Praca z dzieckiem z rodziny dysfunkcyjnej

PRACA Z DZIECKIEM Z RODZINY
DYSFUNKCYJNEJ
CO TO ZNACZY „RODZINA DYSFUNKCYJNA”?
•
Rodzina dysfunkcyjna to rodzina, w której występują zaburzone relacje pomiędzy
jej członkami.
•
Stosunki wewnątrz rodziny opierają się na współuzależnieniu, charakteryzującym
się wzajemną kontrolą, oskarżeniami, podejrzliwością, brakiem zaufania
•
Rodzina taka nie spełnia swoich podstawowych funkcji, do których należą,
miedzy innymi: funkcja opiekuńcza, funkcja miłości, funkcja socjalizacyjna,
funkcja integracyjna, funkcja ekonomiczna
PRZYCZYNY DYSFUNKCJONALNOŚCI RODZINY
Według Jadwigi Izdebskiej, dysfunkcjonalność rodziny związana jest ze zjawiskami
patologicznymi obciążającymi jedno lub oboje rodziców. Należą do nich:
•
Przestępczość
•
Alkoholizm
•
Zachowania destrukcyjne
•
Dewiacyjne zachowania seksualne
•
Zaburzenia psychiczne
•
Niepełnosprawność
•
Rozbicie rodziny
•
Konkubinat
•
Zawężone stosunki emocjonalne w rodzinie
•
Patologiczne zachowania rodziców
ROLE DZIECKA W RODZINIE DYSFUNKCYJNEJ
Bohater
Kozioł ofiarny
Maskotka
Niewidoczne dziecko
BOHATER
•
Dziecko „bohater” odgrywa w rodzinie role rodziców. Jest tzw. „małym
rodzicem”, opiekunem, terapeutą rodziny. Przejmuje obowiązki rodziców i
świetnie sobie z nimi radzi. Jest gotowy do poświęceń i rezygnacji z własnych
planów na rzecz zachowania spójności rodziny.
•
Dziecko takie w rzeczywistości żyje w ciągłym napięciu i osamotnieniu. Nie może
odpuścić, przyznać się do nie mocy, mimo że obowiązki, którymi jest obciążone,
nie są współmierne do jego wieku i doświadczenia
•
Dziecko „bohater” w szkole
Wzorowy uczeń, pupilek nauczycieli, nie skory do kontaktów z rówieśnikami,
poważny, donoszący na kolegów
•
Sposób reakcji nauczyciela:
Rozmowa, próba zachęcenia ucznia do pracy w grupie, nawiązania bliższych reakcji
KOZIOŁ OFIARNY
•
Dziecko traktowane jako osoba, na której można rozładować swoje emocje.
•
Dziecko postrzegane jako trudne, niegrzeczne, sprawiające
wychowawcze rodzicom, źle się uczy, wpada w złe towarzystwo
•
Dziecko staje się wytłumaczeniem dla problemów trawiących rodzinę. To na nie
zrzucana jest odpowiedzialność na wszelkie niepowodzenia
•
Dziecko „kozioł ofiarny” w szkole
problemy
Niegrzeczne, nie słucha poleceń nauczyciela, skore do bójki, nie przykłada się do
nauki
•
Sposób reakcji nauczyciela
Powierza odpowiedzialne zadania podczas pracy w grupie, chwali za dobrze
wykonane zadanie, dopinguje do dalszych starań
NIEWIDOCZNE DZIECKO
•
Dziecko, którego nie widać, jest wycofane, nie angażuje się w kontakty
społeczne. Dziecko nie sprawia problemów wychowawczych, ale też nie wyraża
swoich potrzeb, uczuć. Praca z takim dzieckiem polega na przełamaniu jego
nieśmiałości, dowartościowaniu i sprawieniu żeby poczuło się ważne i potrzebne
•
„Niewidoczne dziecko” w szkole
Nie odzywa się, nie współpracuje z rówieśnikami, nie wyraża własnego zdania
podczas pracy w grupie
•
Sposób reakcji nauczyciela
Zachęcenie do rozmowy, podkreślenie zdolności dziecka, zaproszenie innych dzieci
do kontaktów z nieśmiałym kolegą / nieśmiałą koleżanką
MASKOTKA
•
Dziecko „maskotka” jest traktowane jako antidotum na wszelkie bolączki. Jest
zawsze uśmiechnięte, jest rozgrywane między rodzicami w trakcie sytuacji
konfliktowych. Ukochany synuś tatusia/ ukochana córeczka mamusi.
•
Dziecko traktowane jest w sposób niepoważny, bez względu na swój wiek.
Zatraca granicę między śmiechem a płaczem. Wewnętrznie jest bardzo
niepewne, przestraszone.
•
Dziecko „maskotka” w szkole
Nie słucha nauczyciela, kręci się, często jest nadpobudliwe, nie skupia uwagi na
lekcjach, wygłupia się, jest roztargnione
•
Sposób reakcji nauczyciela
Traktowanie dziecka w sposób poważny, ustalenie reguł postępowania i trzymanie
się ich, wsparcie, jasne artykułowanie tego co jest dobre a co złe
SPOSÓB POSTĘPOWANIA WOBEC UCZNIA Z
RODZINY DYSFUNKCYJNEJ
1. Rozpoznanie
- zauważenie problemu, mimo zapewnień rodziców, że wszystko jest w porządku
-
możliwość podjęcia działań zgodnie ze stanem wiedzy o problemach istniejących w
rodzinach dysfunkcyjnych ( m.in.: z problemami alkoholowymi, wykorzystaniem
seksualnym, przemocą)
2. Wstępna diagnoza, podjęcie kontaktu („inicjatywa”), wynikająca z obserwacji
niepokojących zachowań dziecka, do których należą m.in.:
-
niska samoocena, unikanie kontaktu, niepokój, zamknięcie w sobie, a z drugiej strony
nadpobudliwość, agresja, kłótliwość, trudności z koncentracją
-
jak również: nieobecność na lekcjach, niedbanie o ubiór (chodzenie wciąż w tym
samym, często brudnym stroju) niechęć do przebierania się na lekcje wfu (może
wynikać z ukrywania śladów przemocy), zachowania obsesyjne, sięganie po używki
-
Uwagę nauczyciela powinno wzbudzić też niewypełnianie obowiązków przez rodziców,
związanych z kontaktem ze szkołą, powierzanie odbierania/odprowadzania dzieci
osobom trzecim
SPOSÓB POSTĘPOWANIA WOBEC UCZNIA Z
RODZINY DYSFUNKCYJNEJ
Strategia informacyjna/ wsparciowa powinna się rozpocząć od rozmowy z dzieckiem,
ponieważ to z nim nauczyciel ma codzienny kontakt. Podczas rozmowy nauczyciel
wykazuje zainteresowanie uczniem, pyta się go o problemy, jest otwarty na pomoc i
wsparcie ucznia, zapewnia go o swojej obecności podczas spotkania z rodzicami dziecka.
Nauczyciel powinien dać wypowiedzieć się dziecku, pozwolić mu nazwać emocje, co czuje,
co mu doskwiera. Pedagog nie może atakować dziecka, wymuszać na nim zwierzeń,
obrażać, gdyż to wszystko prowadzi do „zamknięcia się” ucznia.
3. Ustalenie planu działania
Nauczyciel wraz z dzieckiem ustala plan pomocy: w jaki sposób, w czym może dziecku
pomóc. Obie strony zgadzają się na zaproponowane rozwiązanie i trzymają się go.
SPOSÓB POSTĘPOWANIA WOBEC UCZNIA Z
RODZINY DYSFUNKCYJNEJ
4. Interwencja
W sytuacji gdy zagrożone jest zdrowie ucznia lub jego zachowanie jest niebezpieczne dla
otoczenia, nauczyciel ma obowiązek pomóc dziecku przerywając sytuację kryzysową.
Najlepiej aby dziecko znalazło wsparcie w szkole, u nauczycieli, pedagogów, psychologów.
Gdy szkoła nie jest w stanie zapewnić pomocy, musi poinformować instytucje zewnętrzne.
Na każdym etapie interwencji wobec dziecka, nauczyciel musi być w kontakcie z jego
rodzicami.
Pedagog powinien zaprosić rodziców na rozmowę, opowiedzieć o swoich obawach,
przedstawić sytuację w sposób obiektywny, nie atakujący ani rodziców ani dziecka.
Nauczyciel powinien wskazać konkretne przykłady niepokojących zachowań dziecka. Nie
powinien przy tym oskarżać ani oceniać rodziców, by nie stracić ich zaufania. Ostatecznie
aby pomóc dziecku, współpraca z jego opiekunami jest niezbędna.
BIBLIOGRAFIA
•
Marzenna Kucińska, „DDA czyli Dorosłe Dzieci Alkoholików” [ w: „Gdzie się
podziało moje dzieciństwo?”]
•
Wiesława Larwa, Uczeń z rodziny dysfunkcyjnej, źródło:
http://www.rozaniecii.cba.pl/publikacje/dysfunkcyjna.html (dostęp: 27.09.2016).
•
Katarzyna Pakulska, Jak pracować z uczniem z rodziny dysfunkcyjnej.