Role dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym

ROLE DZIECI W RODZINACH Z PROBLEMEM ALKOHOLOWYM.
Wyróżniamy cztery typy ról (postaw), pozwalające przetrwać dzieciom alkoholików.
DOM
SZKOŁA
Bohater
Gwiazda klasowa
(dziecko odpowiedzialne)
Kozioł ofiarny
Dziecko trudne
(dziecko nadpobudliwe)
Dziecko zagubione
Klasowy samotnik
(dostosowujące się)
Maskotka
Klasowy klaun
Bohater rodzinny
W każdej rodzinie alkoholowej jest jeden taki bohater. Jest to zazwyczaj najstarsze dziecko,
które czuje się odpowiedzialne za cierpienia rodziny i robi, co może, aby naprawić istniejącą sytuację.
Jest zdecydowane dowieść światu, że u niego w domu wszystko jest w porządku. Bohaterowie dają
swojej rodzinie poczucie własnej wartości, ale za tą fasadą tkwią głęboko uczucia braku wiary we
własne siły i niskiej samooceny. W szkole tacy bohaterowie wyróżniają się w nauce, sporcie albo w
jednym i drugim. Często nie uzyskują żadnego wsparcia ze strony specjalistów i pedagogów, gdyż
sprawiają wrażenie dzieci odpornych, nie potrzebujących żadnej pomocy. Ponieważ osiągnięcia
i współzawodnictwo są w naszym społeczeństwie oceniane bardzo wysoko, rodzinni bohaterowie na
ogół nie są rozpoznawani, natomiast nagradza się ich za osiągane wyniki. Nie oznacza to, że wszystkie
dzieci kompetentne i odnoszące sukcesy są dziećmi alkoholików. Osoby pracujące, na co dzień
z dziećmi powinni szukać u swoich podopiecznych takich cech jak: nadmiernie rozwinięte poczucie
odpowiedzialności, potrzeba wykazania się, perfekcjonizm. Te dzieci nie potrafią się bawić, stają się
poważnymi małymi dorosłymi.
Jak im pomóc:

Wypatruj dzieci "nadmiernie kompetentnych", które robią wrażenie jakby funkcjonowały na
najwyższych obrotach.

Kładź nacisk na to, aby te dzieci nie poświęcały się i nie rezygnowały z korzyści czerpanych
z różnych zajęć pod pretekstem, że są zbyt zajęte w domu.

Stawiaj przed dziećmi zadania odpowiadające ich możliwościom, aby nie brały na swoje barki
zbyt wiele.

Daj im do zrozumienia, że nie ma nic złego w odpoczynku i bezczynności. Upewnij je, że nie
muszą zawsze robić przyjemności komuś innemu i że można również zrobić przyjemność
sobie.

Dowartościuj te dzieci, powinny wiedzieć, że akceptujesz je niezależnie od tego czy odniosą
sukces czy porażkę.

Zachęć je, aby wyrażały swoje prawdziwe uczucia w rozmowach lub w formie artystycznej.

Pokieruj nimi, gdy muszą podjąć trudne decyzje, które rodzice pozostawili do ich uznania.

Wyraź radość z ich sukcesów, ale naucz je również przyjmować porażki.

Bądź z nimi po odniesionym niepowodzeniu.

Zadbaj o to, aby miały okazję do zabawy, relaksu i radości, aby mogły nacieszyć się
dzieciństwem razem z innymi rówieśnikami. Akceptuj śmiech, chichoty a nawet wygłupy, bo
silna motywacja do osiągania wyników i odnoszenia sukcesów sprawia, że dzieci alkoholików
nie mają szansy przeżycia normalnego dzieciństwa.
KOZIOŁ OFIARNY
Dla kozła ofiarnego dotrzymanie kroku rodzinnemu bohaterowi jest zadaniem ponad siły.
Odwraca, więc uwagę od rzeczywistych problemów rodziny stając się wcieleniem rodzinnych
frustracji i pakując się w kłopoty. Wdaje się w bójki, wchodzi w konflikt z prawem, używa narkotyków
albo ucieka z domu. Odreagowuje w ten sposób cierpienie rodziny. We wszelkich grupach kozioł
ofiarny bywa zazwyczaj dzieckiem, które najbardziej przeszkadza, takim, którego nauczyciel nigdy nie
zapomni. Są nieprzystosowani do życia w społeczności, trudno im funkcjonować w układach
społecznych i spotykają się ze społeczną dezaprobatą, gdyż zachowują się w sposób nie akceptowany
przez innych. Wskutek braku umiejętności podtrzymywania więzi społecznych stają się samotne,
okaleczone, pełne lęku i złości.
Jak im pomóc:

Popatrz na jego zachowanie, jako wołanie o pomoc a nie jako próbę zagrożenia tobie
osobiście.

Nie spisuj go na straty.

Zrób inwentarz własnych uczuć do kozła ofiarnego, pozwól sobie na stwierdzenie, że trudno
ci go polubić, ale masz obowiązek mu pomóc
i traktować sprawiedliwie.

Radykalnie zmień swoje zachowanie wobec kozła ofiarnego, jeżeli jesteś do niego nastawiony
negatywnie. Jest szansa, że zmiana w twoim zachowaniu wywoła u niego zmianę na lepsze.

Bądź uczciwy w wyrażaniu swoich uczuć. Negując swe prawdziwe uczucia, wzmacnia się tylko
system zaprzeczania faktom, który występuje w alkoholowej rodzinie. Jeśli robi coś co cię
złości, powiedz mu o tym. Mów jednak, że jesteś zły za konkretną rzecz, którą zrobił a nie na
niego.

Unikaj zbytniej surowości i skłonności do karania, próbuj nawiązać kontakt z prawdziwym
dzieckiem kryjącym się pod przykrywką pozorów.

Wytycz mu granice tego co wolno i co nie wolno.

Postaraj się o pozytywne podejście, tłumacząc czego się od niego oczekuje zamiast mówić
czego się zabrania.

Chwal za zachowania pozytywne.

Wyznacz rolę przywódczą w sytuacji gdy sukces jest pewny i pochwal za dobrze wykonane
zadanie.

Zachęcaj do właściwego wyładowania emocji.

Pomóż innym dzieciom zrozumieć kozła ofiarnego, nie powinny być jednak zmuszane do
zadawania się z nim.
DZIECKO ZAGUBIONE
Dziecko zagubione pozostaje zawsze poza zasięgiem rodzinnych kłótni, skulone w kącie bawi
się lalką lub leży patrząc w sufit i śniąc na jawie. Pozostaje na uboczu, nigdy nie sprawia rodzinie
kłopotów. Żyje we własnym świecie, w poczuciu krzywdy i samotności. Zagubione dzieci to często
dzieci średnie, które nie potrafią znaleźć sobie miejsca ani w rodzinie ani w szkole. Są to dzieci nie
dostrzegane, których nikt nie widzi i nikt nie pamięta. Nauczyciele maja kłopot z przypomnieniem
sobie tych uczniów, gdyż nie zwracają na siebie uwagi ani w pozytywnym ani w negatywnym sensie.
Zagubione dzieci trzymają się na uboczu, niewiele mówią i wolą pracować oddzielnie. Maja trudności
z pracami zespołowymi. Zawsze wykonują to co im się każe i nie robią wokół siebie szumu. Mają
zazwyczaj niewielu przyjaciół. Na zewnątrz nieśmiałe i pełne rezerwy, zagubione dzieci czują się
samotne i niezdolne do stawienia czoła problemom.
Jak im pomóc:

Daj mu poczucie przynależności do grupy, zadbaj aby wiedziało, że zajmuje ważne miejsce
w klasie i nadaje się do tej roli.

Korzystaj z okazji do zintegrowania dziecka ze środowiskiem.

Zachęcaj do brania udziału w zajęciach, wymagających integracji społecznej.

Wzmacniaj jego pewność siebie.

Podbuduj samoświadomość dziecka, chwaląc je, gdy wyraża konstruktywne myśli i opinie.

Powierz zadanie, aby mogło dokonać czegoś wartościowego na rzecz grupy.

Pomagaj rozpoznawać i wyrażać swoje uczucia za pomocą różnych środków wyrazu.

Ustal z kim dziecko chciałoby współpracować i wyznacz im wspólne zadanie.

Zwracaj uwagę, aby wiele razy w ciągu dnia zwracać się do niego łamiąc w ten sposób jego
izolację od otoczenia.
DZIECKO MASKOTKA
Dziecko maskotka, odwraca uwagę od rodzinnego problemu i skupia ją na sobie, przymilając
się i błaznując. Jego rola polega na tym, aby ulżyć rodzinie w ciężkiej sytuacji, rozweselając ją swoim
humorem i żartami. Jowialna natura jest przykrywką skrywającą całkiem przeciwstawne uczucia
smutku i strachu. Maskotkami bywają najczęściej najmłodsze dzieci. Traktują one lekko poważne
sytuacje i starają się, by nastrój był optymistyczny, wszyscy byli szczęśliwi i by nic nie było zbyt serio.
Są to dzieci do których bardzo trudno dotrzeć, gdyż kryją się za nieprzebytym murem śmiechu. Są to
klasowe błazny, nie cofną się przed niczym aby rozśmieszyć innych. Nie stanowią poważnego
problemu, ale nauczyciel może opatrzyć je etykietką "nieznośnego". Terapeuci i pedagodzy muszą
wiedzieć, że klasowy błazen, na zewnątrz zgrywający się i roześmiany, wewnątrz płacze. w życiu
społecznym maskotki są duszą towarzystwa i ludzie skupiają się wokół nich. Jak aktorzy komediowi
mają zawsze na podorędziu żarty i anegdoty, aby zabawić obecnych. Pod tą przykrywką jednak
maskotki z trudem radzą sobie ze stresem. Są smutne, wystraszone, niepewne i samotne.
Jak im pomóc:

Poświęć mu dużo uwagi, postaraj się dobrze je poznać.

Daj mu do zrozumienia, że nie powinno ukrywać swej prawdziwej osobowości i że ludzie
będą je nadal lubić, nawet gdy nie będzie opowiadać dowcipów.

Pomóż im nabrać ufności na tyle, aby odrzuciły maskę.

Pomóż mu zrozumieć, że nie ma nic złego w okazywaniu prawdziwych uczuć: smutku,
gniewu, samotności i strachu.

Pokazuj dziecku stosowne do wydarzenia emocje i reakcje.

Wskaż mu możliwość wypowiedzi w formie pisemnej, tylko do twojej wiadomości, aby nie
czuło się zmuszone do zabawiania innych.
Sporządziła: psycholog Ewa Rubaj – Biskupska