program - PG

1
PROGRAM
zajęć psychoedukacyjnych dotyczący podstawowych umiejętności społecznych.
Celem niniejszych zajęć jest:
-
-
pomoc uczniom w zrozumieniu mechanizmów rządzących zachowaniem człowieka,
ze szczególnym położeniem nacisku na uczucia i emocje, które mają decydujący
wpływ na relacje międzyludzkie,
pomoc uczniom w lepszym zrozumieniu pojęcia tolerancji w jego szerokim i wąskim
znaczeniu, jak też
wzbudzenie w uczniach chęci pracy nad sobą i kontroli nad własnym życiem.
Program przeznaczony jest dla uczniów klas I, II i III gimnazjum.
Formy dokumentacji (ewaluacja) programu:
-
Każde zajęcie pojedyncze kończy się ustnymi relacjami zwrotnymi.
Na zakończenie całości zajęć anonimowa ankieta ewaluacyjna.
Tematy dotyczące treści programowych poszczególnych zajęć psychoedukacyjnych:
1. Uczucia i ich wpływ na relacje międzyludzkie.
2. Tolerancja.
3. Zachowujemy się asertywnie.
Przeżywanie uczuć i emocji jest naturalną reakcją na to co się dzieje w naszym
kontakcie z otoczeniem. Jest więc z natury swej czymś zdrowym i naturalnym.
I mimo, że wszyscy o tym wiemy, to ta sfera życia emocjonalnego stanowi źródło wielu
nieporozumień w kontaktach między ludźmi. Wielu z nas ma kłopoty z okazywaniem uczuć i
mówieniem o nich, a czasem nawet z właściwym ich rozpoznawaniem nie tylko u innych, ale
i u siebie.
Często się też zdarza, że dzieci uczone są tłumienia swoich uczuć, szczególnie tych, których
wyrażanie jest kłopotliwe dla otoczenia, np. lęk, złość, zazdrość, agresja.
Na ogół wiemy też, że uczucia nie wyrażone powodują to, że żyjemy w dużym napięciu, a u
młodych ludzi (zwłaszcza w okresie dorastania) jest to często bezpośrednim powodem
szukania rozluźnienia w różnego rodzaju używkach, np. alkoholu, czy narkotykach. Stają się
też one powodem naszych niezrozumiałych dla otoczenia, a nieadekwatnych do sytuacji –
zachowań.
Znajomość własnych stanów emocjonalnych i sytuacji, które je wywołują, ułatwia nasze
rozumienie zachowań innych ludzi, a tym samym pozwala to na unikanie zachowań
agresywnych, bądź uległych wobec otoczenia.
Cykl tych zajęć jest jak gdyby wstępem, wprowadzeniem do innych zajęć
psychoedukacyjnych z zakresu nabywania i rozwijania umiejętności interpersonalnych, które
są niezbędne do dobrego funkcjonowania w dzisiejszym świecie.
Dlatego myślę, że proponowane przeze mnie zajęcia psychoedukacyjne, pozwolą na
uzmysłowienie powierzonym naszej opiece uczniów, jak ważna jest w naszym codziennym
funkcjonowaniu umiejętność rozpoznawania i wyrażania uczuć i emocji, gdyż dzięki temu
2
będzie nam się lepiej żyło i unikniemy być może wielu kłopotliwych i niemiłych sytuacji w
relacjach z otoczeniem. Łatwiej nam będzie rozumieć i stosować w praktyce zachowania
dotyczące szeroko pojętej tolerancji, a także zobaczymy, że w kontaktach z innymi osobami
możemy określać swoje prawa nie naruszając przy tym niczyjej godności.
Każdy z tych trzech proponowanych tematów można stosować jako samodzielne
zajęcia psychoedukacyjne, a wykorzystane w całości stanowić będą blok poświecony
minimalnym, podstawowym umiejętnościom społecznym.
Zajęcia prowadzone są metodami aktywnymi, czyli takimi, które uczą przez osobiste
doświadczenie i przeżywanie, co uważane jest we współczesnej pedagogice za
najefektywniejszą metodę nauczania.
Spotkania te mogą prowadzić nie tylko pedagodzy, ale również wychowawcy klas –
nawet jeśli nie mają specjalnego przygotowania do realizacji tego typu zajęć.
Ponadto do proponowanych scenariuszy zajęć, każdy prowadzący może wprowadzić własne
ćwiczenia i elementy zajęć, które według niego będą bardziej pasować do powierzonych jego
opiece uczniów.
Proponuję by spotkania te odbywały się nie rzadziej niż raz na dwa tygodnie.
Czas trwania każdego z tych trzech zajęć – 2 godz. lekcyjne.
Opracowała : Maria-Katarzyna Szymańska – pedagog szkolny Publicznego Gimnazjum w
Janowie Lub., na podstawie wiadomości zdobytych na różnych kursach i szkoleniach
oraz: 1. „Sobą być – dobrze żyć” – gimnazjalny elementarz profilaktyczny MEN z 2000 r i
2. „Jak żyć z ludźmi” – program profilaktyczny dla młodzieży MEN z 1989 r.
3
TEMAT: Uczucia i ich wpływ na relacje międzyludzkie.
CELE:
- ukazanie znaczenia uczuć w życiu człowieka,
- nauczenie rozpoznawania uczuć,
- zachęcenie do bezpośredniego i otwartego wyrażania uczuć i emocji.
Spodziewane efekty:
Po przeprowadzonych zajęciach uczeń powinien:
-
umieć określać różne rodzaje uczuć,
wiedzieć, że w określonych sytuacjach trzeba kontrolować swoje
zachowania oraz
doznawać satysfakcji z okazywania i odczytywania uczuć.
Metody i techniki pracy z grupą:
-
ćwiczenia wprowadzające, praca w małych grupach, burza mózgów,
odgrywanie scenek, rundki
mini wykład.
Materiały i pomoce:
- duży arkusz papieru, kolorowe mazaki, karteczki z uczuciami, maskotka.
SPOSÓB REALIZACJI ZAJĘĆ
1. Uczestnicy siedzą w kręgu – po powitaniu przez prowadzącego należy krótko
przypomnieć
o zasadach pracy w grupie (gdyby był przeznaczony dłuższy
czas na te zajęcia, uczestnicy mogliby sami opracować te zasady ), szczególnie o
dobrowolności uczestnictwa w ćwiczeniach; o wzajemnym nie przeszkadzaniu sobie i
odpowiednim wykorzystaniu czasu przeznaczonego do wykonania poszczególnych ćwiczeń.
Jeśli grupa nie jest znana prowadzącemu można zacząć od ćwiczenia
„Przedstaw się...” - każdy z uczestników w rundce kończy zdanie: Jestem....(imię), lubię ...,
mam ... W celu łatwiejszego poznania imion uczestników, można
przypiąć im do ubrań kartki z ich imionami.
2. Ćwiczenie wprowadzające – uczniowie siedząc lub stojąc w kręgu podają sobie z rąk do
rąk maskotkę z poleceniami prowadzącego wydawanymi w
trakcie podawania jako: coś gorącego, zimnego, ciężkiego,
delikatnego, śliskiego, lekkiego, mokrego itp. Wykonując
polecenie uczniowie próbują wczuć się w sytuację.
Prowadzący pyta uczestników jakich uczuć doznawali w trakcie tej zabawy – rundka.
4
Prowadzący komentuje to ćwiczenie mówiąc, że zabawa w której wzięli udział
wywołała w nich pewne uczucia, o których mówili, a w życiu są sytuacje, które wywołują w
nas różne uczucia. Te sytuacje bywają nam narzucone, ale też niektóre z nich tworzymy sami.
3. Mini wykład nt „Co należy wiedzieć o uczuciach ?”
4. Burza mózgów nt „Jakie wy znacie uczucia, które przeżywacie na co dzień ?”- uczestnicy
na dużym arkuszu papieru wypisują znane im
uczucia. Gdy nie bardzo radzą sobie z tym ćwiczeniem i lista jest uboga, prowadzący może
im pomóc posługując się „Listą uczuć i stanów emocjonalnych”
Następnie uczestnicy podkreślają na swojej liście uczucia przyjemne – na czerwono i
uczucia nieprzyjemne – na czarno. Których jest więcej? (Zazwyczaj bywa tych drugich...).
5. Uczestnicy w rundce (mogą być tylko chętni...) - odpowiadają na pytanie: Jak sobie
radzicie z uczuciami nieprzyjemnymi, co robicie gdy np.
ogarnia was złość, zazdrość czy smutek ? - wypowiedzi
uczestników zapisujemy na tablicy lub na odwrocie arkusza papieru z uczuciami.
6. Uczestnicy w rundce odpowiadają na pytanie: Czy każdy sposób, o którym mówiliście
jest dla was dobry ? Co można zrobić, aby nie krzywdzić siebie
i innych ?
7. Ćwiczenie „Rozpoznajemy uczucia” - uczestnicy w scenkach pantomimicznych
przedstawiają różne uczucia (wcześniej należy je
wypisać na karteczkach, które później oni losują),
które pozostali uczestnicy starają się rozpoznać.
Podsumowując to ćwiczenie prowadzący pyta czy łatwo jest rozpoznawać uczucia,
które przeżywają inni ? – krótka dyskusja na ten temat.
8. Zakończenie zajęć - w rundce każdy uczestnik kończy zdanie: „Na dzisiejszych
zajęciach dowiedziałam(-em) się, że ...”
5
TEMAT : Tolerancja.
CELE :
- uzmysłowienie uczestnikom czym jest tolerancja,
- ustalenie granic tolerancji,
- wskazanie na możliwość pracy nad własnymi uprzedzeniami.
Spodziewane efekty:
Po przeprowadzonych zajęciach uczeń powinien:
- wiedzieć czym jest tolerancja,
- umieć określać granice własnej tolerancji,
- znać powody dla których ludzie są nietolerancyjni.
Metody i techniki pracy z grupą:
-
burza mózgów, praca indywidualna i w małych grupach,
mini wykład.
Materiały i pomoce:
-
kartki papieru, mazaki, tablica lub duży arkusz papieru,
kaseta magnetofonowa z nagraniem piosenki St.Sojki pt. „Tolerancja”,
różne definicje tolerancji.
SPOSÓB REALIZACJI ZAJĘĆ
1. Wprowadzenie - uczestnicy siedzą w kręgu, prowadzący przypomina o zasadach pracy
w grupie (patrz realizacja poprzednich zajęć) oraz mówi, że każdy z
nich jest indywidualnością, jest jedyny i niepowtarzalny w swoim
rodzaju. I każdy ma prawo do tego, by inni uznawali (tolerowali) tę
jego indywidualność.
2. Praca indywidualna - każdy z uczestników wypisuje na kartce słowa, które kojarzą mu
się ze słowem tolerancja.
3. Praca w 4 - 5 grupach - każda grupa na podstawie wyrazów zgromadzonych w w/w
ćwiczeniu układa swoją definicję tolerancji.
Odczytanie i prezentacja definicji opracowanych przez grupy.
4. Zapoznanie uczestników z różnymi rodzajami definicji dotyczących tolerancji,
prezentowanymi w różnych źródłach, np. słowniki psychologiczne i inne .
6
5. Burza mózgów na temat : W jakich obszarach życia człowieka stykamy się z tolerancją ?
Do jakich obszarów się ona odnosi ?
Wypowiedzi uczestników zapisujemy na tablicy lub arkuszu papieru. Jeśli będą mieli
trudności z wymienianiem tych obszarów prowadzący podpowiada podsuwając swoje
propozycje, np. religia, płeć, narodowość, wygląd zewnętrzny, polityka, światopogląd,
obyczaje, system wartości, styl życia, osobowość, wiek, pochodzenie społeczne itp.
6. Praca w 2 grupach - 1 grupa opracowuje temat : Jakie cechy ułatwiają tolerancję ?
2 grupa opracowuje temat : Co przeszkadza bycie tolerancyjnym ?
UWAGA: Jeśli grupa uczestników jest zbyt liczna, dzielimy ich wówczas na 4 grupy i wtedy
dwie z nich opracowują temat pierwszy, a dwie temat drugi. Ułatwia to włączenie
się wszystkich uczestników w to ćwiczenie i sprawniejszy jego przebieg. I znów gdyby
uczestnicy mieli problemy z wymienieniem potrzebnych cech, prowadzący może im pomóc
dorzucając swoje
Odczytanie prac uczestników, dyskusja na temat: kiedy jesteśmy skłonni być
nietolerancyjni ? Generalnie rzecz biorąc: Jeżeli ktoś wkracza w nasz obszar
psychologicznego bezpieczeństwa.
7. Uczestnicy w rundce odpowiadają na następujące pytania: - Kiedy ty jesteś tolerancyjny?
- W jakich sytuacjach zdarza
ci się być nietolerancyjnym ?
8. Dyskusja na temat: Jakie są granice tolerancji, to znaczy kiedy nie tylko warto, ale wręcz
trzeba zaprotestować i umieć mówić NIE !
Prowadzący może podsuwać różne propozycje, np.
- gdy ktoś zagraża twojej wolności, życiu, zdrowiu, bądź wartościom w stosunku do osób, za
które jesteś odpowiedzialny (np. obcy człowiek zaczepia twojego młodszego brata, by z nim
„podyskutować” na osobności);
- gdy zbyt liberalne wychowanie prowadzi do kompletnego nieprzystosowania dziecka do
życia w społeczeństwie:
- gdy w naszej obecności dzieje się krzywda słabszemu od nas, itp
9. Praca indywidualna - każdy z uczestników zapisuje na kartce, co może zrobić, żeby stać
się osobą bardziej tolerancyjną ...
Chętne osoby odczytują swoje prace.
10. Zakończenie zajęć – rundka, w której uczestnicy kończą następujące zdanie:
„ Dzisiejsze zajęcia uświadomiły mi, że ...”
Prowadzący prosi uczestników aby na zakończenie wysłuchali z
magnetofonowej piosenki pt. „Tolerancja” w wykonaniu Stanisława Sojki.
kasety
7
TEMAT : Zachowujemy się asertywnie.
CELE :
- uświadomienie uczestnikom ich własnych praw asertywnych,
- uczenie radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
- ukazanie czym się różnią między sobą zachowania agresywne, uległe i
asertywne,
- rozwijanie umiejętności asertywnych.
Spodziewane efekty:
Po przeprowadzonych zajęciach uczeń powinien:
- odróżniać zachowania asertywne od agresywnych i uległych,
- wiedzieć jak rozwijać umiejętności asertywne i gdzie ich używać,
- nabrać przekonania, że warto i można ćwiczyć umiejętności asertywne.
Metody i techniki pracy z grupą:
-
mini wykład, odgrywanie scenek
praca w parach i małych grupach
burza mózgów, ćwiczenia indywidualne
Materiały i pomoce:
- tablica lub duży arkusz papieru, plansza „Twoje prawa asertywne”.
Czas trwania zajęć: 2 godz. lekcyjne.
Uczestnicy: uczniowie klas gimnazjalnych.
Prowadzący: pedagog lub wychowawca
SPOSÓB REALIZACJI ZAJĘĆ
1. Uczniowie siedzą w kręgu - po powitaniu ich mówimy co będzie tematem naszego
spotkania.
2. Mini wykład nt „Co to jest asertywność ?”
Teoria asertywności jest oparta na założeniu, że każda jednostka ludzka posiada
pewne prawa, a są nimi: prezentacja planszy „Twoje prawa asertywne” – z książki „Jak żyć z
ludźmi”, str. 6 – 19
3. Burza mózgów na temat : - Jakie rodzaje zachowań znacie z własnych doświadczeń ?
- Które z nich najczęściej stosujecie ?
8
Na tablicy lub arkuszu papieru zapisujemy wypowiedzi uczniów przyporządkowując
je trzem rodzajom postaw (zachowań) : uległe, agresywne, asertywne.
Prowadzący wyjaśnia znaczenie tych trzech rodzajów postaw stosowanych w
kontaktach z innymi ludźmi:
a/ postawa uległa (in. bierna) – zakłada przekładanie ważności i praw innych ludzi
nad własne, np. zawsze zgadza się z krytyką własnej
osoby; nie umie przyjmować komplementów; pomniejsza swoje zasługi; zawsze
podporządkowuje się innym; nie umie prosić o to, czego potrzebuje; jest niepewny i ulega
wpływom; nie potrafi rozmawiać o trudnych sprawach itp.
b/ postawa agresywna - to tendencja do kontrolowania cudzych zachowań i
stawiania
własnej osoby na „podium”, np. nie umie być sobą bez
wywierania presji na innych; pokazywanie innym, że są gorsi ode mnie; manipulowanie
ludźmi; żądanie tego, czego się potrzebuje; nie obchodzą uczucia innych; despotyzm,
wyniosłość i zarozumiałość; liczenie się tylko z własnym zdaniem itp.
c/ postawa asertywna (in. stanowcza) - to wyrażanie siebie (własnych emocji,
uczuć,
doznań) bez straszenia kogokolwiek, np. jest
pewny swojej wartości i nie obawia się tego; nie manipuluje ludźmi; szanuje siebie tak samo
jak innych; umie przyjąć zarówno słowa pochwały jak i krytyki; prosi o to, czego jej
potrzeba; potrafi otwarcie i głośno cieszyć się z tego co robi dobrze itp.
4. Praca w 3 grupach - na podstawie w/w informacji
1 grupa stara się opracować cechy człowieka agresywnego;
2 grupa
„
uległego;
3 grupa
„
_
asertywnego
Prowadzący powinien w razie potrzeby pomagać uczestnikom używając
następujących podpowiedzi: agresywny – dominacja, akcentowanie siły, bezczelność, nie
szanowanie uczuć innych, walka, ranienie; uległy – skromność, wahanie się, bezbronność,
wycofywanie się, bierność, brak szacunku do siebie; asertywny – bezpośredni, grzeczny,
taktowny, szanujący siebie i innych, śmiały, pozytywny.
Prowadzący powinien też powiedzieć uczestnikom, że w skład umiejętności
asertywnych wchodzi:
- obrona swoich praw,
- wyrażanie zarówno uczuć pozytywnych, jak i negatywnych,
- przyjmowanie uczuć i opinii innych osób,
- stanowienie własnych przekonań,
- zabieranie głosu na forum publicznym,
- reakcja na własne poczucie winy lub krzywdy.
5. Ćwiczenie indywidualne „Czy jesteś asertywny ?” - prowadzący czyta listę 20
stwierdzeń (z „Jak żyć z ludźmi”),
na które uczestnicy pisemnie udzielają odpowiedzi TAK lub NIE.
Omówienie ćwiczenia: im więcej mają odpowiedzi TAK , tym bardziej trzeba starać
się pracować nad sobą, by umieć zachowywać się asertywnie.
6. Ćwiczenie grupowe „Rozpoznajemy zachowania asertywne” – prowadzący czyta głośno
9
przykłady
różnych
zachowań i reakcji z nimi związanych, a uczestnicy starają się ustalić o jakim zachowaniu jest
mowa.
7. Ćwiczenie umiejętności asertywnego odmawiania - uczestnicy dobierają się w trójki. W
każdej z nich dwie osoby odgrywają
scenkę, trzecia jest obserwatorem. Zadaniem osoby A jest namawianie osoby B do zrobienia
czegoś , na co ona nie ma ochoty (np. zapalenia papierosa, wypicie piwa, ukradzenie czegoś,
ucieczkę z lekcji itp.). Zadaniem osoby B jest odpowiadanie na namowy kolegi w sposób
spokojny, ale stanowczy, poprzez używanie w podanej kolejności zwrotów: nie, dziękuję –
nie mam ochoty na...( picie, palenie, kradzież, ucieczkę); nie, nie zrobię tego (nie wypiję,
nie zapalę, nie ukradnę, nie ucieknę). Po odegraniu scenki osoby A i B mówią o swoich
odczuciach, a obserwator komentuje ich zachowanie, zwracając szczególną uwagę na
następujące kwestie: jakie było zachowanie uczestników: agresywne lub uległe; jak osoba A
reagowała na kolejne odpowiedzi osoby B i w jakim stopniu odmowa była skuteczna ?
Jeśli czas pozwoli uczestnicy powtarzają scenki (zmieniając sytuację) – tak, aby
każdy wystąpił w każdej roli.
8. Dyskusja na temat : Czy w każdej sytuacji można korzystać z umiejętności asertywnych
W jakich sytuacjach przydają się one najbardziej ?
Prowadzący
może powiedzieć uczestnikom
„Kiedy używać umiejętności
asertywnych ?”
, ale to uzależnione jest od składu grupy uczestników, ich poziomu
zrozumienia tematu i oczywiście wystarczającej ilości czasu przeznaczonego na te zajęcia.
Natomiast koniecznie trzeba powiedzieć, że warto ich używać w sytuacji presji grupowej lub
indywidualnej dotyczącej eksperymentowania z różnego rodzaju używkami.
9. Wypełnienie anonimowej
( ankieta w załączeniu ).
ankiety ewaluacyjnej dotyczącej całości programu
10. Zakończenie spotkania - uczestnicy w rundce kończą zdanie: „Dzisiejsze zajęcia
uzmysłowiły mi, że ...”