globalna polityka i sprawiedliwość społeczna

advertisement
GLOBALNA POLITYKA I SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNA
Krzysztof Hagemejer
Michał Polakowski
Dorota Szelewa
#17
GLOBALNA POLITYKA SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ
Spis treści
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
CZĘŚĆ I: PROBLEMY SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ W SKALI GLOBALNEJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Przeludnienie, zasoby, klimat, zrównoważony rozwój. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Nierówności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Globalna polityka społeczna – krótki przegląd zagadnień. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Dopasowanie strukturalne, organizacje międzynarodowe i polityka warunkowej pomocy. . . . . . 11
Finansowanie polityki społecznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
CZĘŚĆ II: „WE WSPÓŁPRACY WSZYSTKICH KRAJÓW…”: GLOBALNA POLITYKA SPOŁECZNA
NA PRZYKŁADZIE DZIAŁALNOŚCI MOP W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO. . . . . . . 14
Międzynarodowa Organizacja Pracy jako forum uzgadniania globalnej polityki społecznej. . . . . 14
Globalna polityka zabezpieczenia społecznego i standardy MOP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Zalecenie MOP nr 202 i perspektywy na przyszłość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Wprowadzenie
Problemy globalne dotyczące przemian kli-
tekst europejski (np. dyskusja o demografii).
matycznych, ograniczoności zasobów, prze-
Wskazujemy też najważniejsze wątki w de-
ludnienia czy skali nierówności oraz dostępu
bacie nad polityką społeczną i gospodarczą,
do zasobów i konsekwencji eksploatacji za-
biorąc również pod uwagę instytucjonalny
sobów krajów rozwijających się trafiły już
wymiar światowej polityki społecznej, czy-
jakiś czas temu do świadomości społecz-
li instrumenty prawne czy znaczenie orga-
nej. Jednak w dyskusji publicznej nad poli-
nizacji międzynarodowej. Uważamy, że aby
tyką społeczną i ekonomiczną poświęca się
wypracować skuteczne rozwiązania, należy
w Polsce stosunkowo niewiele uwagi prob-
poszerzyć debatę o wątki ekonomiczne, ze
lemom o zasięgu światowym. Tym razem
szczególnym uwzględnieniem kwestii, która
pragniemy wyjść poza kontekst polski i eu-
określana jest często jako globalna spra-
ropejski i zastanowić się nad globalnym wy-
wiedliwość podatkowa.
miarem rozwoju polityki społecznej . Chcemy
1
Druga część opracowania, autorstwa Krzysz-
przyjrzeć się zarówno wspólnym przedsię-
tofa Hegemejera, byłego szefa działu polityki
wzięciom z dziedziny polityki społecznej, jak
zabezpieczenia społecznego Międzynarodo-
i szerszemu problemowi globalnej sprawied-
wego Biura Pracy, poświęcona jest już ściśle
liwości społecznej, w tym sprawiedliwości
globalnej polityce społecznej i jej rozwojowi
podatkowej. instytucjonalnemu w łonie Międzynarodowej
Niniejsze opracowanie podzielone jest na dwie
Organizacji Pracy (MOP). Oprócz zarysowania
części. W pierwszej staramy się zarysować
historii MOP i jej rozwoju, Krzysztof Hageme-
najważniejsze zagadnienia globalnej spra-
jer pokazuje ewolucję i rolę MOP w dostar-
wiedliwości społecznej, choć z pewnością jest
czaniu argumentów na rzecz stworzenia
to niekompletna lista problemów. Sygnalizu-
klimatu i finansowo sprzyjających warunków
jemy obszary, nad którymi dyskusja nabiera
dla rozwijania globalnie sprawiedliwej poli-
nowego wymiaru, jeśli wyjdziemy poza kon-
tyki społecznej.
1
Opracowanie powstało m.in. w oparciu o dyskusję, która odbyła się 4 grudnia 2014 roku podczas seminarium pt. „Globalna polityka i sprawiedliwość społeczna”, przeprowadzonego w ramach Warszawskich Debat o Polityce Społecznej.
Dziękujemy naszym gościom, dr. Krzysztofowi Hagemejerowi i Marcinowi Wojtalikowi, jak również wszystkim uczestnikom spotkania, za udział i dyskusję w czasie seminarium.
3
Michał Polakowski, Dorota Szelewa
CZĘŚĆ I: PROBLEMY SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ W SKALI
GLOBALNEJ
PRZELUDNIENIE, ZASOBY, KLIMAT, ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ
Najczęściej przytaczane i dyskutowane staty-
poniżej zastępowalności pokoleń (2,1–2,2),
styki dotyczące obecnych i przewidywanych
43% tam, gdzie wskaźnik ten jest na po-
trendów w rozwoju populacji podawane są
ziomie umiarkowanym, a pozostałe 9%
przez Biuro ds. Rozwoju Ludności Narodów
ludności zamieszkuje kraje, w których na
Zjednoczonych. Według najbardziej aktual-
kobietę w wieku reprodukcyjnym przypada
nych projekcji liczba ludności w roku 2050
co najmniej pięcioro dzieci.
osiągnie liczbę 9,6 miliarda (UN 2013). Jest
4. Kluczowe znaczenie zmian w Afryce: po-
to korekta w stosunku do projekcji z roku
nad połowa przyrostu ludności świata
2010, według której zapowiadana na rok
będzie dokonywać się w krajach afrykań-
2050 liczba ludności miała wzrosnąć do
skich, nawet przy spodziewanym spadku
8,2 miliarda.
współczynnika dzietności. W 2050 roku
W notatce prasowej wyróżniono następują-
obecna liczba ludności Afryki podwoi się
ce trendy w ogólnym procesie wzrostu liczby
i wyniesie 2,4 miliarda. Wszelkie zmiany
populacji światowej:
w dzietności, spodziewanej długości życia
i zmiany innych czynników wpływających
1. Ogólnie przewiduje się stopniowy spadek
na liczbę ludności w tym regionie będą
wskaźnika dzietności. Jednak w porów-
mieć kluczowe znaczenie dla ogólnego
naniu do roku 2010 przeszacowano nie-
efektu wzrostu populacji światowej.
co spadek wskaźników dzietności wśród
krajów Afryki Subsaharyjskiej. Niewielkie
5. Europa: Populacja Europy zmniejszy się
zmiany we wzorcu dzietności w krajach
o około 14% do roku 2100. Spadek nie bę-
i regionach o wysokiej liczbie ludności
dzie aż tak drastyczny, ponieważ przewi-
oznaczają spore różnice w wariantach
dywany współczynnik dzietności wzrośnie
rozwoju populacji.
do około 1,8 w 2050 roku.
2. Więcej krajów z liczbą ludności powyżej
6. Dłuższe
przewidywane
Przewidywane
krajów należeć będzie Indonezja, Tanza-
się zwłaszcza w biedniejszych regionach
nia, Kongo, Etiopia, Uganda i Niger. Pod
świata,
koniec XXI wieku Nigeria ma szansę osiąg-
HIV/AIDS – z 58 lat (obecnie) do 70 lat
nąć drugie miejsce pod względem liczby
w połowie wieku.
obecnie
życia
życia:
200 mln: około 2100 roku. Do tej grupy
ludności (po Indiach, będących wtedy już
trwanie
trwanie
dotkniętych
wydłuży
epidemią
7. Starzenie się ludności: We wszystkich
na pierwszym miejscu), a tym samym ze-
regionach
pchnąć Chiny na miejsce trzecie.
świata
będzie
następował
przyrost populacji osób starszych, ale
3. Jeszcze większe zróżnicowanie w pozio-
najszybciej (w porównaniu do stanu obec-
mie współczynnika dzietności: ocenia się,
nego) będzie przebiegał w Chinach i w Azji
że obecnie około 48% populacji światowej
Wschodniej.
mieszka w krajach o wskaźniku dzietności
4
Po raz pierwszy o ograniczoności zasobów
nijnych i w porównaniu do roku 1990
i o zagrożeniach wynikających z nieogra-
w 2010 o 700 mln ludzi mniej żyło
niczonego
ostrzega-
w skrajnym ubóstwie, jednak w niektórych
li autorzy słynnego raportu z 1972 roku pt.
regionach świata, np. w Afryce Subsaha-
Granice wzrostu, zgrupowani w Klubie Rzym-
ryjskiej, odsetek osób żyjących w skrajnym
skim, nawiązując do idei Tomasza Malthusa.
ubóstwie wzrósł do 35%3.
przyrostu
populacji
Głównym argumentem zawartym w raporcie
2. Żywność: Ponad 14% ludzi na świecie jest
było wskazanie na postępujące wykorzysta-
chronicznie niedożywionych. Jak ocenia
nie zasobów naturalnych i ich ograniczoność
FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych
w perspektywie szybkiego wzrostu licz-
ds. Wyżywienia i Rolnictwa), do 2050 roku
by ludności i intensywności konsumpcji. Od
popyt na żywność w skali światowej
tamtej pory toczą się dyskusje dotyczące
podwoi się. Jednocześnie około 30–50%
rzeczywistego zagrożenia i tego, jak zmie-
wyprodukowanej na świecie żywności na-
niały się parametry, które wzięli pod uwagę
wet nie trafia do konsumenta.
członkowie Klubu Rzymskiego: zmniejszenie
3. Klimat i środowisko: Trwa dyskusja nad
się współczynnika dzietności w krajach roz-
rolą, jaką działalność człowieka odgrywa
winiętych, innowacja technologiczna podej-
w zmianach klimatycznych oraz możliwo-
ście do wykorzystania zasobów czy epidemia
ści kontroli klimatu i środowiska w skali
HIV/AIDS. Zmieniały się same projekcje i pro-
globalnej: powstają nowe analizy zmian
gnozy dotyczące wzrostu liczby światowej
klimatycznych w skali światowej, które
populacji, a jednak problem przeludnienia
szukają źródeł choćby wzmożonej emisji
świata i intensywności konsumpcji wydaje się
gazów cieplarnianych. Jeśli chodzi o efekt
klamrą spinającą wiele debat nad ograniczo-
rosnącej liczby ludności na degradację śro-
nością zasobów, ekologią, a wreszcie – po-
dowiska naturalnego, to na pewno warto
lityką i sprawiedliwością społeczną w skali
wspomnieć o kurczących się terenach nie-
globalnej.
zamieszkanych przez człowieka. W 45 kra-
Trudno przedstawić skalę czy dynamikę
jach (zamieszkanych przez 8 mln osób)
zmian problemów społecznych w skali glo-
dostęp do czystej wody jest bardzo ogra-
balnej. W wielu opracowaniach przygoto-
niczony, a 6–8 mln osób rocznie umiera
wanych przez organizacje międzynarodowe
z tego powodu. Do roku 2050 światowe za-
czy przez instytucje pozarządowe problem
potrzebowanie na energię wzrośnie o 35%,
możliwego przeludnienia świata i ograniczo-
co oznacza zarazem jeszcze bardziej inten-
ności zasobów pojawia się zwykle w kontek-
sywną emisję CO2 (o 29%).
ście zrównoważonego rozwoju i konieczności
4. Woda: Ludzie mogą wykorzystać na swo-
wspólnych działań. Wskazuje się na następu-
je potrzeby tylko 1% ziemskich zasobów
jące problemy2:
wodnych. Zjawisko przeludnienia wpły-
1. Ubóstwo: Ponad 3 miliardy osób musi
wa na dostępność wody w niektórych
przeżyć za mniej niż 2,5 USD dziennie,
krajach charakteryzujących się szybkim
w tym 1,4 miliarda ludzi za 1,25 USD
dziennie.
Walka
ze
skrajnym
wzrostem liczby ludności. Opracowania
ubó-
Światowej Organizacji Żywności poka-
stwem to pierwszy z ośmiu Celów Mile-
2
3
zują, że największe problemy z wystar-
Por. http://populationaction.org/wp-content/uploads/2011/10/Why-Population-Matters.pdf.
Dane Banku Światowego.
5
czającą dostępnością wody mają kraje
6. Zdrowie: Brak dostępu do wody i złe
Afryki Północnej i Wschodniej oraz kraje
warunki higieniczne sprzyjają rozprze-
Bliskiego Wschodu, jak również takie kraje
strzenianiu się wielu chorób zakaźnych.
jak Pakistan czy RPA. Co ciekawe, cztery
Obecnie około 35 mln ludzi na świecie za-
państwa europejskie zaklasyfikowane zo-
rażonych jest wirusem HIV, z czego dwie
stały w grupie krajów z pojawiającymi się
trzecie mieszka w Afryce Subsaharyjskiej,
niedoborami wody, wśród nich jest Pol-
a ponad połowa z nich to kobiety i dziew-
ska (obok Holandii, Czech i Danii). W skali
czynki4. Co roku około 7,5 miliona dzieci
globalnej 70% zasobów wodnych wyko-
poniżej 5. roku życia umiera z niedożywie-
rzystywanych jest na potrzeby rolnictwa,
nia. Miliard osób na świecie nie ma dostę-
a wskaźnik ten wzrasta do 95% w przy-
pu do opieki zdrowotnej.
padku krajów o przewadze sektora rolni-
7. Zdrowie reprodukcyjne: Śmierć związa-
czego. Zarazem to w krajach rozwiniętych
na z macierzyństwem jest najczęstszą
zużywa się najwięcej wody przypadają-
przyczyną śmierci kobiet w wieku repro-
cej na jednego mieszkańca (zob. mapa 1).
dukcyjnym w krajach rozwijających się.
Wskazuje to na nierównomierny efekt
W krajach tych 40% ciąż jest niezapla-
przeludnienia dla zmniejszenia się świato-
nowanych i niechcianych. Polowa z tych
wych zasobów zdatnej do wykorzystania
kobiet decyduje się na przeprowadzenie
przez człowieka wody: każdy nowy oby-
zabiegu przerwania ciąży, zwykle w bar-
watel „bogatej Północy” oznacza wielo-
dzo złych warunkach, co przyczynia się do
krotnie większe przyszłe zużycie zasobów
wzrostu liczby zgonów związanych z ma-
niż w przypadku dzieci urodzonych w kra-
cierzyństwem. Poprawę zdrowia matek
jach rozwijających się, nawet jeśli średnio
zakłada piąty z ośmiu Celów Milenijnych.
rodzi się tam więcej dzieci.
Około 215 milionów kobiet w krajach
5. Lasy: Jedna trzecia powierzchni Ziemi po-
rozwijających się chciałoby uniknąć nie-
kryta jest lasami, a od istnienia lasów
chcianej ciąży, ale nie ma dostępu do an-
ekonomicznie zależnych jest obecnie na-
tykoncepcji.
wet ponad 1,5 miliarda osób: niszczenie
8. Praca dzieci i małżeństwa nieletnich:
obszarów leśnych oznacza pozbawienie
Obecnie około 168 mln dzieci na świecie
tych osób ich źródeł zarobkowania, nie
pracuje, a wśród tej liczby około 85 mln
wspominając o pozaekonomicznych funk-
wykonuje pracę niebezpieczną i nielegal-
cjach lasów. Zarazem największa skala
ną (praca w niebezpiecznych warunkach,
deforestacji zachodzi w związku z prze-
prostytucja
kształcaniem lasów w tereny rolnicze.
wykorzystywanie
dzieci do handlu narkotykami, niewolni-
W ciągu dwóch dekad, między rokiem
ctwo dzieci). Jedna trzecia kobiet na świe-
1990 a 2010, w samej Ameryce Łaciń-
cie w wieku 20–24 lat zawarła związek
skiej deforestacji poddano obszar prawie
małżeński przed 18. rokiem życia, w kra-
8 milionów hektarów – dla porównania:
jach rozwijających się z kolei prawie po-
to cała powierzchnia Czech czy Panamy.
łowa. W tej ostatniej grupie krajów 15%
Zwiększająca się liczba ludności w takich
dziewcząt wyszło za mąż przed 15. rokiem
krajach jak Sierra Leone, Rwanda, Mozam-
życia.
bik, Uganda doprowadziła bezpośrednio
do deforestacji.
4
dziecięca,
Dane Światowej Organizacji Zdrowia.
6
Ramka 1: Inwestycja w programy planowania rodziny: fakty i przykładowe efekty
Źródło: www.overpopulation.org
NIERÓWNOŚCI
Sprawiedliwości społecznej w skali globalnej
w skali światowej są głównie konsekwencją
nie można rozpatrywać bez przyjrzenia się
nierówności pomiędzy poszczególnymi kraja-
nierównościom dochodowym i majątkowym
mi czy wręcz regionami, a nie, jak to miało
w skali globalnej. Jeden z najczęściej poda-
miejsce kilkadziesiąt lat temu, klasowych po-
wanych wskaźników nierówności na świecie
działów wewnątrz poszczególnych krajów.
to kumulacja światowego bogactwa w rę-
W różny sposób interpretuje się przyczy-
kach jednego procenta ludności. Według ob-
ny zjawiska nierówności, zwłaszcza w skali
liczeń podawanych przez organizację Oxfam
światowej. Z jednej strony badacze histo-
w jego posiadaniu znajduje się prawie połowa
rii kolonializmu wskazują na zaszłości hi-
całego światowego bogactwa, czyli 110 try-
storyczne, właśnie kolonializm i uwolnienie
lionów dolarów. Suma ta jest sześćdziesię-
handlu w skali światowej prowadzące np.
ciopięciokrotnie razy większa niż wartość
do korzystania z taniej siły roboczej w kra-
całego majątku posiadanego przez biedniej-
jach rozwijających się przez wielkie zachod-
szą połowę populacji światowej. Jak wska-
nie korporacje. Z drugiej strony wskazuje się
zuje Branko Milanovic (2011), nierówności
7
Ramka 2: Przykładowe statystyki świadczące o nierównościach w skali globalnej
Źródło: Oxfam 2015
na rosnące nierówności społeczne w różnych
czonych nierówności dochodowe są w 40%
krajach, niezależnie od ich położenia geogra-
konsekwencją kombinacji czterech czynni-
ficznego czy historii, choć oczywiście dynami-
ków: miejsce urodzenia, status rodziców, po-
ka tego wzrostu nie jest jednakowa.
chodzenie etniczne i wiek (Pistolesi 2009).
Odwrotnością „kar” są „premie” – za miej-
Dwa poziomy pomiaru i interpretacji nierów-
sce urodzenia, za status rodziców, ale rów-
ności (narodowy i globalny) najczęściej nie są
nież za specyficzne kwalifikacje. Nierówności
już rozdzielane w debatach nad procesami
między poszczególnymi regionami świata
gospodarczymi na świecie, zwłaszcza w kon-
wzmacniane są przez swoistą specjalizację
tekście ostatniego kryzysu ekonomicznego.
– zmiana technologiczna następuje głównie
W badaniach nad poszukiwaniem blokad ka-
w krajach rozwiniętych. Ale i wewnątrz tych
nałów awansu społecznego czy mobilności
krajów wysoce wyspecjalizowani pracow-
międzypokoleniowej wskazuje się na dwa ro-
nicy zarabiają coraz więcej, podczas gdy nie
dzaje „kar”: 1) „karę za obywatelstwo”, czyli
wzrastają już pensje osób posiadających pro-
urodzenie się w kraju należącym do biedniej-
ste kwalifikacje.
szej części globu, oraz 2) „karę za rodziców”,
Ekonomiści porzucili więc klasyczne podejście
czyli dziedziczenie statusu społeczno-eko-
do interpretacji nierówności jako zjawiska
nomicznego (Milanovic 2011). Razem te dwa
„naturalnego” czy wręcz potrzebnego dla
rodzaje „kar” tłumaczą 80% nierówności
podtrzymania ogólnego wzrostu gospodar-
między obywatelami różnych krajów w ska-
czego. Najczęściej przywoływany obecnie ar-
li światowej – w samych Stanach Zjedno-
gument dotyczący źródeł nierówności to teza
8
Ramka 3: Rekomendacje organizacji Oxfam dotyczące walki z nierównościami w skali globalnej
Źródło: Oxfam 2015
Thomasa Piketty’ego: obecnie obserwowane
społeczna, nastawiona również na tworzenie
nierówności powstają, gdy wysokość stopy
dobrej jakości miejsc pracy. Na zmniejszenie
zwrotu z kapitału przewyższa wysokość sto-
nierówności w skali globalnej wpływ więk-
py wzrostu gospodarczego. Im większa dys-
szy niż pomoc rozwojowa miałaby polityka
proporcja, tym intensywniejsza akumulacja
transparentności podatkowej i walka z tzw.
w rękach najbogatszego 1% całej populacji
optymizacją podatkową, postulowana m. in.
globu (Piketty 2015).
przez takie organizacje jak Oxfam. Oprócz
zmiany w polityce podatkowej Oxfam pro-
Jakie jest wyjście z takiej sytuacji? Piketty ra-
ponuje program, w którym podkreśla rolę
dzi, by przede wszystkim opodatkować kapi-
dialogu społecznego i warunków pracy oraz
tał. Dyskusja nad wprowadzeniem podatku
wykorzystanie nowych wpływów podatko-
od transakcji finansowych toczy się również
wych na zwiększenie bezpieczeństwa so-
w łonie instytucji Unii Europejskiej. Redystry-
cjalnego, podniesienie standardów ochrony
bucji wewnątrz państw narodowych miałaby
zdrowia czy edukacji.
służyć odpowiednio rozbudowana polityka
GLOBALNA POLITYKA SPOŁECZNA – KRÓTKI PRZEGLĄD ZAGADNIEŃ
Badania nad polityką społeczną mają wyjąt-
te do koncepcji reżimów welfare (dobrobytu)
kowo europocentryczny charakter. Jak argu-
(Gough i Wood 2004). Zwłaszcza to ostatnie
mentują Ian Gough i in., objęcie krajów, które
określenie wywołało wiele kontrowersji, po-
nie należą do tradycyjnego obszaru zaintere-
nieważ wiele systemów społecznych i gospo-
sowań badaczy polityki społecznej, wymaga
darczych globalnego Południa charakteryzuje
przejścia od koncepcji reżimów welfare sta-
się niepewnością i brakiem zapewnienia bez-
9
pieczeństwa (w tym socjalnego) i brakiem
go reżimu. To ważna obserwacja, ponieważ
formalizacji. Na podstawie analizy 61 krajów,
sugeruje ona, że stymulowanie wzrostu go-
autorzy identyfikują cztery reżimy:
spodarczego nie musi przełożyć się na poziom bezpieczeństwa socjalnego obywateli.
1. Obecny lub potencjalny reżim welfa-
Autorzy wskazują raczej na takie czynniki jak
re state. Charakteryzuje się on wysokimi
poziom gospodarczej i politycznej niezależ-
nakładami środków publicznych, jak rów-
ności, zakres praw człowieka i rządów de-
nież wysoką ich skutecznością, jeśli chodzi
mokratycznych, wydolność państwa i jego
o rezultaty. Autorzy lokują w tym reżimie
skuteczność regulacyjna, jak również rów-
Tajlandię, kraje Europy Środkowej (w tym
ność płci, jako przyczyniające się do zapew-
Polskę), Uzbekistan, Algierie, Tunezję, Ke-
nienia minimalnych standardów socjalnych.
nię, Argentynę, Boliwię, Chile i Kolumbię.
Zbiega się to z badaniami, które w koncep-
2. Bardziej efektywny nieformalny reżim bez-
cjach zrównoważonego wzrostu, opartego na
pieczeństwa. Reżim ten cechują dobre re-
społecznym zakorzenieniu gospodarki, widzą
zultaty polityki publicznej, osiągane przy
konieczny czynnik dobrobytu społecznego.
użyciu niższych niż średnie wydatków. Do
Warto przy tym wspomnieć, że tylko 27%
reżimu tego zaliczono część państw Azji
populacji globu ma dostęp do względnie
Południowo-Wschodniej, Sri Lankę, po-
rozwiniętej polityki społecznej, natomiast
zostałe kraje Ameryki Łacińskiej i część
w przypadku pozostałych 63% dostęp ten
państw Bliskiego Wschodu.
jest ograniczony lub nie istnieje w ogóle. Wy-
3. Mniej efektywny nieformalny reżim bezpie-
chodząc z założenia, że prawo do polityki
czeństwa. Cechami tego reżimu są niskie
społecznej (zabezpieczenia społecznego) jest
wydatki na zabezpieczenie społeczne (czy
niezbywalnym prawem człowieka, ale rów-
może raczej związane z dobrobytem), jak
nież argumentując, że istnienie rozbudowanej
również niskie poziomy źródeł finansowa-
polityki społecznej, nastawionej na łagodze-
nia zagranicznego. W skład tego reżimu
nie wielu kwestii socjalnych, jest warunkiem
wchodzą kraje Południowej Azji i niektóre
koniecznym zrównoważonego wzrostu, Mię-
kraje Afryki Subsaharyjskiej.
dzynarodowa Organizacja Pracy zapropono-
4. Zależny od zewnątrz nieformalny reżim
wała Rekomendację 202. Rekomendacja ta
bezpieczeństwa. Silnie zależny od pomo-
przedstawia sposoby rozwijania standardów
cy i/lub składek od emigrantów, z bardzo
socjalnych i towarzyszących im instytucji
słabymi rezultatami. Do tego reżimu zali-
w kompleksowy sposób (ILO 2014). Więcej
cza się większość krajów Afryki Subsaha-
na temat roli MOP w promowaniu między-
ryjskiej.
narodowych minimalnych standardów pisze
Krzysztof Hagemejer w drugiej części niniej-
Co istotne, autorzy podkreślają, że poziom
szego opracowania.
rozwoju gospodarczego nie wpływa bezpośrednio na przynależność państw do dane-
10
DOPASOWANIE STRUKTURALNE, ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE I POLITYKA
WARUNKOWEJ POMOCY
Tradycyjnie istotną rolę w kształtowaniu po-
ry w swoich zaleceniach (określonych przez
lityki społecznej odgrywają organizacje mię-
J. Williamsona mianem Konsensusu Wa-
dzynarodowe. Można mówić tutaj o takich
szyngtońskiego) przeniósł ciężar z państwa
organizacjach jak Międzynarodowa Organi-
na wolny rynek.
zacja Pracy, które na swojej agendzie mają
Ponowny,
bardzo jasno zdefiniowane cele związane
choć
powierzchowny,
zwrot
w ideologii kierującej pracami Banku na-
z rozwojem włączającej, powszechnej poli-
stąpił w latach 90., gdy powrócono do
tyki społecznej, poprawą standardów pracy
zagadnienia wydolności państwa (state ca-
i upowszechnianiem dialogu społecznego.
pacity). Crawford podkreśla, że dwie koncep-
Z drugiej strony organizacje takie jak Między-
cje zyskały na znaczeniu w tym kontekście.
narodowy Fundusz Walutowy czy Bank Świa-
Po pierwsze chodzi o dobre rządzenia (good
towy również warunkują i kształtują politykę
governance), po drugie zaś o skuteczność
społeczną, zwłaszcza w krajach, którym ofe-
państwa (state effectiveness). Wbrew ocze-
rują pomoc finansową.
kiwaniom, powrót do kategorii państwa nie
W zasadniczym stopniu poglądy tych or-
oznaczał kolejnej paradygmatycznej zmia-
ganizacji
wynika-
ny, a raczej umocnienie status quo, tyle że
ją z ich oceny roli państwa. Jak podkreśla
dokonującego się przez redefinicję roli pań-
G. Crawford (2006), ocena ta uległa zasad-
stwa, które ma pełnić rolę służebną wobec
niczemu
koniec
czynników rynkowych. Przywoływano w tym
lat 70. ubiegłego wieku, kiedy to zwłaszcza
przypadku zwłaszcza sukces „azjatyckich
Bank Światowy zaczął orientować się pro-
tygrysów”, który dokonał się dzięki proryn-
rynkowo. Do tego czasu Bank wpisywał się
kowym reformom. Nadal jednak za „dobre
w keynesowski standard, w którym zapew-
polityki” uważa się polityki wolnorynkowe
nienie odpowiedniego finansowania było po-
albo prowzrostowe.
na politykę
społeczną
przewartościowaniu
pod
strzegane jako koło zamachowe rozwoju
Lata 90. były istotnym punktem zwrotnym
gospodarczego. Dlatego główną rolą Banku
zarówno dla Banku Światowego jak i Mię-
Światowego była pomoc państwom w finan-
dzynarodowego Funduszu Walutowego, po-
sowaniu dużych inwestycji infrastruktural-
nieważ obydwie organizacje umieściły na
nych. Jednocześnie, zwłaszcza w latach 70.,
agendzie swoich działań zwalczanie ubó-
Bank zaangażowany był w realizację stra-
stwa. Patrząc na to zagadnienie z perspekty-
tegii „redystrybucji ze wzrostem”, w której
wy historycznej, można uznać, że z wyjątkiem
rząd był zobowiązany do dostarczania usług
krótkiego okresu w latach 70. Bank Świato-
publicznych i programów dla osób ubogich.
wy nie zajmował się poważnie zwalczaniem
Crawford uważa, że prorynkowy zwrot w tej
ubóstwa, ponieważ jego występowanie wią-
organizacji należy przypisać zmianom poli-
zano raczej z brakiem odpowiednich me-
tycznym u dwóch największych udziałowców:
chanizmów, które prowadziłyby do efektu
Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii,
skapywania (trickle-down). Przyznano przy
w których zwyciężyli konserwatywni polity-
tym, że istotnym czynnikiem walki z ubó-
cy. Zwrotowi ideologicznemu towarzyszyła
stwem jest uznanie podmiotowości państw
szczególnie silna presja na ujednolicenie po-
– w tym sensie, że tylko one mogą sobie po-
staw intelektualnych wewnątrz Banku, któ-
11
radzić z tym problemem przez wzrost redys-
cza tej o uniwersalnym charakterze, lub też
trybucji, wydajną administrację i tworzenie
stała się uzasadnieniem dla zupełnego braku
odpowiedniej bazy podatkowej (Peet 2009).
rozwoju polityki społecznej w pewnych regionach. Wydaje się, że strategia ta jest prze-
Mimo że w ostatnim okresie obydwie orga-
ciwproduktywna, ponieważ przyczynia się nie
nizacje częściowo zrewidowały swoje poglą-
tylko do pogłębiania się problemów społecz-
dy na rolę polityki społecznej, nadal w ich
nych, ale jest również hamulcem wzrostu
agendzie nadrzędną rolę ogrywają stabil-
tych państw (Vreeland 2007).
ność finansów publicznych rozumiana jako
brak deficytu budżetowego i walka z zadłu-
Z tej perspektywy organizacją o jeszcze
żeniem, niski poziom wydatków publicznych
bardziej radykalnej agendzie jest Między-
i powiązany z nim niski poziom przychodów
narodowy Fundusz Walutowy. Organizacja
podatkowych.
ekspertów
ta, po zmianach w połowie lat 70. XX wie-
związanych z tymi organizacjami silne jest
ku, znacznie ograniczyła swój mandat, tym
przekonanie (słabo ugruntowane empirycz-
niemniej ponownie zyskała na znaczeniu na
nie), że wysokie obciążenia fiskalne wpływają
początku lat 80. w związku z kryzysami go-
na wzrost nierejestrowanej działalności i za-
spodarczymi w Meksyku i Brazylii. O ile nomi-
trudnienia.
nalnie Fundusz zajmować ma się kwestiami
Ponadto
wśród
zadłużenia państw członkowskich i dzię-
Znajduje to również wyraz w tworzeniu bazy
ki pożyczkom ułatwiać im rozwiązywanie
intelektualnej – podkreśla się, że wewnętrzny
tego problemu, o tyle faktycznie jego dzia-
proces przygotowywania publikacji przebiega
łania mają znacznie szerszy zakres. Wynika
względnie gładko w przypadku odniesień do
to zarówno z funkcji nadzoru, jak i z polityki
wolnorynkowych idei. W przypadku nieorto-
udzielania pomocy w oparciu o wypełnia-
doksyjnych punktów widzenia, publikacje są
nie pewnych zobowiązań przez pożyczko-
wielokrotnie modyfikowane. Badacze systemu
biorcę. Funduszowi Walutowemu udało się
globalnego rządzenia podkreślają, że dzięki
dzięki tego typu mechanizmom wpływać na
tego typu polifonii głosów w Banku Świato-
wiele ograniczających politykę społeczną re-
wym jest możliwe podtrzymywanie jego he-
form na całym świecie. Zarazem, pojawiają
gemonicznej pozycji, opartej tak naprawdę
się głosy, że ostatnie działania, polegające
na neoliberalnych ideach (Head 2008).
na umorzeniu zadłużenia wobec Funduszu
Istnieje wiele dowodów, że polityka dostoso-
w stosunku do niektórych państw, mogą
wania strukturalnego, powiązana z warun-
świadczyć o pewnym przewartościowaniu
kowym udzielaniem pomocy, przyczyniła się
jego priorytetów.
do ograniczania polityki społecznej, zwłasz-
FINANSOWANIE POLITYKI SPOŁECZNEJ
Dlaczego w biedniejszych regionach świa-
W konwencjonalnym ujęciu uważa się, że
ta polityka społeczna występuje w bardzo
istnieją cztery podstawowe składowe po-
ograniczonym zakresie? W powszechnej opi-
większania przestrzeni fiskalnej dla celów
nii zasadniczą przyczyną jest brak środków
polityki publicznej, w tym polityki społecznej:
finansowych.
zwiększanie pomocy rozwojowej, dodatko-
12
we pożyczanie, zarówno na rynku krajowym
datkowania
swobodnie
przepływającego
jak i międzynarodowym, poszerzanie bazy
kapitału, dóbr luksusowych lub specyficz-
podatkowej i zmiana priorytetów wydatków
nych towarów – broni, krótkookresowych
publicznych. Jak podkreśla I. Ortiz, większość
spekulacji finansowych, biletów lotniczych
tych źródeł finansowania ma charakter mię-
itp. W ujęciu netto, gdy uwzględni się prze-
dzynarodowy (Ortiz 2009).
pływy związane z zadłużeniem czy inwestycjami prywatno-publicznymi,
Gdzie tkwią rezerwy, których można użyć do
okazuje
się,
że przepływy bogactwa odbywają się z Po-
rozwoju polityki społecznej? I. Ortiz wskazu-
łudnia na Północ. Jest to odwrócenie tren-
je, że konieczna jest globalna redystrybucja
du z lat 90. Co więcej, badania wskazują, że
z Północy na Południe. Wynika to między in-
pomoc rozwojowa w mniej niż jednej trzeciej
nymi ze światowych nierówności w akumu-
przeznaczana jest na wydatki budżetowe
lacji bogactwa w procesie globalizacji. Jeśli
(co oznacza, że na wydatki społeczne prze-
chcemy zaakceptować globalizację, to taką,
znacza się jej jeszcze mniej), głównie zaś na
która przyczynia się do zwrotu bogactwa
redukcję długu i budowanie rezerw budżeto-
większości, nie zaś niewielkiej części popula-
wych.
cji.
Kwestia zadłużenia wydaje się szczególnie
Oficjalna pomoc rozwojowa ma długą tra-
istotna w kontekście budowania programów
dycję, sięgającą czasów kolonialnych. W za-
polityki społecznej, ponieważ wiele progra-
mierzeniach, opartych na sukcesie Planu
mów międzynarodowych skupionych jest na
Marshalla, zorganizowana pomoc rozwojo-
najbardziej zadłużonych państwach, które nie
wa miała wynosić 1% Produktu Narodowego
posiadają zdolności do wygenerowania zaso-
Brutto (PNB) bogatych krajów Północy. Plan
bów. Stąd postulat, by działaniom pomoco-
ten został zaakceptowany przez Zgromadze-
wym towarzyszyło oddłużanie tych państw
nie Ogólne ONZ w 1960 roku, jednak finan-
czy też przejęcie przez pożyczkodawcę części
sowanie nigdy nie osiągnęło tak wysokiego
odpowiedzialności za niefrasobliwie udzielo-
poziomu. W ubiegłej dekadzie wydatki te nie
ną pożyczkę.
przekroczyły 0,3% PNB bogatych krajów.
Wreszcie, w powyższym kontekście należy
Drugim źródłem finansowym są prywat-
po raz kolejny uwzględnić kwestię unikania
ne przepływy, w tym transfery emigrantów
opodatkowania. Szacuje się, że kraje rozwi-
do krajów ojczystych – niektórzy analitycy
jające się tracą rocznie ponad 100 miliardów
wskazują, że ich wysokość jest większa niż
euro – jest to bardzo duża kwota, zwłaszcza
pomoc. Z drugiej strony, zasadnicza więk-
w obliczu potrzeb tych krajów. Odprowa-
szość transferów trafia do kilku krajów, a ich
dzenie podatków w tej wysokości w krajach
wkład w finansowanie polityki społecznej jest
rozwijających się mogłoby przyczynić się do
niewielki.
sfinansowania większości potrzeb tych kra-
Jeśli chodzi o zmianę bazy podatkowej, naj-
jów, jakie sformułowano w Milenijnych Ce-
częściej przywołuje się różne sposoby opo-
lach Rozwoju.
13
Krzysztof Hagemejer1
CZĘŚĆ II: „WE WSPÓŁPRACY WSZYSTKICH KRAJÓW…”:
GLOBALNA POLITYKA SPOŁECZNA NA PRZYKŁADZIE
DZIAŁALNOŚCI MOP W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA
SPOŁECZNEGO
MIĘDZYNARODOWA ORGANIZACJA PRACY JAKO FORUM UZGADNIANIA
GLOBALNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ
Historia ostatnich stu lat pokazuje, że glo-
jest rzeczą pilną, na przykład, o ile dotyczy
balne konflikty i kryzysy stają się impulsem
unormowania godzin pracy, ustalenia mak-
sprawiającym, że coraz powszechniejsze jest
symalnej długości roboczego dnia i tygodnia,
przekonanie, że ubóstwo i nierówności spo-
najmu siły roboczej, walki z bezrobociem,
łeczne są niebezpieczne dla pokoju i stabilno-
zagwarantowania zarobku, zapewniającego
ści. Konflikty i kryzysy często doprowadzają
warunki przyzwoitego utrzymania, ochrony
również do międzynarodowych porozumień,
pracowników na wypadek choroby, w ogó-
ustanawiających nowe lub pogłębiające ist-
le lub chorób zawodowych, nieszczęśliwych
niejące powszechne prawa ludzkie i inne
wypadków, spowodowanych pracą, ochrony
międzynarodowe standardy w zakresie sze-
pracy dzieci, młodzieży i kobiet, ubezpiecze-
roko rozumianej polityki społecznej, mające
nia na wypadek starości i niezdolności do
przeciwdziałać dyskryminacji, nierównościom
pracy, ochrony interesów pracowników na
i biedzie.
wychodźstwie, uznania zasady „równej płacy za równą pracę”, uznania zasady wolności
Wielkim impulsem były tu, na przykład, I woj-
zrzeszania się, organizacji wykształcenia za-
na światowa i rewolucja bolszewicka. Trak-
wodowego i technicznego oraz innych temu
tat wersalski powołał do życia w 1919 roku
podobnych środków;
Międzynarodową Organizację Pracy (MOP).
Wstęp uchwalonej wówczas konstytucji MOP
Zważywszy, że nieuwzględnienie przez któryś
uzasadnia powołanie organizacji mającej na
z narodów istotnie ludzkich warunków pracy
celu ustanawianie międzynarodowych stan-
stanowi przeszkodę dla wysiłków innych na-
dardów w zakresie szeroko rozumianych sto-
rodów, pragnących polepszenia losu robotni-
sunków pracy i warunków pracy w sposób
ków w ich własnych krajach;
następujący:
Wysokie Układające się Strony, powodowa-
[…] pokój powszechny i trwały może być
ne uczuciem sprawiedliwości i ludzkości, jak
zbudowany jedynie na zasadach sprawied-
również chęcią zapewnienia trwałego pokoju
liwości społecznej […] Zważywszy, że pew-
świata, oraz mając na względzie osiągnięcie
ne warunki pracy są dla wielkiej liczby ludzi
celów, wymienionych w tym wstępie, zga-
niesprawiedliwe, powodują nędzę i niedo-
dzają się na […] Konstytucję Międzynarodowej
statek, co rodzi niezadowolenie, zagrażające
Organizacji Pracy.
pokojowi i harmonii powszechnej, i zważyw-
Wśród pierwszych konwencji nowo usta-
szy, że polepszenie powyższych warunków
1
nowionej organizacji, uchwalonych jeszcze
Krzysztof Hagemejer, były szef działu polityki zabezpieczenia społecznego Międzynarodowego Biura Pracy Obecnie:
ekspert Fundacji ICRA.
14
tego samego roku, znalazły się konwencje
systematycznie podnoszona przez między-
z zakresu zabezpieczenia społecznego: o po-
narodowy ruch wolnych związków zawodo-
mocy bezrobotnym (nr 2) i o ochronie ma-
wych, nie przeszkodziło to przedstawicielom
cierzyństwa (nr 3). Powołano organizację po
tych w pełni zależnych od rządzących par-
dziś dzień unikalną z dwóch podstawowych
tii związków uczestniczyć w organach decy-
powodów: po pierwsze, celem jej działania
zyjnych MOP. Z drugiej strony, w przypadku
jest ustalanie międzynarodowych i obowią-
Polski, konsekwentne stanowisko MOP wo-
zujących wszystkie kraje członkowskie norm
bec represji wobec działaczy związkowych,
postępowania w we wszystkich dziedzinach
zarówno
regulujących stosunki i warunki pracy ludzi
ści” w 1980 roku, a przede wszystkim po
na całym świecie; po drugie, stworzono orga-
wprowadzeniu stanu wojennego w 1981,
nizację w założeniu głęboko demokratyczną:
doprowadziło w końcu do tego, że rząd ko-
kraje członkowskie nie są reprezentowane je-
munistyczny w Polsce zawiesił swoje człon-
dynie przez ich rządy, każdy kraj reprezentują
kostwo w MOP.
także przedstawiciele organizacji pracodaw-
i organizacji pracodawców w krajach rozwi-
organizacji powoduje, że niemożliwe jest
jających się, w których olbrzymia większość
podjęcie jakiekolwiek decyzji, której nie po-
ludzi pracuje i podejmuje działalność go-
przedziłaby co najmniej próba osiągnięcia
spodarczą poza tzw. sektorem formalnym.
porozumienia wszystkich trzech stron.
jest
„Solidarno-
reprezentatywności związków zawodowych
charakter wszystkich organów decyzyjnych
problemem
powstaniem
Odrębny i istotny problem stanowi kwestia
ców i związków zawodowych. Trójstronny
Kluczowym
przed
Istnieje rosnąca presja, by poszerzyć zakres
zapewnienie
tzw. reprezentatywnych organizacji o orga-
tego, by delegaci związków zawodowych
nizacje społeczne, które reprezentują pracu-
i organizacji pracodawców, obecni na posie-
jących, i organizacje prowadzące działalność
dzeniach organów MOP (doroczna Między-
gospodarczą w sektorze nieformalnym. Du-
narodowa Konferencja Pracy, która uchwala
żym sukcesem było tu, na przykład, uznanie
konwencje i zalecenia oraz Rada Admini-
za reprezentatywny związek zawodowych
stracyjna), rzeczywiście reprezentowali gros
organizacji SEWA – indyjskiego stowarzysze-
pracujących i pracodawców w danym kraju.
nia kobiet pracujących na rachunek własny.
Na straży reprezentatywności delegacji na
II wojna światowa i kolejne dowody na to,
Międzynarodową Konferencję Pracy stoi spe-
do czego doprowadzić może świat nędza,
cjalna Komisja Uwierzytelniająca. Wiele jest
niesprawiedliwość i wywołany nimi gniew
przypadków, gdy odnosi ona spektakularne
społeczny, dały kolejny impuls dla rozwo-
sukcesy – jak w 1936 roku, gdy zanegowanie
ju współpracy międzynarodowej w tworze-
reprezentatywności nazistowskich związków
niu globalnej polityki społecznej. Jeszcze
zawodowych doprowadziło do tego, że cała
w trakcie wojny, w 1941 roku, Międzynarodo-
niemiecka delegacja opuściła Genewę w trak-
wa Konferencja Pracy w pełni poparła Kartę
cie dorocznej konferencji, co w konsekwen-
Atlantycką, dokument podpisany przez pre-
cji prowadziło do wystąpienia hitlerowskich
zydenta Roosevelta i premiera Churchilla na
Niemiec z MOP. Jednakże, choć przez całe
pokładzie okrętu Książe Walii. Karta przed-
lata powojenne do roku 1989 kwestia nie-
stawia osiem wspólnych zasad polityki pań-
reprezentatywności związków zawodowych
stwowej, na których opierają się „nadzieje na
w krajach bloku komunistycznego i brak
lepszą przyszłość dla całego świata”. Zasada
wolności zrzeszania się w tym bloku była
15
piąta mówi, że: „sygnatariusze dążą do usta-
go postępu materialnego i rozwoju umy-
lenia jak najdalej idącej współpracy pomiędzy
słowego w warunkach wolności i godności,
wszystkimi narodami na polu gospodarczym,
bezpieczeństwa gospodarczego i z równymi
by zapewnić wszystkim lepsze standardy
widokami powodzenia […] Urzeczywistnienie
w zakresie stosunków warunków pracy, roz-
warunków, jakie by pozwoliły osiągnąć te
wój ekonomiczny oraz bezpieczeństwo spo-
wyniki, winno stanowić główny cel wszel-
łeczne”.
kiej polityki narodowej i międzynarodowej
a wszystkie programy działania i środki,
Międzynarodowa Konferencja Pracy, która od-
powzięte na płaszczyźnie narodowej i mię-
była się w 1944 roku w Filadelfii, w uchwa-
dzynarodowej, a zwłaszcza w dziedzinie
lonych dokumentach bezpośrednio nawiązuje
gospodarczej i finansowej, należy oceniać
do powyższych uzgodnień Karty Atlantyckiej.
z tego punktu widzenia i przyjmować tylko
Jej postanowienia w zakresie polityki spo-
w tej mierze, w jakiej wydaje się, iż mogą one
łecznej ukształtowały z kolei w znacznym
sprzyjać spełnieniu tego podstawowego za-
stopniu wcześniej zakończone w Wielkiej
dania, a nie hamować go.
Brytanii prace nad tzw. planem Beveridge’a,
który zrealizowano po wojnie, wprowadza-
Deklaracja dała też mandat Międzynarodo-
jąc powszechny, kompleksowy system za-
wej Organizacji Pracy do badania i oceny –
bezpieczenia społecznego. Konferencja przede
z punktu widzenia tego, czy sprzyjają realizacji
wszystkim uchwaliła Deklarację dotyczącą
jej powyżej opisanego podstawowego zada-
zamierzeń i celów Międzynarodowej Orga-
nia – wszystkich podejmowanych przez kraje
nizacji Pracy (tzw. Deklarację Filadelfijska),
członkowskie i w skali międzynarodowej po-
która stała się częścią Konstytucji MOP i jest
lityk gospodarczych i finansowych oraz prze-
nią do dziś.
znaczonych na nie środków. Niestety, podczas
W deklaracji tej potwierdzono na nowo pod-
gdy jeszcze w latach 60. i 70. ten mandat
do oceny krajowych i globalnych polityk go-
stawowe zasady Organizacji, a w szczegól-
spodarczych z punktu widzenia realizacji
ności że:
celów polityki społecznej i realizacji między-
praca nie jest towarem; wolność wypowia-
narodowych standardów pracy był w pewnym
dania i zrzeszania się jest warunkiem nieodzownym
trwałego
postępu;
stopniu realizowany (wystarczy popatrzyć
ubóstwo,
na publikacje MOP z tego okresu i liczbę na-
gdziekolwiek na świecie istnieje, stanowi
zwisk późniejszych laureatów nagrody Nob-
niebezpieczeństwo dla dobrobytu wszyst-
la w dziedzinie ekonomii, jacy pracowali lub
kich; walkę z niedostatkiem należy prowadzić
współpracowali wówczas z sekretariatem
z niestrudzoną energią w łonie każdego naro-
MOP), w późniejszym okresie dominacja in-
du oraz wysiłkiem międzynarodowym stałym
stytucji zrodzonych na konferencji w Bretton
i uzgodnionym, w którym przedstawiciele
Woods nie tylko nie pozwalała MOP tego
pracowników i pracodawców, współpracu-
mandatu realizować, ale popadł on po prostu
jąc na stopie równości z przedstawicielami
w znacznym stopniu w zapomnienie. Dopie-
rządów, biorą udział w wolnych dyskusjach
ro w Wielkim Kryzysie po roku 2008 nastąpił
i w decyzjach o charakterze demokratycznym
w pewnym zakresie i na pewien czas powrót
celem dążenia do dobra powszechnego.
MOP do realizowania mandatu nadanego jej
Deklaracja stwierdza też, że
w roku 1944 – Dyrektor Generalny MOP stał
wszystkie istoty ludzkie, bez różnicy rasy,
stałym uczestnikiem spotkań grupy G20, doszło także do bezprecedensowej – choć krót-
wierzenia lub płci mają prawo dążyć do swe-
16
kotrwałej – współpracy pomiędzy MOP i IMF
wśród różnych narodów świata, programów
w poszukiwaniu wyjść z globalnego kryzysu.
zapewniających realizowanie: […] upowszechnienia programów zabezpieczenia społecznego
Obok innych środków do realizacji podsta-
celem zapewnienia podstawowego dochodu
wowych celów Organizacji, które Deklaracja
wszystkim, w potrzebie, jako też powszechne-
wymienia, uznaje ona, że Międzynarodowa
go dostępu do usług medycznych”.
Organizacja Pracy ma obowiązek „popierania,
GLOBALNA POLITYKA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO I STANDARDY MOP
Na tej samej konferencji w 1944 roku uchwa-
Wykorzystuje się tu napięcia, które poja-
lono dwa fundamentalne (i aktualne do dziś)
wią się w przyszłości z powodu starzenia
zalecenia MOP: nr 67 o bezpieczeństwie do-
się społeczeństw. Tyle że z nimi można so-
chodowym i nr 69 o opiece medycznej. Na tej
bie poradzić, choć bez wątpienia wymagać
podstawie przyjęto w 1952 roku Konwencję
to będzie reform systemów zabezpieczenia
nr 102 MOP o minimalnych normach zabezpie-
społecznego, przede wszystkim rozsądnego
czenia społecznego. Konwencja ta jest po dziś
przesuwania wieku, w którym ludzie udają
dzień na całym świecie punktem odniesienia
się na emeryturę. Mimo to szermuje się ha-
w budowie i funkcjonowania systemów za-
słami „kryzysu” zabezpieczenia społecznego,
bezpieczenia społecznego: definiuje je i wpro-
co ma być uzasadnieniem dla radykalnych
wadza podstawowe zasady, którym powinny
cięć
sprostać. Konwencja nr 102 (lub prawie iden-
Tymczasem kryzys jest gdzie indziej. Kryzys
tyczny Europejski Kodeks Zabezpieczenia Spo-
prawdziwy polega na tym, że w ślad za glo-
łecznego) została ratyfikowana przez prawie
balizacją gospodarki światowej nie następuje
wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej,
globalizacja polityki gospodarczej i społecz-
w tym, kilka lat temu, przez Polskę.
nej w celu przeciwdziałania narastającym
międzynarodowych
fliktem między Południem i Północą. Wydaje
stanowisko
się, że zdają sobie z tego sprawę przedsta-
instytucji finansowych,
wiciele krajów członkowskich MOP-u, któ-
takich jak Międzynarodowy Fundusz Waluto-
rzy w uchwalonej w 2008 roku deklaracji
wy i Bank Światowy), z różnych stron poja-
Sprawiedliwość społeczna na rzecz godziwej
wiła się krytyka państwa opiekuńczego oraz
globalizacji powołali się na słowa Deklaracji
dążenia do ograniczenia jego zakresu, spro-
Filadelfijskiej o wyższości celów społecznych
wadzenia go znów do roli zestawu progra-
i wezwali rządy do wspierania budowy peł-
mów dla ubogich. Konsensus waszyngtoński
podporządkowuje
politykę
społecznych.
raz bardziej grożą równie globalnym kon-
głego wieku, na skutek tzw. konsensu wa(określającego
wydatków
nierównościom w skali globalnej, które co-
Począwszy od przełomu lat 80. i 90. ubieszyngtońskiego
istniejących
nych systemów zabezpieczenia społecznego
gospodarczą
na świecie – jako że tak naprawdę dziś nie-
i społeczną wąskim celom niskiej inflacji i dy-
spełna jedna czwarta ludności świata ma do
scypliny fiskalnej, promuje prywatyzację, li-
nich dostęp.
beralizację i deregulację. Zaprzecza on idei
wspomnianej wcześniej deklaracji filadelfij-
Wielki Kryzys dobitnie przypomniał nieco za-
skiej, która podporządkowuje politykę gospo-
pomnianą lekcję z lat 30.: w porze załama-
darczą wielkim celom społecznym.
nia gospodarczego systemy takie działają jako
17
automatyczne stabilizatory gospodarki i jako
inicjatyw jest inicjatywa w sprawie Absolut-
stabilizatory społeczne. W 2009 roku MOP
nego Minimum Zabezpieczenia Społecznego
uchwaliła kolejną deklarację na rzecz Global-
(Social Potection Floor Initiative)3.
nego paktu o miejscach pracy, w której wzywa
Ponieważ inicjatywa zjednoczyła wszystkie
do tego, by zatrudnienie postawić w centrum
agendy ONZ, przyjęta definicja minimum za-
polityki gospodarczej i społecznej, wzywa też
bezpieczenia społecznego jest bardzo szeroka
ponownie do wzmacniania systemów zabez-
i wykracza dość znacznie poza to, jak na ogół
pieczenia społecznego. Ale kraje reprezen-
definiuje się zabezpieczenie społeczne. Obej-
towane są w MOP przez ministrów pracy,
muje ona:
pracodawców i związki zawodowe – nie przez
• podstawowe usługi społeczne – zagwa-
ministrów finansów, którzy chętniej spoglą-
rantowana podaż, ciągłość i dostęp do
dają z perspektywy Waszyngtonu niż Genewy.
takich publicznych usług społecznych jak
Sprawami roli zarówno zatrudnienia, jak
usługi wodno-kanalizacyjne, zdrowotne,
i zabezpieczenia społecznego zajął się też
oświaty i zorientowanej na rodzinę po-
w 2009 roku także Komitet Pomocy Rozwo-
mocy ze strony opieki społecznej;
jowej OECD. Na wiosnę 2009 przyjął on sta-
• transfery społeczne – gwarancje do-
nowisko w sprawie roli polityk zatrudnienia
stępności, w razie potrzeby, zwłaszcza
i zabezpieczenia społecznego w kreowaniu
dla ubogich i zagrożonych ubóstwem,
wzrostu gospodarczego sprzyjającego elimi-
podstawowego
nacji ubóstwa2.
zapewniających
ski co do charakteru pomocy krajów człontej
organizacji
dziedzinach.
W dziedzinie
społecznego
adekwatna,
jak i dostęp do podstawowych usług,
długoterminowa
zwłaszcza oświaty i opieki zdrowotnej.
W czerwcu 2011 roku odbyła się jubileuszo-
wa powinna pomagać rządom budować pro-
wa setna sesja Międzynarodowej Konferen-
gramy zabezpieczenia społecznego i tworzyć
cji Pracy. Przedmiotem jej obrad była ocena
warunki ich politycznej i finansowej trwałości
stopnia realizacji jednego z podstawowych
w ramach strategii i programów definiowa-
celów Międzynarodowej organizacji Pracy,
nych przez kraje otrzymujące pomoc.
którym jest zapewnienie wszystkim w po-
W kwietniu 2009 roku Koordynacyjna Rada
trzebie niezbędnego zabezpieczenia społecz-
wszystkich
nego. Przygotowaniu dyskusji nad stanem
agend ONZ przyjęła szereg inicjatyw, mają-
zabezpieczenia
cych na celu przeciwdziałanie skutkom kry-
społecznego
służyła
m.in.
specjalna ankieta rozesłana do wszystkich
zysu w krajach rozwijających się. Na wniosek
Dyrektora Generalnego
bezpieczeń-
malnego bezpieczeństwa dochodowego
zabezpieczenia
Wykonawczych
zarówno
stwo w zakresie wyżywienia oraz mini-
w omawianych
i przewidywalna finansowa pomoc rozwojo-
Dyrektorów
transferów
społecznych pieniężnych i w naturze,
Stanowisko Komitetu OECD kończą wniokowskich
zestawu
krajów członkowskich MOP. Miała ona na
Międzynarodowego
celu dokonanie przeglądu stanu zabezpie-
Biura Pracy (wniesiony wspólnie ze Świato-
czenia społecznego z punktu widzenia wy-
wą Organizacją Zdrowia) jedną z przyjętych
Development Co-Operation Directorate, Development Assistance Committee: Making Economic Growth More Pro-Poor:
The Role of Employment and Social Protection. Policy Statement. DAC High Level Meeting, 27 and 28 May 2009.
3
Por: The Social Protection Floor. A joint Crisis Initiative of the UN Chief Executives Board for Co-ordination on the
Social Protection Floor, International Labour Office (ILO), World Health Organisation (WHO) Geneva, October 2009,
http://www.un.org/ga/second/64/socialprotection.pdf
2
18
mogów zawartych w czterech wybranych
status pracownika najemnego) – znacznie
instrumentach MOP: Konwencji nr 102 o mi-
trudniej
nimalnych normach zabezpieczenia społecz-
pracujących na rachunek własny, zwłaszcza
nego, Konwencji nr 168 dotyczącej popierania
tych w tradycyjnym, w znacznej mierze
zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem,
nietowarowym, rolnictwie. Z definicji jest to
Zalecenia nr 67 dotyczącego bezpieczeństwa
raczej niemożliwe, jeśli chodzi o tych, którzy
dochodowego oraz Zalecenia nr 69 dotyczą-
pracują w sektorze nieformalnym.
cego opieki medycznej.
objąć
takimi
ubezpieczeniami
Jednakże, pracownicy najemni to jedynie 47%
Konferencja stwierdziła, że po kilkudziesię-
wszystkich zatrudnionych w świecie: blisko
ciu latach obowiązywania tych standardów
85% w krajach rozwiniętych, lecz tylko 20%
faktyczny dostęp do pełnego systemu za-
w Afryce czy Azji Południowej4. A w dodatku
bezpieczenia społecznego ma nie więcej niż
wielu z nich pracuje w sektorze nieformalnym.
20 procent ludności świata.
Wyjaśnia to w pewnym stopniu, dlaczego tak
Podczas gdy w większości krajów europejskich
stosunkowo niewielka część ludności świa-
i w wielu nieeuropejskich krajach rozwiniętych
ta ma dostęp do zabezpieczenia społeczne-
gospodarczo
jest
go i to tylko jedynie w pewnym stopniu, choć
objęta różnorodnymi formami ubezpieczeń
jak wiadomo zabezpieczenie społeczne może
społecznych i kraje te przeznaczają przeciętnie
być zapewnione nie tylko przez ubezpiecze-
blisko 1/5 produktu krajowego brutto na różne
nia społeczne. Zalecenia nr 67 i nr 69 MOP
formy zabezpieczenia społecznego, w krajach
z 1944 roku mówią wyraźnie, że ci, którzy nie
rozwijających się, zwłaszcza tych o niskim
są objęci ubezpieczeniami społecznymi, po-
poziomie dochodów, często tylko niewielka
winni mieć zapewniony w potrzebie również
część ludności jest objęta niektórymi progra-
dostęp do opieki medycznej i do świadczeń
mami zabezpieczenia społecznego, a wydatki
finansowanej z podatków pomocy społecznej.
większość
mieszkańców
na te cele stanowią niekiedy tylko kilka pro-
Tymczasem finansowane z podatków świad-
cent produktu krajowego brutto (w większo-
czenia społeczne – powszechne, adresowane
ści przeznaczane na finansowanie publicznej
do specyficznych grup, czy też adresowane
opieki zdrowotnej, a nie na pieniężne świad-
do najuboższych świadczenia o charakterze
czenia społeczne).
pomocy społecznej to, przynajmniej do nie-
Większość istniejących na świecie, wspo-
dawna, rozwinięta w najmniejszym stopniu
mnianych powyżej, programów zabezpiecze-
sfera zabezpieczenia społecznego w krajach
nia społecznego to programy zorganizowane
rozwijających się.
w formie ubezpieczeń społecznych: upraw-
Dostęp do zabezpieczenia społecznego to,
nienia do świadczeń mają w ich ramach
w myśl przyjętego przez konferencję doku-
ci tylko, którzy płacą przez wymagany
mentu, nie tylko prawo człowieka, lecz tak-
okres składki (lub w imieniu których takie
że konieczność ekonomiczna i społeczna.
składki są płacone przez pracodawców).
Ubezpieczeniami
społecznymi
Zrównoważone finansowo systemy zabez-
efektywnie
pieczenia społecznego są kluczowe dla za-
objęci są w większości tylko ci, którzy są
formalnie
zatrudnieni
w ramach
pewnienia wzrostu gospodarczego, łączącego
takiej
efektywność ze sprawiedliwym uczestnictwem
czy innej umowy o pracę (mają formalny
4
w jego owocach. Zabezpieczenie społeczne
Por. World Social Security Report 2010-11, rozdz. 2.
19
i inne elementy programu godziwej pracy
• gwarancja
dostępności
niezbędnych
(produktywne zatrudnienie, prawa regulujące
usług opieki zdrowotnej zapewnianej
jego warunki oraz dialog społeczny) są nie-
przez kombinacje świadczeń publicznej
rozłączne, wzajemnie powiązane i wzajemnie
służby zdrowia i ubezpieczeń zdrowot-
się wspierające w osiąganiu celów sprawiedli-
nych;
wości społecznej i uczciwej globalizacji.
• gwarancja
minimum
bezpieczeństwa
Potrzebna jest więc nowa strategia budowa-
dochodowego dla dzieci zapewniana
nia systemów zabezpieczenia społecznego
przez świadczenia pieniężne i w naturze,
w krajach rozwijających się, zwłaszcza tych
przeciwdziałające pracy dzieci i zapew-
najbiedniejszych. Strategia ta ma dwa wy-
niające dostęp do oświaty;
miary: jej wymiar poziomy skupia się na tym,
• gwarancja
by docierać do wszystkich w zakresie najpil-
minimum
bezpieczeństwa
dochodowego dla bezrobotnych i pra-
niejszych potrzeb wymagających interwencji
cujących
zabezpieczenia społecznego. Jej wymiar pio-
ubogich
zapewniana
przez
kombinacje świadczeń pieniężnych, pub-
nowy to stopniowe rozbudowywanie syste-
licznych gwarancji zatrudnienia i pomo-
mu tak, by co najmniej osiągnął pełny zakres
cy w zwiększaniu szans na zatrudnienie;
i poziom świadczeń przewidywany w Kon-
• gwarancja
wencji 102 czy w konwencjach „trzeciej ge-
minimum
bezpieczeństwa
dochodowego dla osób starszych i nie-
neracji”.
pełnosprawnych zapewniana przez pod-
Realizacji poziomego wymiaru strategii stop-
stawowe emerytury i renty.
niowego zapewniania wszystkim w potrzebie
W
dostępu do zabezpieczenia społecznego ma
następstwie
uchwały
Międzynarodowej
Konferencji Pracy przyjętej w 2011 roku, kolejna
służyć ustanowienie absolutnego minimum
konferencja w roku 2012 uzgodniła i uchwaliła
zabezpieczenia społecznego (social protec-
w jednomyślnym głosowaniu nowy międzyna-
tion floor). To minimum powinno obejmować
rodowy standard pracy, zalecenie nr 202 do-
co najmniej cztery grupy gwarancji (realizo-
tyczące absolutnych krajowych minimalnych
wanych przez różnego rodzaju świadczenia):
poziomów zabezpieczenia społecznego (natio-
nal social protection floors).
ZALECENIE MOP NR 202 I PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOŚĆ
Celem zalecenia jest dostarczenie wskazówek
największej liczbie mieszkańców wyższych
dla krajów członkowskich w zakresie tego,
poziomów zabezpieczenia zgodnego co naj-
jak sprawić, by pewien zestaw gwarancji za-
mniej z istniejącymi konwencjami MOP.
bezpieczenia społecznego (social protection
Social protection floor to definiowany przez
floors) stał się podstawowym elementem ich
każdy kraj zestaw minimalnych gwarancji
systemów zabezpieczenia społecznego, oraz
dostarczających zabezpieczenia społecznego
by krajowe strategie rozwoju zapewniały,
na poziomie umożliwiającym zapobieganie
z jednej strony, osiąganie i utrzymanie tego
lub przynajmniej łagodzenie ubóstwa, wyklu-
zestawu gwarancji podstawowych, a za-
czenia społecznego i zmniejszenie podatności
razem, z drugiej, dążyły do zapewnienia jak
na skutki ryzyk społecznych i ekonomicznych.
20
Zalecenie wprowadza też katalog zasad pod-
w pełni respektowane przez stosowane pro-
stawowych, którymi kierować powinna się
cedury adresowania świadczeń.
polityka zabezpieczenia społecznego (nie tylko
Interesująca
w odniesieniu do podstawowych gwarancji).
jest
historia
wprowadzenia
poszanowania dla godności świadczenio-
Choć wiele tych zasad skodyfikowanych zo-
biorców jako jednej z zasad przewodnich za-
stało już przez wcześniejsze standardy MOP,
lecenia nr 202. Choć wstępny projekt tekstu
to jednak w postaci tak jasno sprecyzowanej
zalecenia przygotowany przez sekretariat
i tak pełnej pojawiają się one po raz pierwszy.
MOP mówił o tym, że poziom bezpieczeństwa
Tak więc zalecenie, dając państwom pełną
dochodowego zapewniany przez podstawo-
odpowiedzialność za wprowadzanie w życie
we gwarancje powinien pozwalać na życie
jego postanowień, nakazuje stosowanie się
w godności, respektowanie godności przez
m.in. do następujących zasad:
procedury ustalania uprawnień do świadczeń
i we wszystkich innych wymiarach polityki
• zabezpieczenie społeczne powinno mieć
zabezpieczenia społecznego nie było explici-
charakter powszechny i kierować się so-
te wymienione jako jedna z zasad przewod-
lidarnością społeczną;
nich. Ten wstępny projekt został na początku
• uprawnienia do poszczególnych świad-
marca 2012 roku przedstawiony m.in. na
czeń powinny być definiowane przez
seminarium w Instytucie Polityki Społecznej
prawo;
Uniwersytetu w Oxfordzie, poświęconemu finalizowanemu tam projektowi badającemu
• świadczenia powinny być adekwatne
w siedmiu krajach o różnym poziomie roz-
i przewidywalne;
woju związki między stygmatyzowaniem czy
• zasady przyznawania świadczeń powin-
też „zawstydzaniem” przez zamożniejszą
ny respektować prawa i godność obję-
część społeczeństw ludzi ubogich, wyklucze-
tych zabezpieczeniem, sprzyjać inkluzji
niem społecznym i skutecznością programów
społecznej, nie powinny nikogo dyskry-
walki z ubóstwem. Kierujący tym projek-
minować, m.in. zapewniać równe trak-
tem badawczym prof. Robert Walker oraz,
towanie płci, ale jednocześnie brać pod
uczestnicząca też w seminarium, Magdalena
uwag szczególne potrzeby.
Sepulveda, specjalny sprawozdawca ONZ do
Zasady te z europejskiej perspektywy mogą się
spraw skrajnego ubóstwa i praw człowieka,
wydawać oczywiste, jednak dotychczasowa
podjęli starania na rzecz wprowadzenia do
praktyka programów wprowadzanych w wie-
zalecenia kwestii poszanowania dla godno-
lu krajach rozwijających się często odbiega
ści. W ich efekcie w czerwcu na konferencji
od powyższych zasad: wiele z tych progra-
MOP w 2012 roku odpowiednie poprawki do
mów to albo programy pilotażowe, których
projektu tekstu zalecenia zgłosiły zgodnie
głównym celem jest badanie ich skutków go-
zarówno rządy krajów członkowskich Unii
spodarczych i społecznych bardziej niż do-
Europejskiej jak i cała grupa przedstawicie-
starczenie zabezpieczenia społecznego, albo
li związków zawodowych uczestniczących
też programy zaplanowane na ograniczony
w konferencji. Poprawka została przyjęta.
czas, w których nie prawo, lecz wewnętrzne
Zalecenie zachęca tu kraje członkowskie MOP,
ustalenia regulują uprawnienia do świadczeń.
by zdefiniowane przez każdy kraj podstawo-
Prawa i godność faktycznych i potencjalnych
we gwarancje zostały ustanowione jak naj-
beneficjentów świadczeń też często nie są
szybciej to możliwe. Powinny one zapewniać,
21
że w cyklu życia każdy w potrzebie będzie
będą zwiększały ryzyka ubóstwa, a minimal-
miał zapewniony dostęp do niezbędnej opie-
ne gwarancje dochodowe będą pozwalały na
ki zdrowotnej i bezpieczeństwa dochodowe-
życie w godności.
go. Krajowo zdefiniowane gwarancje powinny
Finansowanie powinno pochodzić ze środków
zapewniać co najmniej:
krajowych, ale kraje niemające wystarczają-
• dostępność niezbędnego zakresu usług
cych możliwości gospodarczych i fiskalnych
opieki zdrowotnej;
mogą liczyć na międzynarodową współpracę
i wsparcie ich własnych wysiłków. Jak wspo-
• minimum bezpieczeństwa dochodowego
mniałem wcześniej, zapis ten rozczarował
dla dzieci;
niektórych zwolenników globalnej i solidar-
• minimum bezpieczeństwa dochodowego
nej polityki społecznej. Zabrakło, ich zdaniem,
dla bezrobotnych i niemogących pra-
elementu zobowiązującego społeczność mię-
cować z powodu choroby, inwalidztwa,
dzynarodową do trwałego zwiększenia skali
macierzyństwa itp.;
udzielanej pomocy na rzecz rozwoju zabezpieczenia społecznego w krajach najuboższych.
• minimum bezpieczeństwa dochodowego
Jednakże krytyka ta zdaje się nie rozumieć
dla osób starszych.
charakteru konwencji i zaleceń MOP, które
Zalecenie (par. 7) mówi, że „gwarancje te
zawsze odnoszą się do regulacji i instytucji
powinny przysługiwać co najmniej wszyst-
krajowych. Wezwania do większego i bardziej
kim mieszkańcom kraju i wszystkim dzieciom
systematycznego udziału społeczności mię-
– w zgodzie ze zobowiązaniami międzynaro-
dzynarodowej w finansowaniu podstawowych
dowymi kraju oraz prawem krajowym”. Ten
gwarancji zabezpieczenia społecznego można
nie całkiem przejrzysty zapis jest kompromi-
natomiast znaleźć zarówno w raporcie gru-
sowym wynikiem trudnej dyskusji dotyczą-
py ekspertów pod kierunkiem Michelle Bache-
cej tego, na ile podstawowymi gwarancjami
let, jak i w apelu specjalnych sprawozdawców
mają być objęci imigranci o różnym statusie
ONZ do spraw praw człowieka, skrajnego
prawnym, a także uchodźcy. Sformułowanie
ubóstwa i prawa do bezpieczeństwa żyw-
„wszystkie dzieci” wyraża intencję, by wszyst-
nościowego, wzywającym do ustanowienia
kie dzieci znajdujące się na terenie będącym
globalnego funduszu wspomagania zabezpie-
w gestii rządu danego kraju były objęte pod-
czenia społecznego w krajach najuboższych.
stawowymi gwarancjami zabezpieczenia spo-
W każdym kraju gwarancje podstawowe po-
łecznego, bez względu na ich status prawny.
winny być trwałym elementem całego syste-
Zalecane jest, by podstawowe gwarancje za-
mu zabezpieczenia społecznego. Kraje, które
bezpieczenia społecznego były definiowane
jeszcze tego nie osiągnęły, powinny przyjąć
przez prawo. Jednocześnie sposoby, instytu-
za priorytet jak najszybsze zagwarantowa-
cje, mechanizmy i typy konkretnych świadczeń,
nie podstawowego zabezpieczenia społecz-
poprzez które gwarancje te są realizowane,
nego wszystkim tym, którzy tego potrzebują.
każdy kraj może wybrać zgodnie ze swymi
Wszystkie kraje powinny jednocześnie dążyć
preferencjami, okolicznościami i środkami.
do zapewnienia, w miarę ich możliwości, jak
Definiowanie pożądanego poziomu gwarancji
największej liczbie osób wyższego i lepsze-
zalecenie zostawia poszczególnym krajom,
go zabezpieczenia społecznego, co najmniej
jednak wymaga m.in. tego, by poziom ten
na poziomie wymaganym przez konwencję
zapewniał, że konsekwencje finansowe ko-
nr 102 i inne konwencje MOP w tym zakresie.
nieczności korzystania z opieki medycznej nie
Zaleca się też krajom członkowskim rozwa-
22
żenie ratyfikacji tych konwencji tak wcześnie,
go wynagrodzenia to – na przykład w więk-
jak to będzie możliwe.
szości w krajów Unii Europejskiej – poziom
znajdujący się znacznie poniżej względnej
Krajom członkowskim rekomenduje się rów-
granicy ubóstwa. Taki poziom minimalnych
nież regularne monitorowanie ich syste-
świadczeń nie spełniłby jednak wymogów
mów zabezpieczenia społecznego, zwłaszcza
nowego zalecenia nr 202, które wymaga, by
w zakresie realizacji gwarancji podstawo-
minimalne gwarancje dochodowe ustalone
wych. Podkreśla się konieczność stworzenia
były na poziomie przeciwdziałającym ubó-
niezbędnych dla realizacji tego celu baz da-
stwu i pozwalającym na godne życie.
nych statystycznych (postulat o tyle istotny, że dostępność danych pozwalających na
Zalecenie ma przede wszystkim fundamen-
ocenę skuteczności systemów zabezpieczenia
talne znaczenie dla krajów rozwijających się.
społecznego pozostawia wiele do życzenia
Dostarcza bowiem dodatkowych argumen-
nie tylko w krajach rozwijających się). W tej
tów wszystkim tym w tych krajach, którzy
kwestii zalecenie zwraca też uwagę na ko-
podejmują tam starania na rzecz rozwo-
nieczność ochrony prywatności osób, których
ju systemów zabezpieczenia społecznego.
dane są gromadzone. Ten zgłoszony w trak-
Główne wyzwania w tych krajach mają nie
cie obrad nad tekstem przez delegację Sta-
tylko charakter gospodarczy (tworzenie tzw.
nów Zjednoczonych postulat jest niezwykle
przestrzeni fiskalnej – fiscal space), ale tak-
istotny, ponieważ w wielu krajach tworzone
że polityczny (tworzenie przestrzeni dla po-
są ujednolicone rejestry otrzymujących po-
litycznego poparcia dla tego nurtu polityki
moc z różnych rodzajów programów spo-
społecznej – policy space, a w konsekwencji
łecznych, bez większej troski o to, by dostęp
woli politycznej dla tego kierunku alokacji
do tych rejestrów był ograniczany celem
dostępnych środków). Obok barier wewnętrz-
ochrony prywatność objętym nimi osób.
nych (ograniczoność środków i braku wsparcia dla redystrybucji, zwłaszcza wśród elit
Intencją zalecenia jest uzupełnienie luk w ist-
politycznych) istnieją też bariery zewnętrzne
niejących standardach, przede wszystkim
(presje instytucji i rynków finansowych).
z punktu widzenia wzmocnienia ochrony
najsłabszych i nadania tej ochronie znacze-
Przyjęcie zalecenia nr 202 ewidentnie zain-
nia priorytetowego. Istnieje jednak niebez-
spirowało inne organizacje międzynarodo-
pieczeństwo
we do podjęcia działań na rzecz poszerzenia
pojawiania
się
interpretacji
zalecenia jako dającego przyzwolenie lub
dostępności
sankcjonującego redukcję poziomu zabez-
W 2012 roku Bank Światowy opublikował
pieczenia społecznego poniżej obowiązują-
nową strategię zabezpieczenia społecznego,
cych standardów, takich jak konwencja 102,
która w wielu wymiarach zbliża stanowisko
która przecież dotyczy „minimalnych” norm
tej organizacji do stanowiska Międzynarodo-
zabezpieczenia społecznego. Wiele z osta-
wej Organizacji Pracy i takich agend ONZ jak
tecznie przyjętych zapisów zalecenia ma na
UNICEF i FAO. Podjęta też została bezprece-
celu obawy takie rozwiać. Można też poka-
densowa współpraca w niektórych krajach
zać, że zalecenie wręcz wzmacnia i uzupełnia
(np. w Mozambiku) pomiędzy Międzynaro-
niektóre zapisy konwencji 102, a nie je osła-
dowym Funduszem Walutowym i Międzyna-
bia. Na przykład, konwencja no 102 przyjmu-
rodową Organizacją Pracy, mająca na celu
je dla wielu świadczeń ich minimalny pułap
identyfikację przestrzeni fiskalnej, która po-
na poziomie 40 procent wynagrodzenia. Dla
zwoliłaby rządom tych krajów rozbudować
osób o niskich zarobkach, bliskich minimalne-
system podstawowych gwarancji zabezpie-
23
zabezpieczenia
społecznego.
czenia społecznego. Grupa G20 wezwała Bank
Globalna polityka społeczna, realizowana
Światowy i MOP do lepszej koordynacji działań
przez współprace międzynarodową w dzie-
w zakresie upowszechniania dostępu do za-
dzinie
bezpieczenia społecznego. W odpowiedzi na to
nie międzynarodowych standardów takich
wezwanie od lipca 2012 roku istnieje Między-
jak Zalecenie MOP nr 102, jest istotna. Jak
agencyjna Rada ds. Współpracy w Dziedzinie
zwykle jednak to, czy te standardy zostaną
Zabezpieczenia Społecznego (Social Protection
w poszczególnych krajach wdrożone w życie,
Inter-agency Collaboration Board) .
a globalnie ustalane cele rozwojowe zrea-
5
lizowane, zależy przede wszystkim od tego,
Niebawem w 2015 roku rozstrzygnie się glo-
czy ludzie i organizacje społeczeństwa oby-
balna debata dotyczących nowych globalnych
watelskiego w poszczególnych krajach stwo-
celów zrównoważonego rozwoju. Nikt nie ma
rzą skuteczny ruch wspomagający, a gdy
już wątpliwości – po doświadczeniach z reali-
trzeba wymuszający, realizację tych global-
zacją milenijnych celów rozwoju – że dostęp
nych standardów i celów zgodnie z lokalnymi
do zabezpieczenia społecznego jest jednym
społecznymi priorytetami. Globalna polityka
z warunków osiągania m.in. takich celów jak
zmniejszanie
ubóstwa,
zmniejszanie
pomocy rozwojowej i ustanawia-
społeczna istnieje przede wszystkim po to, by
umie-
dostarczyć silnych argumentów, aby nawet
ralności wśród dzieci czy upowszechnianie
najbiedniejsze społeczeństwa mogły stwo-
edukacji. Jedną z dyskutowanych kwestii jest
rzyć przestrzeń fiskalną umożliwiającą reali-
natomiast to, czy powszechny dostęp do za-
zację celów społecznych.
bezpieczenia społecznego nie powinien być także jednym z celów zrównoważonego rozwoju.
5
Dotychczas Rada miała sześć spotkań, a informacje o przebiegu jej spotkań uzyskać można na: http://www.ilo.org/
newyork/issues-at-work/social-protection/social-protection-inter-agency-cooperation-board/lang--en/index.htm.
Bibliografia
• Crawford, Gordon. 2006. The World Bank and good governance: rethinking the state or consolidating
neo-liberalism? W: The IMF, World Bank and Policy Reform. pod. red. A. Paloni i M. Zanardi, London:
Routledge.
• Gough, Iian, Geof Wood i in. 2004. Insecurity and welfare regimes in Asia, Africa, and Latin America:
social policy in development contexts. Cambridge. New York: Cambridge University Press.
• Head, John W. 2008. Losing the Global Development War. A Contemporary Critique of the IMF, the World
Bank, and the WTO. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers
• ILO. 2014. World Social Security Report 2014/2015. Geneva: International Labour Office.
• Ortiz, Isabel. 2009. Financing for Development: International Redistribution. Financing Social Policy.
Mobilizing Resources for Social Development. K. Hujo i S. McClanahan, Houndmills, Basingstoke, Unrisd:
Palgrave.
• Vreeland, James Raymod. 2007. The International Monetary Fund: politics of conditional lending. London: Routledge.
• Milanovic, Branko. 2011. Global income inequality: the past two centuries and its implications for 21st
century. Wykład na Uniwersytecie Barcelońskim.
• Oxfam. 2015. Even it up. Time to end extreme inequality. London: Oxfam.
• Peet, Richard. 2009. Unholy Trinity: the IMF, World Bank and WTO. London: Zed Books.
• Piketty, Thomas. 2015. Kapitał w XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Pistolesi, Nicolas. 2009. Inequality of opportunity in the land of opportunities, 1968–2001. „The Journal
of Economic Inequality”, 7(4) s. 411–433.
• UN. 2013. World Population Prospects. The 2012 Revision. Highlights and Advance Tables. New York:
United Nations.
24
Warszawskie Debaty o Polityce Społecznej to wspólne przedsięwzięcie Fundacji im.
Friedricha Eberta i Fundacji Międzynarodowe Centrum ds. Badań i Analiz ICRA. Celem
projektu jest popularyzacja progresywnych idei w obszarze polityki społecznej przy użyciu
argumentów naukowych. Przewodnim motywem cyklu jest wielowymiarowa analiza
polityki społecznej: w kontekście międzynarodowym, w stosunku do innych obszarów
polityki publicznej oraz w różnych horyzontach czasowych. Każdemu tematowi poświęcane
jest seminarium z gościem-ekspertem, które jest otwarte dla szerokiej publiczności, oraz
ekspercka publikacja, zawierająca rekomendacje dla polityki społecznej.
Wydawca:
Friedrich-Ebert-Stiftung, Przedstawicielstwo w Polsce wspólnie
z Fundacją Międzynarodowe Centrum Badań i Analiz (ICRA)
Nieodpłatna dystrybucja:
Friedrich-Ebert-Stiftung, Przedstawicielstwo w Polsce
ul. Podwale 11, 00-252 Warszawa
lub
Fundacja Międzynarodowe Centrum Badań i Analiz (ICRA)
ul. Skarbka z Gór 132E/61, 03-287 Warszawa
© 2015 by Friedrich-Ebert-Stiftung, Przedstawicielstwo w Polsce
ul. Podwale 11, 00-252 Warszawa
www.feswar.org.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Komercyjne użycie materiałów wydanych przez Fundację im. Friedricha Eberta jest
zabronione bez pisemnej zgody Fundacji.
Redakcja: Maciej Kropiwnicki, Michał Polakowski, Dorota Szelewa, Bastian Sendhardt
Layout, skład i druk: MyWorks Studio, Warszawa
Autorzy ponoszą odpowiedzialność za swoje wypowiedzi zawarte w tej publikacji.
Wypowiadane twierdzenia nie muszą w całości korespondować ze stanowiskiem Fundacji
im. Friedricha Eberta (Friedrich-Ebert-Stiftung).
Printed in Poland 2015
ISBN 978-83-64062-10-0
Download