metody badań społecznych wykład 2

10/18/2015
METODY BADAŃ SPOŁECZNYCH
WYKŁAD 3: PARADYGMATY I TEORIE
dr Agnieszka Kacprzak
PARADYGMATY W NAUKACH
SPOŁECZNYCH
PARADYGMAT



Układ odniesienia leżący u podstaw teorii i badań
społecznych, określony sposób patrzenia na
rzeczywistość
Sam z siebie niczego nie wyjaśnia – stanowi tylko
ramy dla teorii
Model, którego używamy, aby uporządkować
nasze obserwacje i rozumowanie
1
10/18/2015
PARADYGMATY W NAUKACH
PRZYRODNICZYCH



Paradygmaty w naukach przyrodniczych – zmieniają się
w drodze rewolucji naukowych (teoria T. Kuhna)
Stare paradygmaty trudno zmienić, ale gdy to się uda
zostają one zastąpione nowymi
Zastępowanie jednego paradygmatu drugim
odzwierciedla przechodzenie od poglądów fałszywych do
prawdziwych
JAK NASTĘPUJE ZMIANA
PARADYGMATU?
Niedojrzała
dyscyplina naukowa
• Kilka różnych
teorii, z których
każda ma własną
terminologię,
metody i założenia
Badacze akceptują
wspólny
paradygmat
Dojrzała dyscyplina
– Pierwszy
paradygmat
• Wspólna
terminologia,
metody, założenia
Pojawiają się
problemy, których
nie da się
rozwiązać w
ramach
obowiązującego
paradygmatu
Dojrzała dyscyplina
– Drugi paradygmat
• Nowa
terminologia,
metody, założenia
Pojawia się nowy
paradygmat,
następuje krytyka
starego
PARADYGMATY W NAUKACH
SPOŁECZNYCH




Zyskują albo trącą na popularności, ale rzadko są
zupełnie odrzucane.
Oferują różne, uzupełniające się perspektywy
patrzenia na społeczeństwo
Każdy z nich uwypukla jedne wątki, a pomija inne,
czyniąc pewne założenia co do natury rzeczywistości
społecznej
Nie zastanawiamy się, który jest prawdziwy, a który
fałszywy, tylko traktujemy je jako inspirację do innych
rodzajów badań i teorii
2
10/18/2015
FUNKCJONALIZM
Społeczeństwo jako organizm
Auguste Comte
(1798-1857)






Żył w burzliwych czasach ( rewolucja francuska, rewolucja
przemysłowa)
Chciał stworzyć naukę, która badałaby społeczeństwo w
taki sposób, w jaki nauki przyrodnicze badają świat
fizyczny
Socjologia ma odkrywać prawa uniwersalne rządzące
społeczeństwem
Pozytywizm – nauka ma zajmować się tylko rzeczami
namacalnymi, które da się poznać przez doświadczenie
(obserwacje, porównania, eksperymenty)
Trzy etapy rozwoju myśli ludzkiej: teologiczny,
metafizyczny i pozytywny
zasadniczy wkład: zaproponowanie czym socjologia
powinna się zajmować i w jaki sposób powinna to robić
Emile Durkheim
(1858-1917)





Fakty społeczne należy traktować jak rzeczy
Społeczeństwo to cos więcej niż zbiór działań
pojedynczych jednostek
Fakty społeczne – zewnętrzne wobec jednostki
sposoby działania, myślenia i odczuwania.
Wywierają przymus na jednostki, które poddają się
nim często wierząc że dokonały wolnego wyboru.
Solidarność mechaniczna i organiczna
studium na temat samobójstw – pierwsze dzieło
nowoczesnej socjologii empirycznej
3
10/18/2015
FUNKCJONALIZM

nacisk na ład społeczny, harmonię, stabilizację i
równowagę („pozytywna” wizja świata)

„Analogia organiczna” – porównywanie społeczeństwa do
żywego organizmu
„konsens moralny” – utrzymuje stabilność społeczeństwa
Porządek i równowaga to naturalny stan społeczeństwa



społeczeństwo można racjonalnie uporządkować, jeśli tylko
naukowo pozna się prawa nim rządzące

Zarzuty:


skupia uwagę za czynnikach warunkujących stabilność
społeczną, a pomniejsza znaczenie podziałów i konfliktów;
przypisuje społeczeństwu „potrzeby” i cele, chociaż ma to sens
tylko w odniesieniu do jednostek
TEORIE KONFLIKTU
Społeczeństwo jako walka interesów grupowych
Karol Marks
(1818-1883)





Również żył w społeczeństwie okresu rewolucji
przemysłowej, ale skupił się na nierównościach
społecznych do których ona doprowadziła
Materialistyczna koncepcja zmiany społecznej –
najważniejsze relacje społeczne – stosunki
ekonomiczne (baza) i polityczno-ideologiczne
(nadbudowa).
Cała historia jest historią walk klasowych
Każde istniejące dotąd społeczeństwo miało swój
własny podział na klasy o dwubiegunowym
charakterze
Rewolucja robotnicza – przyniesie społeczeństwo
bezklasowe
4
10/18/2015
Jak dochodzi do rewolucji?
„klasa w
sobie”
„klasa dla
siebie”
Konflikt
między „bazą”
a
„nadbudową”
REWOLUCJA
TEORIE KONFLIKTU





życie społeczne jako niekończący się konflikt
grupowych interesów, antagonizmów, buntów
koncentracja na mechanizmach zmian rewolucyjnych i
kryzysów społecznych
skupienie się na relacjach między wielkimi grupami
społecznymi
struktura społeczna nie jako organizm, ale źródło
nierówności i podziału
rewolucja zamiast ewolucji
INTERAKCJONIZM
SYMBOLICZNY
Istotą życia społecznego są działania pojedynczych
jednostek
5
10/18/2015
Max Weber
(1864-1920)





Socjologia ma zajmować się badaniem „działania
społecznego,” a nie strukturami
Zmianę społeczną powodują ludzkie idee, wartości
i przekonania
Nie ma żadnych zewnętrznych i niezależnych od
jednostek struktur: wolne jednostki same kształtują
swoje zachowania
Człowiek działa racjonalnie
„typ idealny”- konstrukcja teoretyczna, punkt
odniesienia w analizie rzeczywistości (np.
biurokracja, władza legalna)
George Herbert Mead
(1863-1931)




główny obszar badawczy: interakcje międzyludzkie i
ich symboliczny charakter
język jako zbiór symboli, pozwalający na
abstrakcyjne myślenie
rzeczywistość jako proces, coś co nieustannie
„wyłania się” z międzyludzkich relacji
każdy akt społecznej komunikacji zawiera w sobie
nie tylko porozumiewanie się, ale też wzajemne
interpretowanie celów i intencji drugiej strony
INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY



zejście na poziom mikro – opisywanie życia społecznego
przez międzyludzkie interakcje
jedyna realna rzeczywistość świata społecznego to
działania poszczególnych jednostek
poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jak ludzie tworzą te
mechanizmy społeczne, które potem na nich oddziałują
6
10/18/2015
POSTMODERNIZM
POSTMODERNIZM

Czy rzeczywistość jest rzeczywista?



Podejście przednowoczesne – przyjmujemy, że rzeczy
są takimi jakie je widzimy.
Podejście modernistyczne – uznanie różnorodności z
uprawnioną; oceny to subiektywne punkty widzenia, a nie
właściwości badanych rzeczy
Podejście postmodernistyczne – rzeczywistość jako
taka nie istnieje, rzeczywiste są tylko wyobrażenia które
uzyskujemy dzięki naszym punktom widzenia. Nie ma
żadnego tam, jest tylko tutaj w środku.
POSTMODERNIZM (2)

Czy racjonalna obiektywność jest możliwa?





Ludzie nie działają zawsze racjonalnie
Wszystkie nasze doświadczenia są subiektywne
Obiektywność jest próbą znalezienia wspólnego gruntu
dla naszych subiektywnych doświadczeń
Krytyka pozytywizmu: to co było uznawane za
obiektywne, było często kwestią umowy społecznej
zawartej w rozwiniętych społeczeństwach zachodnich
Tak na prawdę nie trzeba wybierać między
pozytywizmem a postmodernizmem: możemy badać
świat społeczny, który istnieje lub nie istnieje wokół
nas.
7