III miejsce w konkursie „Najlepszy konspekt lekcji o ekonomii społecznej w województwie śląskim” Temat: Społeczeństwo i rzeczywistość po 1863 roku w Lalce B. Prusa Autor: Alan Misiewicz Przedmiot: język polski Poziom: szkoła ponadgimnazjalna Czas trwania lekcji: 2 lekcje po 45 minut Motto lekcji: ... pieniądze nie stanowią wszystkiego, bo człowiek oprócz kieszeni ma jeszcze i serce ... (Pamiętnik starego subiekta, tom II, rozdział 9) Prawa do konspektu: Konspekt został przygotowany przez Pana Alana Misiewicza na potrzeby konkursu na „Najlepszy konspekt lekcji o ekonomii społecznej w województwie śląskim” zorganizowanego w ramach projektu „Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Prawo do materiałów posiada Województwo Śląskie – Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego. Konspekt lekcji może zostać wykorzystany przez inne osoby w celach niezarobkowych, pod warunkiem podania źródła pochodzenia, w szczególności przez nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, kuratoria oświaty, ośrodki szkolenia nauczycieli oraz może zostać włączony do programów edukacyjnych z zakresu ekonomii społecznej. 1 Cele edukacyjne: Cel ogólny: Charakteryzowanie popowstaniowej rzeczywistości społecznej. Cele szczegółowe: charakteryzowanie środowiska i grup społecznych przedstawionych w powieści; rozpoznanie w tekście propagowanych ideałów: praca organiczna, praca u podstaw, scjentyzm, filantropia, ludzka bezinteresowność i samoświadomość obywatelska, zręby społeczeństwa obywatelskiego, zauważenie w powieści tworzenia się elementów ekonomii społecznej, umiejętność wyjaśnienia terminu i odnoszenie go do współczesności. Metody i techniki pracy: pogadanka heureza metoda podająca Środki dydaktyczne: • • • Lalka, B. Prus karta pracy nr 1 karta pracy nr 2 Przebieg lekcji: 1. Czynności wstępne nauczyciela: przywitanie się z grupą, sprawdzenie obecności, zapisanie na tablicy tematu zajęć i wyjaśnienie jego znaczenia. 2. Wyjaśnienie znaczenia daty powstania styczniowego dla historii Polski, przypomnienie, że w tym roku obchodzimy 150. rocznicę jego upadku, wykazanie, że po jego upadku zaczął się dla Polaków nowy okres. Zastanowienie się wraz ze słuchaczami nad innymi ważnymi dla narodu wydarzeniami, będącymi cezurami w historii. zakończenie II wojny światowej w 1945 r., powstanie Solidarności w 1980 r. i Okrągły Stół w 1989 r., katastrofa w Smoleńsku w 2010 r. 3. Próba nakreślenia warstw społecznych, jakie B. Prus opisał w powieści – rozdanie słuchaczom karty pracy nr 1, gdzie na podstawie dyskusji we właściwe miejsca wpisują odpowiednie warstwy społeczne oraz nazwiska wybranych bohaterów. 2 Na szczycie trójkąta znajduje się arystokracja (Łęccy, książę, Ochocki, Zasławska, Starski, baron), niżej jest mieszczaństwo (Minclowie, Hopfer, Szlangbaum, Klejn, Szuman, Stawska, Mraczewski, Lisiecki, Wokulski), podstawę trójkąta stanowi lud miejski (furman Wysocki, Węgiełek, prostytutka Maria). Stosując różnego rodzaju odsyłacze, przypisy, kreski, strzałki uzupełniają je o następujące informacje (dokonuje się to wskutek dyskusji, w której udział biorą wszyscy słuchacze wraz z prowadzącym). 4. Lapidarna charakterystyka poszczególnych grup społecznych i wskazanie ich stosunku do niższych warstw społecznych, należy wyraźnie zaznaczyć los warstwy najniższej oraz to, że podejmowane były pewne próby pomocy jej. Charakterystyka arystokracji: podkreślają megalomanię, postawy narcystyczne, teatralizację zachowań, oderwanie od rzeczywistości, anachroniczny styl życia, materializm, niemoralność. Nie znają świata biedoty. Tomasz Łęcki: pycha wynikająca z arystokratycznego pochodzenia, poczucie wyższości wobec mieszczanina; Izabela Łęcka: pogarda dla kupca, wyrachowanie, megalomania, pogarda dla kupca, przesądy stanowe; Baron Krzeszowski: lekceważenie mieszczan, wysokie mniemanie o sobie; Starski: brak moralności, brak kultury, cynizm. Charakterystyka mieszczaństwa: Deklewski i Węgrowicz: brak chęci do pracy, brak inicjatywy, mobilności zawodowej, niechęć wobec ambitnych i aktywnych jednostek, zawiść. Szprot: podejrzliwość, małostkowość. Szuman: pracowitość, umysł analityczny. Lud: samodestrukcja, brak jedności, bardzo duże różnice społeczne, popadanie w skrajności, beznadzieja, brak ratunku dla tego społeczeństwa. • charakterystyka Stanisława Wokulskiego, stworzenie swoistego CV bohatera Edukacja: • Szkoła Główna w Warszawie • Szkoła Przygotowawcza Doświadczenie i stanowiska: • 1879: Spółka do handlu ze wschodem, jako zarządca • 1876–1879: Sklep Galanteryjny J. Mincel i S. Wokulski, jako właściciel • 1870–1876: Sklep Minclów, jako pryncypał (zwierzchnik) • 1854–1861: Winiarnia Hopfera, jako subiekt Znajomość języków: • poziom komunikacyjny: język angielski • poziom bardzo dobry: język rosyjski Umiejętności: • umiejętność pomnażania majątku, prowadzenia efektywnych interesów • znajomość rynku wschodniego • doświadczenie w handlu • energiczny, przedsiębiorczy i ambitny człowiek czynu chętnie weźmie udział w międzynarodowym przedsięwzięciu naukowym lub gospodarczym Zainteresowania: • nauki przyrodnicze • konstruowanie maszyn latających • literatura romantyczna • wskazanie ideałów, jakie interesowały Wokulskiego: praca organiczna, praca u podstaw, scjentyzm, aby wykazać, że były to zagadnienia rzeczywiście istniejące 3 Nowa rzeczywistość popowstaniowa była taka, że pojawiły się nowe hasła. Wiele z nich było Wokulskiemu bliskie. Tutaj warto podać następujące informacje: para kaloszy kosztuje 2 ruble i 50 kopiejek, portmonetka, którą kupuje Izabela: 3 ruble, zwycięstwo konia w gonitwie: 300 rubli. W Lalce wyraz „miłość” występuje 104 razy, „dom” – 351, „praca” – 94, „złoty” – 17, „rubel” – 407, „pieniądz” – 229. Choć jest to tylko sucha statystyka, to przecież może ona sugerować, że świat, jaki opisuje Prus, jest światem, w którym dominuje pieniądz, rodzący się kapitalizm. Praca organiczna, u podstaw: projekt powołania spółki handlowej, wykorzystania Warszawy jako stacji handlowej między zachodnią i wschodnią Europą, sprowadzania z Rosji tanich produktów, tym samym stworzenia warunków do bogacenia się przedsiębiorców i jednoczesnej poprawy warunków życia najuboższych. Scjentyzm: studia przyrodnicze, współpraca z polskim geografami na Syberii, zainteresowanie pracami Geista i Ochockiego, marzenia o maszynie latającej i perpetuum mobile. Czerwone dłonie: rzekoma niższość społeczna, brak ogłady Wspinaczka po drabinie: awans społeczny, wejście na salony arystokratów 5. Rozmowa na temat filantropii i akcji charytatywnych, które są wynikiem haseł pozytywistycznych. Zwrócenie uwagi, że ich obecność w powieści (ale również: kwesty świąteczne, domy starców, ochronki dla dzieci) przyczynia się do powstania czegoś, co można nazwać ekonomią społeczną. Wytłumaczenie słuchaczom specyfiki ekonomii społecznej, wręczenie im karty pracy nr 2 zawierającej informacje o niej. W powieści Prusa pojawiają się problemy rozwoju ekonomicznego państwa, szerzenia oświaty wśród najuboższych i pomocy finansowej. W Zasławku istnieje ochronka dla dzieci, dom starców, a chłopom żyje się dostatnio i wygodnie. Wokulskiemu udaje się pomóc jedynie nielicznym ubogim. Stanisław Wokulski bierze udział w kweście świątecznej (podczas której panny się nudzą, matrony ziewają, a wszyscy przyszli do kościoła, żeby pokazać się w towarzystwie), ale także wspomaga finansowo młodego kamieniarza Węgiełka oraz furmana Wysockiego, pochodzących z nizin społecznych, stara się ulżyć w trudnej sytuacji p. Stawskiej i jej rodzinie. Co więcej, jako filantrop wspomaga ochronki dla dzieci, daje możliwość uczciwego życia upadłym dziewczynom, ale i tworzenie miejsc i warunków pracy. 6. Powtórzenie wiadomości omawianych na zajęciach. Wskazanie przykładów działań charakterystycznych dla ekonomii społecznej, z jakimi spotkali się słuchacze. 7. Zadanie pracy domowej: zapoznać się ze stroną: http://www.ekonomiaspoleczna.pl/ Uwagi dotyczące konspektu: Konspekt rozpisany jest na 2 godziny lekcyjne. Pomyślany jest on tak, aby od ogółu – tj. od ogólnego rozeznania w problematyce, jaką poruszała epoka pozytywizmu, a którą omawiałem ze słuchaczami na zajęciach wcześniejszych (czas społeczników, praca u podstaw, praca organiczna, emancypacja) – przejść do szczegółu. Takimi szczegółami są działania skierowane do warstw najbiedniejszych i wykluczonych. Ważną sprawą jest to, aby lekcja mocno koncentrowała się na dyskusji. Powinna ona odbywać się między słuchaczami, ale także między słuchaczami a prowadzącym. Należy ich sprowokować do wyrażania swoich opinii dotyczących skuteczności działań społecznych, charytatywnych, odniesienia jej do rzeczywistości im najbliższej. Wielu słuchaczy szkoły to ludzie, którzy albo szukają pracy, albo chcieliby ją zmienić. Wierzę, że lekcja, jaką przygotowałem, może zwrócić ich uwagę na te dziedziny, które wiążą się z ekonomią społeczną. 4 Karta pracy nr 1 Cirriculum Vitae Stanisław Wokulski Edukacja: Doświadczenie i stanowiska: Znajomość języków: Umiejętności: Zainteresowania: 5 Karta pracy nr 2 Co to jest ekonomia społeczna? Ekonomia społeczna (gospodarka społeczna) – system przedsiębiorstw i organizacji oraz właściwych im uregulowań prawnych, mających na celu wspieranie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Obejmuje stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, zakłady aktywności zawodowej, warsztaty terapii zajęciowej oraz inne formy organizacyjne, które angażują się w życie społeczności lokalnej. Nadrzędną funkcją ekonomii społecznej jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Do grup szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym należą przede wszystkim osoby: długotrwale bezrobotne, bezdomne, uzależnione i izolowane. Podmioty ekonomii społecznej prowadzą proces reintegracji społecznej i zawodowej m.in. w oparciu o: spółdzielnie socjalne (wprowadzone w Polsce ustawą z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy); centra integracji społecznej i zakłady aktywności zawodowej – podmioty te mogą być tworzone przez sektor publiczny i instytucje niepubliczne. W sensie ścisłym w tym pierwszym przypadku (a zatem kiedy jest to instytucja prowadzona przez administrację) trudno jednak mówić o przynależności do sektora ekonomii społecznej; kluby integracji społecznej – mogą być tworzone przez ośrodki pomocy społecznej i organizacje pozarządowe, włączając do gospodarki rynkowej przyczyniają się one do podniesienia spójności społecznej i czynią to w tych obszarach marginalizacji, z którymi nie radzi sobie administracja publiczna. Ekonomia społeczna zajmuje się zasadami i prawidłowościami podziału tej części dochodu narodowego, która przypada ludności. Omawia ona zjawiska ekonomiczne i bada jaki to ma wpływ na sprawność gospodarczą. Źródło: wikipedia.pl Więcej informacji: http://www.ekonomiaspoleczna.pl/ 6