Socjopatia

1
SOCJOPATYCZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
Opracował:
mgr Piotr Włoczek
2
Osobowość nie jest dana człowiekowi raz na zawsze, lecz rozwija się od
urodzenia, etapami. Rozwój osobowości jest procesem pojawiania się coraz to
nowych dynamizmów i przejmowania przez nie wiodącej roli, co uwidacznia się
w ukierunkowaniu aktywności dziecka. Rozwój osobowości jest również
rezultatem działania czynników zewnętrznych (środowiska społecznego i
pozaosobowego), wewnętrznych (dojrzewania funkcji psychomotorycznych)
oraz interakcji między nimi (zmiany struktury i funkcjonowania osobowości
wskutek zderzenia się ze światem zewnętrznym – akomodacja).Równocześnie
postępuje też proces indywidualizacji – efekt indywidualnego przebiegu
rozwoju podstawowych funkcji psychomotorycznych oraz osiągnięcia różnego
poziomu dojrzałości dynamizmów regulujących zachowanie. Zarówno
niewykształcenie się jak i nadmierna dominacja jednego z dynamizmów
powoduje, że mówimy o zaostrzonych cechach indywidualnych, które utrwalone
przez niewłaciwe oddziaływanie otoczenia prowadzą do deformacji osobowości.
Wiele teorii psychologicznych służy wyjaśnieniu zaburzeń rozwoju
osobowości. Obecnie przyjmuje się, że każda z nich może dostarczyć klucz do
częściowego objaśnienia zaburzeń zachowania w analizowanym przypadku.
Dostarcza go też regulacyjna teoria osobowości J. Reykowskiego. Z
nieprawidłowym rozwojem mechanizmów popędowo-emocjonalnych można,
zgodnie z tą teorią, powiązać wyodrębnione przez psychiatrię takie zaburzenia
zachowania jak socjopatia. Typowe objawy nieprawidłowego rozwoju tego
podsystemu osobowości, bez względu na etiologię, to:
 wybuchy złości, gniewu, impulsywność reakcji,
 nadpobudliwość psychoruchowa,
 słabe postępy w rozwoju uczuć wyższych,
 przejawy patologicznych potrzeb, takich jak dążenie do zadawania
cierpień innym (agresja) lub sobie (autoagresja),
 działania destrukcyjne itp.
Nieprawidłowy rozwój osobowości w kierunku socjopatii cechują, zdaniem H.
Spionek, zaburzenia procesów emocjonalno-motywacyjnych w połączeniu z
zaburzeniami charakteru – jednej za struktur sieci poznawczej. Struktura ta
opisywana jest jako zbiór trwałych postaw wobec samego siebie, innych ludzi,
norm, zasad przyjętych w danym społeczeństwie. Zaburzenia takich struktur
sieci poznawczej jak:
 „charakter”,
 „sumienie”,
 „struktura ja”.
Charakteryzuje się utrzymywaniem się wcześniejszych stadiów rozwoju
moralnego i społecznego, stwierdzamy wówczas nieprawidłowy stosunek:
 do ludzi (nieufność, wrogość, dążenie do dominowania),
 do zadań (brak wytrwałości, samodzielności, niedbałość),
 do rzeczy (brak poszanowania cudzej własności, zachłanność, wandalizm)
3
 do siebie samego (zbyt wysoka samoocena),
 do norm (opóźnienie procesu przyswajania norm społecznych, czyli
kształtowania się „sumienia”).
Przykładem skutków nieprawidłowego rozwoju tych struktur osobowości jest
też kłamstwo i kradzież. Kłamanie nie może być jednak uważane za objaw
zaburzeń osobowości, jeżeli występuje w wieku do 5 lat i ma charakter
pseudokłamstwa. Natomiast częste występowanie takich zachowań w ostatniej
fazie wieku przedszkolnego może być objawem nieprawidłowego kierunku
rozwoju osobowości, to samo tyczy się kradzieży.
Deformacja rozwoju osobowości w kierunku socjopatii polega, zdaniem M.
Chłopkiewicz, na niedorozwoju wyższych dynamizmów regulacji
zdominowanych przez dynamizmy podstawowe. W wieku przedszkolnym np.
nadmierny rozwój dynamizmów o charakterze biologicznym może blokować
rozwój dynamizmów „interakcyjnych potrzeb psychicznych”. Nieprawidłowy
proces przyswajania norm, wzorców zachowania, wytwarzania idealnego obrazu
świata i siebie, typowy dla socjopatycznego rozwoju osobowości występuje,
gdy:
 brak jest dziecku wzorca do naśladowania i identyfikacji (np. chłopiec
wychowywany jest bez ojca),
 rodzice nie budzą szacunku dziecka i jego pozytywnych uczuć,
 wadliwy jest system zewnętrznych wymagań (sprzeczne, niedostosowane
do możliwości dziecka, niewłaściwie egzekwowane), co nie sprzyja
przekształceniu się ich w wewnętrzne wymagania (tzw. interioryzacji).
Do wykształcenia się zachowań typu aspołecznego czy antyspołecznego, cech
socjopatycznych osobowości dochodzi, zdaniem M. Ziemskiej, w przypadku
postaw rodzicielskich nacechowanych nadmiernym dystansem. Postawa
odtrącająca np. blokuje rozwój uczuć społecznych, sprzyja kształtowaniu się
takich cech, jak:
- agresywność,
- kłamliwość,
- nieposłuszeństwo.
Postawa unikająca może powodować:
- niestałość uczuciową,
- konfliktowość,
- niezdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych.
Socjopatyczne zaburzenia osobowości Wołoczyn dzieli w następujący sposób:
1. Reakcje antysocjalne
2. Reakcje dyssocjalne
3. Zboczenia seksualne
4. Narkomania
Dwie pierwsze grupy: osobnicy dyssocjalni i antysocjalni mają tę wspólną
cechę, że są aktywni społecznie, choć w ujemnym dla normalnego
społeczeństwa kierunku. Socjopaci dyssocjalni są odszczepieni od wielkiego
4
społeczeństwa, Żyją w „dziedzicznych” grupach zawodowych świata
przestępczego, np. członkowie „dynastii złodziejskich”. W stosunku do
własnego kręgu przestępczego obowiązuje kodeks moralny: np. należy być
lojalnym, dotrzymywać danego słowa, być solidnym, itp. Ale cała reszta
społeczeństwa to są wrogowie, którzy czyhają tylko na to, by zawodowego
przestępcę złapać i osadzić w więzieniu. W takich rodzinach dzieci
wychowywane są w pewien specjalny sposób, mianowicie „tresowane” są do
działalności przestępczej, uczy się je kraść i karze, jeśli dadzą się przyłapać, itp.
Socjopaci antysocjalni mają następujący kompleks cech: po pierwsze, są to
ludzie pozbawieni sumienia, ludzie, którzy nie mają ani poczucia winy, ani
poczucia obowiązku , ludzie anormalni; po drugie, nie potrafią kochać nikogo,
nie potrafią się przywiązać. Sami natomiast wykorzystują, eksploatują uczucia,
ażeby uzyskać czyjeś względy. Często są czarujący, bardzo mili, wcześni
nauczyli się, że wkradanie się w czyjeś łaski jest niezmiernie skuteczną techniką
zdobywania powodzenia w życiu. Właśnie te dwie cechy: brak sumienia i brak
zdolności kochania – to jądro osobowości socjopaty antysocjalnego.
Jako zboczenia seksualne Wołoczyn wymienia homoseksualizm i lesbijstwo,
przy tym zwraca uwagę, że homoseksualizm nie ma nic wspólnego z
funkcjonowaniem gruczołów dokrewnych.
Jest
najprawdopodobniej
osobliwością całkowicie nabytą, całkowicie psychogenną. Wskazuje także, iż
gwałt powinien być karany nie dlatego, że jest to akt seksualny, tylko dlatego, że
jest aktem gwałtu, uszkodzenia ciała i oddziaływania na osobę wbrew jej woli.
Gwałt powinien być traktowany jak zbrodnia.
Narkomania jest określana jako uzależnienie od środków psychotropowych
odurzających, którymi są substancje chemiczne naturalne bądź pochodzenia
syntetycznego wytwarzające odmienne stany psychiczne. Wymienia się różne
czynniki społeczne „sprzyjające” powstawaniu narkomanii, a mianowicie:
- rewolucja seksualna,
- liberalizacja obyczajowa,
- stresy i napięcia życia codziennego,
- konkurencyjność na rynku pracy,
- bezrobocie,
- subkulturowe grupy młodzieżowe,
- sekty.
Reasumując możemy powiedzieć, iż socjopatia to zaburzenie osobowości
polegające na nieprzystosowaniu do życia w społeczeństwie, objawiające się
aspołecznym zachowaniem.
5
Postępowanie korekcyjno-wychowawcze
W zaburzeniach osobowości typu socjopatii szczególnie przydatna jest
psychoterapia grupowa, która stymuluje rozwój uczuć wyższych, zwiększa
wrażliwość na problemy innych ludzi, uczy odczuwać i rozumieć, pozbawia tym
samym poczucia samotności („inni też mają swoje kłopoty”). Skuteczne są też
zajęcia psychodramatyczne , w czasie których dziecko odgrywając w scenach
różne role odreagowuje własne napięcia emocjonalne, przejmując punkt
widzenia i sposób reagowania osoby, którą odgrywa. Wzbogaca to jego
doświadczenie i uczy nowych sposobów kontaktowania się społecznego.
Ponadto terapia behawioralna jest powszechnie stosowana w odniesieniu do
dzieci niedostosowanych społecznie. Jej założenia są następujące: „(...) skoro
różnego rodzaju formy niedostosowania wynikają z przyswojenia
niewłaściwych łańcuchów odruchowych, to dzięki odpowiednim ćwiczeniom
można usunąć te wadliwe sposoby zachowania, a na ich miejsce wytworzyć
nowe reakcje, wartościowe ze społecznego punkty widzenia”. Cele
resocjalizacyjne stojące przed terapią behawioralną są następujące:
1. Wyrównanie braków w zachowaniu, które powodują, że dziecko nie
otrzymało pozytywnych wzmocnień w czasie kontaktów społecznych.
2. Eliminowanie negatywnych cech zachowania przez silne wzmacnianie
wartościowych społecznie zachowań, co ułatwia funkcjonowanie
społeczne.
3. Uczenie kontrolowania własnych reakcji. Trzeba ustalić i
zhierarchizować co dane dziecko najbardziej lubi, a następnie tak
zaprogramować życie np. w szkole aby cechy, które chcemy u dziecka
wykształcić były nagradzane lubianym przez dziecko zachowaniem,
np. aby spokojne przeczytanie zadanego przez nauczyciela tekstu
poprzedzało np. wyjście na podwórko.
6
Bibliografia:
1. Bogdnowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym,
WSiP, Warszawa 1991
2. Misiak W., Osobowość, (W:) Lalek D., Pilch T. (red.), Elementarne
pojęcia pedagogiki i pracy socjalnej, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”,
Warszawa 1999
3. Reykowski J., Motywacja, postawy prospołeczne a osobowość, PWN,
Warszawa 1979
4. Chłopkiewicz M., Osobowość dzieci i młodzieży – rozwój i patologia,
WSiP, Warszawa 1987
5. Pospiszyl K., Żabczyńska E., Psychologia dziecka niedostosowanego
społecznie, PWN, Warszawa 1981