02_pgp_10_4_Katarzyna Mokrzyńska.indd
advertisement
PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2013;10(4):137-144 artykuł poglądowy opinion article Rola psychologa na oddziale geriatrycznym The role of a psychologist on a geriatric ward Katarzyna Mokrzyńska, Grażyna Dolińska-Zygmunt Uniwersytet Wrocławski Słowa kluczowe: geriatria, holistyczny model zdrowia, oddziaływania psychologiczne Key words: geriatric, holistic concept of health, psychological interventions Strszczenie Celem artykułu jest zaprezentowanie roli psychologa pracującego w szpitalu na oddziale geriatrycznym. W pierwszej części pracy przedstawiono sylwetkę pacjenta geriatrycznego, aby zobrazować specyfikę grupy oddziaływań psychologicznych. Psycholog na oddziale geriatrycznym swoją pracę opiera na holistyczno-funkcjonalnej koncepcji zdrowia, dlatego podstawowe założenia tego modelu zaprezentowano w kolejnym akapicie. W pracy przedstawiono ponadto miejsce psychologa w zespole geriatrycznym i opisano zadania, które w ramach takiej współpracy on podejmuje Abstract PGP 179 The aim of the article is to demonstrate the role of a psychologist working in a hospital on a geriatric ward. In the first part of the paper, the characteristic of a geriatric patient is presented. This article assumes a holistic concept of health, which is described in the following paragraph. Furthermore, this paper presents the tasks, which a psychologist undertakes on a geriatric ward and the role of a psychologist in a geriatric team. Grażyna Dolińska-Zygmunt Instytut Psychologii, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Uniwersytet Wrocławski ul. Dawida 1, 50-527 Wrocław [email protected] Copyright © 2012 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego 138 Katarzyna Mokrzyńska, Grażyna Dolińska-Zygmunt Rola psychologa na oddziale geriatrycznym Sylwetka pacjenta geriatrycznego Pacjent geriatryczny to osoba, która ukończyła 60 rok życia, cierpiąca na różnego rodzaju dolegliwości zdrowotne. Do głównych problemów geriatrycznych należą m.in.: zespoły otępienne, zespoły depresyjne i lękowe, zaburzenia zachowania, dolegliwości kardiologiczne, nietrzymanie moczu, upadki i zasłabnięcia, zmiany zwyrodnieniowe stawów, zaburzenia endokrynologiczne, zawroty głowy, a także zaburzenia równowagi [1]. W zakres geriatrii wchodzą zatem trudności zdrowotne, które według uproszczonego podziału możemy zakwalifikować jako somatyczne i psychiczne. Heszen-Niejodek [2] wskazuje na nieco odmienne sposoby postępowania psychologa w przypadku pracy na oddziale chorób somatycznych i w kontekstach psychiatrycznych. Rozległość problemów geriatrycznych wymaga od psychologa syntezowania wiedzy i elastycznego dostosowywania oddziaływań do problemów konkretnego pacjenta. Wsparcie psychologiczne dla osób starszych w sytuacji załamania zdrowia jest bardzo ważne, gdyż jak wskazują wyniki badań [Wolańska; Zimbardo; za: 3], stan zdrowia, zdolność przystosowania się do choroby, satysfakcja z opieki medycznej są czynnikami wpływającymi na jakość życia osób starszych. Opisanie charakterystyki pacjenta geriatrycznego z perspektywy psychologicznej jest zadaniem bardzo trudnym (istnieje konieczność zdania pytania, czy w ogóle możliwym), ponieważ ta grupa jest bardzo heterogeniczna. Mianem pacjenta geriatrycznego możemy bowiem określić zarówno osobę, która cierpi na chorobę Alzheimera i jest całkowicie zależna od opiekunów, taką, u której występuje zwyrodnienie stawów i odczuwa ona znaczne dolegliwości bólowe, ale również taką – u której zdiagnozowano cukrzycę i która jest w pełni samodzielna oraz aktywnie uczestniczy w Klubie Seniora. Już to krótkie zestawienie wskazuje, iż pod nazwą „pacjent geriatryczny” kryje się bardzo wiele kontekstów psychologicznych. Implikacje holistyczno-funkcjonalnego paradygmatu zdrowia dla opieki geriatrycznej Szeroki zakres problemów medycznych dotykających osoby starsze bezpośrednio wpływa na sposób organizacji opieki zdrowotnej. Zgodnie z założeniami Ministerstwa Zdrowia [4] opieka nad pacjentem geriatrycznym powinna mieć charakter interdyscyplinarny. Psycholog pracujący na oddziale geriatrycznym jest częścią zespołu, w skład którego – oprócz niego – wchodzą: lekarze (w tym przynajmniej jeden ze specjalnością geriatryczną), pielęgniarka oddziałowa, fizjoterapeuta oraz pracownik socjalny. W naukach medycznych rozumienie pojęcia „zdrowie” jest zazwyczaj zgodne z paradygmatem biomedycznym, w którym choroba taktowana jest jako wadliwe działanie elementu maszyny (organizmu), wynikające z przyczyn biologicznych, lekarz natomiast jest traktowany jako osoba naprawiająca popsute urządzenie. Konsekwencją przyjęcia takiego modelu jest redukcjonistyczne podejście do samego pacjenta i jego trudności, wyjaśnianie jego choroby tylko w oparciu o czynniki biologiczne, jego depersonalizacja [5]. W geriatrii próbuje realizować się założenia holistyczno-funkcjonalnego paradygmatu zdrowia. Podstawową tezą tego modelu jest ujmowanie człowieka w relacji ze środowiskiem (zarówno w rozumieniu fizycznym, jak i społecznym), traktowanie jako części większego systemu [6]. Jednocześnie sam człowiek rozpatrywany jest jako system, w skład którego wchodzą zależne od siebie elementy biologiczne, psychologiczne, społeczne, a zgodnie ze stosowaną w tym modelu zasadą prymatu całości nad częściami „właściwości całości nigdy nie są prostą sumą właściwości jej części” [5, s.14]. Jednostka reaguje na zmianę zachodzącą zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz ciała, a wzajemne interakcje poszczególnych elementów skierowane są przede wszystkim na realizację głównego celu, którym jest zachowanie dynamicznej równowagi. Zdolność organizmu do osiągania owej integracji, czyli stanu dynamicznej równowagi – jest zgodnie z założeniami tego modelu — jednym z atrybutów zdrowia. W myśl tejże koncepcji, zdrowie traktowane jest jako proces. Nie jest tu jedynie brakiem choroby – jest zjawiskiem wielowymiarowym, ujmowanym na continuum zdrowie–choroba [5]. W tej koncepcji podkreśla się również: podmiotowość jednostki, traktowanie człowieka jako całość (bez podziału na somę i psyche) oraz założenie o polietiologii wszystkich chorób. Tworzenie interdyscyplinarnych zespołów jest w geriatrii pierwszym krokiem do realizowania założeń tego paradygmatu w praktyce klinicznej. Uczestniczenie osób o różnych specjalnościach w diagnozie i planowaniu interwencji w przypadku konkretnego pacjenta, daje możliwość rozpatrywana jego pro- 139 Katarzyna Mokrzyńska, Grażyna Dolińska-Zygmunt Rola psychologa na oddziale geriatrycznym blemu na wielu płaszczyznach: medycznej, psychologicznej i społecznej. Stwarza to również możliwości wykorzystywania szerokiego zakresu interwencji terapeutycznych – pacjent może korzystać z terapii farmakologicznych, psychologicznych czy fizjoterapeutycznych. Badania prowadzone w grupie osób starszych pokazują, iż w przypadku konkretnych problemów, np. depresji czy lęku, użyteczne jest nie tylko stosowanie standardowych form terapii, takich jak farmakoterapia lub psychoterapia [7,8], ale pomocne może być również stosowanie np. ćwiczeń fizycznych (Guszkowska i Kozdron [9] wykazały, iż ćwiczenia fizyczne stanowią istotny czynnik poprawy nastroju u kobiet w starszym wieku). Tak zorganizowana opieka jest niewątpliwie bardzo korzystna zarówno dla pacjenta i jego rodziny, jak i dla członków zespołu. Jego uczestnicy mogą dzięki temu poszerzać własną wiedzę o informacje pochodzące z innych dyscyplin, spojrzeć na trudności pacjenta z innej perspektywy. Jednakże jest ona również dużym wyzwaniem dla każdego ze specjalistów – każdy jest bowiem przedstawicielem odrębnej dyscypliny, dla której charakterystyczne są język, wartości i praktyki – co wymaga od członków zespołu nie tylko komunikowania się w sposób zrozumiały dla innych, ale czasem również wykazania się zdolnościami negocjacyjnymi [10]. Zadania psychologa w zespole geriatrycznym Na oddziałach szpitalnych można wyróżnić trzy główne obszary aktywności zawodowej psychologa [6]. Pierwszy z nich dotyczy bezpośredniej relacji z pacjentem i ten rodzaj aktywności zostanie omówiony w tej pracy. Drugim obszarem działalności jest pomoc w kształtowaniu relacji pomiędzy lekarzem a pacjentem i eliminowanie zakłóceń w tym związku. Natomiast trzeci wymiar dotyczy poziomu organizacji i rozwiązywania problemów placówki, w której pracuje specjalista. Szersze omówienie dwóch ostatnich obszarów działalności można odnaleźć w innych opracowaniach [6,11,12]. Do podstawowych zadań psychologa w kontakcie z pacjentem geriatrycznym należą: opracowanie diagnozy, prowadzenie psychoedukacji oraz udzielanie pomocy psychologicznej. Pierwszym bardzo ważnym elementem jest nawiązanie dobrego kontaktu z chorym. Osoby starsze często nieufnie odnoszą się do psychologa, gdyż najczęściej to nie one inicjują kontakt (psycholog dostaje zlecenie na przeprowadzenie badania od lekarza prowadzącego). W tym kontekście należy pamiętać o szczegółowym przedstawieniu celu badania i stosowanej procedurze oraz uzyskaniu zgody pacjenta na badanie [13]. Schemat postępowania diagnostycznego jest oczywiście taki sam, jak w innych obszarach działalności psychologa, i obejmuje: zdefiniowanie problemu diagnostycznego, stawianie hipotez, które są następnie weryfikowane w procesie badania, interpretację wyników i opracowanie wyniku diagnozy [14]. Diagnoza w geriatrii powinna spełniać cele diagnozy całościowej i obejmować [7]: opis zasobów i kompetencji oraz deficytów i trudności pacjenta; opis mechanizmów (salutogenetycznych i patogenetycznych), które doprowadziły do aktualnego stanu; przedstawienie hipotetycznych mechanizmów, które mogą przyczynić się do zmiany oraz opracowanie programu interwencji. W procesie diagnostycznym psycholog korzysta z metod niespecyficznych (np. wywiad i obserwacja), oraz specyficznych (np. kwestionariusze wykorzystywane w geriatrii). W przypadku pacjenta geriatrycznego dane z wywiadu powinny obejmować informacje dotyczące: aktualnego samopoczucia badanego, przeżywanych trudności, aktualnej sytuacji życiowej (w tym – rodzaje podejmowanych aktywności, samodzielność, rytmy dobowe), życiorysu badanego (ze szczególnym uwzględnieniem edukacji i kariery zawodowej, przebytych poważnych chorób somatycznych i/lub psychicznych), używania przez badanego substancji psychoaktywnych [15]. Warto uzupełnić wywiad o informacje, o które najczęściej pyta się pacjentów w kontekstach chorób somatycznych i dowiedzieć się: jak zmieniła się sytuacja pacjenta wskutek zachorowania, jaki obraz choroby skonstruował pacjent (gdzie upatruje przyczyn, co stanowi według niego istotę choroby, jak według niego będzie przebiegało leczenie, jakie będą skutki) i jakie zachowania podejmował w związku z chorobą (ze szczególnym uwzględnieniem wykonywania zaleceń lekarskich) [2]. Obserwacja stosowana w geriatrii ma najczęściej charakter towarzyszący, a jej zasady są takie same jak w innych obszarach pracy. Psycholog koncentruje się na wskaźnikach: konstytucjonalnych (np. budowa ciała), fizjologicznych (oddech, tętno), behawioralnych (mimika, kontakt wzrokowy) oraz przedmiotowych (wytwory badanego lub rzeczy należące do niego) [6]. Narzędzia kwestionariuszowe często wykorzystywane w geriatrii dotyczą oceny funkcjonowania poznawczego. Wśród najprostszych, przesiewowych, tego typu metod znajdują się: test MMSE (Mini-Mental 140 Katarzyna Mokrzyńska, Grażyna Dolińska-Zygmunt Rola psychologa na oddziale geriatrycznym State Examination), Test Rysowania Zegara oraz Test MoCA. Jeśli w tych krótkich testach osoba badana uzyska wynik nieprawidłowy, należy pogłębić diagnostykę i wykonać bardziej szczegółowe badania. Kwestionariusze używane w diagnozie funkcji poznawczych były przedmiotem innych opracowań [16; 17; 18; 19]. W przypadku diagnozowania innych trudności pacjentów starszych stosuje się m.in. Geriatryczną Skalę Oceny Depresji [20], czy też Krótki Alkoholowy Test Przesiewowy z Michigan – Wersja Geriatryczna [21]. Kolejnym zadaniem, jakie podejmuje psycholog w pracy z pacjentem geriatrycznym jest przekazywanie informacji zwrotnych. Jest to obszar często niedoceniany, choć bardzo istotny w pracy z pacjentem – szczególnie geriatrycznym. Dla niego kontakt z psychologiem jest często wydarzeniem nowym, więc brak informacji zwrotnej może budzić duży niepokój. W udzielaniu informacji zwrotnych należy pamiętać, aby przekazywać je w niewielkich porcjach, dokonywać częstych podsumowań, zostawiać pacjentowi czas na reakcję. Nie można udzielać pacjentowi rad, etykietować go. Komunikaty powinny być jasne, trudności pacjenta opisywane jako proces, a nie stan. Należy pamiętać, że treści, które dotyczą obszarów problemowych, mogą być dla pacjenta zagrażające, dlatego należy je przeformułować i przekazywać pacjentowi w postaci wyzwań, a nie problemów. Ważne jest również, aby używać prostego, zrozumiałego dla pacjenta języka, nie posługiwać się żargonem [22]. Podczas udzielania informacji zwrotnych należy pamiętać o różnicach indywidualnych pomiędzy pacjentami, dotyczących reagowania w sytuacji choroby. W opisie tych różnic można posłużyć się kategorią „stylu radzenia sobie”, a szczególnie jedną z klasyfikacji wyróżnionych w zakresie tego pojęcia, nazwaną przez Heszen i Sęk [6]: „postawą wobec informacji o wydarzeniach stresowych”. Niektórzy pacjenci preferują strategie konfrontacyjne – w obliczu choroby poszukują informacji, inni natomiast stosują strategie unikowe – odwracając uwagę od informacji dotyczących choroby, gdyż wzbudza ona w nich lęk. Badania pokazują [23], iż warunkiem efektywnego radzenia sobie, jest dopasowywanie oddziaływań do strategii preferowanych przez pacjentów, dlatego psycholog nie powinien postępować schematycznie w przypadku udzielania informacji zwrotnych. Udzielanie pomocy psychologicznej jest istotnym aspektem pracy psychologa, pracującego na oddziale geriatrycznym. Należy tu wyraźnie podkreślić, iż działań tych nie można określić stricte mianem psychoterapii. Czas pobytu pacjenta na oddziale geriatrycznym jest krótki, nie każdy psycholog pracujący w szpitalu jest certyfikowanym psychoterapeutą, dlatego konieczne jest poszukiwanie innych form pomocy. Użyteczna w tym kontekście jest koncepcja psychoterapii elementarnej. Motyka [24, s.91] definiuje psychoterapię elementarną jako: „okazywanie wspierającej postawy i wspierający sposób komunikowania się z pacjentem”, a do jej głównych celów zalicza: • „łagodzenie emocjonalnych skutków choroby (szczególnie redukcja lęku, depresji, rozdrażnienia, poczucia bezradności); • wzmacnianie psychicznych sił i zasobów pacjenta potrzebnych w walce z chorobą (budzenie nadziei, wzmacnianie poczucia własnej wartości, wzmacniane poczucia kontroli, sensu itp.); • nawiązanie dobrej współpracy z pacjentem, w tym unikanie jatrogenii (tamże)”. Motyka [24] zaznacza, iż ta dziedzina wiedzy stosowanej, przydatna jest szczególnie w relacji pacjent – personel medyczny (lekarze, pielęgniarki, fizjoterapeuci), jednakże pewne założenia modelu mogą być również użyteczne w pracy psychologa. W przytoczonej koncepcji wyróżnia się sześć głównych kategorii elementarnych działań podejmowanych przez personel medyczny, którymi są: zbieranie informacji, udzielanie informacji i wyjaśnień, udzielanie rad i zaleceń, pocieszanie i uspokajanie, okazywanie ciepła i okazywanie empatii. Pierwsze dwa aspekty (zbieranie informacji oraz udzielanie informacji i wyjaśnień) szczegółowo zostały opisane powyżej. W kontekście psychoterapii elementarnej warto zaznaczyć, iż obszary te spełniają prócz diagnostycznego, również cel terapeutyczny. Jak podkreśla Paluchowski [14] diagnoza jest interwencją. Zbieranie i przekazywanie informacji może sprzyjać autorefleksji, dawać pacjentowi poczucie, że zarówno on, jaki i jego problemy są istotne. Kolejna kategoria działań terapeutycznych została nazwana przez Motykę [24] udzielaniem rad i zaleceń. Jest to związanie ściśle z pracą personelu medycznego, który często bardzo dyrektywnie 141 Katarzyna Mokrzyńska, Grażyna Dolińska-Zygmunt Rola psychologa na oddziale geriatrycznym informuje o nakazach i zakazach, do których powinien stosować się pacjent. W pracy psychologicznej dyrektywność co do zaleceń, zdarza się bardzo rzadko, rad nie udziela się w ogóle, jednak ta forma interwencji jest zbliżona do działań psychoedukacjnych. Z jednej strony psychoedukacja ma charakter ogólny – polega na dementowaniu mitów i stereotypów (dotyczy m.in. przekonań – „psycholog czyta w myślach”, „korzystanie z pomocy psychologa jest równoznaczne z posiadaniem choroby psychicznej”), z drugiej strony polega na edukowaniu o przyczynach i możliwościach radzenia sobie z konkretnymi trudnościami, pomaga też pacjentowi w lepszym zrozumieniu sytuacji i ocenie aktualnych możliwości. Psychoedukacja, szczególnie w tym drugim aspekcie, jest działaniem najbardziej zróżnicowanym w zależności od schorzenia, na które cierpi dany pacjent. Analizę tego zagadnienia ułatwi roboczy podział pacjentów oddziału geriatrycznego na trzy kategorie: cierpiących z powodu depresji, otępienia oraz „chorujących somatycznie”1. Zaburzenie depresyjne ma zróżnicowaną etiologię (obejmującą przyczyny zarówno biologiczne, jak i psychospołeczne), co w pierwszej kolejności należy wyjaśnić pacjentom, aby nie odczuwali oni poczucia winy w związku z występującą u nich chorobą. Ponadto warto zwrócić uwagę, że opisywane przez pacjentów symptomy, również te somatyczne (takie jak wzmożona męczliwość, zaburzenia snu, apetytu) mogą być objawami depresji (pacjenci często przypisują wyżej wspomniane objawy „starości”). Kolejną kwestią, która wymaga omówienia, są możliwości leczenia. Jeśli danemu pacjentowi lekarz zaleci stosowanie leków antydepresyjnych, psycholog powinien przypomnieć2 pacjentowi o tym, że ich działanie obserwuje się po upływie dłuższego czasu (2-4 tygodni) oraz o tym, iż regulowanie przyjmowanych dawek leku i ich odstawienie, powinien zawsze konsultować z lekarzem. Psycholog udziela również szczegółowych informacji na temat niefarmakologicznych sposobów postępowania w depresji, wskazując placówki, w których pacjent może uzyskać pomoc w warunkach ambulatoryjnych. Ważna jest również identyfikacja zasobów pacjenta, co pomoże pacjentowi w walce z chorobą. Kolejna grupa to pacjenci cierpiący z powodu otępienia. W tej grupie pacjentów działania psychoedukacyjne powinny obejmować nie tylko ich samych, ale również ich opiekunów. Otępienie „jest zespołem spowodowanym chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym, w którym zaburzone są takie wyższe funkcje korowe, jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, język i ocena” [25]. W zależności od tego, jaka jest bezpośrednia przyczyna otępienia, u pacjentów mogą pojawiać się różne objawy (np. w przypadku choroby Alzheimera, charakterystyczne są zaburzenia pamięci, natomiast dysfunkcja płatów czołowo-skroniowych częściej związana jest ze zmianami charakterologicznymi, emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania, itp. [26]). Opiekunom łatwiej jest zrozumieć, iż deficyty poznawcze są objawem choroby, natomiast zmiany zachowania i osobowości często przypisują „złośliwości pacjenta”. Warto zachęcać opiekunów, aby nie wyręczali pacjentów w codziennych obowiązkach i aby pozwalali na wykonywanie zadań, którym chory jest w stanie sprostać. Można również pokazywać przykłady ćwiczeń określonych funkcji poznawczych, proponując jednak opiekunom, aby nie wykorzystywali ich w bardzo zadaniowy sposób, ale traktowali raczej jako element budowania relacji pomiędzy nim a pacjentem. W przypadku samych pacjentów forma edukacji będzie w dużej mierze zależna od stopnia zaburzeń poznawczych i wglądu pacjenta w objawy chorobowe, ale jej głównym celem zawsze powinna być redukcja lęku i niepokoju pacjenta. Ostatnia kategoria pacjentów wyróżnionych powyżej, to pacjenci „chorujący somatycznie”. Często w tej grupie znajdują się pacjenci z chorobami kardiologicznymi, reumatoidalnymi, czy z różnego rodzaju niesprawnościami ruchowymi. Ważnymi obszarami poruszanymi w rozmowach z tymi osobami, powinny być: wpływ czynników psychologicznych na przebieg choroby (teorie stresu), sposoby adaptacji do choroby i radzenia sobie z przewlekłą chorobą. Ważne w tym kontekście jest również omówienie z perspektywy psychologicznej zjawiska bólu. Podział ten ma jedynie na celu ułatwienie zrozumienia prezentowanego zagadnienia, ponieważ zgodnie z założeniami modelu holistyczno-funkcjonalnego we wszystkich chorobach przyjmuje się udział czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. 1 2 Szczegółowe informacje o działaniu wszystkich środków farmakologicznych pacjentowi przekazuje lekarz. Jednakże w tym wypadku zasadnym jest powtarzanie pacjentowi pewnych kwestii, aby ułatwić ich zapamiętywanie. 142 Katarzyna Mokrzyńska, Grażyna Dolińska-Zygmunt Rola psychologa na oddziale geriatrycznym Następną kategorią interwencji wyróżnioną przez Motykę jest pocieszanie i uspokajanie [24]. W odniesieniu do pracy psychologa lepszym określeniem jest proponowane przez Heszen, Sęk [6] – podtrzymywanie emocjonalne. Psycholog unika w swojej pracy wyrażeń typu „wszystko będzie dobrze”, „proszę się nie martwić”, stwarza natomiast warunki do emocjonalnej ekspresji, co sprzyja możliwości przewartościowania stresujących zdarzeń, mobilizacji emocji pozytywnych oraz zmniejszania negatywnych [27]. Ostanie dwie kategorie działań: okazywanie ciepła i empatii mają charakter przede wszystkim wspierający. Podstawą tych oddziaływań jest stworzenie relacji terapeutycznej. W nurcie psychologii humanistycznej kontaktowi z pacjentem przypisuje się ważną rolę i traktuje nie tylko jako warunek ułatwiający leczenie, ale również jako samodzielny czynnik leczący. Podstawą dobrego kontaktu terapeutycznego, jest odpowiednia postawa specjalisty, która powinna obejmować trzy cechy: autentyczność, akceptację oraz empatię [28]. Postawa ta wyraża się poprzez okazywanie pacjentowi ciepła, troski, szacunku i wiary w jego możliwości. Pozbawiona jest krytyki, oceny, lekceważenia subiektywnych przeżyć pacjenta, czy też rutynowego, obojętnego postępowania wobec pacjenta. Dzięki stosowaniu psychoterapii elementarnej pacjenci wzbudzają w sobie pozytywne emocje, zmniejszają emocje negatywne oraz wzbudzają zaangażowane w leczenie [6]. I choć Motyka wyraźnie podkreśla, że w odróżnieniu od pomocy psychologicznej, której humanistyczne cele nastawione są na rozwój potencjału człowieka, psychoterapia elementarna (zorientowana medycznie), jest ściśle związana z osiąganiem zdrowia, to wydaje się, że w myśl założeń holistyczo-funkcjonalnego modelu zdrowia obie formy pomocy zmierzają we wspólnym kierunku. Podsumowanie W artykule została przedstawiona rola psychologa w pracy w szpitalu na oddziale geriatrycznym i podstawowe zadania jakie podejmuje (diagnozowanie pacjentów, prowadzenie psychoedukacji oraz udzielanie wsparcia psychologicznego). Psycholog na oddziale geriatrycznym pracuje w zespole interdyscyplinarnym, zakres problemów pacjentów geriatrycznych jest bardzo szeroki – takie warunki pracy zobowiązują psychologa do integrowania wiedzy z wielu obszarów psychologii (klinicznej, zdrowia, społecznej) i elastycznego jej wykorzystywania w praktyce 143 Katarzyna Mokrzyńska, Grażyna Dolińska-Zygmunt Rola psychologa na oddziale geriatrycznym Piśmiennictwo [1] Derejczyk J, Grodzicki T, Jakrzewska-Sawin ́ ska A, Józ ́ wiak A, Klich A, Wieczorowska-Tobis K. Standardy świadczenia usług medycznych w specjalności geriatria. Gerontologia Polska, 2005; 13 (2): 67–83. [2] Heszen-Niejodek I. Diagnoza psychologiczna w chorobach somatycznych. [W:]Rola psychologa w diagnostyce i leczeniu chorób somatycznych. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich; 1990. [3] Steuden S. Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2011. [4] Załącznik do Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia … 2010 r. w sprawie standardu postępowania przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu geriatrii. Tekst dostępny na stronie internetowej: http://www.mz.gov.pl/wwwmz/slajd?mr=q101&ms=&ml=pl&mi=&mx=0&mt=&my=&ma=015196 (20.10.2013). [5] Dolińska-Zygmunt G. Teoretyczne podstawy refleksji o zdrowiu. [W:] Dolińska- Zygmunt G. (red.). Podstawy psychologii zdrowia. Wocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego; 2001. [6] Heszen I, Sęk H. Psychologia zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2007. [7] Bidzan L. Depresyjne zaburzenia nastroju u osób w wieku podeszłym. Medycyna Wieku Podeszłego, 2011; 1 (1): 31–41. [8] Chojnacka M. Przegląd badan ́ efektywnos ́ ci terapii poznawczo-behawioralnej w zaburzeniach lękowych uogólnionych u osób w podeszłym wieku. Psychiatria Polska, 2009; XLIII (5): 557–569. [9] Guszkowska M, Kozdron A. Wpływ ́ cwiczen ́ fizycznych na stany emocjonalne kobiet w starszym wieku. Gerontologia Polska, 2009; 17 (2): 71-78 . [10] Cylkowska- Nowak M, Kropińska S, Czepulis N, Tobis S, Zasadzka E, Wieczorkowska-Tobis K. Terapeuta zajęciowy w zespole geriatrycznym. Nowiny Lekarskie, 2010; 79 (5): 392-396. [11] Kuczyńska A. Modele kontaktu lekarza z pacjentem. [W:] Dolińska- Zygmunt G. (red.). Podstawy psychologii zdrowia. Wocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego; 2001. [12] Heszen-Niejodek I. Rola psychologa pracującego z chorymi somatycznie. [W:]Rola psychologa w diagnostyce i leczeniu chorób somatycznych. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich; 1990. [13] Turuk-Nowakowa T. Postępowanie psychologa w chorobach nowotworowych. [W:] HeszenNiejodek I. (red.). Rola psychologa w diagnostyce i leczeniu chorób somatycznych. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich; 1990. [14] Paluchowski W.J. Diagnoza psychologiczna. Podejście ilościowe i jakościowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar; 2006. [15] Sobów T. Praktyczna psychogeriatria: rozpoznawanie i postępowaniem w zaburzeniach psychicznych w wieku podeszłym. Wrocław: Wyd. Continuo; 2010. [16] Gugała M, Łojek E, Lipczyńska-Łojkowska W, Bochyńska A, Sawicka B, Sienkiewicz-Jarosz H. Przegląd metod neuropsychologicznych służących do diagnozy łagodnych zaburzeń poznawczych. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2007; 16 (1): 81- 85. [17] Kotapka-Minc S. Znaczenie badania neuropsychologicznego w diagnostyce otępienia. Polski Przegląd Neurologiczny, 2007; 3 (2): 61–68. [18] Krakowska D, Milewska A, Suwalska A. Wybrane proste metody diagnozowania otępienia – zastosowanie w praktyce lekarskiej. Nowiny Lekarskie, 2003; 72 (1): 67-71. [19] Talarowska M, Florkowski A, Zboralski K, Gałecki P. Skala MoCA oraz MMSE w diagnozie łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych. Psychiatria i Psychoterapia, 2011; 7(1): 13-20. [20] Albin ́ ski R, Kleszczewska-Albin ́ ska A, Bedyn ́ ska S. Geriatryczna Skala Depresji (GDS). Trafnos ́ ́c i rzetelnos ́ ́ c różnych wersji tego narzędzia – przegląd badań. Psychiatria Polska, 2011; XLV (4): 555–562. [21] Suwała M, Gerstenkorn A. Wykrywanie problemów alkoholowych u osób w starszym wieku. Psychiatria Polska, 2007; XLI (5): 703–713. [22] Zalewski B. Informacje zwrotne. [W:] Stemplewska-Żakowicz K, Krejtz K. (red.).Wywiad psychologiczny, tom 2. Wywiad jako spotkanie z człowiekiem. Warszawa: Wydawnictwo Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego; 2005. 144 Katarzyna Mokrzyńska, Grażyna Dolińska-Zygmunt Rola psychologa na oddziale geriatrycznym [23] Miller S.M, Magnan C.E. Interacting Effects of Information and Coping Style in Adapting to Gynecologic Stress: Should the Doctor Tell All? Journal of Personality and Social Psychology, 1983; 45 (1): 223-236. [24] Motyka M. Psychoterapia elementarna w opiece ogólnomedycznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2002. [25] Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Rewizja Dziesiąta. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Kraków- Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Instytut Psychiatrii i Neurologii. [26] Borkowska A, Sobów T. Ocena neuropsychologiczna w diagnostyce i różnicowaniu otępienia czołowo-skroniowego. Neurologia i Neurochirurgia Polska, 2005; 39 (6): 466-475. [27] Poprawa R. Zasoby osobiste w radzeniu sobie ze stresem. [W:] Dolińska- Zygmunt G. (red.). Podstawy psychologii zdrowia. Wocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego; 2001. [28] Rogers C. Terapia nastawiona na klienta. Wrocław: Wydawanictwo „Thesaurus- Press; 1991. Revieved/Zrecenzowano 25.02.2014 Accepted/Zatwierdzono do druku 7.04.2014
