Streszczenia artykułów

Streszczenia artykułów
Marcin Brocki
Antropologia komunikacji wobec
społecznego kontekstu nowych
technologii komunikacyjnych
Od połowy lat dziewięćdziesiątych antropologów komunikacji coraz
częściej zajmuje problematyka zmian społecznych wywoływanych przez
nowe technologie komunikacyjne, w szczególności CMC (computer mediated communication), powstawanie na tej bazie nowego typu wspólnot, form komunikacji oraz wpływu tychże na codzienne interakcje czy
wiedzę potoczną. W stosunku do dotychczasowego pola badań, skupionych głownie wokół interakcji twarzą w twarz, jest to poważne przesunięcie zainteresowań. Jako takie rodzi liczne kontrowersje i zmusza
antropologów do przemyślenia na nowo ich przedmiotu, metod i celu
badań. Przede wszystkim należało zrewidować fundamentalne dla antropologii pojęcie „terenu” – jego dyslokacja w kierunku bezcielesnej
sieci spowodowała nie tylko rozwarstwienie w obrębie antropologii komunikacji, ale też poważne problemy tożsamościowe w całej dyscyplinie. Z tego powodu wielu antropologów krytycznie odnosi się w ogóle
do możliwości badań „nowego terenu”, inni z kolei podkreślają, iż pominięcie tego terenu oznacza pozbawienie się kontaktu z rzeczywistością
społeczną – w obu przypadkach ta sama „tradycja dyscypliny” jest argumentem na rzecz przyjmowanej postawy. Artykuł tłumaczy fundament
obu postaw oraz wyjaśnia dokonujące się właśnie rozwarstwianie w ramach antropologii komunikacji.
13
Robert Frei
Analiza konwersacyjna – zarys metody
Artykuł przedstawia podstawowe założenia analizy konwersacyjnej. System wymiany kolejek, pary przyległe, organizacja preferencji i mechanizm naprawy są instytucjami społecznymi, które porządkują interakcję
językową. Rekonstrukcja tych instytucji daje wgląd w zjawiska życia codziennego i pozwala na ich diagnozę. Z tego powodu analiza konwersacyjna, która jest zasadniczo samodzielną teorią społeczną, dostarcza
użytecznej techniki dla antropologii komunikacji i ma pewne znaczenie
dla krytycznej analizy dyskursu.
Agnieszka Janiak
Możliwości antropologii komunikacji
w rzeczywistości zmediatyzowanej
– na przykładzie funkcjonowania pojęcia
autorytetu
Większość najistotniejszych nowych zjawisk i przemian w obrębie więzi społecznych wiąże się z upowszechnieniem nowych technik komunikacyjnych – czy wręcz z niego bezpośrednio wynika. Kulturotwórcza
ta korelacja czeka na zarówno systemowe, jak aspektowe badania. Antropologia komunikacji badałaby zmiany zachodzące w kulturze wraz
z pojawieniem się nowych środków komunikacji. Ukonstytuowanie
nowej dyscypliny badawczej wymaga określenia obszaru i przedmiotu
badań, metod i użytecznych narzędzi. W artykule proponuje się uznać
za jeden z tych obszarów ustalenia, co dzieje się na nowym – zapośredniczonym przez media – obszarze komunikacji społecznej z kategoriami tradycyjnymi. Kategorią, którą poddaje się obserwacji, jest pojęcie
autorytetu, a proponowana metoda nawiązuje do francuskiej szkoły
semiodyskursywności.
Słowa kluczowe: Antropologia komunikacji, autorytet, kryzys, wspólnota, cyberwspólnota, komunitaryzm.
14
Piotr Kędziora
Konstrukcja i negocjacja:
tożsamość i kontekst [w] sieci
Autor, skupiając się na procesualnym oraz kontekstualnym charakterze
tożsamości, rozwija perspektywę refleksji nad statusem wiedzy potocznej w Internecie, której zasadniczą cechą jest autorefleksyjność związana
z wykształcaniem się kompetencji komunikacyjnych odpowiadających
na potrzebę strategicznego i negocjacyjnego modelu konstruowania
i dystrybuowania wiedzy w Internecie. Stawiane wnioski odnosi do szerszej perspektywy rozwoju nauk humanistycznych, skupionych na problemach kultury cyfrowej, sytuując zagadnienia wiedzy potocznej, tożsamości i kontekstu w sferze aktualnej refleksji nad społecznościami
sieciowymi i tzw. user generated content.
Grażyna Osika
Technologie medialne – czynnik
ujednolicający czy różnicujący projekty
tożsamościowe jednostek
Przedmiotem niniejszej analizy jest próba odpowiedzi na pytanie o rodzaj wpływu, jaki wywierają typowe dla ponowoczesności technologie medialne na sposób, w jaki jednostki budują swoją tożsamość.
Dwa aspekty tego wpływu wydają się szczególnie istotne, rozdzielenie wymiaru przestrzennego rzeczywistości od wymiaru czasowego
i w konsekwencji przemiana sposobu percypowania kategorii bliskości
i „dalekości” oraz wykreowanie nowego rodzaju interakcji społecznej.
Bezpośrednim efektem wykorzystania zaawansowanych technologii
medialnych jest transformacja form związków ludzkich. Wydaje się,
że przemiany te są istotne z punktu widzenia sposobu, w jaki jednostki
doświadczają siebie.
Słowa kluczowe: technologie medialne, interakcje społeczne, tożsamość jednostkowa i zbiorowa, ja nasycone.
15
Michał Otrocki
Obecność mitu i rozumu w teorii spiskowej
Artykuł ten podejmuje krytyczną refleksję nad genezą i przyczynami formułowania tzw. teorii spiskowych, czyli artykulacji idei spisku.
Interpretację opartą na antropologicznych koncepcjach mitu odnosi
do problemu racjonalności tego typu działań jako nieodłącznie związanych z kulturą i życiem społecznym – wymiar metafizyczny wiąże tym
samym z poziomem dyskursywnym.
Piotr Para
Procesy instytucjonalizacji społeczeństwa sieci
Problematyka podjęta w artykule dotyczy dynamicznej adaptacji przestrzeni sieci z jej potencjałem do społecznych potrzeb. Adaptacja ta oznacza wykorzystanie możliwości sieci przy migracji instytucji społecznych
ze świata realnego, wypracowanie niekiedy nowych sposobów zaspokajania potrzeb (część druga), ale również wygenerowanie nowych możliwości aktywności sieciowej, które nie mają rodowodu ze świata realnego
(część trzecia). We wszystkich tych obszarach mamy do czynienia z tytułowym procesem instytucjonalizacji. Skala instytucjonalizacji jest oczywiście różna i trudno mówić aktualnie o zakończeniu jego formatowania.
Maciej Sedlaczek
Nieporozumienie a relewancja.
Klasyfikacja i definicja nieporozumień
w świetle teorii relewancji
Celem artykułu jest pragmatyczna analiza procesu powstawania nieporozumień w komunikacji werbalnej, w oparciu o teorię relewancji.
Inferencyjna teoria komunikacji językowej, stworzona przez Sperbera
16
i Wilson (1986/1995), podkreśla ograniczony charakter kodowego modelu komunikacji werbalnej i rozszerza „bazę danych” wykorzystywanych dla zrozumienia i interpretacji wypowiedzi użytkowników języków
naturalnych o szeroko pojmowany kontekst. Takie ujęcie procesu komunikacji stwarza możliwość wyjaśnienia występowania nieporozumień
oraz utworzenia ich klasyfikacji. W pracy zaprezentowano więc, w jaki
sposób przebiega proces pragmatycznego wnioskowania wykorzystywany przy interpretacji wypowiedzi, oraz mechanizmy odpowiedzialne
za powstawanie nieporozumień. Zaproponowana została także definicja
oraz klasyfikacja nieporozumień. Wyszczególnione w klasyfikacji typy
nieporozumień przeanalizowane zostały na przykładach fragmentów
wywiadów telewizyjnych i prasowych. Przeprowadzona analiza prowadzi do wniosku, iż powstawanie nieporozumień powiązane jest bezpośrednio z kwestią osiągalności i dostępności kontekstów.
Beata Sierocka
Wokół antropologii komunikacji
Artykuł w nawiązaniu do wcześniejszych prac autorki eksponuje wy-
różnioną rolę antropologicznych badań nad komunikacją, wskazując
jednocześnie na proponowaną przez Michaela Tomasello koncepcję
współintencjonalności jako teoretyczną podstawę antropologii komunikacji, a tym samym i nauk o komunikacji w ogóle. W artykule sugeruje się
rozróżnienie obszaru antropologii komunikacji i antropologii komunikowania. Proponuje się – bazującą na koncepcji Tomasello – opozycję „protokomunikacja – komunikacja właściwa”, a w oparciu o to sugeruje się
również rozbudowane definicyjne określenie komunikacji społecznej.
Ireneusz Sierocki
Epistemologiczno-kulturowa
analiza relacji komunikacji społecznej
Przestrzeń badawczą pracy wyznaczają fundamentalne związki między
językiem, wiedzą indywidualistyczną, wiedzą społeczną i komunikacją
17
społeczną. Podstawowym zadaniem pracy jest natomiast analiza relacji
komunikacji społecznej interpretowanej jako społeczne źródło wiedzy,
czyli jako testimonia (cudze świadectwa). Mówiąc dokładniej, nasze
rozważania podejmują próbę odpowiedzi na fundamentalne pytanie
epistemologii społecznej: czy testimonia jest pierwotnym, czy wtórnym
źródłem wiedzy? Pozytywna odpowiedź na pierwszy człon alternatywy
oznacza przyjęcie stanowiska zwanego antyredukcjonizmem, a pozytywna odpowiedź na drugi człon oznacza przyjęcie stanowiska zwanego redukcjonizmem. W pracy przeprowadzono dwa rodzaje analizy obu
stanowisk. Pierwsza analiza ma charakter epistemologiczno-logiczny
i koncentruje się na formalnej ocenie redukcjonistycznej i antyredukcjonistycznej reguły akceptacji przekonań testimonialnych. Drugi typ
analizy ma charakter kulturalistyczny i odwołuje się do pojęcia zaufania
społecznego. W ramach tej analizy pokazano związki między redukcjonizmem a kulturą nieufności, z jednej strony, i między antyredukcjonizmem a kulturą zaufania, z drugiej. Pracę zamykają dwie mocne tezy
dotyczące kulturowego warunku uprawomocnienia wiedzy społecznej,
tezy wspierające stanowisko antyredukcjonizmu.
Marcelina Zuber
Wizja komunikacji jako
dyscypliny autonomicznej
w koncepcji W. Barnetta Pearce’a Artykuł poświęcony jest prezentacji najistotniejszych wątków teorii
Coordinated Management of Meaning (Skoordynowanego Zarządzania
Znaczeniem), stworzonej w połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego
wieku przez W. Barnetta Pearce’a i Vernona E. Cronena, która odgrywa
istotną rolę w refleksji naukowej na temat komunikowania.
Jest to przede wszystkim teoria podstawowa (core theory), która stara
się wyjaśnić istotę procesu komunikowania i jako taka stała się bodźcem
do powstania wielu istotnych teorii szczegółowych. Specjaliści z zakresu teorii komunikowania analizują ją jako teorię komunikowania interpersonalnego i jako teorię systemową; sami autorzy widzą ją jako teorię
reguł (rules theory) rządzących procesem komunikowania. Teoria CMM
mieści się w nurcie konstruktywistycznym; jednostka ludzka jest w niej
18
przedstawiana jako aktywna i kreatywna, niezdeterminowana w swych
działaniach przez uprzednie doświadczenia.
Koncepcja Barnetta Pearce’a zasługuje na uwagę przede wszystkim
dlatego, że prezentuje nowe ujęcie procesów komunikowania się między ludźmi, jest bowiem teorią „specyficznie komunikacyjną”, czyli ukazującą procesy komunikowania się jako pierwotne wobec innych, w tym
procesów społecznych. Barnett Pearce stawia przed sobą ambitne zadanie stworzenia nowej teorii kultury i społeczeństwa i stara się zaproponować nowatorską wizję człowieczeństwa, w ramach której komunikowanie się jest postrzegane jako sposób bycia człowiekiem. Zadaniu
temu poświęcona jest klasyczna już dziś praca pod znamiennym tytułem
Communication and the Human Condition (1989). Konsekwencją uznania
komunikacji za proces decydujący o kondycji ludzkiej jest próba stworzenia autonomicznego języka opisu tego zjawiska.
Koncepcja Pearce’a jest również przykładem action theory, czyli takiego ujęcia, które ma nie tylko dostarczać wyjaśnień teoretycznych, ale
także służyć celom praktycznym. Książka Making Social Worlds. A Communication Perspective (2007) dostarcza wielu przykładów praktycznych
zastosowań tej teorii – na przykład w terapii (w tym terapii rodzin) czy
też w szeroko rozumianym konsultingu biznesowym.