globalna polityka i sprawiedliwość społeczna
advertisement
GLOBALNA POLITYKA I SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNA Krzysztof Hagemejer Michał Polakowski Dorota Szelewa #17 GLOBALNA POLITYKA SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ Spis treści Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 CZĘŚĆ I: PROBLEMY SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ W SKALI GLOBALNEJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Przeludnienie, zasoby, klimat, zrównoważony rozwój. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Nierówności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Globalna polityka społeczna – krótki przegląd zagadnień. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Dopasowanie strukturalne, organizacje międzynarodowe i polityka warunkowej pomocy. . . . . . 11 Finansowanie polityki społecznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 CZĘŚĆ II: „WE WSPÓŁPRACY WSZYSTKICH KRAJÓW…”: GLOBALNA POLITYKA SPOŁECZNA NA PRZYKŁADZIE DZIAŁALNOŚCI MOP W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO. . . . . . . 14 Międzynarodowa Organizacja Pracy jako forum uzgadniania globalnej polityki społecznej. . . . . 14 Globalna polityka zabezpieczenia społecznego i standardy MOP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Zalecenie MOP nr 202 i perspektywy na przyszłość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Wprowadzenie Problemy globalne dotyczące przemian kli- tekst europejski (np. dyskusja o demografii). matycznych, ograniczoności zasobów, prze- Wskazujemy też najważniejsze wątki w de- ludnienia czy skali nierówności oraz dostępu bacie nad polityką społeczną i gospodarczą, do zasobów i konsekwencji eksploatacji za- biorąc również pod uwagę instytucjonalny sobów krajów rozwijających się trafiły już wymiar światowej polityki społecznej, czy- jakiś czas temu do świadomości społecz- li instrumenty prawne czy znaczenie orga- nej. Jednak w dyskusji publicznej nad poli- nizacji międzynarodowej. Uważamy, że aby tyką społeczną i ekonomiczną poświęca się wypracować skuteczne rozwiązania, należy w Polsce stosunkowo niewiele uwagi prob- poszerzyć debatę o wątki ekonomiczne, ze lemom o zasięgu światowym. Tym razem szczególnym uwzględnieniem kwestii, która pragniemy wyjść poza kontekst polski i eu- określana jest często jako globalna spra- ropejski i zastanowić się nad globalnym wy- wiedliwość podatkowa. miarem rozwoju polityki społecznej . Chcemy 1 Druga część opracowania, autorstwa Krzysz- przyjrzeć się zarówno wspólnym przedsię- tofa Hegemejera, byłego szefa działu polityki wzięciom z dziedziny polityki społecznej, jak zabezpieczenia społecznego Międzynarodo- i szerszemu problemowi globalnej sprawied- wego Biura Pracy, poświęcona jest już ściśle liwości społecznej, w tym sprawiedliwości globalnej polityce społecznej i jej rozwojowi podatkowej. instytucjonalnemu w łonie Międzynarodowej Niniejsze opracowanie podzielone jest na dwie Organizacji Pracy (MOP). Oprócz zarysowania części. W pierwszej staramy się zarysować historii MOP i jej rozwoju, Krzysztof Hageme- najważniejsze zagadnienia globalnej spra- jer pokazuje ewolucję i rolę MOP w dostar- wiedliwości społecznej, choć z pewnością jest czaniu argumentów na rzecz stworzenia to niekompletna lista problemów. Sygnalizu- klimatu i finansowo sprzyjających warunków jemy obszary, nad którymi dyskusja nabiera dla rozwijania globalnie sprawiedliwej poli- nowego wymiaru, jeśli wyjdziemy poza kon- tyki społecznej. 1 Opracowanie powstało m.in. w oparciu o dyskusję, która odbyła się 4 grudnia 2014 roku podczas seminarium pt. „Globalna polityka i sprawiedliwość społeczna”, przeprowadzonego w ramach Warszawskich Debat o Polityce Społecznej. Dziękujemy naszym gościom, dr. Krzysztofowi Hagemejerowi i Marcinowi Wojtalikowi, jak również wszystkim uczestnikom spotkania, za udział i dyskusję w czasie seminarium. 3 Michał Polakowski, Dorota Szelewa CZĘŚĆ I: PROBLEMY SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ W SKALI GLOBALNEJ PRZELUDNIENIE, ZASOBY, KLIMAT, ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ Najczęściej przytaczane i dyskutowane staty- poniżej zastępowalności pokoleń (2,1–2,2), styki dotyczące obecnych i przewidywanych 43% tam, gdzie wskaźnik ten jest na po- trendów w rozwoju populacji podawane są ziomie umiarkowanym, a pozostałe 9% przez Biuro ds. Rozwoju Ludności Narodów ludności zamieszkuje kraje, w których na Zjednoczonych. Według najbardziej aktual- kobietę w wieku reprodukcyjnym przypada nych projekcji liczba ludności w roku 2050 co najmniej pięcioro dzieci. osiągnie liczbę 9,6 miliarda (UN 2013). Jest 4. Kluczowe znaczenie zmian w Afryce: po- to korekta w stosunku do projekcji z roku nad połowa przyrostu ludności świata 2010, według której zapowiadana na rok będzie dokonywać się w krajach afrykań- 2050 liczba ludności miała wzrosnąć do skich, nawet przy spodziewanym spadku 8,2 miliarda. współczynnika dzietności. W 2050 roku W notatce prasowej wyróżniono następują- obecna liczba ludności Afryki podwoi się ce trendy w ogólnym procesie wzrostu liczby i wyniesie 2,4 miliarda. Wszelkie zmiany populacji światowej: w dzietności, spodziewanej długości życia i zmiany innych czynników wpływających 1. Ogólnie przewiduje się stopniowy spadek na liczbę ludności w tym regionie będą wskaźnika dzietności. Jednak w porów- mieć kluczowe znaczenie dla ogólnego naniu do roku 2010 przeszacowano nie- efektu wzrostu populacji światowej. co spadek wskaźników dzietności wśród krajów Afryki Subsaharyjskiej. Niewielkie 5. Europa: Populacja Europy zmniejszy się zmiany we wzorcu dzietności w krajach o około 14% do roku 2100. Spadek nie bę- i regionach o wysokiej liczbie ludności dzie aż tak drastyczny, ponieważ przewi- oznaczają spore różnice w wariantach dywany współczynnik dzietności wzrośnie rozwoju populacji. do około 1,8 w 2050 roku. 2. Więcej krajów z liczbą ludności powyżej 6. Dłuższe przewidywane Przewidywane krajów należeć będzie Indonezja, Tanza- się zwłaszcza w biedniejszych regionach nia, Kongo, Etiopia, Uganda i Niger. Pod świata, koniec XXI wieku Nigeria ma szansę osiąg- HIV/AIDS – z 58 lat (obecnie) do 70 lat nąć drugie miejsce pod względem liczby w połowie wieku. obecnie życia życia: 200 mln: około 2100 roku. Do tej grupy ludności (po Indiach, będących wtedy już trwanie trwanie dotkniętych wydłuży epidemią 7. Starzenie się ludności: We wszystkich na pierwszym miejscu), a tym samym ze- regionach pchnąć Chiny na miejsce trzecie. świata będzie następował przyrost populacji osób starszych, ale 3. Jeszcze większe zróżnicowanie w pozio- najszybciej (w porównaniu do stanu obec- mie współczynnika dzietności: ocenia się, nego) będzie przebiegał w Chinach i w Azji że obecnie około 48% populacji światowej Wschodniej. mieszka w krajach o wskaźniku dzietności 4 Po raz pierwszy o ograniczoności zasobów nijnych i w porównaniu do roku 1990 i o zagrożeniach wynikających z nieogra- w 2010 o 700 mln ludzi mniej żyło niczonego ostrzega- w skrajnym ubóstwie, jednak w niektórych li autorzy słynnego raportu z 1972 roku pt. regionach świata, np. w Afryce Subsaha- Granice wzrostu, zgrupowani w Klubie Rzym- ryjskiej, odsetek osób żyjących w skrajnym skim, nawiązując do idei Tomasza Malthusa. ubóstwie wzrósł do 35%3. przyrostu populacji Głównym argumentem zawartym w raporcie 2. Żywność: Ponad 14% ludzi na świecie jest było wskazanie na postępujące wykorzysta- chronicznie niedożywionych. Jak ocenia nie zasobów naturalnych i ich ograniczoność FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych w perspektywie szybkiego wzrostu licz- ds. Wyżywienia i Rolnictwa), do 2050 roku by ludności i intensywności konsumpcji. Od popyt na żywność w skali światowej tamtej pory toczą się dyskusje dotyczące podwoi się. Jednocześnie około 30–50% rzeczywistego zagrożenia i tego, jak zmie- wyprodukowanej na świecie żywności na- niały się parametry, które wzięli pod uwagę wet nie trafia do konsumenta. członkowie Klubu Rzymskiego: zmniejszenie 3. Klimat i środowisko: Trwa dyskusja nad się współczynnika dzietności w krajach roz- rolą, jaką działalność człowieka odgrywa winiętych, innowacja technologiczna podej- w zmianach klimatycznych oraz możliwo- ście do wykorzystania zasobów czy epidemia ści kontroli klimatu i środowiska w skali HIV/AIDS. Zmieniały się same projekcje i pro- globalnej: powstają nowe analizy zmian gnozy dotyczące wzrostu liczby światowej klimatycznych w skali światowej, które populacji, a jednak problem przeludnienia szukają źródeł choćby wzmożonej emisji świata i intensywności konsumpcji wydaje się gazów cieplarnianych. Jeśli chodzi o efekt klamrą spinającą wiele debat nad ograniczo- rosnącej liczby ludności na degradację śro- nością zasobów, ekologią, a wreszcie – po- dowiska naturalnego, to na pewno warto lityką i sprawiedliwością społeczną w skali wspomnieć o kurczących się terenach nie- globalnej. zamieszkanych przez człowieka. W 45 kra- Trudno przedstawić skalę czy dynamikę jach (zamieszkanych przez 8 mln osób) zmian problemów społecznych w skali glo- dostęp do czystej wody jest bardzo ogra- balnej. W wielu opracowaniach przygoto- niczony, a 6–8 mln osób rocznie umiera wanych przez organizacje międzynarodowe z tego powodu. Do roku 2050 światowe za- czy przez instytucje pozarządowe problem potrzebowanie na energię wzrośnie o 35%, możliwego przeludnienia świata i ograniczo- co oznacza zarazem jeszcze bardziej inten- ności zasobów pojawia się zwykle w kontek- sywną emisję CO2 (o 29%). ście zrównoważonego rozwoju i konieczności 4. Woda: Ludzie mogą wykorzystać na swo- wspólnych działań. Wskazuje się na następu- je potrzeby tylko 1% ziemskich zasobów jące problemy2: wodnych. Zjawisko przeludnienia wpły- 1. Ubóstwo: Ponad 3 miliardy osób musi wa na dostępność wody w niektórych przeżyć za mniej niż 2,5 USD dziennie, krajach charakteryzujących się szybkim w tym 1,4 miliarda ludzi za 1,25 USD dziennie. Walka ze skrajnym wzrostem liczby ludności. Opracowania ubó- Światowej Organizacji Żywności poka- stwem to pierwszy z ośmiu Celów Mile- 2 3 zują, że największe problemy z wystar- Por. http://populationaction.org/wp-content/uploads/2011/10/Why-Population-Matters.pdf. Dane Banku Światowego. 5 czającą dostępnością wody mają kraje 6. Zdrowie: Brak dostępu do wody i złe Afryki Północnej i Wschodniej oraz kraje warunki higieniczne sprzyjają rozprze- Bliskiego Wschodu, jak również takie kraje strzenianiu się wielu chorób zakaźnych. jak Pakistan czy RPA. Co ciekawe, cztery Obecnie około 35 mln ludzi na świecie za- państwa europejskie zaklasyfikowane zo- rażonych jest wirusem HIV, z czego dwie stały w grupie krajów z pojawiającymi się trzecie mieszka w Afryce Subsaharyjskiej, niedoborami wody, wśród nich jest Pol- a ponad połowa z nich to kobiety i dziew- ska (obok Holandii, Czech i Danii). W skali czynki4. Co roku około 7,5 miliona dzieci globalnej 70% zasobów wodnych wyko- poniżej 5. roku życia umiera z niedożywie- rzystywanych jest na potrzeby rolnictwa, nia. Miliard osób na świecie nie ma dostę- a wskaźnik ten wzrasta do 95% w przy- pu do opieki zdrowotnej. padku krajów o przewadze sektora rolni- 7. Zdrowie reprodukcyjne: Śmierć związa- czego. Zarazem to w krajach rozwiniętych na z macierzyństwem jest najczęstszą zużywa się najwięcej wody przypadają- przyczyną śmierci kobiet w wieku repro- cej na jednego mieszkańca (zob. mapa 1). dukcyjnym w krajach rozwijających się. Wskazuje to na nierównomierny efekt W krajach tych 40% ciąż jest niezapla- przeludnienia dla zmniejszenia się świato- nowanych i niechcianych. Polowa z tych wych zasobów zdatnej do wykorzystania kobiet decyduje się na przeprowadzenie przez człowieka wody: każdy nowy oby- zabiegu przerwania ciąży, zwykle w bar- watel „bogatej Północy” oznacza wielo- dzo złych warunkach, co przyczynia się do krotnie większe przyszłe zużycie zasobów wzrostu liczby zgonów związanych z ma- niż w przypadku dzieci urodzonych w kra- cierzyństwem. Poprawę zdrowia matek jach rozwijających się, nawet jeśli średnio zakłada piąty z ośmiu Celów Milenijnych. rodzi się tam więcej dzieci. Około 215 milionów kobiet w krajach 5. Lasy: Jedna trzecia powierzchni Ziemi po- rozwijających się chciałoby uniknąć nie- kryta jest lasami, a od istnienia lasów chcianej ciąży, ale nie ma dostępu do an- ekonomicznie zależnych jest obecnie na- tykoncepcji. wet ponad 1,5 miliarda osób: niszczenie 8. Praca dzieci i małżeństwa nieletnich: obszarów leśnych oznacza pozbawienie Obecnie około 168 mln dzieci na świecie tych osób ich źródeł zarobkowania, nie pracuje, a wśród tej liczby około 85 mln wspominając o pozaekonomicznych funk- wykonuje pracę niebezpieczną i nielegal- cjach lasów. Zarazem największa skala ną (praca w niebezpiecznych warunkach, deforestacji zachodzi w związku z prze- prostytucja kształcaniem lasów w tereny rolnicze. wykorzystywanie dzieci do handlu narkotykami, niewolni- W ciągu dwóch dekad, między rokiem ctwo dzieci). Jedna trzecia kobiet na świe- 1990 a 2010, w samej Ameryce Łaciń- cie w wieku 20–24 lat zawarła związek skiej deforestacji poddano obszar prawie małżeński przed 18. rokiem życia, w kra- 8 milionów hektarów – dla porównania: jach rozwijających się z kolei prawie po- to cała powierzchnia Czech czy Panamy. łowa. W tej ostatniej grupie krajów 15% Zwiększająca się liczba ludności w takich dziewcząt wyszło za mąż przed 15. rokiem krajach jak Sierra Leone, Rwanda, Mozam- życia. bik, Uganda doprowadziła bezpośrednio do deforestacji. 4 dziecięca, Dane Światowej Organizacji Zdrowia. 6 Ramka 1: Inwestycja w programy planowania rodziny: fakty i przykładowe efekty Źródło: www.overpopulation.org NIERÓWNOŚCI Sprawiedliwości społecznej w skali globalnej w skali światowej są głównie konsekwencją nie można rozpatrywać bez przyjrzenia się nierówności pomiędzy poszczególnymi kraja- nierównościom dochodowym i majątkowym mi czy wręcz regionami, a nie, jak to miało w skali globalnej. Jeden z najczęściej poda- miejsce kilkadziesiąt lat temu, klasowych po- wanych wskaźników nierówności na świecie działów wewnątrz poszczególnych krajów. to kumulacja światowego bogactwa w rę- W różny sposób interpretuje się przyczy- kach jednego procenta ludności. Według ob- ny zjawiska nierówności, zwłaszcza w skali liczeń podawanych przez organizację Oxfam światowej. Z jednej strony badacze histo- w jego posiadaniu znajduje się prawie połowa rii kolonializmu wskazują na zaszłości hi- całego światowego bogactwa, czyli 110 try- storyczne, właśnie kolonializm i uwolnienie lionów dolarów. Suma ta jest sześćdziesię- handlu w skali światowej prowadzące np. ciopięciokrotnie razy większa niż wartość do korzystania z taniej siły roboczej w kra- całego majątku posiadanego przez biedniej- jach rozwijających się przez wielkie zachod- szą połowę populacji światowej. Jak wska- nie korporacje. Z drugiej strony wskazuje się zuje Branko Milanovic (2011), nierówności 7 Ramka 2: Przykładowe statystyki świadczące o nierównościach w skali globalnej Źródło: Oxfam 2015 na rosnące nierówności społeczne w różnych czonych nierówności dochodowe są w 40% krajach, niezależnie od ich położenia geogra- konsekwencją kombinacji czterech czynni- ficznego czy historii, choć oczywiście dynami- ków: miejsce urodzenia, status rodziców, po- ka tego wzrostu nie jest jednakowa. chodzenie etniczne i wiek (Pistolesi 2009). Odwrotnością „kar” są „premie” – za miej- Dwa poziomy pomiaru i interpretacji nierów- sce urodzenia, za status rodziców, ale rów- ności (narodowy i globalny) najczęściej nie są nież za specyficzne kwalifikacje. Nierówności już rozdzielane w debatach nad procesami między poszczególnymi regionami świata gospodarczymi na świecie, zwłaszcza w kon- wzmacniane są przez swoistą specjalizację tekście ostatniego kryzysu ekonomicznego. – zmiana technologiczna następuje głównie W badaniach nad poszukiwaniem blokad ka- w krajach rozwiniętych. Ale i wewnątrz tych nałów awansu społecznego czy mobilności krajów wysoce wyspecjalizowani pracow- międzypokoleniowej wskazuje się na dwa ro- nicy zarabiają coraz więcej, podczas gdy nie dzaje „kar”: 1) „karę za obywatelstwo”, czyli wzrastają już pensje osób posiadających pro- urodzenie się w kraju należącym do biedniej- ste kwalifikacje. szej części globu, oraz 2) „karę za rodziców”, Ekonomiści porzucili więc klasyczne podejście czyli dziedziczenie statusu społeczno-eko- do interpretacji nierówności jako zjawiska nomicznego (Milanovic 2011). Razem te dwa „naturalnego” czy wręcz potrzebnego dla rodzaje „kar” tłumaczą 80% nierówności podtrzymania ogólnego wzrostu gospodar- między obywatelami różnych krajów w ska- czego. Najczęściej przywoływany obecnie ar- li światowej – w samych Stanach Zjedno- gument dotyczący źródeł nierówności to teza 8 Ramka 3: Rekomendacje organizacji Oxfam dotyczące walki z nierównościami w skali globalnej Źródło: Oxfam 2015 Thomasa Piketty’ego: obecnie obserwowane społeczna, nastawiona również na tworzenie nierówności powstają, gdy wysokość stopy dobrej jakości miejsc pracy. Na zmniejszenie zwrotu z kapitału przewyższa wysokość sto- nierówności w skali globalnej wpływ więk- py wzrostu gospodarczego. Im większa dys- szy niż pomoc rozwojowa miałaby polityka proporcja, tym intensywniejsza akumulacja transparentności podatkowej i walka z tzw. w rękach najbogatszego 1% całej populacji optymizacją podatkową, postulowana m. in. globu (Piketty 2015). przez takie organizacje jak Oxfam. Oprócz zmiany w polityce podatkowej Oxfam pro- Jakie jest wyjście z takiej sytuacji? Piketty ra- ponuje program, w którym podkreśla rolę dzi, by przede wszystkim opodatkować kapi- dialogu społecznego i warunków pracy oraz tał. Dyskusja nad wprowadzeniem podatku wykorzystanie nowych wpływów podatko- od transakcji finansowych toczy się również wych na zwiększenie bezpieczeństwa so- w łonie instytucji Unii Europejskiej. Redystry- cjalnego, podniesienie standardów ochrony bucji wewnątrz państw narodowych miałaby zdrowia czy edukacji. służyć odpowiednio rozbudowana polityka GLOBALNA POLITYKA SPOŁECZNA – KRÓTKI PRZEGLĄD ZAGADNIEŃ Badania nad polityką społeczną mają wyjąt- te do koncepcji reżimów welfare (dobrobytu) kowo europocentryczny charakter. Jak argu- (Gough i Wood 2004). Zwłaszcza to ostatnie mentują Ian Gough i in., objęcie krajów, które określenie wywołało wiele kontrowersji, po- nie należą do tradycyjnego obszaru zaintere- nieważ wiele systemów społecznych i gospo- sowań badaczy polityki społecznej, wymaga darczych globalnego Południa charakteryzuje przejścia od koncepcji reżimów welfare sta- się niepewnością i brakiem zapewnienia bez- 9 pieczeństwa (w tym socjalnego) i brakiem go reżimu. To ważna obserwacja, ponieważ formalizacji. Na podstawie analizy 61 krajów, sugeruje ona, że stymulowanie wzrostu go- autorzy identyfikują cztery reżimy: spodarczego nie musi przełożyć się na poziom bezpieczeństwa socjalnego obywateli. 1. Obecny lub potencjalny reżim welfa- Autorzy wskazują raczej na takie czynniki jak re state. Charakteryzuje się on wysokimi poziom gospodarczej i politycznej niezależ- nakładami środków publicznych, jak rów- ności, zakres praw człowieka i rządów de- nież wysoką ich skutecznością, jeśli chodzi mokratycznych, wydolność państwa i jego o rezultaty. Autorzy lokują w tym reżimie skuteczność regulacyjna, jak również rów- Tajlandię, kraje Europy Środkowej (w tym ność płci, jako przyczyniające się do zapew- Polskę), Uzbekistan, Algierie, Tunezję, Ke- nienia minimalnych standardów socjalnych. nię, Argentynę, Boliwię, Chile i Kolumbię. Zbiega się to z badaniami, które w koncep- 2. Bardziej efektywny nieformalny reżim bez- cjach zrównoważonego wzrostu, opartego na pieczeństwa. Reżim ten cechują dobre re- społecznym zakorzenieniu gospodarki, widzą zultaty polityki publicznej, osiągane przy konieczny czynnik dobrobytu społecznego. użyciu niższych niż średnie wydatków. Do Warto przy tym wspomnieć, że tylko 27% reżimu tego zaliczono część państw Azji populacji globu ma dostęp do względnie Południowo-Wschodniej, Sri Lankę, po- rozwiniętej polityki społecznej, natomiast zostałe kraje Ameryki Łacińskiej i część w przypadku pozostałych 63% dostęp ten państw Bliskiego Wschodu. jest ograniczony lub nie istnieje w ogóle. Wy- 3. Mniej efektywny nieformalny reżim bezpie- chodząc z założenia, że prawo do polityki czeństwa. Cechami tego reżimu są niskie społecznej (zabezpieczenia społecznego) jest wydatki na zabezpieczenie społeczne (czy niezbywalnym prawem człowieka, ale rów- może raczej związane z dobrobytem), jak nież argumentując, że istnienie rozbudowanej również niskie poziomy źródeł finansowa- polityki społecznej, nastawionej na łagodze- nia zagranicznego. W skład tego reżimu nie wielu kwestii socjalnych, jest warunkiem wchodzą kraje Południowej Azji i niektóre koniecznym zrównoważonego wzrostu, Mię- kraje Afryki Subsaharyjskiej. dzynarodowa Organizacja Pracy zapropono- 4. Zależny od zewnątrz nieformalny reżim wała Rekomendację 202. Rekomendacja ta bezpieczeństwa. Silnie zależny od pomo- przedstawia sposoby rozwijania standardów cy i/lub składek od emigrantów, z bardzo socjalnych i towarzyszących im instytucji słabymi rezultatami. Do tego reżimu zali- w kompleksowy sposób (ILO 2014). Więcej cza się większość krajów Afryki Subsaha- na temat roli MOP w promowaniu między- ryjskiej. narodowych minimalnych standardów pisze Krzysztof Hagemejer w drugiej części niniej- Co istotne, autorzy podkreślają, że poziom szego opracowania. rozwoju gospodarczego nie wpływa bezpośrednio na przynależność państw do dane- 10 DOPASOWANIE STRUKTURALNE, ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE I POLITYKA WARUNKOWEJ POMOCY Tradycyjnie istotną rolę w kształtowaniu po- ry w swoich zaleceniach (określonych przez lityki społecznej odgrywają organizacje mię- J. Williamsona mianem Konsensusu Wa- dzynarodowe. Można mówić tutaj o takich szyngtońskiego) przeniósł ciężar z państwa organizacjach jak Międzynarodowa Organi- na wolny rynek. zacja Pracy, które na swojej agendzie mają Ponowny, bardzo jasno zdefiniowane cele związane choć powierzchowny, zwrot w ideologii kierującej pracami Banku na- z rozwojem włączającej, powszechnej poli- stąpił w latach 90., gdy powrócono do tyki społecznej, poprawą standardów pracy zagadnienia wydolności państwa (state ca- i upowszechnianiem dialogu społecznego. pacity). Crawford podkreśla, że dwie koncep- Z drugiej strony organizacje takie jak Między- cje zyskały na znaczeniu w tym kontekście. narodowy Fundusz Walutowy czy Bank Świa- Po pierwsze chodzi o dobre rządzenia (good towy również warunkują i kształtują politykę governance), po drugie zaś o skuteczność społeczną, zwłaszcza w krajach, którym ofe- państwa (state effectiveness). Wbrew ocze- rują pomoc finansową. kiwaniom, powrót do kategorii państwa nie W zasadniczym stopniu poglądy tych or- oznaczał kolejnej paradygmatycznej zmia- ganizacji wynika- ny, a raczej umocnienie status quo, tyle że ją z ich oceny roli państwa. Jak podkreśla dokonującego się przez redefinicję roli pań- G. Crawford (2006), ocena ta uległa zasad- stwa, które ma pełnić rolę służebną wobec niczemu koniec czynników rynkowych. Przywoływano w tym lat 70. ubiegłego wieku, kiedy to zwłaszcza przypadku zwłaszcza sukces „azjatyckich Bank Światowy zaczął orientować się pro- tygrysów”, który dokonał się dzięki proryn- rynkowo. Do tego czasu Bank wpisywał się kowym reformom. Nadal jednak za „dobre w keynesowski standard, w którym zapew- polityki” uważa się polityki wolnorynkowe nienie odpowiedniego finansowania było po- albo prowzrostowe. na politykę społeczną przewartościowaniu pod strzegane jako koło zamachowe rozwoju Lata 90. były istotnym punktem zwrotnym gospodarczego. Dlatego główną rolą Banku zarówno dla Banku Światowego jak i Mię- Światowego była pomoc państwom w finan- dzynarodowego Funduszu Walutowego, po- sowaniu dużych inwestycji infrastruktural- nieważ obydwie organizacje umieściły na nych. Jednocześnie, zwłaszcza w latach 70., agendzie swoich działań zwalczanie ubó- Bank zaangażowany był w realizację stra- stwa. Patrząc na to zagadnienie z perspekty- tegii „redystrybucji ze wzrostem”, w której wy historycznej, można uznać, że z wyjątkiem rząd był zobowiązany do dostarczania usług krótkiego okresu w latach 70. Bank Świato- publicznych i programów dla osób ubogich. wy nie zajmował się poważnie zwalczaniem Crawford uważa, że prorynkowy zwrot w tej ubóstwa, ponieważ jego występowanie wią- organizacji należy przypisać zmianom poli- zano raczej z brakiem odpowiednich me- tycznym u dwóch największych udziałowców: chanizmów, które prowadziłyby do efektu Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, skapywania (trickle-down). Przyznano przy w których zwyciężyli konserwatywni polity- tym, że istotnym czynnikiem walki z ubó- cy. Zwrotowi ideologicznemu towarzyszyła stwem jest uznanie podmiotowości państw szczególnie silna presja na ujednolicenie po- – w tym sensie, że tylko one mogą sobie po- staw intelektualnych wewnątrz Banku, któ- 11 radzić z tym problemem przez wzrost redys- cza tej o uniwersalnym charakterze, lub też trybucji, wydajną administrację i tworzenie stała się uzasadnieniem dla zupełnego braku odpowiedniej bazy podatkowej (Peet 2009). rozwoju polityki społecznej w pewnych regionach. Wydaje się, że strategia ta jest prze- Mimo że w ostatnim okresie obydwie orga- ciwproduktywna, ponieważ przyczynia się nie nizacje częściowo zrewidowały swoje poglą- tylko do pogłębiania się problemów społecz- dy na rolę polityki społecznej, nadal w ich nych, ale jest również hamulcem wzrostu agendzie nadrzędną rolę ogrywają stabil- tych państw (Vreeland 2007). ność finansów publicznych rozumiana jako brak deficytu budżetowego i walka z zadłu- Z tej perspektywy organizacją o jeszcze żeniem, niski poziom wydatków publicznych bardziej radykalnej agendzie jest Między- i powiązany z nim niski poziom przychodów narodowy Fundusz Walutowy. Organizacja podatkowych. ekspertów ta, po zmianach w połowie lat 70. XX wie- związanych z tymi organizacjami silne jest ku, znacznie ograniczyła swój mandat, tym przekonanie (słabo ugruntowane empirycz- niemniej ponownie zyskała na znaczeniu na nie), że wysokie obciążenia fiskalne wpływają początku lat 80. w związku z kryzysami go- na wzrost nierejestrowanej działalności i za- spodarczymi w Meksyku i Brazylii. O ile nomi- trudnienia. nalnie Fundusz zajmować ma się kwestiami Ponadto wśród zadłużenia państw członkowskich i dzię- Znajduje to również wyraz w tworzeniu bazy ki pożyczkom ułatwiać im rozwiązywanie intelektualnej – podkreśla się, że wewnętrzny tego problemu, o tyle faktycznie jego dzia- proces przygotowywania publikacji przebiega łania mają znacznie szerszy zakres. Wynika względnie gładko w przypadku odniesień do to zarówno z funkcji nadzoru, jak i z polityki wolnorynkowych idei. W przypadku nieorto- udzielania pomocy w oparciu o wypełnia- doksyjnych punktów widzenia, publikacje są nie pewnych zobowiązań przez pożyczko- wielokrotnie modyfikowane. Badacze systemu biorcę. Funduszowi Walutowemu udało się globalnego rządzenia podkreślają, że dzięki dzięki tego typu mechanizmom wpływać na tego typu polifonii głosów w Banku Świato- wiele ograniczających politykę społeczną re- wym jest możliwe podtrzymywanie jego he- form na całym świecie. Zarazem, pojawiają gemonicznej pozycji, opartej tak naprawdę się głosy, że ostatnie działania, polegające na neoliberalnych ideach (Head 2008). na umorzeniu zadłużenia wobec Funduszu Istnieje wiele dowodów, że polityka dostoso- w stosunku do niektórych państw, mogą wania strukturalnego, powiązana z warun- świadczyć o pewnym przewartościowaniu kowym udzielaniem pomocy, przyczyniła się jego priorytetów. do ograniczania polityki społecznej, zwłasz- FINANSOWANIE POLITYKI SPOŁECZNEJ Dlaczego w biedniejszych regionach świa- W konwencjonalnym ujęciu uważa się, że ta polityka społeczna występuje w bardzo istnieją cztery podstawowe składowe po- ograniczonym zakresie? W powszechnej opi- większania przestrzeni fiskalnej dla celów nii zasadniczą przyczyną jest brak środków polityki publicznej, w tym polityki społecznej: finansowych. zwiększanie pomocy rozwojowej, dodatko- 12 we pożyczanie, zarówno na rynku krajowym datkowania swobodnie przepływającego jak i międzynarodowym, poszerzanie bazy kapitału, dóbr luksusowych lub specyficz- podatkowej i zmiana priorytetów wydatków nych towarów – broni, krótkookresowych publicznych. Jak podkreśla I. Ortiz, większość spekulacji finansowych, biletów lotniczych tych źródeł finansowania ma charakter mię- itp. W ujęciu netto, gdy uwzględni się prze- dzynarodowy (Ortiz 2009). pływy związane z zadłużeniem czy inwestycjami prywatno-publicznymi, Gdzie tkwią rezerwy, których można użyć do okazuje się, że przepływy bogactwa odbywają się z Po- rozwoju polityki społecznej? I. Ortiz wskazu- łudnia na Północ. Jest to odwrócenie tren- je, że konieczna jest globalna redystrybucja du z lat 90. Co więcej, badania wskazują, że z Północy na Południe. Wynika to między in- pomoc rozwojowa w mniej niż jednej trzeciej nymi ze światowych nierówności w akumu- przeznaczana jest na wydatki budżetowe lacji bogactwa w procesie globalizacji. Jeśli (co oznacza, że na wydatki społeczne prze- chcemy zaakceptować globalizację, to taką, znacza się jej jeszcze mniej), głównie zaś na która przyczynia się do zwrotu bogactwa redukcję długu i budowanie rezerw budżeto- większości, nie zaś niewielkiej części popula- wych. cji. Kwestia zadłużenia wydaje się szczególnie Oficjalna pomoc rozwojowa ma długą tra- istotna w kontekście budowania programów dycję, sięgającą czasów kolonialnych. W za- polityki społecznej, ponieważ wiele progra- mierzeniach, opartych na sukcesie Planu mów międzynarodowych skupionych jest na Marshalla, zorganizowana pomoc rozwojo- najbardziej zadłużonych państwach, które nie wa miała wynosić 1% Produktu Narodowego posiadają zdolności do wygenerowania zaso- Brutto (PNB) bogatych krajów Północy. Plan bów. Stąd postulat, by działaniom pomoco- ten został zaakceptowany przez Zgromadze- wym towarzyszyło oddłużanie tych państw nie Ogólne ONZ w 1960 roku, jednak finan- czy też przejęcie przez pożyczkodawcę części sowanie nigdy nie osiągnęło tak wysokiego odpowiedzialności za niefrasobliwie udzielo- poziomu. W ubiegłej dekadzie wydatki te nie ną pożyczkę. przekroczyły 0,3% PNB bogatych krajów. Wreszcie, w powyższym kontekście należy Drugim źródłem finansowym są prywat- po raz kolejny uwzględnić kwestię unikania ne przepływy, w tym transfery emigrantów opodatkowania. Szacuje się, że kraje rozwi- do krajów ojczystych – niektórzy analitycy jające się tracą rocznie ponad 100 miliardów wskazują, że ich wysokość jest większa niż euro – jest to bardzo duża kwota, zwłaszcza pomoc. Z drugiej strony, zasadnicza więk- w obliczu potrzeb tych krajów. Odprowa- szość transferów trafia do kilku krajów, a ich dzenie podatków w tej wysokości w krajach wkład w finansowanie polityki społecznej jest rozwijających się mogłoby przyczynić się do niewielki. sfinansowania większości potrzeb tych kra- Jeśli chodzi o zmianę bazy podatkowej, naj- jów, jakie sformułowano w Milenijnych Ce- częściej przywołuje się różne sposoby opo- lach Rozwoju. 13 Krzysztof Hagemejer1 CZĘŚĆ II: „WE WSPÓŁPRACY WSZYSTKICH KRAJÓW…”: GLOBALNA POLITYKA SPOŁECZNA NA PRZYKŁADZIE DZIAŁALNOŚCI MOP W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO MIĘDZYNARODOWA ORGANIZACJA PRACY JAKO FORUM UZGADNIANIA GLOBALNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ Historia ostatnich stu lat pokazuje, że glo- jest rzeczą pilną, na przykład, o ile dotyczy balne konflikty i kryzysy stają się impulsem unormowania godzin pracy, ustalenia mak- sprawiającym, że coraz powszechniejsze jest symalnej długości roboczego dnia i tygodnia, przekonanie, że ubóstwo i nierówności spo- najmu siły roboczej, walki z bezrobociem, łeczne są niebezpieczne dla pokoju i stabilno- zagwarantowania zarobku, zapewniającego ści. Konflikty i kryzysy często doprowadzają warunki przyzwoitego utrzymania, ochrony również do międzynarodowych porozumień, pracowników na wypadek choroby, w ogó- ustanawiających nowe lub pogłębiające ist- le lub chorób zawodowych, nieszczęśliwych niejące powszechne prawa ludzkie i inne wypadków, spowodowanych pracą, ochrony międzynarodowe standardy w zakresie sze- pracy dzieci, młodzieży i kobiet, ubezpiecze- roko rozumianej polityki społecznej, mające nia na wypadek starości i niezdolności do przeciwdziałać dyskryminacji, nierównościom pracy, ochrony interesów pracowników na i biedzie. wychodźstwie, uznania zasady „równej płacy za równą pracę”, uznania zasady wolności Wielkim impulsem były tu, na przykład, I woj- zrzeszania się, organizacji wykształcenia za- na światowa i rewolucja bolszewicka. Trak- wodowego i technicznego oraz innych temu tat wersalski powołał do życia w 1919 roku podobnych środków; Międzynarodową Organizację Pracy (MOP). Wstęp uchwalonej wówczas konstytucji MOP Zważywszy, że nieuwzględnienie przez któryś uzasadnia powołanie organizacji mającej na z narodów istotnie ludzkich warunków pracy celu ustanawianie międzynarodowych stan- stanowi przeszkodę dla wysiłków innych na- dardów w zakresie szeroko rozumianych sto- rodów, pragnących polepszenia losu robotni- sunków pracy i warunków pracy w sposób ków w ich własnych krajach; następujący: Wysokie Układające się Strony, powodowa- […] pokój powszechny i trwały może być ne uczuciem sprawiedliwości i ludzkości, jak zbudowany jedynie na zasadach sprawied- również chęcią zapewnienia trwałego pokoju liwości społecznej […] Zważywszy, że pew- świata, oraz mając na względzie osiągnięcie ne warunki pracy są dla wielkiej liczby ludzi celów, wymienionych w tym wstępie, zga- niesprawiedliwe, powodują nędzę i niedo- dzają się na […] Konstytucję Międzynarodowej statek, co rodzi niezadowolenie, zagrażające Organizacji Pracy. pokojowi i harmonii powszechnej, i zważyw- Wśród pierwszych konwencji nowo usta- szy, że polepszenie powyższych warunków 1 nowionej organizacji, uchwalonych jeszcze Krzysztof Hagemejer, były szef działu polityki zabezpieczenia społecznego Międzynarodowego Biura Pracy Obecnie: ekspert Fundacji ICRA. 14 tego samego roku, znalazły się konwencje systematycznie podnoszona przez między- z zakresu zabezpieczenia społecznego: o po- narodowy ruch wolnych związków zawodo- mocy bezrobotnym (nr 2) i o ochronie ma- wych, nie przeszkodziło to przedstawicielom cierzyństwa (nr 3). Powołano organizację po tych w pełni zależnych od rządzących par- dziś dzień unikalną z dwóch podstawowych tii związków uczestniczyć w organach decy- powodów: po pierwsze, celem jej działania zyjnych MOP. Z drugiej strony, w przypadku jest ustalanie międzynarodowych i obowią- Polski, konsekwentne stanowisko MOP wo- zujących wszystkie kraje członkowskie norm bec represji wobec działaczy związkowych, postępowania w we wszystkich dziedzinach zarówno regulujących stosunki i warunki pracy ludzi ści” w 1980 roku, a przede wszystkim po na całym świecie; po drugie, stworzono orga- wprowadzeniu stanu wojennego w 1981, nizację w założeniu głęboko demokratyczną: doprowadziło w końcu do tego, że rząd ko- kraje członkowskie nie są reprezentowane je- munistyczny w Polsce zawiesił swoje człon- dynie przez ich rządy, każdy kraj reprezentują kostwo w MOP. także przedstawiciele organizacji pracodaw- i organizacji pracodawców w krajach rozwi- organizacji powoduje, że niemożliwe jest jających się, w których olbrzymia większość podjęcie jakiekolwiek decyzji, której nie po- ludzi pracuje i podejmuje działalność go- przedziłaby co najmniej próba osiągnięcia spodarczą poza tzw. sektorem formalnym. porozumienia wszystkich trzech stron. jest „Solidarno- reprezentatywności związków zawodowych charakter wszystkich organów decyzyjnych problemem powstaniem Odrębny i istotny problem stanowi kwestia ców i związków zawodowych. Trójstronny Kluczowym przed Istnieje rosnąca presja, by poszerzyć zakres zapewnienie tzw. reprezentatywnych organizacji o orga- tego, by delegaci związków zawodowych nizacje społeczne, które reprezentują pracu- i organizacji pracodawców, obecni na posie- jących, i organizacje prowadzące działalność dzeniach organów MOP (doroczna Między- gospodarczą w sektorze nieformalnym. Du- narodowa Konferencja Pracy, która uchwala żym sukcesem było tu, na przykład, uznanie konwencje i zalecenia oraz Rada Admini- za reprezentatywny związek zawodowych stracyjna), rzeczywiście reprezentowali gros organizacji SEWA – indyjskiego stowarzysze- pracujących i pracodawców w danym kraju. nia kobiet pracujących na rachunek własny. Na straży reprezentatywności delegacji na II wojna światowa i kolejne dowody na to, Międzynarodową Konferencję Pracy stoi spe- do czego doprowadzić może świat nędza, cjalna Komisja Uwierzytelniająca. Wiele jest niesprawiedliwość i wywołany nimi gniew przypadków, gdy odnosi ona spektakularne społeczny, dały kolejny impuls dla rozwo- sukcesy – jak w 1936 roku, gdy zanegowanie ju współpracy międzynarodowej w tworze- reprezentatywności nazistowskich związków niu globalnej polityki społecznej. Jeszcze zawodowych doprowadziło do tego, że cała w trakcie wojny, w 1941 roku, Międzynarodo- niemiecka delegacja opuściła Genewę w trak- wa Konferencja Pracy w pełni poparła Kartę cie dorocznej konferencji, co w konsekwen- Atlantycką, dokument podpisany przez pre- cji prowadziło do wystąpienia hitlerowskich zydenta Roosevelta i premiera Churchilla na Niemiec z MOP. Jednakże, choć przez całe pokładzie okrętu Książe Walii. Karta przed- lata powojenne do roku 1989 kwestia nie- stawia osiem wspólnych zasad polityki pań- reprezentatywności związków zawodowych stwowej, na których opierają się „nadzieje na w krajach bloku komunistycznego i brak lepszą przyszłość dla całego świata”. Zasada wolności zrzeszania się w tym bloku była 15 piąta mówi, że: „sygnatariusze dążą do usta- go postępu materialnego i rozwoju umy- lenia jak najdalej idącej współpracy pomiędzy słowego w warunkach wolności i godności, wszystkimi narodami na polu gospodarczym, bezpieczeństwa gospodarczego i z równymi by zapewnić wszystkim lepsze standardy widokami powodzenia […] Urzeczywistnienie w zakresie stosunków warunków pracy, roz- warunków, jakie by pozwoliły osiągnąć te wój ekonomiczny oraz bezpieczeństwo spo- wyniki, winno stanowić główny cel wszel- łeczne”. kiej polityki narodowej i międzynarodowej a wszystkie programy działania i środki, Międzynarodowa Konferencja Pracy, która od- powzięte na płaszczyźnie narodowej i mię- była się w 1944 roku w Filadelfii, w uchwa- dzynarodowej, a zwłaszcza w dziedzinie lonych dokumentach bezpośrednio nawiązuje gospodarczej i finansowej, należy oceniać do powyższych uzgodnień Karty Atlantyckiej. z tego punktu widzenia i przyjmować tylko Jej postanowienia w zakresie polityki spo- w tej mierze, w jakiej wydaje się, iż mogą one łecznej ukształtowały z kolei w znacznym sprzyjać spełnieniu tego podstawowego za- stopniu wcześniej zakończone w Wielkiej dania, a nie hamować go. Brytanii prace nad tzw. planem Beveridge’a, który zrealizowano po wojnie, wprowadza- Deklaracja dała też mandat Międzynarodo- jąc powszechny, kompleksowy system za- wej Organizacji Pracy do badania i oceny – bezpieczenia społecznego. Konferencja przede z punktu widzenia tego, czy sprzyjają realizacji wszystkim uchwaliła Deklarację dotyczącą jej powyżej opisanego podstawowego zada- zamierzeń i celów Międzynarodowej Orga- nia – wszystkich podejmowanych przez kraje nizacji Pracy (tzw. Deklarację Filadelfijska), członkowskie i w skali międzynarodowej po- która stała się częścią Konstytucji MOP i jest lityk gospodarczych i finansowych oraz prze- nią do dziś. znaczonych na nie środków. Niestety, podczas W deklaracji tej potwierdzono na nowo pod- gdy jeszcze w latach 60. i 70. ten mandat do oceny krajowych i globalnych polityk go- stawowe zasady Organizacji, a w szczegól- spodarczych z punktu widzenia realizacji ności że: celów polityki społecznej i realizacji między- praca nie jest towarem; wolność wypowia- narodowych standardów pracy był w pewnym dania i zrzeszania się jest warunkiem nieodzownym trwałego postępu; stopniu realizowany (wystarczy popatrzyć ubóstwo, na publikacje MOP z tego okresu i liczbę na- gdziekolwiek na świecie istnieje, stanowi zwisk późniejszych laureatów nagrody Nob- niebezpieczeństwo dla dobrobytu wszyst- la w dziedzinie ekonomii, jacy pracowali lub kich; walkę z niedostatkiem należy prowadzić współpracowali wówczas z sekretariatem z niestrudzoną energią w łonie każdego naro- MOP), w późniejszym okresie dominacja in- du oraz wysiłkiem międzynarodowym stałym stytucji zrodzonych na konferencji w Bretton i uzgodnionym, w którym przedstawiciele Woods nie tylko nie pozwalała MOP tego pracowników i pracodawców, współpracu- mandatu realizować, ale popadł on po prostu jąc na stopie równości z przedstawicielami w znacznym stopniu w zapomnienie. Dopie- rządów, biorą udział w wolnych dyskusjach ro w Wielkim Kryzysie po roku 2008 nastąpił i w decyzjach o charakterze demokratycznym w pewnym zakresie i na pewien czas powrót celem dążenia do dobra powszechnego. MOP do realizowania mandatu nadanego jej Deklaracja stwierdza też, że w roku 1944 – Dyrektor Generalny MOP stał wszystkie istoty ludzkie, bez różnicy rasy, stałym uczestnikiem spotkań grupy G20, doszło także do bezprecedensowej – choć krót- wierzenia lub płci mają prawo dążyć do swe- 16 kotrwałej – współpracy pomiędzy MOP i IMF wśród różnych narodów świata, programów w poszukiwaniu wyjść z globalnego kryzysu. zapewniających realizowanie: […] upowszechnienia programów zabezpieczenia społecznego Obok innych środków do realizacji podsta- celem zapewnienia podstawowego dochodu wowych celów Organizacji, które Deklaracja wszystkim, w potrzebie, jako też powszechne- wymienia, uznaje ona, że Międzynarodowa go dostępu do usług medycznych”. Organizacja Pracy ma obowiązek „popierania, GLOBALNA POLITYKA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO I STANDARDY MOP Na tej samej konferencji w 1944 roku uchwa- Wykorzystuje się tu napięcia, które poja- lono dwa fundamentalne (i aktualne do dziś) wią się w przyszłości z powodu starzenia zalecenia MOP: nr 67 o bezpieczeństwie do- się społeczeństw. Tyle że z nimi można so- chodowym i nr 69 o opiece medycznej. Na tej bie poradzić, choć bez wątpienia wymagać podstawie przyjęto w 1952 roku Konwencję to będzie reform systemów zabezpieczenia nr 102 MOP o minimalnych normach zabezpie- społecznego, przede wszystkim rozsądnego czenia społecznego. Konwencja ta jest po dziś przesuwania wieku, w którym ludzie udają dzień na całym świecie punktem odniesienia się na emeryturę. Mimo to szermuje się ha- w budowie i funkcjonowania systemów za- słami „kryzysu” zabezpieczenia społecznego, bezpieczenia społecznego: definiuje je i wpro- co ma być uzasadnieniem dla radykalnych wadza podstawowe zasady, którym powinny cięć sprostać. Konwencja nr 102 (lub prawie iden- Tymczasem kryzys jest gdzie indziej. Kryzys tyczny Europejski Kodeks Zabezpieczenia Spo- prawdziwy polega na tym, że w ślad za glo- łecznego) została ratyfikowana przez prawie balizacją gospodarki światowej nie następuje wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej, globalizacja polityki gospodarczej i społecz- w tym, kilka lat temu, przez Polskę. nej w celu przeciwdziałania narastającym międzynarodowych fliktem między Południem i Północą. Wydaje stanowisko się, że zdają sobie z tego sprawę przedsta- instytucji finansowych, wiciele krajów członkowskich MOP-u, któ- takich jak Międzynarodowy Fundusz Waluto- rzy w uchwalonej w 2008 roku deklaracji wy i Bank Światowy), z różnych stron poja- Sprawiedliwość społeczna na rzecz godziwej wiła się krytyka państwa opiekuńczego oraz globalizacji powołali się na słowa Deklaracji dążenia do ograniczenia jego zakresu, spro- Filadelfijskiej o wyższości celów społecznych wadzenia go znów do roli zestawu progra- i wezwali rządy do wspierania budowy peł- mów dla ubogich. Konsensus waszyngtoński podporządkowuje politykę społecznych. raz bardziej grożą równie globalnym kon- głego wieku, na skutek tzw. konsensu wa(określającego wydatków nierównościom w skali globalnej, które co- Począwszy od przełomu lat 80. i 90. ubieszyngtońskiego istniejących nych systemów zabezpieczenia społecznego gospodarczą na świecie – jako że tak naprawdę dziś nie- i społeczną wąskim celom niskiej inflacji i dy- spełna jedna czwarta ludności świata ma do scypliny fiskalnej, promuje prywatyzację, li- nich dostęp. beralizację i deregulację. Zaprzecza on idei wspomnianej wcześniej deklaracji filadelfij- Wielki Kryzys dobitnie przypomniał nieco za- skiej, która podporządkowuje politykę gospo- pomnianą lekcję z lat 30.: w porze załama- darczą wielkim celom społecznym. nia gospodarczego systemy takie działają jako 17 automatyczne stabilizatory gospodarki i jako inicjatyw jest inicjatywa w sprawie Absolut- stabilizatory społeczne. W 2009 roku MOP nego Minimum Zabezpieczenia Społecznego uchwaliła kolejną deklarację na rzecz Global- (Social Potection Floor Initiative)3. nego paktu o miejscach pracy, w której wzywa Ponieważ inicjatywa zjednoczyła wszystkie do tego, by zatrudnienie postawić w centrum agendy ONZ, przyjęta definicja minimum za- polityki gospodarczej i społecznej, wzywa też bezpieczenia społecznego jest bardzo szeroka ponownie do wzmacniania systemów zabez- i wykracza dość znacznie poza to, jak na ogół pieczenia społecznego. Ale kraje reprezen- definiuje się zabezpieczenie społeczne. Obej- towane są w MOP przez ministrów pracy, muje ona: pracodawców i związki zawodowe – nie przez • podstawowe usługi społeczne – zagwa- ministrów finansów, którzy chętniej spoglą- rantowana podaż, ciągłość i dostęp do dają z perspektywy Waszyngtonu niż Genewy. takich publicznych usług społecznych jak Sprawami roli zarówno zatrudnienia, jak usługi wodno-kanalizacyjne, zdrowotne, i zabezpieczenia społecznego zajął się też oświaty i zorientowanej na rodzinę po- w 2009 roku także Komitet Pomocy Rozwo- mocy ze strony opieki społecznej; jowej OECD. Na wiosnę 2009 przyjął on sta- • transfery społeczne – gwarancje do- nowisko w sprawie roli polityk zatrudnienia stępności, w razie potrzeby, zwłaszcza i zabezpieczenia społecznego w kreowaniu dla ubogich i zagrożonych ubóstwem, wzrostu gospodarczego sprzyjającego elimi- podstawowego nacji ubóstwa2. zapewniających ski co do charakteru pomocy krajów człontej organizacji dziedzinach. W dziedzinie społecznego adekwatna, jak i dostęp do podstawowych usług, długoterminowa zwłaszcza oświaty i opieki zdrowotnej. W czerwcu 2011 roku odbyła się jubileuszo- wa powinna pomagać rządom budować pro- wa setna sesja Międzynarodowej Konferen- gramy zabezpieczenia społecznego i tworzyć cji Pracy. Przedmiotem jej obrad była ocena warunki ich politycznej i finansowej trwałości stopnia realizacji jednego z podstawowych w ramach strategii i programów definiowa- celów Międzynarodowej organizacji Pracy, nych przez kraje otrzymujące pomoc. którym jest zapewnienie wszystkim w po- W kwietniu 2009 roku Koordynacyjna Rada trzebie niezbędnego zabezpieczenia społecz- wszystkich nego. Przygotowaniu dyskusji nad stanem agend ONZ przyjęła szereg inicjatyw, mają- zabezpieczenia cych na celu przeciwdziałanie skutkom kry- społecznego służyła m.in. specjalna ankieta rozesłana do wszystkich zysu w krajach rozwijających się. Na wniosek Dyrektora Generalnego bezpieczeń- malnego bezpieczeństwa dochodowego zabezpieczenia Wykonawczych zarówno stwo w zakresie wyżywienia oraz mini- w omawianych i przewidywalna finansowa pomoc rozwojo- Dyrektorów transferów społecznych pieniężnych i w naturze, Stanowisko Komitetu OECD kończą wniokowskich zestawu krajów członkowskich MOP. Miała ona na Międzynarodowego celu dokonanie przeglądu stanu zabezpie- Biura Pracy (wniesiony wspólnie ze Świato- czenia społecznego z punktu widzenia wy- wą Organizacją Zdrowia) jedną z przyjętych Development Co-Operation Directorate, Development Assistance Committee: Making Economic Growth More Pro-Poor: The Role of Employment and Social Protection. Policy Statement. DAC High Level Meeting, 27 and 28 May 2009. 3 Por: The Social Protection Floor. A joint Crisis Initiative of the UN Chief Executives Board for Co-ordination on the Social Protection Floor, International Labour Office (ILO), World Health Organisation (WHO) Geneva, October 2009, http://www.un.org/ga/second/64/socialprotection.pdf 2 18 mogów zawartych w czterech wybranych status pracownika najemnego) – znacznie instrumentach MOP: Konwencji nr 102 o mi- trudniej nimalnych normach zabezpieczenia społecz- pracujących na rachunek własny, zwłaszcza nego, Konwencji nr 168 dotyczącej popierania tych w tradycyjnym, w znacznej mierze zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem, nietowarowym, rolnictwie. Z definicji jest to Zalecenia nr 67 dotyczącego bezpieczeństwa raczej niemożliwe, jeśli chodzi o tych, którzy dochodowego oraz Zalecenia nr 69 dotyczą- pracują w sektorze nieformalnym. cego opieki medycznej. objąć takimi ubezpieczeniami Jednakże, pracownicy najemni to jedynie 47% Konferencja stwierdziła, że po kilkudziesię- wszystkich zatrudnionych w świecie: blisko ciu latach obowiązywania tych standardów 85% w krajach rozwiniętych, lecz tylko 20% faktyczny dostęp do pełnego systemu za- w Afryce czy Azji Południowej4. A w dodatku bezpieczenia społecznego ma nie więcej niż wielu z nich pracuje w sektorze nieformalnym. 20 procent ludności świata. Wyjaśnia to w pewnym stopniu, dlaczego tak Podczas gdy w większości krajów europejskich stosunkowo niewielka część ludności świa- i w wielu nieeuropejskich krajach rozwiniętych ta ma dostęp do zabezpieczenia społeczne- gospodarczo jest go i to tylko jedynie w pewnym stopniu, choć objęta różnorodnymi formami ubezpieczeń jak wiadomo zabezpieczenie społeczne może społecznych i kraje te przeznaczają przeciętnie być zapewnione nie tylko przez ubezpiecze- blisko 1/5 produktu krajowego brutto na różne nia społeczne. Zalecenia nr 67 i nr 69 MOP formy zabezpieczenia społecznego, w krajach z 1944 roku mówią wyraźnie, że ci, którzy nie rozwijających się, zwłaszcza tych o niskim są objęci ubezpieczeniami społecznymi, po- poziomie dochodów, często tylko niewielka winni mieć zapewniony w potrzebie również część ludności jest objęta niektórymi progra- dostęp do opieki medycznej i do świadczeń mami zabezpieczenia społecznego, a wydatki finansowanej z podatków pomocy społecznej. większość mieszkańców na te cele stanowią niekiedy tylko kilka pro- Tymczasem finansowane z podatków świad- cent produktu krajowego brutto (w większo- czenia społeczne – powszechne, adresowane ści przeznaczane na finansowanie publicznej do specyficznych grup, czy też adresowane opieki zdrowotnej, a nie na pieniężne świad- do najuboższych świadczenia o charakterze czenia społeczne). pomocy społecznej to, przynajmniej do nie- Większość istniejących na świecie, wspo- dawna, rozwinięta w najmniejszym stopniu mnianych powyżej, programów zabezpiecze- sfera zabezpieczenia społecznego w krajach nia społecznego to programy zorganizowane rozwijających się. w formie ubezpieczeń społecznych: upraw- Dostęp do zabezpieczenia społecznego to, nienia do świadczeń mają w ich ramach w myśl przyjętego przez konferencję doku- ci tylko, którzy płacą przez wymagany mentu, nie tylko prawo człowieka, lecz tak- okres składki (lub w imieniu których takie że konieczność ekonomiczna i społeczna. składki są płacone przez pracodawców). Ubezpieczeniami społecznymi Zrównoważone finansowo systemy zabez- efektywnie pieczenia społecznego są kluczowe dla za- objęci są w większości tylko ci, którzy są formalnie zatrudnieni w ramach pewnienia wzrostu gospodarczego, łączącego takiej efektywność ze sprawiedliwym uczestnictwem czy innej umowy o pracę (mają formalny 4 w jego owocach. Zabezpieczenie społeczne Por. World Social Security Report 2010-11, rozdz. 2. 19 i inne elementy programu godziwej pracy • gwarancja dostępności niezbędnych (produktywne zatrudnienie, prawa regulujące usług opieki zdrowotnej zapewnianej jego warunki oraz dialog społeczny) są nie- przez kombinacje świadczeń publicznej rozłączne, wzajemnie powiązane i wzajemnie służby zdrowia i ubezpieczeń zdrowot- się wspierające w osiąganiu celów sprawiedli- nych; wości społecznej i uczciwej globalizacji. • gwarancja minimum bezpieczeństwa Potrzebna jest więc nowa strategia budowa- dochodowego dla dzieci zapewniana nia systemów zabezpieczenia społecznego przez świadczenia pieniężne i w naturze, w krajach rozwijających się, zwłaszcza tych przeciwdziałające pracy dzieci i zapew- najbiedniejszych. Strategia ta ma dwa wy- niające dostęp do oświaty; miary: jej wymiar poziomy skupia się na tym, • gwarancja by docierać do wszystkich w zakresie najpil- minimum bezpieczeństwa dochodowego dla bezrobotnych i pra- niejszych potrzeb wymagających interwencji cujących zabezpieczenia społecznego. Jej wymiar pio- ubogich zapewniana przez kombinacje świadczeń pieniężnych, pub- nowy to stopniowe rozbudowywanie syste- licznych gwarancji zatrudnienia i pomo- mu tak, by co najmniej osiągnął pełny zakres cy w zwiększaniu szans na zatrudnienie; i poziom świadczeń przewidywany w Kon- • gwarancja wencji 102 czy w konwencjach „trzeciej ge- minimum bezpieczeństwa dochodowego dla osób starszych i nie- neracji”. pełnosprawnych zapewniana przez pod- Realizacji poziomego wymiaru strategii stop- stawowe emerytury i renty. niowego zapewniania wszystkim w potrzebie W dostępu do zabezpieczenia społecznego ma następstwie uchwały Międzynarodowej Konferencji Pracy przyjętej w 2011 roku, kolejna służyć ustanowienie absolutnego minimum konferencja w roku 2012 uzgodniła i uchwaliła zabezpieczenia społecznego (social protec- w jednomyślnym głosowaniu nowy międzyna- tion floor). To minimum powinno obejmować rodowy standard pracy, zalecenie nr 202 do- co najmniej cztery grupy gwarancji (realizo- tyczące absolutnych krajowych minimalnych wanych przez różnego rodzaju świadczenia): poziomów zabezpieczenia społecznego (natio- nal social protection floors). ZALECENIE MOP NR 202 I PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOŚĆ Celem zalecenia jest dostarczenie wskazówek największej liczbie mieszkańców wyższych dla krajów członkowskich w zakresie tego, poziomów zabezpieczenia zgodnego co naj- jak sprawić, by pewien zestaw gwarancji za- mniej z istniejącymi konwencjami MOP. bezpieczenia społecznego (social protection Social protection floor to definiowany przez floors) stał się podstawowym elementem ich każdy kraj zestaw minimalnych gwarancji systemów zabezpieczenia społecznego, oraz dostarczających zabezpieczenia społecznego by krajowe strategie rozwoju zapewniały, na poziomie umożliwiającym zapobieganie z jednej strony, osiąganie i utrzymanie tego lub przynajmniej łagodzenie ubóstwa, wyklu- zestawu gwarancji podstawowych, a za- czenia społecznego i zmniejszenie podatności razem, z drugiej, dążyły do zapewnienia jak na skutki ryzyk społecznych i ekonomicznych. 20 Zalecenie wprowadza też katalog zasad pod- w pełni respektowane przez stosowane pro- stawowych, którymi kierować powinna się cedury adresowania świadczeń. polityka zabezpieczenia społecznego (nie tylko Interesująca w odniesieniu do podstawowych gwarancji). jest historia wprowadzenia poszanowania dla godności świadczenio- Choć wiele tych zasad skodyfikowanych zo- biorców jako jednej z zasad przewodnich za- stało już przez wcześniejsze standardy MOP, lecenia nr 202. Choć wstępny projekt tekstu to jednak w postaci tak jasno sprecyzowanej zalecenia przygotowany przez sekretariat i tak pełnej pojawiają się one po raz pierwszy. MOP mówił o tym, że poziom bezpieczeństwa Tak więc zalecenie, dając państwom pełną dochodowego zapewniany przez podstawo- odpowiedzialność za wprowadzanie w życie we gwarancje powinien pozwalać na życie jego postanowień, nakazuje stosowanie się w godności, respektowanie godności przez m.in. do następujących zasad: procedury ustalania uprawnień do świadczeń i we wszystkich innych wymiarach polityki • zabezpieczenie społeczne powinno mieć zabezpieczenia społecznego nie było explici- charakter powszechny i kierować się so- te wymienione jako jedna z zasad przewod- lidarnością społeczną; nich. Ten wstępny projekt został na początku • uprawnienia do poszczególnych świad- marca 2012 roku przedstawiony m.in. na czeń powinny być definiowane przez seminarium w Instytucie Polityki Społecznej prawo; Uniwersytetu w Oxfordzie, poświęconemu finalizowanemu tam projektowi badającemu • świadczenia powinny być adekwatne w siedmiu krajach o różnym poziomie roz- i przewidywalne; woju związki między stygmatyzowaniem czy • zasady przyznawania świadczeń powin- też „zawstydzaniem” przez zamożniejszą ny respektować prawa i godność obję- część społeczeństw ludzi ubogich, wyklucze- tych zabezpieczeniem, sprzyjać inkluzji niem społecznym i skutecznością programów społecznej, nie powinny nikogo dyskry- walki z ubóstwem. Kierujący tym projek- minować, m.in. zapewniać równe trak- tem badawczym prof. Robert Walker oraz, towanie płci, ale jednocześnie brać pod uczestnicząca też w seminarium, Magdalena uwag szczególne potrzeby. Sepulveda, specjalny sprawozdawca ONZ do Zasady te z europejskiej perspektywy mogą się spraw skrajnego ubóstwa i praw człowieka, wydawać oczywiste, jednak dotychczasowa podjęli starania na rzecz wprowadzenia do praktyka programów wprowadzanych w wie- zalecenia kwestii poszanowania dla godno- lu krajach rozwijających się często odbiega ści. W ich efekcie w czerwcu na konferencji od powyższych zasad: wiele z tych progra- MOP w 2012 roku odpowiednie poprawki do mów to albo programy pilotażowe, których projektu tekstu zalecenia zgłosiły zgodnie głównym celem jest badanie ich skutków go- zarówno rządy krajów członkowskich Unii spodarczych i społecznych bardziej niż do- Europejskiej jak i cała grupa przedstawicie- starczenie zabezpieczenia społecznego, albo li związków zawodowych uczestniczących też programy zaplanowane na ograniczony w konferencji. Poprawka została przyjęta. czas, w których nie prawo, lecz wewnętrzne Zalecenie zachęca tu kraje członkowskie MOP, ustalenia regulują uprawnienia do świadczeń. by zdefiniowane przez każdy kraj podstawo- Prawa i godność faktycznych i potencjalnych we gwarancje zostały ustanowione jak naj- beneficjentów świadczeń też często nie są szybciej to możliwe. Powinny one zapewniać, 21 że w cyklu życia każdy w potrzebie będzie będą zwiększały ryzyka ubóstwa, a minimal- miał zapewniony dostęp do niezbędnej opie- ne gwarancje dochodowe będą pozwalały na ki zdrowotnej i bezpieczeństwa dochodowe- życie w godności. go. Krajowo zdefiniowane gwarancje powinny Finansowanie powinno pochodzić ze środków zapewniać co najmniej: krajowych, ale kraje niemające wystarczają- • dostępność niezbędnego zakresu usług cych możliwości gospodarczych i fiskalnych opieki zdrowotnej; mogą liczyć na międzynarodową współpracę i wsparcie ich własnych wysiłków. Jak wspo- • minimum bezpieczeństwa dochodowego mniałem wcześniej, zapis ten rozczarował dla dzieci; niektórych zwolenników globalnej i solidar- • minimum bezpieczeństwa dochodowego nej polityki społecznej. Zabrakło, ich zdaniem, dla bezrobotnych i niemogących pra- elementu zobowiązującego społeczność mię- cować z powodu choroby, inwalidztwa, dzynarodową do trwałego zwiększenia skali macierzyństwa itp.; udzielanej pomocy na rzecz rozwoju zabezpieczenia społecznego w krajach najuboższych. • minimum bezpieczeństwa dochodowego Jednakże krytyka ta zdaje się nie rozumieć dla osób starszych. charakteru konwencji i zaleceń MOP, które Zalecenie (par. 7) mówi, że „gwarancje te zawsze odnoszą się do regulacji i instytucji powinny przysługiwać co najmniej wszyst- krajowych. Wezwania do większego i bardziej kim mieszkańcom kraju i wszystkim dzieciom systematycznego udziału społeczności mię- – w zgodzie ze zobowiązaniami międzynaro- dzynarodowej w finansowaniu podstawowych dowymi kraju oraz prawem krajowym”. Ten gwarancji zabezpieczenia społecznego można nie całkiem przejrzysty zapis jest kompromi- natomiast znaleźć zarówno w raporcie gru- sowym wynikiem trudnej dyskusji dotyczą- py ekspertów pod kierunkiem Michelle Bache- cej tego, na ile podstawowymi gwarancjami let, jak i w apelu specjalnych sprawozdawców mają być objęci imigranci o różnym statusie ONZ do spraw praw człowieka, skrajnego prawnym, a także uchodźcy. Sformułowanie ubóstwa i prawa do bezpieczeństwa żyw- „wszystkie dzieci” wyraża intencję, by wszyst- nościowego, wzywającym do ustanowienia kie dzieci znajdujące się na terenie będącym globalnego funduszu wspomagania zabezpie- w gestii rządu danego kraju były objęte pod- czenia społecznego w krajach najuboższych. stawowymi gwarancjami zabezpieczenia spo- W każdym kraju gwarancje podstawowe po- łecznego, bez względu na ich status prawny. winny być trwałym elementem całego syste- Zalecane jest, by podstawowe gwarancje za- mu zabezpieczenia społecznego. Kraje, które bezpieczenia społecznego były definiowane jeszcze tego nie osiągnęły, powinny przyjąć przez prawo. Jednocześnie sposoby, instytu- za priorytet jak najszybsze zagwarantowa- cje, mechanizmy i typy konkretnych świadczeń, nie podstawowego zabezpieczenia społecz- poprzez które gwarancje te są realizowane, nego wszystkim tym, którzy tego potrzebują. każdy kraj może wybrać zgodnie ze swymi Wszystkie kraje powinny jednocześnie dążyć preferencjami, okolicznościami i środkami. do zapewnienia, w miarę ich możliwości, jak Definiowanie pożądanego poziomu gwarancji największej liczbie osób wyższego i lepsze- zalecenie zostawia poszczególnym krajom, go zabezpieczenia społecznego, co najmniej jednak wymaga m.in. tego, by poziom ten na poziomie wymaganym przez konwencję zapewniał, że konsekwencje finansowe ko- nr 102 i inne konwencje MOP w tym zakresie. nieczności korzystania z opieki medycznej nie Zaleca się też krajom członkowskim rozwa- 22 żenie ratyfikacji tych konwencji tak wcześnie, go wynagrodzenia to – na przykład w więk- jak to będzie możliwe. szości w krajów Unii Europejskiej – poziom znajdujący się znacznie poniżej względnej Krajom członkowskim rekomenduje się rów- granicy ubóstwa. Taki poziom minimalnych nież regularne monitorowanie ich syste- świadczeń nie spełniłby jednak wymogów mów zabezpieczenia społecznego, zwłaszcza nowego zalecenia nr 202, które wymaga, by w zakresie realizacji gwarancji podstawo- minimalne gwarancje dochodowe ustalone wych. Podkreśla się konieczność stworzenia były na poziomie przeciwdziałającym ubó- niezbędnych dla realizacji tego celu baz da- stwu i pozwalającym na godne życie. nych statystycznych (postulat o tyle istotny, że dostępność danych pozwalających na Zalecenie ma przede wszystkim fundamen- ocenę skuteczności systemów zabezpieczenia talne znaczenie dla krajów rozwijających się. społecznego pozostawia wiele do życzenia Dostarcza bowiem dodatkowych argumen- nie tylko w krajach rozwijających się). W tej tów wszystkim tym w tych krajach, którzy kwestii zalecenie zwraca też uwagę na ko- podejmują tam starania na rzecz rozwo- nieczność ochrony prywatności osób, których ju systemów zabezpieczenia społecznego. dane są gromadzone. Ten zgłoszony w trak- Główne wyzwania w tych krajach mają nie cie obrad nad tekstem przez delegację Sta- tylko charakter gospodarczy (tworzenie tzw. nów Zjednoczonych postulat jest niezwykle przestrzeni fiskalnej – fiscal space), ale tak- istotny, ponieważ w wielu krajach tworzone że polityczny (tworzenie przestrzeni dla po- są ujednolicone rejestry otrzymujących po- litycznego poparcia dla tego nurtu polityki moc z różnych rodzajów programów spo- społecznej – policy space, a w konsekwencji łecznych, bez większej troski o to, by dostęp woli politycznej dla tego kierunku alokacji do tych rejestrów był ograniczany celem dostępnych środków). Obok barier wewnętrz- ochrony prywatność objętym nimi osób. nych (ograniczoność środków i braku wsparcia dla redystrybucji, zwłaszcza wśród elit Intencją zalecenia jest uzupełnienie luk w ist- politycznych) istnieją też bariery zewnętrzne niejących standardach, przede wszystkim (presje instytucji i rynków finansowych). z punktu widzenia wzmocnienia ochrony najsłabszych i nadania tej ochronie znacze- Przyjęcie zalecenia nr 202 ewidentnie zain- nia priorytetowego. Istnieje jednak niebez- spirowało inne organizacje międzynarodo- pieczeństwo we do podjęcia działań na rzecz poszerzenia pojawiania się interpretacji zalecenia jako dającego przyzwolenie lub dostępności sankcjonującego redukcję poziomu zabez- W 2012 roku Bank Światowy opublikował pieczenia społecznego poniżej obowiązują- nową strategię zabezpieczenia społecznego, cych standardów, takich jak konwencja 102, która w wielu wymiarach zbliża stanowisko która przecież dotyczy „minimalnych” norm tej organizacji do stanowiska Międzynarodo- zabezpieczenia społecznego. Wiele z osta- wej Organizacji Pracy i takich agend ONZ jak tecznie przyjętych zapisów zalecenia ma na UNICEF i FAO. Podjęta też została bezprece- celu obawy takie rozwiać. Można też poka- densowa współpraca w niektórych krajach zać, że zalecenie wręcz wzmacnia i uzupełnia (np. w Mozambiku) pomiędzy Międzynaro- niektóre zapisy konwencji 102, a nie je osła- dowym Funduszem Walutowym i Międzyna- bia. Na przykład, konwencja no 102 przyjmu- rodową Organizacją Pracy, mająca na celu je dla wielu świadczeń ich minimalny pułap identyfikację przestrzeni fiskalnej, która po- na poziomie 40 procent wynagrodzenia. Dla zwoliłaby rządom tych krajów rozbudować osób o niskich zarobkach, bliskich minimalne- system podstawowych gwarancji zabezpie- 23 zabezpieczenia społecznego. czenia społecznego. Grupa G20 wezwała Bank Globalna polityka społeczna, realizowana Światowy i MOP do lepszej koordynacji działań przez współprace międzynarodową w dzie- w zakresie upowszechniania dostępu do za- dzinie bezpieczenia społecznego. W odpowiedzi na to nie międzynarodowych standardów takich wezwanie od lipca 2012 roku istnieje Między- jak Zalecenie MOP nr 102, jest istotna. Jak agencyjna Rada ds. Współpracy w Dziedzinie zwykle jednak to, czy te standardy zostaną Zabezpieczenia Społecznego (Social Protection w poszczególnych krajach wdrożone w życie, Inter-agency Collaboration Board) . a globalnie ustalane cele rozwojowe zrea- 5 lizowane, zależy przede wszystkim od tego, Niebawem w 2015 roku rozstrzygnie się glo- czy ludzie i organizacje społeczeństwa oby- balna debata dotyczących nowych globalnych watelskiego w poszczególnych krajach stwo- celów zrównoważonego rozwoju. Nikt nie ma rzą skuteczny ruch wspomagający, a gdy już wątpliwości – po doświadczeniach z reali- trzeba wymuszający, realizację tych global- zacją milenijnych celów rozwoju – że dostęp nych standardów i celów zgodnie z lokalnymi do zabezpieczenia społecznego jest jednym społecznymi priorytetami. Globalna polityka z warunków osiągania m.in. takich celów jak zmniejszanie ubóstwa, zmniejszanie pomocy rozwojowej i ustanawia- społeczna istnieje przede wszystkim po to, by umie- dostarczyć silnych argumentów, aby nawet ralności wśród dzieci czy upowszechnianie najbiedniejsze społeczeństwa mogły stwo- edukacji. Jedną z dyskutowanych kwestii jest rzyć przestrzeń fiskalną umożliwiającą reali- natomiast to, czy powszechny dostęp do za- zację celów społecznych. bezpieczenia społecznego nie powinien być także jednym z celów zrównoważonego rozwoju. 5 Dotychczas Rada miała sześć spotkań, a informacje o przebiegu jej spotkań uzyskać można na: http://www.ilo.org/ newyork/issues-at-work/social-protection/social-protection-inter-agency-cooperation-board/lang--en/index.htm. Bibliografia • Crawford, Gordon. 2006. The World Bank and good governance: rethinking the state or consolidating neo-liberalism? W: The IMF, World Bank and Policy Reform. pod. red. A. Paloni i M. Zanardi, London: Routledge. • Gough, Iian, Geof Wood i in. 2004. Insecurity and welfare regimes in Asia, Africa, and Latin America: social policy in development contexts. Cambridge. New York: Cambridge University Press. • Head, John W. 2008. Losing the Global Development War. A Contemporary Critique of the IMF, the World Bank, and the WTO. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers • ILO. 2014. World Social Security Report 2014/2015. Geneva: International Labour Office. • Ortiz, Isabel. 2009. Financing for Development: International Redistribution. Financing Social Policy. Mobilizing Resources for Social Development. K. Hujo i S. McClanahan, Houndmills, Basingstoke, Unrisd: Palgrave. • Vreeland, James Raymod. 2007. The International Monetary Fund: politics of conditional lending. London: Routledge. • Milanovic, Branko. 2011. Global income inequality: the past two centuries and its implications for 21st century. Wykład na Uniwersytecie Barcelońskim. • Oxfam. 2015. Even it up. Time to end extreme inequality. London: Oxfam. • Peet, Richard. 2009. Unholy Trinity: the IMF, World Bank and WTO. London: Zed Books. • Piketty, Thomas. 2015. Kapitał w XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. • Pistolesi, Nicolas. 2009. Inequality of opportunity in the land of opportunities, 1968–2001. „The Journal of Economic Inequality”, 7(4) s. 411–433. • UN. 2013. World Population Prospects. The 2012 Revision. Highlights and Advance Tables. New York: United Nations. 24 Warszawskie Debaty o Polityce Społecznej to wspólne przedsięwzięcie Fundacji im. Friedricha Eberta i Fundacji Międzynarodowe Centrum ds. Badań i Analiz ICRA. Celem projektu jest popularyzacja progresywnych idei w obszarze polityki społecznej przy użyciu argumentów naukowych. Przewodnim motywem cyklu jest wielowymiarowa analiza polityki społecznej: w kontekście międzynarodowym, w stosunku do innych obszarów polityki publicznej oraz w różnych horyzontach czasowych. Każdemu tematowi poświęcane jest seminarium z gościem-ekspertem, które jest otwarte dla szerokiej publiczności, oraz ekspercka publikacja, zawierająca rekomendacje dla polityki społecznej. Wydawca: Friedrich-Ebert-Stiftung, Przedstawicielstwo w Polsce wspólnie z Fundacją Międzynarodowe Centrum Badań i Analiz (ICRA) Nieodpłatna dystrybucja: Friedrich-Ebert-Stiftung, Przedstawicielstwo w Polsce ul. Podwale 11, 00-252 Warszawa lub Fundacja Międzynarodowe Centrum Badań i Analiz (ICRA) ul. Skarbka z Gór 132E/61, 03-287 Warszawa © 2015 by Friedrich-Ebert-Stiftung, Przedstawicielstwo w Polsce ul. Podwale 11, 00-252 Warszawa www.feswar.org.pl Wszelkie prawa zastrzeżone. Komercyjne użycie materiałów wydanych przez Fundację im. Friedricha Eberta jest zabronione bez pisemnej zgody Fundacji. Redakcja: Maciej Kropiwnicki, Michał Polakowski, Dorota Szelewa, Bastian Sendhardt Layout, skład i druk: MyWorks Studio, Warszawa Autorzy ponoszą odpowiedzialność za swoje wypowiedzi zawarte w tej publikacji. Wypowiadane twierdzenia nie muszą w całości korespondować ze stanowiskiem Fundacji im. Friedricha Eberta (Friedrich-Ebert-Stiftung). Printed in Poland 2015 ISBN 978-83-64062-10-0
