plik doc

I. Wstęp
Biologia z tangramem dla gimnazjum jest nowatorskim cyklem edukacyjnym, który realizuje
koncepcję nauczania docenioną już przez nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych. Wyjątkowość tej
koncepcji polega na łączeniu słowa z obrazem oraz umożliwieniu uczniom kilkukrotnego zetknięcia
się z omawianymi zagadnieniami.
Skonstruowany zgodnie z powyższymi założeniami czteroczęściowy podręcznik zwięźle – a zarazem
przystępnie i obrazowo – ukazuje różnorodność i złożoność życia, które jest przedmiotem badań
biologii. Jego zaletą jest zorganizowanie treści w tematy, na których końcu znajdują się zestawy
ćwiczeń dobranych tak, aby pomagały zapamiętać, uporządkować i utrwalić zdobyte przez uczniów
wiadomości i umiejętności. Na końcu działów zamieszczono ponadto obszerne zestawy pytań
kontrolnych, niezastąpionych przy powtórkach i przygotowaniach do klasówek. Dzięki temu
zabiegowi jedna książka łączy w sobie zalety podręcznika i zeszytu ćwiczeń, co umożliwia uczniowi
samodzielną ocenę stopnia opanowania poszczególnych zagadnień.
Dostosowany do oczekiwań nauczycieli podręczniki w pełni realizuje założenia obowiązującej
podstawy programowej.
Obudowę dydaktyczną podręcznika stanowią materiały dla nauczyciela, pomocne w prowadzeniu
lekcji biologii. Składają się na nie rozkłady materiału, plany wynikowe, anaglify, sprawdziany,
zestawy odpowiedzi do ćwiczeń umieszczonych w podręczniku oraz niniejszy program nauczania.
II. Wprowadzenie do programu
Program nauczania stanowi element obudowy dydaktycznej cyklu Biologia z tangramem
przeznaczonego do kształcenia w gimnazjum (III etap edukacyjny). Jest zgodny z podstawą
programową kształcenia ogólnego zawartą w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 23
grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia
ogólnego w poszczególnych typach szkół, zamieszczonym w Dzienniku Ustaw Nr 4 z 15 stycznia
2009 roku. W programie uwzględniono cele kształcenia określone jako wymagania ogólne, treści
nauczania – jako wymagania szczegółowe, a także zalecane doświadczenia i obserwacje.
Prezentowany program stanowi jedynie propozycję realizacji celów edukacyjnych. Nauczyciel ma
możliwość modyfikacji większości jego elementów w zależności od założeń szkoły, czasu, który ma
do dyspozycji, oraz możliwości edukacyjnych uczniów.
III. Cele edukacyjne
Cykl Biologia z tangramem realizuje zawarte w podstawie programowej ogólne cele edukacyjne z
zakresu biologii:
1. Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych.
2. Znajomość metodyki badań biologicznych.
3. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
4. Rozumowanie i argumentacja.
5. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka.
Na ich podstawie sformułowano szczegółowe cele kształcenia w zakresie wiadomości, umiejętności i
postaw (zob. punkt VII), które będą realizowane podczas korzystania z cyklu Biologia z tangramem.
1
IV. Program nauczania a podstawa programowa
W poniższej tabeli zestawiono działy, na które został podzielony cykl edukacyjny Biologia z
tangramem, oraz odpowiadające im treści nauczania w podstawie programowej biologii.
Tytuł działu
Proponowana liczba
godzin na realizację
Treści nauczania w podstawie programowej
Nauki biologiczne
4
Znajomość metodyki badań biologicznych.
Budowa i czynności
organizmów
8
I. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i
wykorzystanie energii.
Podpunkty: 1–5
II. Budowa i funkcjonowanie komórki.
Podpunkty: 1–3
III. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i
przegląd różnorodności organizmów.
Podpunkty: 4–5
Klasyfikowanie
organizmów
2
III. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i
przegląd różnorodności organizmów.
Podpunkty: 1–2
Wirusy,
bakterie,
protisty i grzyby
5
III. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i
przegląd różnorodności organizmów.
Podpunkty: 3, 6, 7, 11
Królestwo roślin
13
III. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i
przegląd różnorodności organizmów.
Podpunkty: 8, 11
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie
rośliny okrytozalążkowej.
Podpunkty: 1–6
Królestwo zwierząt
5
III. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i
przegląd różnorodności organizmów.
Podpunkty: 9
Zwierzęta bezkręgowe
10
III. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i
przegląd różnorodności organizmów.
Podpunkty: 9–11
Zwierzęta kręgowe
8
III. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i
przegląd różnorodności organizmów.
Podpunkty: 9–11
Budowa
funkcjonowanie
organizmu człowieka
i
30
VI. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka.
Podpunkty: 1.1–1.3, 2.1–2.4, 3.1–3.7, 4.1–4.3, 5.1–5.5, 6.1–6.6,
7.1–7.2, 8.1–8.5, 9.1–9.5, 10.1–10.4, 11.1–11.2, 12.1–12.5
VII. Stan zdrowia i choroby.
Podpunkty: 1–9
Ekologia
11
IV. Ekologia.
Podpunkty: 1–9
Genetyka
10
VIII. Genetyka.
Podpunkty: 1–9
Ewolucja życia
4
IX. Ewolucja życia.
Podpunkty: 1–3
2
Ochrona środowiska
5
X. Globalne i lokalne problemy środowiska.
Podpunkty: 1–3
V. Ramowy rozkład materiału
Na realizację materiału zawartego w pierwszej części podręcznika z serii Biologia z tangramem
należy przeznaczyć 32 godziny lekcyjne, drugiej – 23, trzeciej i czwartej po 30 godzin lekcyjnych.
Proponowany przydział godzin jest orientacyjny – nauczyciel może przeznaczyć więcej czasu na
gruntowniejsze omówienie wybranych treści oraz zilustrowanie wprowadzanych zagadnień
dodatkowymi doświadczeniami, o ile pozwoli mu na to czas i możliwości uczniów.
Cześć pierwsza (32 godz.)
Numer i tytuł rozdziału
Proponowana liczba jednostek lekcyjnych
Nauki biologiczne (4 godz.)
1. Biologia, nauka o organizmach
1
2. Metody badawcze w biologii
2
Praca klasowa
1
Budow a i cz ynnośc i organizm ów (8 godz .)
3. Poziomy organizacji życia
1
4. Budowa komórkowa
1
5. Transport substancji przez błony komórkowe
6. Organizmy jedno- i wielokomórkowe
1
7. Czynności życiowe organizmów
8. Odżywianie
1
9. Oddychanie
1
10. Wydalanie
1
11. Rozmnażanie
1
Praca klasowa
1
Klas yfik ow anie orga nizmów (2 godz .)
12. Klasyfikacja organizmów
2
Wirus y, Ba kte rie , Protis t y i Grz yb y (5 godz.)
13. Wirusy
1
14. Królestwo bakterii
1
15. Królestwo protistów
1
16. Królestwo grzybów
1
Praca klasowa
1
Królestwo roślin (13 godz.)
17. Królestwo roślin
1
18. Zielenice i krasnorosty
19. Tkanki roślinne
2
20. Organy roślinne
1
21. Budowa i funkcje korzenia
22. Budowa i funkcje łodygi
1
3
23. Budowa i funkcje liścia
1
24. Mszaki
1
25. Paprotniki
1
26. Rośliny nagonasienne
1
27. Rośliny okrytonasienne
1
28. Nasiona i owoce
1
29. Bogactwo roślin okrytonasiennych
1
Praca klasowa
1
Cześć druga (23 godz.)
Numer i tytuł rozdziału
Proponowana liczba jednostek lekcyjnych
Królestwo zwierząt (5 godz.)
1. Królestwo zwierząt
1
2. Gąbki
1
3. Tkanki zwierzęce
2
Praca klasowa
1
Zwierzęta bezkręgowe (10 godz.)
4. Parzydełkowce
1
5. Płazińce
1
6. Nicienie
1
7. Pierścienice
1
Praca klasowa
1
8. Stawonogi
1
8a. Skorupiaki
8b. Pajęczaki
1
8c. Owady
1
9. Mięczaki
1
Praca klasowa
1
Zwierzęta kręgowe (8 godz.)
10. Kręgowce
1
11. Ryby
1
12. Płazy
1
13. Gady
1
Praca klasowa
1
14. Ptaki
1
15. Ssaki
1
Praca klasowa
1
4
Cześć trzecia (35 godz.)
Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (30 godz.)
Organizm człowieka (1 godz.)
1. Organizm człowieka jako całość
1
Aparat ruchu (4 godz.)
2. Aparat ruchu
1
3. Budowa i funkcjonowanie układu szkieletowego
1
4. Budowa i funkcjonowanie szkieletowego układu mięśniowego
1
5. Choroby aparatu ruchu
Praca klasowa
1
Układ pokarmowy (4 godz.)
6. Składniki pokarmowe
1
7. Budowa i funkcjonowanie układu pokarmowego
1
8. Zasady prawidłowego odżywiania
1
9. Choroby układu pokarmowego
Praca klasowa
1
Układ oddechowy (2 godz.)
10. Budowa i funkcjonowanie układu oddechowego
1
11. Wymiana gazowa
1
12. Choroby układu oddechowego
Układ krążenia (4 godz.)
13. Układ krążenia
1
14. Budowa i funkcjonowanie układu krwionośnego
15. Rola krwi w organizmie
1
16. Budowa i funkcjonowanie układu limfatycznego
1
17. Choroby układu krążenia
Praca klasowa (razem z układem oddechowym)
1
Układ odpornościowy (2 godz.)
18. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego
1
19. System rozpoznawania swój–obcy
20. Odporność organizmu
1
21. Choroby układu krążenia
Układ wydalniczy (2 godz.)
22. Budowa i funkcjonowanie układu wydalniczego
1
23. Choroby układu wydalniczego
5
Praca klasowa (razem z układem odpornościowym)
1
Układ nerwowy (3 godz.)
24. Budowa i funkcjonowanie układu nerwowego
1
25. Budowa ośrodkowego układu nerwowego
26. Budowa i funkcjonowanie obwodowego układu nerwowego
1
27. Choroby układu nerwowego
Praca klasowa
1
Narządy zmysłów (3 godz.)
28. Narządy zmysłów
1
29. Narządy smaku, węchu i czucia
30. Narząd wzroku – oko
1
31. Narząd słuchu i równowagi
1
10. Układ dokrewny (1 godz.)
32. Budowa i funkcjonowanie układu dokrewnego
1
33. Zaburzenia funkcjonowania układu dokrewnego
Skóra (1 godz.)
34. Budowa i funkcje skóry
1
35. Uszkodzenia i choroby skóry
Układ rozrodczy (5 godz.)
36. Budowa i funkcjonowanie męskiego układu rozrodczego
1
37. Budowa i funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego
1
38. Zapłodnienie oraz rozwój zarodkowy i płodowy
1
39. Ciąża i jej planowanie
1
40. Okresy rozwojowe człowieka
41. Choroby układu rozrodczego
Praca klasowa (razem z układem dokrewnym i skórą)
1
Zagrożenia zdrowia (3 godz.)
42. Zdrowie
1
43. Choroba
44. Skutki uzależnień
1
Praca klasowa
1
Cześć czwarta (21 godz.)
Ge ne t yk a (9 godz.)
1. Materiał genetyczny
1
2. Budowa i funkcje kwasów nukleinowych
6
3. Kod genetyczny
1
4. Od genu do cechy
1
5. Organizacja materiału genetycznego
1
6. Podziały komórkowe
1
7. Przekazywanie cech potomstwu
8. Dziedziczenie wybranych cech
1
9. Dziedziczenie płci
1
10. Zróżnicowanie organizmów
1
11. Mutacje
Praca klasowa
1
Ekologia (6 godz.)
12. Ekologia – nauka o strukturze i działaniu przyrody
1
13. Środowisko życia organizmów
14. Populacja i jej charakterystyczne cechy
1
15. Oddziaływania między populacjami różnych gatunków
1
16. Oddziaływania nieantagonistyczne
17. Oddziaływania nieantagonistyczne
1
18. Budowa i funkcjonowanie ekosystemu
1
19. Energia i materia w ekosystemie
Praca klasowa
1
Ewolucjonizm (3 godz.)
20. Ewolucja życia
1
21. Dowody ewolucji
22. Historia życia na Ziemi
1
23. Pochodzenie i ewolucja człowieka
Praca klasowa
1
Ochrona środowiska (3 godz.)
24. Wpływ człowieka na środowisko
1
25. Globalne ocieplenie i jego skutki
26. Gospodarka zasobami naturalnymi
1
27. Ochrona środowiska w gospodarstwie domowym
Praca klasowa
1
7
VI. Realizacja programu
Trzyletni cykl kształcenia biologii przewiduje na realizację materiału cztery godziny lekcyjne w
dowolnym układzie: 1+2+1, 2+1+1, 1+1+2. Podział podręcznika na cztery części umożliwia
realizację programu we wszystkich tych wariantach.
VII. Treści nauczania i cele kształcenia oraz procedury osiągania celów
W poniższej tabeli zestawiono treści nauczania i odpowiadające im szczegółowe cele kształcenia w
zakresie wiadomości, umiejętności oraz postaw, które zostały oparte na ogólnych celach
edukacyjnych z zakresu biologii zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, a także
propozycje procedur osiągania tych celów.
Cześć pierwsza
Materiał nauczania
Cele kształcenia
Procedury osiągania celów
Poznanie zakresu badań biologii oraz jej
wybranych dyscyplin.
Zdobywanie i doskonalenie umiejętności
posługiwania się różnymi źródłami
informacji biologicznej.
Poznanie i zrozumienie podstawowych
metod
badawczych
i
przyrządów
optycznych stosowanych w biologii.
Zaplanowanie,
przeprowadzenie
i
udokumentowanie
doświadczenia
biologicznego oraz obserwacji makro- i
mikroskopowych i jej udokumentowanie.
Cele wychowawcze:
Zainteresowanie biologią i przedmiotem
jej badań.
Kształtowanie
przekonania
o
użyteczności przeprowadzania badań i
obserwacji biologicznych.
Rozwijanie odpowiedzialności, a także
potrzeby dokładności i staranności w
wykonywaniu samodzielnych zadań na
lekcji biologii.
Poszukiwanie i analiza tekstów
źródłowych dotyczących różnych
dyscyplin biologii i praktycznego
zastosowania wiedzy z zakresu tych
dyscyplin.
Obserwacja
zjawisk,
określanie
problemów
badawczych,
formułowanie hipotez, planowanie
doświadczeń i interpretacja ich
wyników oraz formułowanie wniosków
i weryfikacja hipotez.
Prezentacja wyników doświadczeń i
obserwacji w formie notatek lub
rysunków.
Przygotowanie
preparatów
i
prowadzenie
obserwacji
mikroskopowych oraz wykonanie jej
dokumentacji.
Dział: NAUKI BIOLOGICZNE
1.
Biologia
–
nauka
o
organizmach
– przedmiot badań i dyscypliny
biologii
2. Metody badawcze w biologii
– obserwacja i doświadczenie:
planowanie
i
sposoby
prezentacji wyników
– przyrządy optyczne
– mikroskopowanie: budowa i
działanie
mikroskopu
świetlnego,
przygotowanie
preparatów
mikroskopowych,
dokumentowanie obserwacji
Dział: BUDOWA I CZYNNOŚCI ORGANIZMÓW
3. Poziomy organizacji życia
– hierarchiczna struktura materii
–
pierwiastki
i
związki
chemiczne w organizmach
– rola wody w organizmie i
przyrodzie
4. Budowa komórkowa
– założenia teorii komórkowej
– budowa komórek: zwierzęcej,
roślinnej,
bakteryjnej
i
grzybowej
Poznanie i zrozumienie hierarchicznej
struktury
materii
oraz
poziomów
organizacji życia.
Poznanie podstawowych pierwiastków
oraz
związków
chemicznych
wchodzących w skład organizmów
roślinnych i zwierzęcych.
Porównanie składu chemicznego komórki
roślinnej i zwierzęcej.
Zrozumienie
związku
między
właściwościami wody a jej rolą w
przyrodzie.
Poznanie
głównych
założeń
teorii
komórkowej.
Poznanie i porównanie budowy komórek:
zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i
8
Analiza
schematów
przedstawiających poziom organizacji
życia.
Analiza
diagramów
przedstawiających
procentową
zawartość pierwiastków lub związków
chemicznych
w
komórkach
i
organizmach.
Analiza zdjęć, anaglifów i schematów
budowy
komórek:
zwierzęcej,
roślinnej, bakteryjnej i grzybowej.
Wykonywanie
preparatów
grzybowej.
Zrozumienie związku między budową
poszczególnych organelli komórkowych a
pełnionymi przez nie funkcjami.
5.
6.
Transport substancji przez
błony komórkowe
– rodzaje transportu przez
błonę
– zjawisko osmozy i cytozy
Organizmy
jednoi
wielokomórkowe – budowa oraz
procesy życiowe organizmów
jedno- i wielokomórkowych
7. Czynności życiowe organizmów
– reakcje metaboliczne
Zrozumienie
właściwości
błon
biologicznych i ich roli w transporcie
substancji.
Poznanie różnych typów transportu przez
błony.
Charakteryzowanie organizmów jedno- i
wielokomórkowych oraz podanie ich
przykładów.
Porównanie
przebiegu
wybranych
procesów życiowych w organizmie jednoi wielokomórkowym.
Wymienienie
organizmu.
8. Odżywianie
– pozyskiwanie materii i energii
przez organizmy: samożywność
i cudzożywność
– zjawisko fotosyntezy
–
sposoby
trawienia
u
heterotrofów
9. Oddychanie komórkowe
–
oddychanie
tlenowe
i
beztlenowe
(fermentacja
alkoholowa i mlekowa)
– fotosynteza a oddychanie
komórkowe
10. Wydalanie
– produkty metabolizmu roślin i
zwierząt
11. Rozmnażanie
–
rozmnażanie
bezpłciowe
przez
podział
komórki,
pączkowanie, fragmentację i
zarodniki
–
rozmnażanie
płciowe:
czynności
mikroskopowych różnych rodzajów
komórek roślinnych i ich obserwacja.
Prowadzenie
obserwacji
mikroskopowej trwałych preparatów
komórki
roślinnej
i
komórki
zwierzęcej.
Sporządzenie
rysunków
komórki
roślinnej
i
zwierzęcej
uwzględniających
elementy
ich
budowy.
Rozpoznawanie prezentowanych w
różnej formie komórek: zwierzęcej,
roślinnej, bakteryjnej i grzybowej.
Przeprowadzenie
doświadczenia
wykazującego istnienie transportu
przez błonę komórkową.
Rozpoznawanie organizmów jedno- i
wielokomórkowych.
życiowych
Scharakteryzowanie różnych sposobów
odżywiania się.
Porównanie różnych strategii odżywiania
się heterotrofów.
Analiza
schematów
dotyczących
różnych sposobów odżywiania się,
oddychania, wydalania i rozmnażania
się organizmów (np. schematy,
plansze,
gabloty,
animacje
komputerowe ilustrujące przebieg
fotosyntezy,
oddychania
beztlenowego i tlenowego, cykle
rozwojowe roślin i zwierząt).
Przeprowadzenie
doświadczenia
demonstrującego wpływ ilości światła
na intensywność fotosyntezy.
Scharakteryzowanie różnych rodzajów
oddychania.
Planowanie
i
przeprowadzenie
doświadczenia wykazującego, że
podczas
fermentacji
drożdże
wydzielają dwutlenek węgla
Obserwacja mikroskopowa drożdży.
Omówienie procesu wydalania roślin i
zwierząt.
Porównanie różnych strategii wydalania
azotowych produktów przemiany materii
u zwierząt.
Poznanie
różnorodnych
sposobów
rozmnażania się roślin i zwierząt.
Porównanie różnych typów rozmnażania
9
Prowadzenie upraw i zakładanie
hodowli mających na celu obserwację
czynności życiowych roślin i zwierząt.
Przeprowadzenie
rozmnażania
gamety, rodzaje zapłodnienia,
dymorfizm płciowy, obojnactwo,
partenogeneza
– przemiana pokoleń
wegetatywnego roślin.
się.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie
odpowiedzialności
za
powierzane zadania, w tym za opiekę
nad uprawami roślin i hodowlami zwierząt
oraz używany sprzęt.
Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa
podczas przygotowywania i używania
preparatów i mikroskopowych.
Rozwijanie umiejętności pracy w grupie i
wyrabianie przekonania o wartości takiej
pracy.
Dział: KLASYFIKOWANIE ORGANIZMÓW
12. Klasyfikowanie organizmów
– Karol Linneusz – twórca
systematyki
– system naturalny i sztuczny
–
podwójne
nazewnictwo
gatunków
– jednostki klasyfikacji
–
systematyczny
podział
organizmów
– klucze do oznaczania roślin i
zwierząt
Zrozumienie roli systematyki w biologii
oraz
potrzeby
przeprowadzania
klasyfikacji organizmów.
Poznanie historii rozwoju systematyki i
różnych
sposobów
klasyfikacji
organizmów w zależności od przyjętych
kryteriów.
Zrozumienie systematycznego podziału
organizmów
na
podstawie
charakterystycznych cech przedstawicieli
poszczególnych królestw.
Posługiwanie się prostymi kluczami do
oznaczania roślin i zwierząt.
Cele wychowawcze:
Rozwijanie przekonania o użyteczności
porządkowania wiedzy.
Analiza schematu prezentującego
systematyczny podział organizmów.
Przygotowanie lub analiza planszy
ukazującej
hierarchiczny
układ
poszczególnych
jednostek
taksonomicznych
na
przykładzie
wybranego gatunku rośliny lub
zwierzęcia.
Rozpoznawanie
przynależności
systematycznej organizmu.
Oznaczanie roślin i zwierząt za
pomocą
prostych
kluczy
do
oznaczania roślin i zwierząt.
Dział: WIRUSY, BAKTERIE, PROTISTY I GRZYBY
13. Wirusy
– budowa i rodzaje wirusów
– etapy zarażania komórki
przez wirusa
– wirusowe choroby człowieka
14. Królestwo bakterii
– budowa i czynności życiowe
bakterii
–
znaczenie
bakterii
w
przyrodzie:
saprobionty,
bakterie
chorobotwórcze
i
symbiotyczne
–
sposoby
wykorzystania
bakterii przez człowieka
15. Królestwo protistów
– budowa i czynności życiowe
protistów:
roślinnych,
zwierzęcych i grzybopodobnych
– rola protistów w przyrodzie
16. Królestwo grzybów
– budowa i czynności życiowe
grzybów (budowa
grzyba
Poznanie budowy wirusów.
Określenie znaczenia wirusów
człowieka.
dla
Przedstawienie różnorodności budowy,
czynności życiowych i środowisk życia
bakterii.
Określenie roli bakterii w przyrodzie i
gospodarce człowieka.
Scharakteryzowanie
różnorodności,
czynności życiowych i środowisk życia w
grupie protistów.
Przedstawienie różnorodności budowy i
czynności życiowych grzybów.
Określenie
znaczenia
grzybów
w
10
Analiza schematów budowy wirusów,
bakterii,
protistów,
grzybów
i
porostów.
Analiza
tekstów
źródłowych
dotyczących chorób wywoływanych
przez wirusy, bakterie, protisty i
grzyby.
Prowadzenie hodowli bakterii.
Obserwacja mikro- i makroskopowa
różnorodności protistów, grzybów i
porostów.
Hodowla grzybów pleśniowych.
Oznaczanie
wybranych
przedstawicieli grzybów za pomocą
atlasu do oznaczania grzybów
jadalnych.
Analiza
skali
porostowej
i
wyszukiwanie informacji na temat jej
wykorzystania.
Wyszukiwanie w tekstach źródłowych
informacji
o
pozytywnym
i
negatywnym znaczeniu wirusów,
bakterii,
protistów,
grzybów
i
porostów w przyrodzie i gospodarce
człowieka.
przyrodzie i dla człowieka.
Stosowanie
zasad
obowiązujących
podczas grzybobrania.
Scharakteryzowanie budowy praz form
plechy porostów.
Określenie przyrodniczego znaczenia
porostów jako organizmów pionierskich.
Prowadzenie hodowli oraz obserwacji
mikro- i makroskopowych przedstawicieli
bakterii, protistów i grzybów.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie
przekonania
o
konieczności
stosowania
profilaktyki
chorób człowieka spowodowanych przez
wirusy, bakterie, protisty i grzyby.
Przestrzeganie zasad higieny jako
element profilaktyki w celu uniknięcia
zakażenia
drobnoustrojami
chorobotwórczymi.
Kształtowanie
przekonania
o
użyteczności
wykorzystania
wiedzy
biologicznej w gospodarce człowieka.
Przygotowanie
przetworów
związanych z działalnością bakterii i
grzybów, np. jogurtu, kiszonek, ciasta
drożdżowego itp.
17. Królestwo roślin
– cechy wspólne i różnorodność
roślin (podział roślin)
Poznanie kryteriów podziału roślin na
glony i rośliny wyższe.
18. Zielenice i krasnorosty
– cechy charakterystyczne,
środowisko
życia
oraz
przedstawiciele
zielenic
i
krasnorostów
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia oraz znaczenia w przyrodzie
zielenic i krasnorostów, zaliczanych do
glonów.
19. Tkanki roślinne
– rodzaje, budowa, lokalizacja
oraz funkcje tkanek roślinnych
twórczych
i
stałych
(okrywających, miękiszowych,
przewodzących
i
wzmacniających)
Poznanie podziału tkanek roślinnych.
Scharakteryzowanie budowy i lokalizacji
w roślinie poszczególnych tkanek.
Określenie związku budowy i funkcji
poszczególnych tkanek roślinnych.
Rozpoznanie
tkanek
roślinnych
obserwowanych pod mikroskopem oraz
na schematach.
Obserwacja mikro- i makroskopowa
wybranych przedstawicieli zielenic i
krasnorostów.
Analiza schematu podziału tkanek
roślinnych.
Analiza
schematów
budowy
i
rozmieszczenia w roślinie różnych
rodzajów tkanek roślinnych.
Obserwacja
mikroskopowa
preparatów tkanek roślinnych.
Analiza
schematów
przedstawiających
budowę
zewnętrzną i wewnętrzną organów
roślinnych: korzenia, łodygi i liści.
Obserwacja makroskopowa różnych
roślin
z
uwzględnieniem
cech
charakterystycznych
budowy
poszczególnych organów.
Wykonywanie
preparatów
mikroskopowych przedstawiających
przekroje poprzeczne przez korzenie,
łodygi i liście różnych roślin; ich
obserwacja
oraz
sporządzenie
rysunku.
Analiza zdjęć i filmów prezentujących
różnorodność modyfikacji organów
roślinnych: korzeni, łodyg i liści.
Wyszukiwanie w różnych źródłach (w
tym w internecie) informacji o
modyfikacjach korzeni, łodyg i liści
oraz o ich roli w funkcjonowania
rośliny.
Zaplanowanie
i
wykonanie
doświadczenia ilustrującego reakcje
ruchowe roślin.
Prowadzenie upraw roślinnych.
Obserwacje makroskopowe roślin
kapeluszowego)
–
znaczenie
grzybów
w
przyrodzie
(saprobionty,
pasożyty, mikoryza) i dla
człowieka
– zasady zbierania grzybów
– budowa i formy plechy
porostów
– porosty jako organizmy
pionierskie
Dział: KRÓLESTWO ROŚLIN
20. Organy roślinne
–
ogólna
budowa
i
funkcjonowanie
organów
roślinnych: liścia, korzenia,
łodygi, kwiatu i owocu
21. Budowa i funkcje korzenia
– zewnętrzna i wewnętrzna
budowa korzenia
– systemy korzeniowe: palowy i
wiązkowy
– modyfikacje korzeni
22. Budowa i funkcje łodygi
– zewnętrzna i wewnętrzna
budowa łodygi
Poznanie
budowy
zewnętrznej
i
wewnętrznej oraz funkcji korzenia.
Scharakteryzowanie związku budowy i
funkcji korzenia.
Poznanie
wybranych
przykładów
modyfikacji korzeni.
Poznanie
budowy
zewnętrznej
i
wewnętrznej oraz funkcji łodygi.
Określenie zróżnicowania budowy łodygi
roślin jednoliściennych i dwuliściennych.
11
– rodzaje łodyg
– modyfikacje łodygi
– reakcje ruchowe: nastie i
tropizmy
23. Budowa i funkcje liścia
– budowa zewnętrzna i rodzaje
liści (rodzaje unerwienia i
blaszki liściowej)
– budowa wewnętrzna liścia
płaskiego i igły sosny
– wymiana gazowa i aparaty
szparkowe (transpiracja)
– modyfikacje liści
24. Mszaki
–
charakterystyka
budowy
zewnętrznej
i
wewnętrznej
mszaków
– cykl rozwojowy mszaków
– znaczenie mszaków w
przyrodzie
25. Paprotniki
– charakterystyka paprotników
– cechy charakterystyczne,
budowa i cykl rozwojowy
paproci
– charakterystyka skrzypów
– charakterystyka widłaków
26. Rośliny nagonasienne
–
charakterystyczne
cechy
budowy i cykl rozwojowy roślin
iglastych
–
przedstawiciele
roślin
iglastych w Polsce i na świecie
27. Rośliny okrytonasienne
–
charakterystyczne
cechy
budowy roślin okrytonasiennych
– budowa kwiatu rośliny
owadopylnej, strategie roślin
sprzyjające zapyleniu
– rodzaje kwiatostanów
–
cykl
rozwojowy
roślin
okrytonasiennych
28. Owoce i nasiona
– budowa nasienia
– rodzaje owoców i sposoby
rozsiewania nasion
– kiełkowanie nasion
Scharakteryzowanie związku budowy i
funkcji łodygi.
Poznanie
wybranych
przykładów
modyfikacji łodygi.
Poznanie rodzajów reakcji ruchowych
roślin.
Poznanie
budowy
zewnętrznej
i
wewnętrznej liści oraz ich funkcji.
Porównanie budowy liścia rośliny nago- i
okrytonasiennej.
Scharakteryzowanie związku budowy i
funkcji liścia.
Poznanie
wybranych
przykładów
modyfikacji liści.
Poznanie
budowy
zewnętrznej
i
wewnętrznej oraz cyklu rozwojowego
mszaków.
Scharakteryzowanie znaczenia mszaków
w przyrodzie.
Poznanie
budowy
oraz
cyklu
rozwojowego paprotników.
Poznanie
różnorodności
grupy
paprotników.
Wykazanie niepełnego przystosowania
paprotników do lądowego środowiska
życia.
Poznanie budowy i cyklu rozwojowego
rośliny nagonasiennej.
Wykazanie różnorodności gatunkowej
roślin nagonasiennych w Polsce i na
świecie.
Rozpoznawanie wybranych gatunków
roślin nagonasiennych.
Poznanie budowy i cyklu rozwojowego
rośliny okrytonasiennej.
Scharakteryzowanie znaczenia roślin
okrytonasiennych
w
przyrodzie
i
gospodarce człowieka.
Scharakteryzowanie budowy i funkcji
organów rośliny okrytonasiennej: kwiatu,
owocu i nasienia.
Wykazanie
różnorodności
budowy
kwiatów i kwiatostanów oraz strategii
roślin związanej z zapylaniem kwiatów.
Wykazanie
różnorodności
budowy
owoców oraz strategii roślin związanej z
rozsiewaniem nasion.
Zaplanowanie
i
przeprowadzenie
doświadczenia demonstrującego wpływ
czynników zewnętrznych na kiełkowanie
12
nagoi
okrytonasiennych
z
uwzględnieniem ich poszczególnych
organów.
Analiza schematów cykli rozwojowych
rośliny nago- i okrytonasiennej.
Zajęcia
w
terenie
dotyczące
obserwacji różnorodności roślin nagoi okrytonasiennych, połączone z
oznaczaniem wybranych gatunków
roślin za pomocą przewodników,
atlasów i kluczy do oznaczania roślin.
Rozpoznawanie roślin w terenie oraz
na zdjęciach.
Wyszukiwanie w różnych źródłach (w
tym
w
internecie)
informacji
dotyczących znaczenia roślin nago- i
okrytonasiennych w przyrodzie i
gospodarce człowieka.
Analiza
schematów
przedstawiających
różnorodność
kwiatów, kwiatostanów i owoców
roślin okrytonasiennych.
Wyszukiwanie w różnych źródłach i
przedstawienie w dowolnej formie
informacji dotyczącej strategii roślin
okrytonasiennych
sprzyjających
zapylaniu kwiatów oraz rozsiewaniu
nasion.
Prowadzenie hodowli badawczych,
np. hodowla fasoli na gazie.
Przeprowadzenie
doświadczenia
ilustrującego
wpływ
czynników
zewnętrznych na kiełkowanie nasion:
wpływ wody, tlenu i temperatury
powietrza na kiełkowanie nasion
rzeżuchy i gorczycy.
nasion.
29.
Bogactwo
roślin
okrytonasiennych
–
różnorodność
roślin
okrytonasiennych
–
charakterystyka
przedstawicieli
roślin
okrytonasiennych
– rośliny okrytonasienne jednoi dwuliścienne
–
znaczenie
roślin
okrytonasiennych w przyrodzie i
dla człowieka
Wykazanie
różnorodności
postaci
życiowych roślin okrytonasiennych.
Porównanie wybranych cech budowy
roślin jedno- i dwuliściennych.
Rozpoznawanie wybranych gatunków
roślin okrytonasiennych.
Doskonalenie umiejętności posługiwania
się kluczem do oznaczania roślin.
Scharakteryzowanie znaczenia roślin
okrytonasiennych
w
przyrodzie
i
gospodarce człowieka.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie postawy szacunku wobec
przyrody i przekonania o konieczności
ochrony bioróżnorodności roślin.
Kształtowanie przekonania o wartości
roślin dla przyrody i gospodarki
człowieka.
Rozwijanie umiejętności pracy w grupie
oraz odpowiedzialności za powierzone
zadania, np. właściwe prowadzenie
upraw i hodowli.
Rozwijanie zainteresowania przyrodą i
poszanowania dla niej.
Cześć druga
Treści dodatkowe (nieobowiązkowe) zaznaczono kursywą.
Materiał nauczania
Cele kształcenia
Procedury osiągania celów
Poznanie
charakterystycznych
cech
organizmów zwierzęcych.
Rozróżnianie na podstawie poznanych
kryteriów zwierząt o symetrii promienistej
i dwubocznej.
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia, wybranych czynności życiowych
oraz różnorodności gąbek.
Określenie znaczenia gąbek w przyrodzie
i dla człowieka.
Analiza
schematu
podziału
systematycznego królestwa zwierząt.
Analiza zdjęć i schematów budowy
zwierząt o symetrii promienistej,
dwubocznej i asymetrycznych.
Analiza schematu budowy gąbki.
Obserwacja
zdjęć
gąbek
oraz
naturalnych
okazów
szkieletów
gąbek.
Poszukiwanie i analiza tekstów
źródłowych dotyczących środowiska
występowania i znaczenia gąbek.
Analiza schematu podziału tkanek
zwierzęcych.
Obserwacja
mikroskopowa
preparatów tkanek zwierzęcych oraz
wykonanie jej dokumentacji .
Analiza na podstawie schematów,
zdjęć i obserwacji mikroskopowych
budowy tkanek zwierzęcych.
Dział: KRÓLESTWO ZWIERZĄT
1. Królestwo zwierząt
– wspólne cechy organizmów
zwierzęcych
– symetria ciała zwierząt
2. Gąbki
– budowa gąbek
– rozmnażanie się gąbek
– różnorodność gąbek
– znaczenie gąbek
3. Tkanki zwierzęce
– tkanka nabłonkowa
– tkanka łączna
– tkanka mięśniowa
– tkanka nerwowa
Poznanie podziału tkanek zwierzęcych
oraz określenie kryteriów tego podziału.
Poznanie
charakterystycznych
cech
budowy poszczególnych typów tkanek.
Scharakteryzowanie budowy tkanek w
zależności od pełnionej funkcji w
organizmie.
Rozpoznanie
wybranych
tkanek
zwierzęcych
obserwowanych
pod
mikroskopem oraz na schematach i
zdjęciach.
Cele wychowawcze:
Rozwijanie postawy odpowiedzialności
za powierzone pomoce dydaktyczne.
Rozwijanie umiejętności współpracy z
członkami zespołu.
13
Dział: ZWIERZĘTA BEZKRĘGOWE
4. Parzydełkowce
–
budowa
zewnętrzna
parzydełkowców
–
budowa
wewnętrzna
parzydełkowców
–
rozmnażanie
się
parzydełkowców
–
różnorodność
parzydełkowców
– znaczenie parzydełkowców
5. Płazińce
–
budowa
zewnętrzna
płazińców
–
budowa
wewnętrzna
płazińców
– rozmnażanie się płazińców
– różnorodność płazińców
– znaczenie płazińców
6. Nicienie
– budowa zewnętrzna nicieni
– budowa wewnętrzna nicieni
– rozmnażanie się nicieni
– różnorodność nicieni
– znaczenie nicieni
7. Pierścienice
–
budowa
zewnętrzna
pierścienic
–
budowa
wewnętrzna
pierścienic
– rozmnażanie się pierścienic
– różnorodność pierścienic
– znaczenie pierścienic
8. Stawonogi
– budowa ciała stawonogów
–
budowa
zewnętrznego
szkieletu stawonogów
8a. Skorupiaki
–
budowa
zewnętrzna
skorupiaków
–
budowa
wewnętrzna
skorupiaków
– rozmnażanie się skorupiaków
– różnorodność skorupiaków
– znaczenie skorupiaków
8b. Pajęczaki
–
budowa
zewnętrzna
pajęczaków
–
budowa
wewnętrzna
pajęczaków
– rozmnażanie się pajęczaków
– różnorodność pajęczaków
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia, wybranych czynności życiowych
oraz różnorodności parzydełkowców.
Poznanie
budowy
wewnętrznej
parzydełkowców.
Określenie znaczenia parzydełkowców w
przyrodzie i dla człowieka.
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia, wybranych czynności życiowych
oraz różnorodności płazińców (wirków,
przywr i tasiemców).
Wykazanie związku budowy płazińców z
trybem ich życia.
Poznanie budowy wewnętrznej płazińców
na przykładzie wypławka.
Określenie znaczenia płazińców
przyrodzie i dla człowieka.
w
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia, wybranych czynności życiowych
oraz różnorodności nicieni.
Poznanie budowy wewnętrznej nicieni na
przykładzie glisty ludzkiej.
Określenie
znaczenia
przyrodzie i dla człowieka.
nicieni
w
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia, wybranych czynności życiowych
oraz
różnorodności
pierścienic
(wieloszczetów,
skąposzczetów
i
pijawek).
Poznanie
budowy
wewnętrznej
pierścienic na przykładzie dżdżownicy.
Określenie znaczenia pierścienic w
przyrodzie i dla człowieka.
Poznanie wspólnych cech budowy
stawonogów (skorupiaków, pajęczaków i
owadów).
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia, wybranych czynności życiowych
oraz różnorodności skorupiaków.
Poznanie
budowy
wewnętrznej
skorupiaków na przykładzie raka.
Określenie znaczenia skorupiaków w
przyrodzie i dla człowieka.
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia, wybranych czynności życiowych
oraz różnorodności pajęczaków.
Poznanie
budowy
wewnętrznej
pajęczaków na przykładzie pająka.
Określenie znaczenia pajęczaków w
14
Analiza schematów, foliogramów,
plansz przedstawiających budowę
ciała parzydełkowców, płazińców,
pierścienic, stawonogów i mięczaków.
Analiza schematów, foliogramów,
plansz
prezentujących
budowę
wewnętrzną,
płazińców,
nicieni,
pierścienic, stawonogów i mięczaków.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
(także
w internecie) informacji
dotyczących zwierząt bezkręgowych
– ich różnorodności, budowy i
przystosowań w zależności od
środowiska i trybu ich życia.
Obserwacja okazów naturalnych, np.
szkieletów koralowców, stawonogów i
mięczaków, wylinek stawonogów,
żywych okazów dżdżownic i owadów.
Obserwacja preparatów mokrych, np.
tasiemca, glisty ludzkiej, raka, małża.
Prowadzenie hodowli badawczych,
np. stułbi, dżdżownicy, pijawek,
wybranych stawonogów, ślimaków.
Zajęcia
terenowe
dotyczące
różnorodności budowy i środowisk
występowania
zwierząt
bezkręgowych.
Oznaczanie wybranych gatunków
bezkręgowców za pomocą kluczy.
Rozpoznawanie bezkręgowców w
terenie, na zdjęciach i ilustracjach.
Analiza schematów prezentujących
typy rozwoju owadów.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
(także
w internecie) informacji
dotyczących chorób wywoływanych
przez bezkręgowce pasożytnicze
(płazińce, nicienie i stawonogi) oraz
profilaktyki tych chorób.
Analiza schematów prezentujących
cykl rozwojowy tasiemca i glisty
ludzkiej.
Wyszukiwanie w tekstach źródłowych
informacji na temat znaczenia
zwierząt bezkręgowych w przyrodzie i
gospodarce człowieka.
Przeprowadzenie
doświadczenia,
które ilustruje wpływ dżdżownic na
strukturę gleby.
– znaczenie pajęczaków
8c. Owady
– budowa zewnętrzna owadów
– budowa wewnętrzna owadów
– rozwój owadów
– różnorodność owadów
– znaczenie owadów
9. Mięczaki
– budowa ciała mięczaków
– budowa zewnętrzna ślimaka
–
budowa
wewnętrzna
mięczaków
–
budowa
wewnętrzna
głowonoga
– rozmnażanie się mięczaków
– różnorodność mięczaków
przyrodzie i dla człowieka.
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia, wybranych czynności życiowych
oraz różnorodności owadów.
Poznanie budowy wewnętrznej owadów
na przykładzie skorka.
Określenie
znaczenia
owadów
w
przyrodzie i dla człowieka.
Scharakteryzowanie budowy, środowiska
życia, wybranych czynności życiowych
oraz
różnorodności
mięczaków
(ślimaków, małży i głowonogów).
Poznanie
budowy
wewnętrznej
mięczaków na przykładzie ślimaka.
Określenie znaczenia mięczaków w
przyrodzie i dla człowieka.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie
przekonania
o
konieczności ochrony różnorodności
gatunkowej zwierząt bezkręgowych.
Kształtowanie przekonania o wartości
zwierząt bezkręgowych dla przyrody i
gospodarki człowieka.
Planowanie działań służących ochronie
bioróżnorodności
zwierząt
bezkręgowych.
Kształtowanie
postawy
zrozumienia
konieczności
przestrzegania
zasad
higieny
w
profilaktyce
chorób
wywoływanych
przez
pasożytnicze
bezkręgowce.
Przestrzeganie zasad higieny jako
element
profilaktyki
chorób
pasożytniczych.
Dział: ZWIERZĘTA KRĘGOWE
10. Kręgowce
– wspólne cechy kręgowców
– ciepłota ciała zwierząt
– błony płodowe
–
porównanie
budowy
kręgowców i bezkręgowców
Poznanie
charakterystycznych
cech
budowy kręgowców.
Scharakteryzowanie sposobów regulacji
temperatury
ciała
zwierząt
(zmiennocieplność, stałocieplność).
Wykazanie
związku
między
wytwarzaniem
błon
płodowych
a
przystosowaniem
do
lądowego
środowiska życia kręgowców.
Porównanie budowy zwierząt kręgowych
i bezkręgowych.
Wykazanie
różnic
między
bezkręgowcami a kręgowcami.
11. Ryby
– budowa zewnętrzna ryby
kostnoszkieletowej
– budowa wewnętrzna ryby
kostnoszkieletowej
– narządy wymiany gazowej ryb
Scharakteryzowanie
budowy
zewnętrznej, środowiska życia oraz
wybranych czynności życiowych ryb.
Scharakteryzowanie budowy szkieletu
ryby kostnoszkieletowej (szczupaka).
Poznanie budowy wewnętrznej ryb na
przykładzie szczupaka.
15
Analiza schematów, foliogramów,
plansz,
tabeli
porównujących
elementy
budowy
oraz
rozmieszczenie narządów zwierząt
kręgowych i bezkręgowych.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
(także
w internecie) informacji
dotyczących
różnic
między
zwierzętami
zmiennocieplnymi
i
stałocieplnymi.
Analiza schematów, foliogramów,
plansz przedstawiających budowę
ciała
szkieletu
oraz
narządów
wymiany gazowej ryb, płazów,
gadów, ptaków i ssaków.
Analiza schematów, foliogramów,
plansz
prezentujących
budowę
wewnętrzną ryb, płazów, gadów,
ptaków i ssaków.
Analizowanie
i
wyszukiwanie
informacji
związanych
z
przystosowaniem zwierząt kręgowych
– rozmnażanie się i rozwój ryb
– różnorodność ryb
– znaczenie ryb
12. Płazy
– budowa zewnętrzna płazów
– budowa szkieletu płazów
– budowa wewnętrzna płazów
– narządy wymiany gazowej
płazów
– rozmnażanie się i rozwój
płazów
– różnorodność płazów
– znaczenie płazów
Scharakteryzowanie narządów wymiany
gazowej ryb.
Wykazanie
związków
budowy
ze
środowiskiem i trybem życia ryb.
Scharakteryzowanie rozmnażania się i
rozwoju ryb.
Określenie
przyczyny
odbywania
wędrówek przez ryby.
Wykazanie różnorodności gatunkowej
ryb.
Porównanie
ryb
chrzęstnoi
kostnoszkieletowych.
Określenie znaczenia ryb w przyrodzie i
dla człowieka.
Scharakteryzowanie
budowy
zewnętrznej, środowiska życia oraz
wybranych czynności życiowych płazów
beznogich, bezogonowych i ogoniastych.
Wykazanie związku elementów budowy
płazów (pokrycie ciała, narządy wymiany
gazowej) ze środowiskiem ich życia.
Wykazanie związku budowy szkieletu
żaby wodnej ze sposobem jej poruszania
się.
Poznanie budowy wewnętrznej płazów
na przykładzie żaby wodnej.
Scharakteryzowanie rozmnażania się i
cyklu rozwojowego płazów.
Porównanie
cech
umożliwiających
płazom życie w wodzie i na lądzie.
Wykazanie różnorodności gatunkowej
płazów.
Określenie
znaczenia
płazów
w
przyrodzie i dla człowieka.
13. Gady
– budowa zewnętrzna gadów
– budowa szkieletu gadów
– budowa wewnętrzna gadów
– narządy wymiany gazowej
gadów
– rozmnażanie się i rozwój
gadów
– różnorodność gadów
– znaczenie gadów
14. Ptaki
Scharakteryzowanie
budowy
zewnętrznej, środowiska życia oraz
wybranych
czynności
życiowych
krokodyli, żółwi, węży i jaszczurek.
Scharakteryzowanie
przystosowania
budowy i czynności życiowych gadów do
życia w środowisku lądowym.
Scharakteryzowanie budowy szkieletu
gadów i jej związku z poruszaniem się
oraz czynnościami życiowymi tych
zwierząt.
Poznanie budowy wewnętrznej gadów na
przykładzie jaszczurki zwinki.
Scharakteryzowanie rozmnażania się
gadów – wykazanie związku między
typem rozwoju a środowiskiem ich życia.
Wykazanie różnorodności gatunkowej
gadów.
Określenie
znaczenia
gadów
w
przyrodzie i dla człowieka.
Scharakteryzowanie
zewnętrznej, środowiska
16
budowy
życia oraz
do życia w środowisku wodnym i
lądowym.
Obserwacja okazów naturalnych, np.
szkieletów i elementów szkieletu
kręgowców, łusek rybich, wylinek
gadów, piór ptaków, wytworów
naskórka ssaków (rogi, kopyta, włosy,
pazury) i zębów ssaków.
Obserwacja
kręgowców
w
ich
naturalnym środowisku oraz w zoo.
Prowadzenie hodowli badawczych,
np.
akwaria,
terraria,
hodowla
wybranych ptaków i ssaków.
Zajęcia
terenowe
dotyczące
różnorodności budowy i środowisk
występowania zwierząt kręgowych.
Oznaczanie wybranych gatunków
kręgowców za pomocą kluczy,
przewodników, encyklopedii.
Rozpoznawanie
kręgowców
w
terenie, na zdjęciach i ilustracjach.
Obserwacja filmów przyrodniczych
ukazujących różnorodność zwierząt
kręgowych oraz przystosowania do
środowisk i trybów życia.
– budowa zewnętrzna ptaków
– budowa szkieletu ptaków
– budowa wewnętrzna ptaków
– narządy wymiany gazowej
ptaków
– rozmnażanie się i rozwój
ptaków
– okres godowy ptaków
– różnorodność ptaków
– znaczenie ptaków
15. Ssaki
– budowa zewnętrzna ssaków
– budowa szkieletu ssaków
(różnorodność
budowy
szkieletu kończyn przednich
ssaków)
– budowa zębów ssaków
– budowa wewnętrzna ssaków
– narządy wymiany gazowej
ssaków
– budowa skóry ssaków
– rozmnażanie się i rozwój
ssaków
– różnorodność ssaków
– znaczenie ssaków
wybranych czynności życiowych ptaków.
Wykazanie
związków
budowy
z
przystosowaniem
ptaków
do
lotu
(poznanie rodzajów i elementów budowy
piór).
Poznanie budowy wewnętrznej ptaków
na przykładzie kwiczoła.
Wykazanie związku elementów budowy
zewnętrznej ptaka ze środowiskiem oraz
rodzajem pobieranego pokarmu.
Wykazanie związku między sposobem
wymiany gazowej (wentylacji) ptaków a
ich przystosowaniem do lotu.
Scharakteryzowanie charakterystycznych
cech rozmnażania się i rozwoju ptaków
(budowa jaja, okres godowy).
Określenie przyczyny wędrówek ptaków.
Wykazanie różnorodności gatunkowej
ptaków.
Określenie
znaczenia
ptaków
w
przyrodzie i dla człowieka.
Scharakteryzowanie
budowy
zewnętrznej, środowiska życia oraz
wybranych czynności życiowych ssaków.
Scharakteryzowanie budowy szkieletu
ssaka na przykładzie wilka.
Poznanie budowy wewnętrznej ssaków
na przykładzie wilka.
Scharakteryzowanie związku wybranych
elementów
budowy
zewnętrznej
i
wewnętrznej (skóra, płuca) z pełnioną
funkcją w organizmie.
Scharakteryzowanie związku wybranych
elementów
budowy
ssaków
(np.
uzębienie,
kończyny
przednie)
z
przystosowaniem do środowiska i trybu
ich życia.
Scharakteryzowanie rozmnażania się i
rozwoju ssaków.
Wykazanie różnorodności gatunkowej
ssaków.
Określenie
znaczenia
ssaków
w
przyrodzie i dla człowieka.
Porównanie
budowy
zewnętrznej,
szkieletu i narządów wymiany gazowej
oraz wybranych czynności życiowych
kręgowców.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie
przekonania
o
konieczności ochrony różnorodności
gatunkowej zwierząt kręgowych.
Planowanie działań służących ochronie
bioróżnorodności zwierząt kręgowych.
Kształtowanie przekonania o wartości
zwierząt kręgowych dla przyrody i
człowieka.
Rozwijanie postawy odpowiedzialności
17
za hodowane zwierzęta.
Rozwijanie zainteresowania przyrodą i
poszanowania dla niej.
Cześć trzecia
Treści dodatkowe (nieobowiązkowe) zaznaczono kursywą.
Materiał nauczania
Cele kształcenia
Procedury osiągania celów
Dział: ORGANIZM CZŁOWIEKA
1. Organizm człowieka jako całość
– hierarchiczna budowa
organizmu
– układy narządów człowieka
– mechanizmy zapewniające
równowagę środowiska
wewnętrznego organizmu
(homeostaza)
Scharakteryzowanie człowieka jako
przedstawiciela naczelnych.
Przedstawienie hierarchicznej budowy
organizmu człowieka.
Wymienienie układów narządów
człowieka i podanie ich głównych funkcji.
Przedstawienie mechanizmów
zapewniających równowagę środowiska
wewnętrznego organizmu.
Scharakteryzowanie termoregulacji jako
przykładu mechanizmu zapewniającego
zachowanie środowiska wewnętrznego
organizmu.
Cele wychowawcze:
Rozwijanie przekonania o użyteczności
wiedzy na temat budowy i
funkcjonowania organizmu człowieka w
codziennym życiu.
Analiza schematu przedstawiającego
hierarchiczną budowę organizmu
człowieka.
Rozpoznawanie na tablicy
przedstawiającej budowę
anatomiczną człowieka
poszczególnych układów narządów.
Analizowanie ilustracji w atlasach
anatomicznych i wyszukiwanie
informacji na temat rozmieszczenia
poszczególnych układów narządów.
Wyszukiwanie w tekstach źródłowych
informacji na temat funkcji układów
narządów oraz mechanizmów
zapewniających równowagę
środowiska wewnętrznego
organizmu.
Kształtowanie postaw prozdrowotnych.
Rozwijanie postawy poznawczej podczas
prowadzenia obserwacji i analizy tekstów
źródłowych.
Dział: APARAT RUCHU
2. Aparat ruchu
– budowa i typy kości
–budowa chemiczna kości
– rodzaje połączeń kości
– budowa stawu i rodzaje
stawów
3. Budowa i funkcjonowanie
układu szkieletowego
– budowa szkieletu człowieka
– budowa i funkcje szkieletu
osiowego
– budowa i funkcje szkieletu
Poznanie różnych typów kości i ich
funkcji.
Obserwacja okazów naturalnych oraz
modeli kości.
Scharakteryzowanie budowy kości
długiej.
Zaplanowanie i przeprowadzenie
doświadczenia pokazującego wpływ
składu chemicznego kości na jej
właściwości fizyczne oraz
zinterpretowanie wyników.
Określenie chemicznej budowy kości.
Rozpoznawanie różnych rodzajów
połączeń kości.
Obserwacja ruchu kończyn w
stawach.
Scharakteryzowanie budowy i
zrozumienie zasady działania stawu.
Analiza plansz przedstawiających
budowę układu szkieletowego i jego
poszczególnych elementów.
Poznanie i rozpoznawanie różnych
rodzajów stawów oraz wskazywanie
Obserwacja mikroskopowa tkanki
18
kończyn i obręczy
4. Budowa i funkcjonowanie
szkieletowego układu
mięśniowego
– budowa i funkcjonowanie
mięśnia szkieletowego
– główne mięśnie szkieletowe
– mechanizm ruchu
5. Choroby aparatu ruchu
– wady postawy i ich
profilaktyka
– wybrane choroby aparatu
ruchu
miejsca ich występowania w organizmie.
mięśniowej szkieletowej.
Scharakteryzowanie budowy szkieletu
człowieka.
Analiza rozmieszczenia wybranych
mięśni z wykorzystaniem plansz lub
atlasów anatomicznych.
Określenie budowy i funkcji elementów
czaszki, kręgosłupa, klatki piersiowej,
szkieletu obręczy i kończyn.
Rozpoznanie i wskazanie na schemacie
lub modelu poszczególnych elementów
budowy szkieletu osiowego, obręczy i
kończyn.
Rozpoznanie tkanki mięśniowej
szkieletowej obserwowanej pod
mikroskopem oraz na schemacie.
Poznanie budowy mięśnia szkieletowego.
Scharakteryzowanie pracy mięśni.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat profilaktyki wad
postawy oraz zasad udzielania
pierwszej pomocy w
nieskomplikowanych złamaniach
kości i urazach stawów oraz
stosowanie znalezionych informacji
podczas ćwiczeń praktycznych.
Zaplanowanie i przedstawienie
działań mających na celu zachowanie
sprawności aparatu ruchu oraz
profilaktykę wad postawy i chorób
aparatu ruchu.
Poznanie głównych mięśni
szkieletowych.
Zrozumienie mechanizmu ruchu.
Określenie roli aktywności fizycznej dla
funkcjonowania organizmu.
Zrozumienie negatywnego wpływu
stosowania dopingu na funkcjonowanie
organizmu.
Poznanie przyczyn i skutków wad
postawy.
Scharakteryzowanie najczęściej
występujących chorób i urazów aparatu
ruchu.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie przekonania o
konieczności prowadzenia działań w celu
zachowania prawidłowego
funkcjonowania aparatu ruchu.
Rozwijanie przekonania o znaczeniu
aktywności fizycznej dla prawidłowego
funkcjonowania układu szkieletowego i
mięśniowego.
Przestrzeganie zasad profilaktyki wad
postawy i chorób układu ruchu.
Dział: UKŁAD POKARMOWY
6. Składniki pokarmowe
– substancje odżywcze i ich
rola
– znaczenie wybranych makroi mikroelementów oraz witamin
7. Budowa i funkcjonowanie
układu pokarmowego
– procesy zachodzące w
Scharakteryzowanie składników
odżywczych i podanie roli, jaką pełnią w
organizmie człowieka.
Analiza plansz z budową układu
pokarmowego oraz modelu
anatomicznego człowieka.
Określenie znaczenia makro- i
mikroelementów oraz witamin dla
organizmu.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o budowie i funkcjonowaniu
układu pokarmowego.
Zrozumienie procesów zachodzących w
kolejnych odcinkach przewodu
pokarmowego.
Obserwacja mikroskopowa
preparatów ścian wybranych części
przewodu pokarmowego (żołądka,
19
przewodzie pokarmowym
– elementy budowy układu
pokarmowego i pełnione przez
nie funkcje
– narządy wydzielnicze
uczestniczące w procesie
trawienia
Scharakteryzowanie budowy i funkcji
odcinków przewodu pokarmowego.
Określenie roli ślinianek, wątroby i
trzustki w procesie trawienia.
Określenie miejsca działania i roli
enzymów trawiennych.
– rodzaje zębów
– enzymy trawienne i ich rola
8. Zasady prawidłowego
odżywiania
– zapotrzebowanie na składniki
pokarmowe
– energia w pożywieniu
– zaburzenia odżywiania
Zrozumienie zasad prawidłowego
odżywiania.
Określenie zapotrzebowania na składniki
odżywcze.
Określenie roli pokarmu jako źródła
energii.
Poznanie sposobu obliczania wskaźnika
masy ciała.
jelita)
Zaplanowanie i przeprowadzenie
doświadczenia wykazującego
obecność w ślinie enzymu
rozkładającego skrobię.
Obserwacja filmów i prezentacji
multimedialnych pokazujących
budowę i funkcjonowanie układu
pokarmowego.
Analiza planszy przedstawiającej
piramidę zdrowego żywienia.
Planowanie diety z uwzględnieniem
określonych potrzeb i warunków.
Obliczanie wskaźnika BMI.
Opracowanie zasad, których należy
przestrzegać, aby zapewnić sprawne
działanie układu pokarmowego.
Poznanie skutków niewłaściwej diety i
zaburzeń odżywiania.
9. Choroby układu pokarmowego
– wybrane choroby układu
pokarmowego i ich profilaktyka
Poznanie wybranych chorób układu
pokarmowego, czynników je
wywołujących oraz określenie sposobów
zapobiegania tym chorobom.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie przekonania o
konieczności stosowania zróżnicowanej
diety dostosowanej do potrzeb
organizmu.
Rozwijanie przekonania o znaczeniu
prawidłowego odżywiania się dla
sprawnego funkcjonowania organizmu.
Przestrzeganie zasad higieny i
profilaktyki chorób układu pokarmowego.
Dział: UKŁAD ODDECHOWY
10. Budowa i funkcjonowanie
układu oddechowego
Scharakteryzowanie budowy i funkcji
układu oddechowego.
– budowa układu
oddechowego
11. Wymiana gazowa
– mechanizm wentylacji płuc
– wymiana gazowa w płucach i
tkankach
– wymiana gazowa podczas
ćwiczeń fizycznych
Poznanie mechanizmu wentylacji płuc.
Zrozumienie istoty wymiany gazowej w
płucach i tkankach.
Scharakteryzowanie przebiegu wymiany
gazowej podczas intensywnego wysiłku
fizycznego.
12. Choroby układu oddechowego
– wybrane choroby układu
Poznanie wybranych chorób układu
20
Analiza plansz z budową układu
oddechowego oraz modelu
anatomicznego człowieka.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o budowie i funkcjonowaniu
układu oddechowego.
Zaplanowanie i przeprowadzenie
doświadczenia pozwalającego
porównać objętość powietrza, jaką
można jednorazowo usunąć z płuc
podczas wydechów: spokojnego i
pogłębionego.
Obserwacja prezentacji
multimedialnej pokazującej
mechanizm wentylacji płuc oraz
oddechowego i ich profilaktyka
– palenie tytoniu jako czynnik
wpływający na funkcjonowanie
układu oddechowego
pokarmowego, czynników je
wywołujących oraz określenie sposobów
zapobiegania tym chorobom.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie postawy dbałości o własne
zdrowie.
Rozwijanie przekonania, że zdrowy styl
życia, niepalenie papierosów oraz
aktywność fizyczna mają pozytywny
wpływ na funkcjonowanie układu
oddechowego.
wymiany gazowej w płucach i
tkankach.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji dotyczących skutków
palenia papierosów.
Opracowanie zasad, których należy
przestrzegać, aby zapewnić sprawne
działanie układu oddechowego.
Dział: UKŁAD KRĄŻENIA
13. Układ krążenia
– rodzaje naczyń
krwionośnych i ich funkcja
14. Budowa i funkcjonowanie
układu krążenia
– elementy budowy układu
krwionośnego i ich
funkcjonowanie
– cykl pracy serca
– krwioobiegi i ich rola
15. Rola krwi w organizmie
Poznanie rodzajów naczyń krwionośnych
i określenie ich funkcji.
Scharakteryzowanie budowy i funkcji
układu krwionośnego.
Omówienie cyklu pracy serca.
Przedstawienie krążenia krwi w obiegu
płucnym i ustrojowym.
Rozpoznawanie głównych składników
krwi w organizmie i przedstawienie ich
roli.
Przedstawienie roli krwi w transporcie
gazów oddechowych.
– składniki krwi i ich rola
Omówienie procesu krzepnięcia krwi.
– transport gazów
oddechowych we krwi
Poznanie grup krwi w układzie AB0 i Rh.
– grupy krwi
Zrozumienie istoty konfliktu
serologicznego.
Przedstawienie znaczenia krwiodawstwa.
16. Budowa i funkcjonowanie
układu limfatycznego
– elementy budowy układu
limfatycznego
– budowa i funkcja węzła
chłonnego
– proces powstawania limfy
Scharakteryzowanie budowy i funkcji
układu limfatycznego.
Omówienie procesu powstawania limfy.
Poznanie wybranych chorób układu
krwionośnego, czynników je
wywołujących oraz określenie sposobów
zapobiegania tym chorobom.
Cele wychowawcze:
17. Choroby układu krążenia
– wybrane choroby układu
krążenia i ich profilaktyka
– czynniki zwiększające ryzyko
wystąpienia chorób układu
krążenia
Rozwijanie odpowiedzialności za własne
zdrowie i przestrzeganie zasad zdrowego
trybu życia.
Kształtowanie przekonania o znaczeniu
aktywności fizycznej i prawidłowego
odżywiania dla właściwego
funkcjonowania układu krążenia.
Analiza plansz z budową układu
oddechowego oraz modelu
anatomicznego człowieka.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o budowie i funkcjonowaniu
układu krwionośnego.
Analiza modelu budowy serca.
Analiza plansz i prezentacji
multimedialnych pokazujących
krążenie krwi w obiegu płucnym i
ustrojowym.
Obserwacja mikroskopowa
preparatów krwi.
Analiza przykładowych wyników
laboratoryjnych badań krwi.
Zaplanowanie i przeprowadzenie
doświadczenia prezentującego wpływ
wysiłku fizycznego na wartość tętna i
ciśnienia krwi.
Badanie tętna i ciśnienia krwi.
Analiza plansz z budową układu
limfatycznego i węzła chłonnego.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o budowie i funkcjonowaniu
układu limfatycznego.
Analiza informacji o czynnikach
wpływających pozytywnie i
negatywnie na funkcjonowanie układu
krwionośnego.
Opracowanie zasad, których należy
przestrzegać, aby zapewnić sprawne
funkcjonowanie układu krążenia.
Rozwijanie postawy doceniającej
społeczne znaczenie krwiodawstwa.
Dział: UKŁAD ODPORNOŚCIOWY
18. Budowa i funkcjonowanie
Poznanie elementów układu
21
Analiza schematu struktury i
układu odpornościowego
odpornościowego.
elementów układu odpornościowego.
– rodzaje odporności:
odporność nieswoista i swoista
Porównanie odporności nieswoistej i
swoistej.
– struktura i elementy układu
odpornościowego: limfocyty i
przeciwciała
Określenie funkcji i zrozumienie struktury
układu odpornościowego.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o funkcjonowaniu układu
odpornościowego.
– etapy fagocytozy
– sposób działania przeciwciał
Określenie funkcji poszczególnych
elementów układu odpornościowego.
Omówienie roli limfocytów i przeciwciał w
reakcji odpornościowej organizmu.
Przedstawienie etapów fagocytozy.
19. System rozpoznawania swój–
obcy
– znaczenie kompleksu
zgodności tkankowej
– stan zapalny
– transplantacja tkanek i
narządów
20. Odporność organizmu
– rodzaje odporności nabytej:
odporność bierna i czynna
– sposoby nabywania
odporności
Zrozumienie znaczenia istnienia
kompleksu zgodności tkankowej.
Omówienie reakcji obronnej organizmu
na skutek infekcji (etapy stanu
zapalnego).
Zrozumienie znaczenia reakcji układu
odpornościowego dla przeszczepów
tkanek i organów.
Rozróżnienie odporności czynnej i biernej
oraz nabytej i sztucznej.
Analiza schematu przedstawiającego
działanie szczepionki.
Analiza kalendarza szczepień.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat transplantacji
narządów.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o zaburzeniach
funkcjonowania układu
odpornościowego (np. alergie) i
chorobach (np. AIDS).
Oglądanie broszur i filmów
przedstawiających zasady, których
należy przestrzegać, aby zmniejszyć
ryzyko zachorowania na AIDS.
Zrozumienie sposobu działania
szczepionki.
Podanie przykładowych szczepień.
– szczepienia
21. Choroby układu
odpornościowego
– zaburzenia czynności układu
odpornościowego
– wybrane choroby układu
odpornościowego i ich
profilaktyka
Scharakteryzowanie wybranych zaburzeń
czynności układu odpornościowego.
Poznanie wybranych chorób układu
odpornościowego.
Omówienie profilaktyki chorób układu
odpornościowego.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie postawy doceniającej
społeczne znaczenie przeszczepów i
istnienia mechanizmów ułatwiających
transplantację (rejestry dawców, zgoda
na transplantację narządów po śmierci).
Kształtowanie przekonania o
konieczności stosowania zasad
zmniejszających ryzyko zachorowania na
AIDS.
Rozwijanie postawy odpowiedzialności
za własne postępowanie.
Dział: UKŁAD WYDALNICZY
22. Budowa i funkcjonowanie
układu wydalniczego
– elementy budowy układu
wydalniczego i ich funkcje
– budowa i rola nerek
Scharakteryzowanie budowy i funkcji
układu wydalniczego.
Przedstawienie etapów powstawania
moczu oraz określenie składu moczu
ostatecznego.
22
Analiza plansz z budową układu
wydalniczego oraz modelu
anatomicznego człowieka.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o budowie i funkcjonowaniu
– powstawanie moczu
23. Choroby układu wydalniczego
– wybrane choroby układu
wydalniczego i ich profilaktyka
Określenie sytuacji wymagających
dializy.
układu wydalniczego.
Zrozumienie znaczenia wykonywania
badań moczu i analizy ich wyników dla
celów diagnostycznych.
Analiza plansz, schematów lub
prezentacji multimedialnej
ilustrujących etapy powstawania
moczu.
Poznanie wybranych chorób układu
wydalniczego, czynników je
wywołujących oraz określenie sposobów
zapobiegania tym chorobom.
– diagnostyczne znaczenie
wyników badania moczu
Cele wychowawcze:
Kształtowanie postawy dbałości o higienę
układu wydalniczego.
Rozwijanie przekonania o konieczności
systematycznego wykonywania badań
profilaktycznych, m.in. moczu.
Analiza modelu budowy nerki.
Przeprowadzanie badania pH moczu.
Analiza i interpretacja wyników
laboratoryjnego badania różnych
próbek moczu.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat wybranych chorób
układu wydalniczego oraz sytuacji
wymagających stosowania dializy.
Opracowanie zasad dotyczących
higieny układu wydalniczego.
Dział: UKŁAD NERWOWY
24. Budowa i funkcjonowanie
układu nerwowego
– elementy budowy układu
nerwowego
– budowa i funkcjonowanie
synapsy
25. Budowa ośrodkowego układu
nerwowego
Omówienie budowy i funkcji
ośrodkowego i obwodowego układu
nerwowego.
Analiza plansz z budową układu
nerwowego.
Omówienie budowy i funkcjonowania
synapsy.
Obserwacja schematu lub prezentacji
multimedialnej przedstawiającej
funkcjonowanie synapsy.
Scharakteryzowanie budowy i czynności
mózgowia, rdzenia kręgowego oraz
nerwów czaszkowych i rdzeniowych.
– budowa i czynności
mózgowia
Poznanie rozmieszczenia ośrodków w
korze mózgowej.
– budowa i czynności rdzenia
kręgowego
Poznanie rodzajów odruchów oraz
znaczenia odruchów warunkowych w
procesie uczenia się.
– odruchy nerwowe: odruchy
bezwarunkowe i warunkowe
26. Budowa i funkcjonowanie
obwodowego układu
nerwowego
– budowa obwodowego układu
nerwowego: nerwy czaszkowe
i nerwy rdzeniowe
– podział układu nerwowego
ze względu na działanie:
somatyczny i autonomiczny
układ nerwowy
– działanie autonomicznego
układu nerwowego
27. Choroby układu nerwowego
– wybrane choroby układu
nerwowego i ich profilaktyka
– mechanizm stresu; objawy i
sposoby radzenia sobie z nim
Zrozumienie czynnościowego podziału
układu nerwowego.
Porównanie działania układu
współczulnego i przywspółczulnego.
Poznanie wybranych chorób układu
nerwowego.
Zrozumienie mechanizmu stresu –
poznanie objawów i sposobów radzenia
sobie z nim.
Przedstawienie zasad profilaktyki
niektórych chorób układu nerwowego.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie zachowań
uwzględniających podstawowe zasady
higieny pracy umysłowej.
Kształtowanie postawy samoakceptacji
oraz świadomości własnych zalet i wad.
Rozwijanie umiejętności radzenia sobie
23
Analiza modelu budowy mózgowia.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o budowie i funkcjonowaniu
układu wydalniczego.
Analiza schematu działania łuku
odruchowego.
Obserwacja reakcji odruchowej na
bodziec mechaniczny w odruchu
kolanowym.
Analiza schematu porównującego
rolę współczulnego i
przywspółczulnego układu
nerwowego.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat wybranych chorób
układu nerwowego.
Opracowanie zasad dotyczących
higieny pracy umysłowej oraz
pozwalających umiejętnie radzić
sobie ze stresem.
Wyszukiwanie informacji na temat
uzależnień jako problemu
społecznego.
– uzależnienia
ze stresem.
Kształtowanie postawy wrażliwości na
problemy i potrzeby innych ludzi.
Dział: NARZĄDY ZMYSŁÓW
28. Narządy zmysłów
– narządy zmysłów i ich rola
29. Narządy smaku, węchu i
czucia
– budowa i funkcjonowanie
narządów zmysłu smaku,
węchu i czucia skórnego
30. Narząd wzroku – oko
– budowa oka
Przedstawienie ogólnej charakterystyki
narządów zmysłów.
Przedstawienie budowy narządów
smaku, węchu i czucia oraz wyjaśnienie
sposobu ich funkcjonowania.
Przedstawienie budowy i zasady
funkcjonowania oka.
Opisanie mechanizmu powstawania
obrazu.
– mechanizm powstawania
obrazu
Omówienie przyczyn powstawania i
sposobów korygowania wad wzroku.
– wady wzroku
(krótkowzroczność,
dalekowzroczność i
astygmatyzm) oraz wybrane
choroby narządu wzroku
Podanie zasad higieny oczu.
– higiena oczu
31. Narząd słuchu i równowagi
– budowa ucha
– mechanizm słyszenia i droga
fali dźwiękowej w uchu
Przedstawienie budowy i zasady
funkcjonowania narządu słuchu i
równowagi.
Opisanie procesu powstawania wrażenia
dźwiękowego.
Poznanie wybranych chorób narządu
słuchu i czynników je wywołujących
Określenie zasad higieny narządu
słuchu.
– budowa i rola narządu
równowagi
Analiza schematów
przedstawiających budowę i zasadę
działania narządów zmysłów: smaku,
węchu i czucia.
Przeprowadzenie obserwacji
wykazującej obecność receptorów
węchowych w jamie nosowej.
Przeprowadzenie obserwacji
wykazującej współdziałanie
receptorów smaku i węchu w celu
pełnej oceny smaku różnych potraw.
Zaplanowanie i przeprowadzenie
doświadczenia sprawdzającego
gęstość rozmieszczenia receptorów w
skórze różnych części ciała oraz
interpretacja wyników.
Analiza schematu przedstawiającego
budowę i zasadę działania oka.
Analiza modelu budowy oka.
Przeprowadzenie obserwacji
wykazującej obecność plamki ślepej
w siatkówce oka.
– wybrane choroby narządu
słuchu
– higiena narządu słuchu
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o budowie i funkcjonowaniu
narządów zmysłów człowieka.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie postawy dbałości o higienę
narządów zmysłów: wzroku i słuchu.
Kształtowanie postawy ochrony przed
hałasem jako czynnikiem mającym
negatywny wpływ na narząd słuchu.
Rozwijanie potrzeby niesienia pomocy
osobom niepełnosprawnym (np. osobom
niesłyszącym i niewidomym).
Przeprowadzenie obserwacji
potwierdzającej widzenie
stereoskopowe.
Analiza schematu lub prezentacji
multimedialnej ilustrujących wady
wzroku oraz sposoby ich
korygowania.
Analiza schematów
przedstawiających budowę i zasadę
działania narządu słuchu.
Analiza modelu budowy ucha.
Przeprowadzenie doświadczenia
wykazującego, że ucho jest bardziej
czułe na przewodnictwo powietrzne
niż kostne.
Wyszukiwanie informacji na temat
wpływu hałasu na zdrowie człowieka.
Opracowanie zasad dotyczących
higieny narządów wzroku i słuchu.
Dział: UKŁAD DOKREWNY
24
– hormony
Określenie, co to są hormony oraz
podanie roli tych substancji w regulacji
procesów życiowych organizmu.
– elementy budowy układu
dokrewnego i ich działanie
Scharakteryzowanie i rozpoznawanie
elementów budowy układu dokrewnego.
– kontrola poziomu glukozy we
krwi
Zrozumienie mechanizmu kontroli
poziomu glukozy we krwi i
przedstawienie antagonistycznego
działania insuliny i glukagonu.
32. Budowa i funkcjonowanie
układu dokrewnego
– porównanie sposobu
działania układów nerwowego
i hormonalnego
33. Zaburzenia funkcjonowania
układu dokrewnego
– skutki zaburzeń
funkcjonowania przysadki i
tarczycy
Porównanie sposobu działania układów
nerwowego i hormonalnego.
Poznanie skutków zaburzeń
funkcjonowania układu dokrewnego na
przykładzie zaburzenia wydzielania
hormonu wzrostu oraz zaburzenia
działania tarczycy.
Analiza schematów
przedstawiających budowę i
rozmieszczenie gruczołów
dokrewnych.
Analiza schematu ilustrującego
mechanizm sprzężenia ujemnego
zwrotnego w kontroli poziomu glukozy
we krwi.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat zaburzeń
wydzielania wybranych gruczołów
wydzielania wewnętrznego.
Wyszukiwanie informacji na temat roli
układu nerwowego i dokrewnego w
utrzymaniu równowagi w organizmie.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie przekonania o
zagrożeniach związanych z
przyjmowaniem leków hormonalnych (np.
sterydów lub tabletek antykoncepcyjnych)
bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem.
Dział: SKÓRA
34. Budowa i funkcje skóry
– budowa i funkcje skóry
Scharakteryzowanie i rozpoznanie
elementów budowy skóry.
Analiza planszy lub schematu
przedstawiającego budowę skóry.
– wytwory naskórka
Określenie funkcji skóry.
Obserwacje mikroskopowe i
makroskopowe skóry oraz jej
wytworów.
35. Uszkodzenia i choroby skóry
– wybrane choroby skóry i
czynniki (zewnętrzne i
wewnętrzne) je wywołujące
– higiena skóry
Podanie i scharakteryzowanie wytworów
naskórka.
Omówienie przyczyn i skutków
uszkodzeń oraz chorób skóry.
Przedstawienie zasad higieny skóry.
Cele wychowawcze:
Kształtowanie postawy dbałości o higienę
skóry.
Rozwijanie potrzeby konieczności
konsultacji lekarskiej po pojawieniu się
niepokojących zmian skórnych.
Rozwijanie potrzeby znajomości zasad
oraz niesienia pierwszej pomocy przy
odmrożeniach i poparzeniach.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat roli skóry w
funkcjonowaniu organizmu.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat chorób skóry oraz
czynników je wywołujących.
Zaplanowanie sposobu postępowania
na wypadek oparzenia, odmrożenia
lub innego urazu skóry.
Opracowanie zasad dotyczących
pielęgnacji i higieny skóry.
Dział: UKŁAD ROZRODCZY
36. Budowa i funkcjonowanie
męskiego układu rozrodczego
– budowa elementów
męskiego układu rozrodczego
i ich funkcja
37. Budowa i funkcjonowanie
żeńskiego układu rozrodczego
– budowa elementów
Scharakteryzowanie i rozpoznanie
elementów budowy oraz funkcji męskiego
oraz żeńskiego układu rozrodczego.
Analiza plansz z budową męskiego i
żeńskiego układu rozrodczego oraz
modelu anatomicznego człowieka.
Określenie sposobu powstawania gamet
(plemników i komórek jajowych) oraz ich
roli w procesie zapłodnienia.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji o budowie i funkcjonowaniu
układu rozrodczego.
Opisanie etapów cyklu miesiączkowego
kobiety.
Analiza schematów lub prezentacji
multimedialnych przedstawiających
25
żeńskiego układu rozrodczego
i ich funkcja
– rozwój pęcherzyka
jajnikowego
– cykl miesiączkowy
38. Zapłodnienie oraz rozwój
zarodkowy i płodowy
– zapłodnienie
– stadia rozwojowe zarodka
– funkcje błon płodowych i
łożyska
– diagnostyka prenatalna
39. Ciąża i jej planowanie
– naturalne i sztuczne metody
antykoncepcji
– czynniki zagrażające ciąży
– higiena ciąży
– poród i połóg
40. Okresy rozwojowe człowieka
– rozwój osobniczy
– rozwój płciowy
41. Choroby układu rozrodczego
– wybrane choroby
przenoszone drogą płciową
– higiena układu rozrodczego
Przedstawienie procesu zapłodnienia.
Opisanie przebiegu rozwoju
zarodkowego i płodowego.
Określenie funkcji błon płodowych oraz
łożyska w rozwoju zarodka i płodu.
Omówienie sposobów diagnostyki
prenatalnej.
Zrozumienie, na czym polegają naturalne
i sztuczne metody antykoncepcji.
Przedstawienie pozytywnego i
negatywnego wpływu różnych czynników
na rozwój ciąży oraz zasad
przestrzegania higieny ciąży.
Omówienie procesu porodu i połogu.
Scharakteryzowanie okresów
rozwojowych człowieka.
Omówienie rozwoju płciowego człowieka.
Scharakteryzowanie wybranych chorób
przenoszonych droga płciową i
przedstawienie podstawowych zasad
profilaktyki tych chorób.
powstawanie plemników i komórki
jajowej, a także proces zapłodnienia.
Analiza schematu ilustrującego
kolejne etapy cyklu miesiączkowego.
Analizowanie materiałów np. oświaty
zdrowotnej dotyczącej metod
antykoncepcji, planowania ciąży, jej
przebiegu, porodu oraz połogu.
Obserwacja ilustracji i zdjęć
pokazujących kolejne fazy rozwoju
człowieka.
Obserwacja zmian zachodzących w
organizmie podczas dojrzewania
płciowego.
Analizowanie materiałów np. oświaty
zdrowotnej dotyczącej sposobów
zapobiegania chorobom
przenoszonym drogą płciową.
Opracowanie zasad higieny układu
rozrodczego.
Przedstawienie zasad higieny układu
rozrodczego.
Cele wychowawcze:
Rozwijanie postawy wrażliwości wobec
młodszych, seniorów, a także pomocy
kobietom w ciąży w ich codziennych
obowiązkach.
Kształtowanie przekonania o
konieczności stosowania zasad higieny
układu rozrodczego.
Dział: ZAGROŻENIA ZDROWIA
42. Zdrowie
– pojęcie zdrowia
– działania profilaktyczne
– wpływ aktywności fizycznej
na zdrowie
43. Choroby
– pojęcie choroby
– choroby zakaźne: rodzaje
patogenów wywołujących
choroby, sposoby
przenoszenia i profilaktyka
– choroby cywilizacyjne, w tym
nowotworowe i ich profilaktyka
44. Skutki uzależnień
– wpływ używek na zdrowie
człowieka
Zrozumienie pojęcia zdrowia.
Scharakteryzowanie działań
profilaktycznych mających na celu
zachowanie zdrowia.
Omówienie wpływu aktywności fizycznej
na funkcjonowanie organizmu.
Określenie pojęcia choroby.
Omówienie sposobów przenoszenia i
profilaktyki chorób zakaźnych.
Analiza opracowań ilustrujących
wpływ aktywności fizycznej na
zachowanie zdrowia.
Schematy i zestawienia
przedstawiające przykładowe choroby
zakaźne człowieka oraz czynniki je
wywołujące, drogi przenoszenia i
profilaktykę.
Analiza przykładowych informacji
dołączanych do leków.
Scharakteryzowanie chorób
nowotworowych jako chorób
cywilizacyjnych oraz omówienie
profilaktyki nowotworów.
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat różnych chorób
cywilizacyjnych.
Omówienie zasad zażywania leków.
Opracowanie zasad profilaktyki
chorób nowotworowych.
Przedstawienie negatywnego wpływu
niektórych substancji psychoaktywnych
na zdrowie człowieka oraz omówienie
26
Opracowanie kalendarza badań
profilaktycznych z uwzględnieniem
rodzaju i częstotliwości ich
skutków uzależnień.
przeprowadzania.
Cele wychowawcze:
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat skutków
uzależnień.
Zainteresowanie stanem własnego
organizmu i rozwijanie postawy szacunku
dla zdrowia i troski o jego utrzymanie.
Rozwijanie postawy odpowiedzialności
za własne zdrowie.
Kształtowanie zasad zdrowego stylu
życia i unikania uzależnień.
Kształtowanie przekonania o
konieczności wykonywania
profilaktycznych badań lekarskich oraz
samokontroli stanu własnego zdrowia.
Kształtowanie przekonania o
konieczności stosowania podstawowych
zasad higieny.
Cześć czwarta
Treści dodatkowe (nieobowiązkowe) zaznaczono kursywą.
Materiał nauczania
Cele kształcenia
Procedury osiągania celów
Dział: GENETYKA
1. Materiał genetyczny
– charakterystyka materiału
genetycznego i jego
lokalizacja w komórce
2. Budowa i funkcje kwasów
nukleinowych
– budowa i rola DNA
– budowa i rola RNA
3. Kod genetyczny
– cechy kodu genetycznego
– budowa genu
– budowa jednostki
transkrypcyjnej
4. Od genu do cechy
– etapy przekazywania i
tłumaczenia informacji
genetycznej oraz lokalizacja
tych procesów w komórce
5. Organizacja materiału
genetycznego
– budowa chromosomu
– kariotyp
– allele
– replikacja DNA
Określenie, czym jest materiał
genetyczny i podanie jego lokalizacji w
komórce.
Określenie funkcji materiału
genetycznego.
Wykonanie modelu DNA oraz modelu
chromosomu.
Przedstawienie budowy DNA i określenie
jego roli w przechowywaniu informacji
genetycznej.
Analiza planszy lub obserwacja
prezentacji multimedialnych
przedstawiających organizację
materiału genetycznego.
Przedstawienie budowy RNA i określenie
funkcji jego poszczególnych rodzajów.
Analiza schematów ilustrujących
zależność między genem a cechą.
Zrozumienie sposobu zapisywania i
odczytywania informacji genetycznej.
Analiza plansz przedstawiających
przebieg mitozy i mejozy.
Zrozumienie, czym jest kod genetyczny.
Analiza fotografii prezentujących
prawidłowy kariotyp kobiety i
mężczyzny.
Przedstawienie znaczenia kodu
genetycznego i podanie jego cech.
Przedstawienie zależności pomiędzy
genem a cechą.
Scharakteryzowanie budowy
chromosomu.
Rozróżnianie komórek diploidalnych i
haploidalnych.
Rozpoznawanie autosomów oraz
chromosomów płci.
– cykl komórkowy
Zrozumienie podstawowych pojęć
genetycznych: genotyp, fenotyp, allel,
homozygota, heterozygota, dominacja,
recesywność.
– charakterystyka mitozy i
mejozy
Scharakteryzowanie procesu replikacji
DNA.
6. Podziały komórkowe – mitoza i
mejoza
Analiza schematu lub modelu budowy
DNA.
27
Zaplanowanie i przeprowadzenie
modelowania procesów mitozy i
replikacji DNA.
Obserwacja filmów oraz prezentacji
multimedialnych obrazujących
podziały komórkowe.
Przygotowanie prezentacji
przedstawiającej postać Grzegorza
Mendla i jego wkład w rozwój
genetyki.
Analiza plansz przedstawiających
podstawowe pojęcia genetyki
mendlowskiej w postaci prostych
krzyżówek jednogenowych.
7. Przekazywanie cech
potomstwu
– doświadczenia Mendla
– I prawo Mendla
– krzyżówki genetyczne
8. Dziedziczenie wybranych cech
człowieka
– dziedziczenie grup krwi
– analiza rodowodowa
9. Dziedziczenie płci
– chromosomy płci
– cechy sprzężone z płcią
10. Zróżnicowanie organizmów
– zmienność niedziedziczna
– zmienność dziedziczna
rekombinacyjna
11. Mutacje
– klasyfikacja mutacji
– mutageny
– mutacje genowe i
chromosomowe
– przykłady chorób
genetycznych
Przedstawienie mitozy jako procesu
podziału komórek somatycznych.
Scharakteryzowanie mejozy jako
podziału redukcyjnego.
Określenie biologicznego znaczenia
mitozy i mejozy.
Zrozumienie znaczenia doświadczeń
Grzegorza Mendla dla rozwoju genetyki.
Zrozumienie, czym jest krzyżówka
testowa i w jakim celu się ją
przeprowadza.
Przedstawienie podstawowych zasad
dziedziczenia cech jednogenowych.
Przedstawienie sposobu dziedziczenia
wybranych cech człowieka, np. barwy
oczu, zdolności do zwijania języka,
wyglądu płatków uszu.
Scharakteryzowanie dziedziczenia grup
krwi człowieka.
Zrozumienie znaczenia przeprowadzania
analizy rodowodowej.
Przedstawienie dziedziczenia płci u
człowieka.
Przedstawienie przykładowych cech
człowieka sprzężonych z płcią
(krzepliwość krwi, widzenie barw) oraz
chorób wynikających z obecności alleli
warunkujących występowanie tych
chorób (hemofilia, daltonizm).
Rozróżnienie zmienności dziedzicznej i
niedziedzicznej.
Określenie, czym są mutacje i
przedstawienie ich klasyfikacji w
zależności od wybranego kryterium.
Przedstawienie przykładowych
czynników mutagennych i skutków ich
działania.
Rozróżnienie mutacji genowych i
chromosomowych.
Scharakteryzowanie przykładowych
chorób genetycznych genowych (np.
fenyloketonuria, mukowiscydoza) oraz
chromosomowych (zespół Downa, zespół
Turnera).
Cele wychowawcze:
Rozwijanie przekonania o użyteczności
rozwoju genetyki dla życia człowieka.
Rozwijanie postawy poznawczej i
umiejętności pracy w grupie podczas
modelowania procesów genetycznych.
Kształtowanie postawy dbałości o własne
28
Analiza schematów krzyżówek, które
obrazują dziedziczenie grup krwi oraz
cech sprzężonych z płcią.
Przygotowanie prezentacji
przedstawiającej występowanie
zmienności niedziedzicznej.
Analiza wybranych cech, które są
przejawem zmienności dziedzicznej
na przykładzie uczniów i ich rodzin.
Przygotowanie prezentacji na temat
czynników mutagennych obecnych w
otoczeniu człowieka oraz ich wpływu
na organizm.
Zaplanowanie i przedstawienie
działań mających na celu unikanie
czynników mutagennych.
Analiza plansz ilustrujących różne
mutacje genowe i chromosomowe.
Wyszukiwanie w tekstach źródłowych
informacji na temat najczęściej
występujących chorób genetycznych.
zdrowie – rozwijanie przekonania o
konieczności unikania czynników
mutagennych.
Rozwijanie postawy tolerancji wobec
chorych na choroby genetyczne.
Dział: EKOLOGIA
12. Ekologia – nauka o strukturze i
działaniu przyrody
– zakres zainteresowań ekologii
– ekologia a ochrona przyrody
i środowiska
13. Środowisko życia organizmów
– biotyczne i abiotyczne
składniki środowiska
– nisza ekologiczna
– główne czynniki środowiska
wpływające na organizm
– środowisko wodne i lądowe
– tolerancja ekologiczna
14. Populacja i jej
charakterystyczne cechy
– liczebność populacji
– zagęszczenie populacji
– struktura przestrzenna
– struktura wiekowa
– struktura płciowa
– struktura genetyczna
Poznanie zakresu zainteresowań
ekologii.
Poszukiwanie i analiza tekstów
źródłowych dotyczących ekologii.
Porównanie przedmiotu i celu badań
ekologii i ochrony środowiska.
Analiza zakresów tolerancji różnych
organizmów.
Przedstawienie abiotycznych i
biotycznych czynników środowiska życia
organizmów.
Przygotowanie i przeprowadzenie
obserwacji z wykorzystaniem
biowskaźników.
Scharakteryzowanie pojęcia „nisza
ekologiczna”.
Analiza schematów
przedstawiających adaptacje do życia
w różnych środowiskach.
Scharakteryzowanie właściwości światła,
wody i temperatury jako głównych
czynników wpływających na organizm.
Scharakteryzowanie czynników
środowiska wodnego i lądowego
(wilgotnego i suchego) oraz ich wpływu
na funkcjonowanie organizmów w tych
środowiskach.
Scharakteryzowanie przystosowań
zwierząt i roślin do środowiska wodnego i
lądowego.
Zrozumienie pojęcia „zakres tolerancji
ekologicznej”.
15. Oddziaływanie między
populacjami różnych gatunków
Zrozumienie roli organizmów o wąskim
zakresie tolerancji ekologicznej jako
bioindykatorów.
16. Oddziaływania
nieantagonistyczne
Zdefiniowanie pojęcia „populacja” oraz
podanie jej charakterystycznych cech.
– mutualizm
– komensalizm
(współbiesiadnictwo)
– protokooperacja
17. Oddziaływania antagonistyczne
– amensalizm
– konkurencja
– roślinożerność
– drapieżnictwo
– pasożytnictwo
18. Budowa i funkcjonowanie
ekosystemu
– łańcuchy pokarmowe
– sieć troficzna
19. Energia i materia w ekosystemie
– przepływ energii w
Zrozumienie działania mechanizmów
regulacyjnych i wpływu różnych
czynników na charakterystykę populacji.
Sklasyfikowanie oddziaływań między
populacjami różnych gatunków.
Podanie zasobów środowiska, o które
konkurują przedstawiciele różnych
gatunków.
Scharakteryzowanie oddziaływań
nieantagonistycznych: mutualizmu,
komensalizmu i protokooperacji na
wybranych przykładach.
Scharakteryzowanie oddziaływań
antagonistycznych: amensalizmu,
konkurencji, roślinożerności,
drapieżnictwa i pasożytnictwa.
Przedstawienie sposobów i skutków
konkurencji wewnątrzgatunkowej i
29
Zaplanowanie i przeprowadzenie
obserwacji liczebności,
rozmieszczenia i zagęszczenia
mniszka lekarskiego na trawniku lub
łące.
Zajęcia terenowe mające na celu
obserwację wybranych cech
(sposobów rozmieszczenia,
liczebności) różnych populacji.
Obliczanie zagęszczenia populacji.
Obserwacja i rozpoznawanie różnego
rodzaju interakcji (antagonistycznych i
nieantagonistycznych) między
gatunkami.
Obserwacja plansz, fotografii, filmów,
prezentacji multimedialnych
ilustrujących przykłady adaptacji
zwierząt w zależności od trybu życia i
sposobu odżywiania się.
Analiza schematów pokazujących
regulację liczebności populacji
drapieżników i ich ofiar.
Zajęcia w terenie dotyczące różnego
typu ekosystemów.
Analizowanie plansz ilustrujących
zależności pokarmowe w różnych
ekosystemach.
Zaprojektowanie i wykonanie modeli
sieci troficznych i łańcuchów
pokarmowych dowolnych
ekosystemów.
Analiza plansz lub prezentacji
multimedialnych ilustrujących procesy
zachodzące w ekosystemie: obieg
materii i przepływ energii.
ekosystemie
międzygatunkowej.
– krążenie materii w
ekosystemie
Scharakteryzowanie na wybranych
przykładach adaptacji zwierząt do
roślinożerności oraz przystosowań roślin
do ochrony przed zgryzaniem.
Zaplanowanie działań mających na
celu ochronę ekosystemów oraz
różnorodności gatunkowej.
Scharakteryzowanie na wybranych
przykładach przystosowań drapieżników
do zdobywania pokarmu oraz obronnych
adaptacji ich ofiar.
Zrozumienie działania mechanizmów
regulacji liczebności populacji
drapieżników i ich ofiar.
Scharakteryzowanie przystosowań do
pasożytniczego trybu życia na wybranych
przykładach organizmów roślinnych i
zwierzęcych.
Zdefiniowanie pojęcia „ekosystem”,
scharakteryzowanie struktury
ekosystemu.
Scharakteryzowanie zależności
pokarmowych (łańcuchy pokarmowe i
sieci troficzne) w ekosystemie.
Zrozumienie procesów zachodzących w
ekosystemie.
Scharakteryzowanie obiegu materii w
ekosystemie oraz przepływu energii
przez ekosystem.
Cele wychowawcze:
Zainteresowanie ekologią oraz
kształtowanie przekonania o
użyteczności badań ekologicznych.
Kształtowanie przekonania o
konieczności prowadzenia działań na
rzecz ochrony ekosystemów.
Rozwijanie postawy szacunku wobec
przyrody.
Kształtowanie umiejętności prowadzenia
obserwacji biologicznych w terenie oraz
pracy w grupie.
Dział: EWOLUCJONIZM
20. Ewolucja życia
– historia myśli ewolucyjnej
– teoria ewolucji Karola
Darwina; mechanizm działania
doboru naturalnego
Poznanie zakresu badań ewolucjonizmu.
Zdefiniowanie pojęcia „ewolucja
organizmów”.
Przedstawienie historii myśli ewolucyjnej.
– założenia neodarwinizmu
Scharakteryzowanie założeń teorii
ewolucji Karola Darwina.
– niezbędne warunki
zachodzenia ewolucji
Określenie niezbędnych warunków
zachodzenia ewolucji.
– wspólna ewolucja –
koewolucja
Poznanie mechanizmu działania doboru
naturalnego.
30
Wyszukiwanie w różnych źródłach
informacji na temat głównych
przedstawicieli myśli ewolucyjnej oraz
ich poglądów.
Analiza schematów
przedstawiających mechanizm i
skutki działania doboru naturalnego
na wybranych przykładach.
Obserwacja filmów lub prezentacji
multimedialnych ilustrujących
przykłady koewolucji.
– dobór sztuczny jako celowe
działanie zwiększające
bioróżnorodność
21. Dowody ewolucji
– bezpośrednie dowody
potwierdzające ewolucję
– pośrednie dowody
potwierdzające ewolucję
– współczesne obserwacje
procesów ewolucyjnych
Wymienienie założeń neodarwinizmu.
Scharakteryzowanie zjawiska koewolucji
na wybranych przykładach.
Zrozumienie, na czym polega dobór
sztuczny.
Przedstawienie bezpośrednich i
pośrednich dowodów ewolucji.
Poznanie współczesnych obserwacji
procesów ewolucyjnych.
Obserwacje plansz, fotografii
ilustrujących organizmy powstałe w
wyniku doboru sztucznego.
Obserwacja eksponatów: kamiennych
odcisków, skamieniałości oraz
bursztynów z inkluzjami
organicznymi.
Obserwacja fotografii, plansz
ilustrujących żywe skamieniałości.
Scharakteryzowanie głównych etapów
powstania i rozwoju życia na Ziemi.
– główne etapy powstania i
rozwoju życia na Ziemi
Analiza schematu przedstawiającego
narządy homologiczne (np. szkielet
kończyny przedniej różnych zwierząt).
Przedstawienie pochodzenia i ewolucji
człowieka.
Analiza tabeli stratygraficznej.
– ewolucja narządu
oddechowego kręgowców
Przedstawienie podobieństw i różnic
między człowiekiem a przedstawicielem
naczelnych – szympansem.
Przygotowanie dyskusji na temat
historii życia na Ziemi połączonej z
wykonaniem kalendarza lub zegara
ewolucji.
22. Historia życia na Ziemi
23. Pochodzenie i ewolucja
człowieka
– miejsce człowieka w świecie
organizmów
Scharakteryzowanie przebiegu ewolucji
człowieka.
– ewolucja człowieka
Scharakteryzowanie ewolucji kulturowej
człowieka.
– ewolucja kulturowa człowieka
Cele wychowawcze:
Kształtowanie przekonania o
konieczności pogłębiania wiedzy za
pomocą różnych źródeł informacji.
Rozwijanie umiejętności prowadzenia
dyskusji, argumentowania własnych
poglądów i akceptacji odmiennego
zdania.
Analiza schematu ilustrującego
ewolucję narządu oddechowego
kręgowców.
Analiza miejsca człowieka w świecie
organizmów za pomocą drzewa
filogenetycznego organizmów.
Przygotowanie dyskusji lub
prezentacji poświęconej porównaniu
cech człowieka i szympansa.
Analiza schematu ilustrującego
ewolucję człowieka.
Rozwijanie postawy odpowiedzialności
za powierzone eksponaty i pomoce
naukowe.
Dział: OCHRONA ŚRODOWISKA
24. Wpływ człowieka na
środowisko
– zanieczyszczenie powietrza
– zanieczyszczenie wody
– zanieczyszczenie gleby
25. Globalne ocieplenie i jego
skutki
– efekt cieplarniany
– globalne ocieplenie
26. Gospodarka zasobami
naturalnymi
– gospodarowanie wodą
– gospodarowanie energią
27. Ochrona środowiska w
gospodarstwie domowym
– składowanie odpadów
Scharakteryzowanie wpływu człowieka
na środowisko.
Określenie przyczyn i analizowanie
skutków zanieczyszczenia powietrza,
wody i gleby.
Podanie wpływu zanieczyszczeń
powietrza na zdrowie człowieka.
Zrozumienie działań mających na celu
ochronę powietrza, wody i gleby przed
zanieczyszczeniami i ich skutkami.
Wyjaśnienie pojęcia „efekt cieplarniany”.
Określenie przyczyn i efektów globalnego
ocieplenia.
Uzasadnienie konieczności działań
zmierzających do prowadzenia
oszczędnej gospodarki zasobami
naturalnymi.
Określenie działań zmniejszających
31
Analiza schematu przedstawiającego
główne źródła zanieczyszczeń
powietrza.
Prezentacja filmów, fotografii
ilustrujących skutki zanieczyszczenia
powietrza, wody i gleby.
Przygotowanie i przeprowadzenie
obserwacji stanu czystości powietrza
na danym terenie (monitoring
prowadzony metodą analizy udziału
form morfologicznych).
Prezentacja multimedialna
wyjaśniająca zjawisko efektu
cieplarnianego.
Wyszukiwanie w różnych tekstach
źródłowych informacji na temat
globalnego ocieplenia i jego skutków.
Przygotowanie prezentacji ilustrującej
– spalanie odpadów
– sposoby ograniczenia ilości
odpadów w gospodarstwach
domowych
zużycie wody i energii elektrycznej w
gospodarstwie domowym.
Rozróżnienie nieodnawialnych i
odnawialnych źródeł energii.
Scharakteryzowanie postępowania z
odpadami.
Zrozumienie konieczności ograniczenia
wytwarzania oraz segregowania
odpadów w gospodarstwie domowym.
Określenie sposobów postępowania z
odpadami niebezpiecznymi.
Cele wychowawcze:
działania, które powinno się stosować
w gospodarstwie domowym w celu
zmniejszenia zużycia wody i energii
elektrycznej.
Analiza schematu prezentującego
czas biodegradacji wybranych
odpadów.
Dyskusja na temat gospodarowania
odpadami w domu.
Analizowanie danych z rocznika
statystycznego poświęconych
zagadnieniom ochrony środowiska.
Kształtowanie postawy zainteresowania
ochroną środowiska w skali lokalnej i
globalnej.
Kształtowanie postawy
odpowiedzialności za stan środowiska
naturalnego.
Rozwijanie przekonania o konieczności
oszczędnego gospodarowania wodą i
energią elektryczną w gospodarstwie
domowym.
Kształtowanie nawyku segregowania
śmieci oraz przekonania o konieczności
ograniczenia wytwarzania odpadów w
gospodarstwie domowym.
Doskonalenie umiejętności prowadzenia
dyskusji, argumentowania własnych
poglądów i akceptacji odmiennego
zdania.
VIII. Oczekiwane osiągnięcia ucznia oraz ich kontrola i ocena
Osiągnięcia obejmujące wiadomości, umiejętności oraz postawy ucznia stanowią wymierny efekt
dydaktyczny i wychowawczy. Dlatego istotne jest precyzyjne sformułowanie wymagań łączących
treści nauczania i kategorie celów edukacyjnych oraz ich podział na poziomy. Oto klasyfikacja treści
nauczania na poziomy wymagań, z uwzględnieniem stopni szkolnych:
 poziom wymagań koniecznych – odpowiada ocenie dopuszczającej;
 poziom wymagań podstawowych – odpowiada ocenie dostatecznej;
 poziom wymagań rozszerzających – odpowiada ocenie dobrej;
 poziom wymagań dopełniających – odpowiada ocenie bardzo dobrej.
Treści odpowiadające ocenie celującej nie są oparte na wymaganiach objętych programem.
W dwupoziomowej skali wymagań treści konieczne i podstawowe stanowią poziom podstawowy, a
wymagania rozszerzające i dopełniające – ponadpodstawowy. Poziom wymagań podstawowych
obejmuje wiadomości i umiejętności typowe, najważniejsze, uniwersalne, niezbędne na dalszym
etapie kształcenia, użyteczne w życiu codziennym. Poziom wymagań ponadpodstawowych dotyczy
treści i umiejętności trudnych, złożonych, twórczych, teoretycznych, wymagających korzystania z
różnych źródeł informacji, a także stosowania wiedzy z innych przedmiotów.
32
Elementem cyklu Biologia z tangramem są opracowania szczegółowych wymagań do wszystkich
części podręcznika.
Ważnym elementem procesu dydaktycznego jest kontrola i ocena osiągnięć ucznia. Umożliwia
ustalenie stopnia opanowania wiedzy i umiejętności przez uczniów, a także ich postaw. Po reformie
oświaty mamy do czynienia z ocenianiem wewnętrznym – które pełni rolę motywacyjną i
diagnozującą ewentualne trudności pojawiające się w procesie nauczania–uczenia się, oraz z
ocenianiem zewnętrznym – mierzącym efekty kształcenia.
Ocenianie wewnętrzne przeprowadzają nauczyciele za pomocą znanego wszystkim uczniom
wewnątrzszkolnego systemu oceniania. Zawiera on obowiązujący dla danego przedmiotu system
kontroli i oceny, w tym metody oraz częstotliwość przeprowadzanych kontroli. Ocena musi być
jawna, uzasadniona, obiektywna i dokonywana na bieżąco. Kontroli i ocenie powinny podlegać nie
tylko wiadomości ucznia, ale przede wszystkim ich zrozumienie i wykorzystywanie w praktyce, a
także stopień opanowania umiejętności związanych z rozwiązywaniem problemów,
przeprowadzaniem i dokumentowaniem doświadczeń, weryfikowaniem hipotez i wyciąganiem
wniosków, korzystanie z różnych źródeł informacji. Ważne jest także wskazanie uczniom roli
samokontroli i samooceny, które to umiejętności można także oceniać na przykład w trakcie
przeprowadzania ćwiczeń połączonych z analizą wyników. Systematycznie dokonywana kontrola,
której wyniki poddawane są analizie, pozwala wyeliminować problemy, uzupełnić braki oraz
skorygować błędy pojawiające się w procesie nauczania, a także efektywnie przygotować ucznia do
egzaminu kończącego naukę w gimnazjum.
Ocenie podlegają:
 odpowiedzi ustne – dłuższe, samodzielne odpowiedzi ucznia na pytania o charakterze
problemowym lub przekrojowym;
 kartkówki, czyli krótkie odpowiedzi na parę pytań, obejmujących materiał 1–3 jednostek
lekcyjnych;
 prace klasowe, czyli dłuższe wypracowania obejmujące większy zakres materiału, np. dział,
 testy osiągnięć szkolnych z zadaniami w różnej formie: otwarte bądź zamknięte (na
dobieranie, wielokrotnego wyboru, wyboru alternatywnego, typu prawda – fałsz);
 aktywność ucznia, która przejawia się w wykonywaniu plansz lub modeli, korzystaniu z
różnych źródeł informacji, prowadzeniu hodowli i upraw oraz ich dokumentowaniu,
przeprowadzaniu doświadczeń, eksperymentów i obserwacji biologicznych oraz w udziale w
konkursach biologicznych różnego szczebla.
Ustne odpowiedzi uczniów ocenia się, konfrontując je z wzorcowym modelem wyczerpującej
odpowiedzi oraz z ustalonymi kryteriami i normami wymagań. Przy ocenach prac pisemnych
uwzględnia się następujące kryteria: zgodność z tematem, poprawność merytoryczna i językowa,
ujęcie wszystkich wymaganych elementów (np. rysunków, schematów), wykazanie się umiejętnością
samodzielnego myślenia i wnioskowania.
Najczęściej stosuje się tradycyjną metodę oceniania z uwzględnieniem sześciostopniowej skali
(uwzględniając plusy i minusy). Metodami uzupełniającymi są: punktowy system oceniania, który
może być stosowany w trakcie bieżącej kontroli osiągnięć ucznia, oraz opisowy system oceniania –
najczęściej stosowany jako ocena na koniec semestru.
IX. Środki dydaktyczne niezbędne do realizacji cyklu Biologia z tangramem
Realizacja cyklu Biologia z tangramem będzie efektywniejsza w dobrze wyposażonej pracowni
biologicznej. Niezbędne wyposażenie to:
33





okazy naturalne żywe (w środowisku naturalnym, uprawy roślin i hodowle zwierząt) i
martwe (np. szkielety, preparaty konserwowane, preparaty mikroskopowe, zbiory
zielnikowe);
środki wizualne i audiowizualne – tablice biologiczne, schematy, foliogramy, anaglify,
zdjęcia, filmy i programy przyrodnicze, programy komputerowe;
przyrządy – lupy, mikroskopy optyczne, rzutnik, projektor multimedialny, sprzęt
audiowizualny;
materiały – odczynniki, szkło, sprzęt hodowlany i ogrodniczy;
publikacje – przewodniki, atlasy i klucze do oznaczania roślin i zwierząt, czasopisma
przyrodnicze.
34