty).
Etnologia z zakresu kultury materialnej – przykłady: żeliwne poidła dla koni – wykorzystywane jako kwietnik (odtwarza się
dzieje kultury materialnej charakterystycznej dla wcześniejszego rozwoju).
Bastian – „człowiek w historii” – teza o jedności psychicznej człowieka – dzięki tej jedności istnieją idee elementarne
(wspólne dla wszystkich ludzi) i idee wtórne (ludowe) – odróżniają kultury. Zróżnicowanie kulturowe – zróżnicowanie idei
ludowych.
Bachofen – „prawo macierzyste” – I-wsze studium rozwoju rodziny i systemu pokrewieństwa jako systemu społecznego
(odkrył matriarchat – władza i dziedziczenie w rękach kobiet). Stadia rozwoju rodziny – (heteryzm – cała grupa stanowiła
jedną wielką rodzinę, matriarchat – pochodzenie i majątek dziedziczone w rękach kobiet, patriarchat – władza i dziedziczenie
w lini męskiej).
Morgan – badał plemię irokezów, „systemy powinowactwa i pokrewieństwa w rodzinie ludzkiej”. Przeprowadził badania
ankietowe „Społeczeństwo pierwotne. Schemat rozwoju rodziny”. Rozwój wg Morgana odbywa się drogą powolnego
gromadzenia doświadczeń.
Dokonuje się dzięki odkryciom i wynalazkom, zapewniających zaspokojenie ludzkich potrzeb.
Najważniejsze są 3 czynniki rozwoju: I – umiejętność mówienia, II – posługiwanie się narzędziami, III – powstanie i rozwój
instytucji społecznych.
Postulował śledzenie dwóch linii rozwojowych – wynalazków i instytucji.
Wyróżnił 3 stadia rozwoju ludzkości:
1. dzikość
2. barbarzyństwo
3. cywilizacja
stopień niższy, średni i wyższy.
Lubbock – „Początki cywilizacji, stan pierwotny człowieka i obyczaje dzikich współczesnych” – ewolucjonizm ma zawsze
charakter progresywny. Istnienie matriarchatu – obalił. Stadia rozwoju religii: ateizm, fetyszyzm, totemizm, szamanizm,
antropomorfizm, stadium bez nazwy – kiedy bóstwo staje się twórcą natury, religia staje się moralnością (religia i
moralność).
Tylor – „Badania nad wczesną historią gatunku ludzkiego i rozwój cywilizacji”, „Kultura pierwotna, badania nad rozwojem
mitologii, filozofii, religii, sztuki i zwyczajów (obyczajów)”, „Cywilizacja pierwotna”. Poświęcił swoje studia animizmowi.
Animizm to wiara w duszę i duchy. Nauka o duszach i innych jestestwach nadprzyrodzonych (minimalistyczna definicja
religii). Wyróżnił 3 stadia rozwoju religii : animizm, politeizm (wielobóstwo), monoteizm (jedynobóstwo – judaizm, islam,
chrześcijanizm). Stworzył teorię przeżytku kulturowego.
Frazer – „Złota gałąź – studium magii i religii” – charakterystyka religii pierwotnej. Stadia rozwoju społecznego.
Schemat religii:
1. magia – świat wodzony jest przez ponadludzkie siły, znane czarownikom
2. religia – świat kontrolowany jest przez istotę nadludzką, do której człowiek może zwracać się o pomoc
3. światopogląd naukowy – człowiek zdaje sobie sprawę ze swoich możliwości dzięki metodom logiczno-naukowym.
Jego tezy ewolucjonizmu okazały się przebrzmiałe. Korzystał z materiałów wątpliwej jakości, korzystał z relacji innych osób
(misjonarze, handlarze, kupcy). Był znaczącym etapem w rozwoju antropologii. Był to I-wszy system teoretyczny.
Ewolucjonizm to też koncepcja rozwoju kultury. Pokazał, że zjawiska społeczne można traktować tak jak przyrodnicze.
Na gruncie ewolucjonizmu po raz pierwszy pojawiły się pewne terminy, polęcia (obowiązujące do dziś). Ewolucjonizm to
pierwsze opisy kultur egzotycznych, które pojawiły się w nauce. Wiele koncepcji ewolucjonizmu wzbudziło opozycje.
DYFUZJONIZM – opozycja wobec ewolucjonizmu.
To historyczny kierunek w antropologii, cel – pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich, I-wsza faza
postewolucjonistyczna. Szkoła kulturowo-hostoryczna.
Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Smith, Perry.
Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje DYFUZJA –
rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej.
Teza Ratzela – podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji.
Mówiła się o rozprzestrzenianiu się elementów kulturowych, następcy całych kompleksów kulturowych.
„ Powstanie kultur afrykańskich”
Kilka szkół: - wczesna szkoła historyczna – Graebner, Ankermann
- szkoła niemiecko-austriacka – Schmidt, Koppers
- szkoła angielska – Smith i Perry
- dyfuzjonizm amerykański
Smith i Perry – „Dzieci słońca”. Początek – kultura starożytnego Egiptu. Człowiek natury wcześniej zamieszkiwał.
Egipcjanie rozprzestrzeniali swoją kulturę.
Szkoła kulturowo-historyczna – badania historyczne (analizowano zbiory muzealne).
Kultura była zbiorem elementów badanych z osobna.
Koncepcja kręgów kulturowych (szkoła niemiecko-austriacka) –
-4-
krąg kulturowy – zespół zjawisk powiązanych funkcjonalnie.
Schmidt – wędrują i wywierają swój wpływ nie tylko poszczególne elementy kulturowe lub małe ich grupy lecz takie całe
zamknięte w sobie kompleksy kulturowe. Taki kompleks obejmuje wszystkie potrzebne kategorie ludzkiej kultury, tzn.
ekologię, gospodarkę, społeczeństwo, obyczaje, religię. Miały się przenosić w świecie i być zapożyczane całe zasoby życia.
Zawsze istniało kilka kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się w całym świecie.
FUNKCJONALIZM (nowoczesna antropologia).
Dyfuzjonizm – koncepcja młodsza od ewolucjonizmu.
Ralf Linton – rozwój kultury – umiejętność przenoszenia wzorów z innych kultur.
Dyfuzja decyduje o charakterze kultur.
FUNKCJONALIZM – od niego zaczyna się nowoczesna antropologia. Powstał w latach 20-stych XX wieku. Zrodził się w
Wielkiej Brytanii za sprawą B. Malinowskiego i A. Radcliffe-Brown.
Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego Pacyfiku”.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
1. sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych
2. punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren; podstawą pracy antropologa powinny być badania
empiryczne czyli badania terenowe.
Malinowski zaproponował monografię jako najwłaściwszą metodę dla antropologii (1884-1942).
1922 r. – książka „Argonauci zachodniego Pacyfiku”, 1929 r. – „Życie seksualne dzikich w pn-zach Malanezji”, 1935 r. –
„Ogrody koralowe i ich magia”, 1944 r. – „Szkice z teorii kultury” (podsumowanie jego teorii kultury).
A. Radcliffe-Brown (1881 – 1955) – prof. uniwersytetu, prezes królewskiego instytutu antropologii w Londynie. Prowadził
badania na wyspach Andamańskich w pobliżu Indii.
Koncepcje Malinowskiego i Radcliffe-Brown’a różniły się ale można mówić o wspólnych cechach tych teorii:
1) założenie o rozstrzygającym znaczeniu badań empirycznych dla teorii antropologicznej. 2) Założenie o holistycznym
charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.
Kultura i społeczeństwo stanowią niepodzielną całość. Każde zjawisko kulturowe musi być rozpatrywane w ramach tej
całości.
R.-B. twierdził, że przedmiotem antropologii powinna być struktura społeczna. Malinowski – instytucje kulturowe.
3) założenie o funkcjonalnych charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.
Wszelkie zjawiska społeczne i kulturowe spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można
zrozumieć poprzez te funkcje.
R.-B. twierdził, że nie ma istotnych różnic między antropologią społeczną a socjologią. Antropologia bada struktury
pozaeuropejskie, a socjologia europejskie.
Przedmiotem badań antropologii powinien być system społeczny. Kultura powinna być traktowana tylko jako
charakterystyka tego systemu.
System społeczny i struktura społeczna (2 terminy) – utożsamia ze sobą te terminy.
Jego koncepcję nazwano FUNKCJONALIZMEM STRUKTURALNYM.
Struktura społeczna.
Można badać zachowania i produkty zachowań z przeszłości. Podmioty zachowań wraz ze stosunkami społecznymi między
mini tworzą strukturę społeczną (powiązania między elementami kultury). Strukturę tworzą interpretacje relacji pomiędzy
podmiotami zachowania. Opis struktury możliwy jest dzięki opisowi i analizie zachowań ludzkich. Jeżeli dojdziemy do tego
jak zachowują się ludzie – poznamy strukturę społeczną.
Organizacja społeczna – związana jest z dynamicznym aspektem systemu społecznego, z jego działaniem. Struktura
związana jest ze statecznym aspektem, z dynamiczną organizacją. Organizacja to uporządkowanie działań ze względu na role
społeczne ludzi.
Funkcja to sposób w jaki działania ludzkie przyczyniają się do utrzymania ciągłości systemu.
Aby system społeczny funkcjonował muszą zostać spełnione 3 podstawowe warunki [wymogi funkcjonalne]:
1. Istnienie pewnego stopnia funkcjonalnej zgodności, czyli odpowiedniej solidarności pomiędzy członkami społeczeństwa w
celu zapewnienia jej ciągłości.
2. Konstrukcja norm społecznych w ten sposób aby nie mogły powstać nierozwiązywalne konflikty społeczne.
3. Istnienie działań ludzkich, których funkcja polega na utrzymaniu ciągłości systemu społecznego. Te działania to instytucje
społeczne.
Instytucja społeczna – jest to zestandaryzowany sposób zachowania (ujęty w normy, zasady).
Mówi o trzech rodzajach badań społecznych:
1. morfologia społeczna – badanie budowy systemu społecznego, podobieństwa i różnic między systemami, klasyfikacja
struktur.
2. fizjologia społeczna – badania nad działaniem systemu społecznego (w jakim kierunku) „jak możliwe jest istnienie
systemu społecznego, jak funkcjonuje ten system, jakie mechanizmy przyczyniają się do utrzymania tego systemu?
3. badania nad zmianą systemu społecznego – trzeba uwzględnić proces zmiany, nic nie stoi w miejscu. Uwzględnienie
czynnika czasu. Każda struktura społeczna ma swoją niepowtarzalną historię. Badania synchroniczne i asynchroniczne.
-5-
2 typy zmiany społecznej:
· zmiana w strukturze społecznej
· zmiana struktury społecznej
ad 1) forma strukturalna (zręby, filary systemu) pozostaje niezmieniona, a zmiany oznaczają ponowną adaptację,
przystosowanie .
Ad 2) zmiana typu struktury albo wyniku wewnętrznego rozwoju albo bodźców z zewnątrz.
Zmiana endogenna i egzogenna.
Endogenna – ewolucja społeczna która prowadzi do restrukturyzacji (wewnętrzne przemiany)
Egzogenna - wywoływanie działaniem czynników z zewnątrz (na podstawie dyfuzji).
Tak istnieje i trwa system społeczny wg R.-B.
Teza, że nie mają racji ewolucjoniści i dyfuzjoniści – zmiany kultury poprzez wewnętrzną ewolucję i zewnętrzną dyfuzję.
Funkcjonalizm – kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Funkcjonalizm Malinowskiego – rozpoczął się od krytyki, polemiki z ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem.
Przyjął założenie, że kultura stanowi niepodzielną całość. Twierdził, że kulturę należy badać empirycznie jako niepodzielną
całość.
Podstawowym zadaniem antropologii powinno być ukazanie mechanizmów rządzących współczesnymi strukturami, a nie
rekonstrukcja struktur minionych (społeczeństwa pierwotne współcześnie istniejące).
Zarzucano mu ahistoryzm (nie zwraca uwagi na historię).
Brak rzetelnych materiałów o minionych kulturach.
Kultura – jest integralną całością służącą zaspokojeniu ludzkich potrzeb (cała kultura ma spełniać określone funkcje). Kultura
jest systemem rzeczy, działań, postaw, w którym każda część istnieje jako środek do celu.
Mówi o 2 uwarunkowaniach życia ludzkiego:
- biologiczne
- kulturowe
Człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu – biologizm.
Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób naturalny.
Człowiek nie żyje tylko chlebem, ale przede wszystkim chlebem.
Najpierw muszą być zaspokojone podstawowe, biologiczne potrzeby a później potrzeby wyższego rzędu.
3 grupy potrzeb:
- potrzeby podstawowe (I-go rzędu) – potrzeby biologiczne – te które decydują o przetrwaniu organizmu – metabolizm;
reakcja kulturowa – zapewnienie organizmowi środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków; bezpieczeństwo organizmu.
- Potrzeby II-go rzędu – potrzeby pochodne
- Potrzeby III-go rzędu – potrzeby integratywne
Każdej potrzebie odpowieda jakaś reakcja kulturowa. Na każdą naszą potrzebę kultura reaguje w określony sposób.
Potrzeby pochodne – społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) – produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych,
reakcja kulturowa – system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury – system kontroli
społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury – socjalizacja (kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w
kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy.
Potrzeby integratywne – potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka,
moralność i sztuka – kultura symboliczna (ma realizować nasze potrzeby).
Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się.
Potrzeba – to system warunków w ludzkim organizmie w układzie kulturowym i w relacji ich obu do naturalnego
środowiska co jest wystarczające i konieczne dla przetrwania grupy i organizmu.
W organizmie pojawia się określony warunek np. głód, w kulturze muszą być narzędzia jego zaspokojenia, a środowisko
naturalne musi nim umożliwić jej zaspokojenie.
Najmniejszą częścią systemu kulturowego jest instytucja.
Poprzez instytucje zaspokajane są potrzeby ludzkie
2 definicje instytucji:
1. jest to zorganizowany system działań ludzkich
2. są to ludzie realizujący te działania
Reakcje kulturowe są możliwe dzięki instytucjom. Instytucje kulturowe mają charakter uniwersalny. W każdym systemie
społecznym są takie same instytucje, które zaspokajają potrzeby.
Instytucje mają swoistą – każda składa się z 6 elementów. Karta czyli zespół wartości umożliwiających zorganizowanie się
ludzi; personel – grupa ludzi wraz z podziałem obowiązków i autorytetów; normy – wymagane umiejętności od tych ludzi,
zwyczaje, normy prawne obowiązujące członków instytucji; substrat materialny – narzędzia i urządzenia jakimi dysponuje
grupa ludzi którzy wykonują zadania; działalność – konkretne i rzeczywiste objawy działalności instytucji; funkcja instytucji
– właściwy rezultat 0 zorganizowanej działalności (różny od karty).
Malinowski sam badał społeczności pierwotne na wyspach Trobrianda. Lata 30-ste badania w Afryce na podstawie których –
nowy schemat badań – badania nad problematyką zmiany kulturowej. Teoria kontaktu kulturowego – przemiany jakie
zachodzą w społeczeństwach pierwotnych są wynikiem zderzenia kulturowego (modernizacja, westernizacja). W wyniku
zderzenia następujących procesów zapożyczenia elementów kulturowych – powstała nowa rzeczywistość kulturowa. Teoria
ta miała tłumaczyć przemiany modernizacyjne w krajach przedindustrialnych. W wyniku kontaktu kulturowego tworzą się
-6-
nowe instytucje kulturowe lub modyfikacja istniejących lub odrzucenie dawnych instytucji.
Wyróżnił sekwencję zmiany wywołanej kontaktem :
1. kultura pierwotna poddana oddziaływaniu innej kultury
2. kompleks cywilizacji europejskiej, industrialnej
3. proces zmiany
3 aspekty kontaktu kulturowego.
Przedmiotem badań nad kontaktem kulturowym – jest kultura pierwotna i jej stan przed kontaktem. Kontakt kulturowy
polega na wytrąceniu systemu kulturowego ze stanu pierwotnej równowagi – konsekwencją jest zmiana potrzeb (a to oznacza
zmianę instytucji).
W jego szkicach z teorii kultury – odpowiada na pytania – czym i z czego składa się kultura?
Jeden z jej składników to aspekty funkcjonalne (gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład społeczny, prawo, magia,
religia, sztuka, wiedza, rekreacja). Są to reakcje kulturowe, które zaspokajają potrzeby. Wszystkie te aspekty są przeniknięte
przez podstawowe czynniki kultury (substrat materialny, organizacja, język). Aspekty i czynniki kultury we wzajemnym
powiązaniu tworzą zręby struktury systemu kulturowego. Strukturę tę można poznać poprzez scharakteryzowanie jakiejś
społeczności pod względem: przebieg życia jednostki, życie zbiorowe w skali plemiennej całej społeczności, życie grupowe
w skali domowej, lokalnej, zdjęcie demograficzne (mapa demograficzna) oraz analiza zewnętrznych czynników, potrzeby
biologiczne człowieka, środowisko, rasa, historia, kontakty kulturowe. – model kultury (ten schemat) – jago zrealizowanie
daje klasyczny, antropologiczny opis jakiejś kultury.
Systemowe i funkcjonalne ujęcie kultury – oryginalność Malinowskiego. Zbudował koncepcję antropologii funkcjonalnej.
Kultura jest aparatem funkcjonalnym spełniającym ludzkie potrzeby.
Antropologia amerykańska.
Nazywana była antropologią kulturową w przeciwieństwie do europejskiej antropologii społecznej.
Podstawową kategorią badawczą stała się kultura, a przede wszystkim postawy, znaczenia, wartości.
Twórcą nowoczesnej antropologii amerykańskiej jest F. Boas. Zbudował antropologię od podstaw. Włączył się w politykę,
walczył o autonomię uniwersytetów, o czystość nauki. Uniwersytety mają same ustalić programy badawcze, niezależne od
układów politycznych.
Boas pod koniec XIX wieku – badania empiryczne na południowym wybrzeżu USA (Indian). „Indianie Kwakiukiu”. Badał
na Syberii.
Uważał, że podstawą dla antropologii powinny być badania empiryczne (badania w terenie).
Twierdził, że kultura powinna być badana w szerszym kontekście zjawisk przyrodniczych (czyli geograficznych),
ekonomicznych, politycznych.
Wyznaczył 3 kierunki badań:
1. relacja człowiek – natura
2. człowiek – człowiek
3. świadomość człowieka (świadomościowy psychiczny aspekt kultury – indywidualne reakcje jednostek na zdarzenia
kultury, ich indywidualna interpretacja – prawda psychologiczna – jak twórcy i uczestnicy kultury są postrzegani.
Ten nurt zaowocował powstanie nowej szkoły na gruncie antropologii – „Kultura i osobowość”
Boas – twórca zasady relatywizmu kulturowego – każda z kultur rozwija się na swój własny sposób, a nie wg jednolitych
praw.
Zaprzeczył tezie ewolucjonistów (wszystkie kultury rozwijają się w ten sam sposób). Każdą z kultur należy badać w relacji
do niej samej (nie ma kultury stanowiącej wzór odniesienia).
Badane w USA tzw. małą historię, tzn. historię poszczególnych kultur a nie kultury ogólnoludzkiej.
Jego uczniowie ten postulat realizowali.
I-szym z najwybitniejszych uczniów Boas’a był Wissler – koncepcja areałów kulturowych. To areał (przestrzeń) obejmuje
podobne do siebie kultury pod różnymi względami. Przestrzeń gdzie zachodziła i zachodzi dyfuzja kulturowa (zapożyczenia
elementów kulturowych).
Zaproponował koncepcję areałów kulturowych w celu unowocześnienia ekspozycji muzealnych. Stwierdził, że podstawą
powinien być podobny sposób zdobywania pożywienia oraz historyczny fakt dyfuzji.
Areał skupia podobne do, ale wyróżnia fakt dyfuzji.
Każdy areał kulturowy posiada swoje centrum, tj. najstarszy punkt tego areału. Tam rodzą się nowe elementy kultury. Z
centrum rozprzestrzeniają się na resztę areału.
Im dalej od centrum tym starsze są te elementy. Z centrum elementy kultury rozprzestrzeniają się na resztę areału ( na
zasadzie fali rozchodzących się po wrzuceniu kamienia do wody).
Najsilniejsze – bliżej centrum, najsłabsze – najdalej.
Istniało kilka zasadniczych kultur z których tworzono areały.
Boas zmarł w 1941 roku. Nie stworzył teorii antropologicznej. Jego stanowisko było ateoretyczne, nie stworzył teorii
antropologii, pisał monografie – nie chciał dokonywać uogólnień. Wyznaczył drogi rozwoju antropologii amerykańskiej i jej
drogi rozwoju.
1-szą z uczennic Boas’a była R. Benedict.
Boas – relatywizm kulturowy (1858 – 1442)
W latach 40-stych – w Europie antropologia zaczęła się zbliżać do socjologii (antropologia społeczna). USA – antropologia
kulturowa – kultura.
Boas – ścisłość metody – propozycja jak w naukach ścisłych.
-7-
Stanowisko ateoretyczne. Niezależne podejście do materiału. Twórca antropologii amerykańskiej od początku, od nowa.
Whistler – areały kulturowe. – żyją tam podobne do siebie kultury (dyfuzja kulturowa). Areał – centrum (powstają tam
najnowsze elementy kultury).
Koncepcje kultury w antropologii amerykańskiej.
Po Boas’ie uczniowie podjęli dalsze badania nad kulturą.
Koncepcja Kroeber’a – przejął po Boas’ie przewodnictwo w antropologii amerykańskiej.
Zorganizował jeden z najsilniejszych ośrodków antropologicznych.
„Istota kultury” (najważniejsze dzieło”. Opublikował 532 prace. (ur. 1876) Ukończył Uniwersytet Columbia – mgr literatury.
Zapisał się na seminarium antropologiczne .
Antropologia – to pewna postawa myślowa. Twierdził, że kultury nie muszą być traktowane jako centra rywalizujących ze
sobą lokalnych patriotyzmów, ale mogą być badane jako zjawiska przyrodnicze metodami nauk przyrodniczych. (precyzja w
badaniu, obiektywizm, traktowanie badanej kultury jako faktów w badaniu naukowym).
1901 roku – doktorat.
1911 rok – samodzielny profesor antropologii. Z jego inicjatywy powstało Amerykańskie Towarzystwo Antropologiczne
(1917 r – I-szy prezes).
1960 rok – zmarł w Paryżu.
Oddziaływanie kilku kierunków prac badawczych – jego zainteresowania: - etnologia – prekursor technik badań terenowych
(bezpośrednio, często uczestniczącą obserwacją badanych społeczności). Napisał prace „ O podstawowych obszarach
kulturowych” – było 6 takich obszarów podstawowych oraz 506 podrzędnych. Rozwinął koncepcję areałów kulturowych.
Szukał powiązań tych obszarów z naturalnym środowiskiem (determinacja dla kultury).
- Etnolingwistyka – prekursor metod statystyki leksykograficznej. Opracował listy podstawowych słów danego język lub
dialektu i poddawał je operacjom statystycznym. Stworzył określoną szkołę w tym zakresie.
- Archeologia – chciał zrekonstruować prehistorię Ameryki. Prekursor nowoczesnych technik wykopaliskowych, które sam
zastosował w Meksyku i Peru.
Mniejsze znaczenie dla niego miała antropologia fizyczna. Odkrycia teoretyczne –koncepcje kultury.
Podstawy koncepcji Kroeber’a – pytało istotę kultury (o najogólniejsze cechy kultury jako bytu właściwego tylko
społecznościom ludzkim; pytał o to co ludzi różni od świata przyrody); było to pytanie o konkretne składniki, zawartość
różnych kultur (co kultury różni między sobą?).
4 podstawowe założenia koncepcji Kroeber’a:
1) Kultura ma charakter autonomiczny – świat ma złożoną niejednolitą budowę, dzieli się na względnie izolowane klasy
zjawisk, którymi rządzą swoiste prawidłowości. 1 z takich klas zjawiskowych jest KULTURA. Kultura rządzi się swoimi
prawami – jest autonomiczna. Te klasy zjawisk są hierarchicznie uporządkowane. Są to poziomy na dole nieograniczony,
ograniczony (fauna, flora), psychiczny, społeczno-kulturowy, ponadpsychiczny. Inni uczniowie Boas’a – kultura w
oderwaniu od psychicznego poziomu nie istnieje (brak psychicznych właściwości).
2) Kultura ma charakter całościowy. Stanowi swoistą całość, złożoną z powiązanych wzajemnie elementów, ale nie jest
prostą sumą swoich elementów (zasada holizmu). Każdy element kultury należy więc interpretować w odwołaniu do szerszej
struktury całościowej kultury. Całościowe struktury – typowe dla danej kultury (ująć w badaniu) – powtarzające się związki
zdarzeń i zjawisk. Nie można tylko wyliczyć elementów składających się na kulturę. „Konfiguracja wzrostu kultury” –
przedstawił różne kultury – prawidłowości charakterystyczne dla każdej kultury.
3) Kultura ma charakter historyczny – występuje w określonym miejscu i czasie a jej charakter zależy od zewnętrznych
czynników (środowisko geograficzne, struktura demograficzna ludności, ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy,
wydarzenia polityczne czy elementarne klęski – czynniki, które decydują o kulturze. Kroeber – nie chodzi tylko o
oddziaływanie środowiska, o kształcie kultury decyduje też przeszłość – trzeba ustalić wszystkie poprzedzające etapy
rozwojowe.
4) Zjawiska kulturowe są zróżnicowane przestrzennie i czasowo, to oznacza że każde zjawisko powinno być rozumiane i
oceniane tylko z punktu widzenia kultury do której należy. Żadnej kultury nie można oceniać przy pomocy standardów
właściwych dla innej kultury. Badając jakąś kulturę trzeba się uwolnić od tendencji oceniania zjawisk kultury wg własnej
kultury. Człowiek poza kulturowy 0 nie oceniać wg swojej kultury (wartościowanie).
R. Lowie – badania nad Indianami. Unikał teoretyzowania. Omawianie kultur które badał.
Inni ucznioweie Boas’a : Spier, Goldenweiser, Benedict, Sapir i Mead.
Boas zainicjował nurt – kultura i osobowość.
Przedstawiciel R. Linton (1893-1953) – kontynuator Boas’a ale nie uczeń. Prowadził badania empiryczne w Polinezji na
Markizach, badania na Madagaskarze, w Afryce wschodniej. Interesuje się psychologią i socjologią.
„Stadium człowieka” – 1933 r – wydano je – podejmuje problemy nowej orientacji w antropologii – problem związku
kultury i osobowości [„The Study of Man”].
Badanie kultury wymaga podejścia antropologa, psychologa i socjologa (intersubiektywne podejście do badania). Tak zrodził
się nurt kultury i osobowości. Lata 30-ste i 40-ste szczytowy rozwój tego kierunku. Najważniejsza jest relacja między kulturą
a jednostką ludzką, czyli człowiekiem jako reprezentantem, uczestnikiem i twórcą kultury.
Kultura realizowana jest w życiu jednostek. Wyjaśnić kulturę to wyjaśnić jej realizację w indywidualnych biografiach
uczestników życia społecznego.
Uznanie badań terenowych jako podstawy antropologii.
Pojawiają się prace Lintona z zakresu kultury i osobowości; współpracował z psychoanalitykiem Kardinerem. Psychoanaliza
– duża rola w rozwoju badań nad związkiem kultury i osobowości.
1936 – Kardiner organizował seminarium antropologiczne, gdzie współpracował z Lintonem. Analizował tam materiał
badawczy wykorzystując analizy antropologiczne i psychologiczne.
Abraham Kardiner podzielił instytucje na dwie kategorie: na pierwotne i wtórne. Instytucje są to sposoby ludzkiego
postępowania, myślenia, wierzenia i odczuwania.
-8-
Pierwotne instytucje – są odpowiedzialne za formowanie się postaw osobowości ludzkiej. Działają w okresie niemowlęctwa i
wczesnego dzieciństwa. Wiążą się z procesem tłumienia popędów pierwotnych. Są to praktyki socjalizacyjne jakie każda
grupa wytworzyła aby przygotować ich do życia w społeczeństwie i kulturze.
Wtórne instytucje – umożliwiają przystosowanie jednostki do otoczenia, umożliwiają zaspokajanie ludzkich potrzeb (religia,
rytuały, folklor, mitologia, systemy tabu – to co pozwala odnaleźć się nam w grupie.
Instytucje kultury wpływają na naszą osobowość.
-9-