Rachunek dochodu narodowego 1. Makroekonomia bada wielkości

Rachunek dochodu narodowego
1. Makroekonomia bada wielkości dotyczące całej gospodarki czyli agregaty.
Agregaty uzyskuje się sumując odpowiednie wielkości mikroekonomiczne.
Do podstawowych agregatów zaliczamy:
 Poziom produkcji
 Zatrudnienie i bezrobocie
 Stabilność cen (czyli inflacje)
 Budżet państwa
 Bilanse zagraniczne
 Podaż globalna.
Agregaty są to: całkowite inwestycje, całkowite oszczędności, całkowite
wydatki, podaż pieniądza w gospodarce. Makroekonomia bada zależności
przyczynowo – skutkowe między tymi agregatami.
Twórcą ekonomi był John Mayrand Keynes – ekonomista brytyjski z I polowy
XX wieku, który w 1936 opublikował prace: „Ogólna teoria zatrudnienia
procentu i pieniądza”. Ekonomia Keynsowska miała bezpośredni wpływ na
największy na świecie kryzys w latach 1929 – 1933.
Założenia Keynsizmu:
1) Rynek nie jest doskonałym mechanizmem procesów gospodarczych
2) Państwo powinno interweniować w gospodarkę
3) Bada krótkie okresy ekonomii (poziom bezrobocia mniej niż rok)
4) Opowiadał się za popytowymi determinentami wzrostu i rozwoju
gospodarczego
5) Jest autorem bezrobocia przymusowego (jest to takie bezrobocie, że
nawet akceptacja niskiej stawki nie gwarantuje znalezienia miejsca
pracy).
2. Samuelson wyróżnia 4 cele makroekonomiczne (tzw. czworokąt celów
makroekonomicznych):
1) Wysoki poziom produkcji dóbr i usług
2) Stabilność cen czyli niski poziom inflacji
3) Wysoki poziom zatrudnienia, czyli niski poziom bezrobocia
 W gospodarce rynkowej stopa bezrobocia nigdy nie wynosi 0%.
Dąży się aby poziom bezrobocia kształtował się na naturalnej
stopie bezrobocia. Przed rokiem 1990 naturalna stopa bezrobocia
dla krajów Unii Europejskiej wynosiła 3,4%, a 1997 10%.
4) Bilanse zagraniczne, czyli dążenie do równowagi pomiędzy exportem a
importem.
Trójkąt celów makroekonomicznych Begga:
1) Wysoki poziom produkcji
2) Niski poziom inflacji
3) Wysoki poziom zatrudnienia, czyli niski poziom bezrobocia.
Pięciokąt celów makroekonomicznych Kołodki:
1) Wzrost produkcji
2) Niski poziom inflacji
3) Niskie bezrobocie
4) Dążenie do równowagi budżetowej
5) Dążenie do równowagi w handlu zagranicznym
 Efektywność makroekonomiczna jest tym większa nim jest ich
mniej.
Narzędzia makroekonomii według Samuelsona:
1) Polityka fiskalna – realizuje ją rząd i ministerstwo za pośrednictwem
budżetu państwa, który ujmuje wpływy głównie z podatków oraz
wydatków na cele zgodnie z polityką gospodarczą i społeczną państwa.
2) Polityka monetarna – realizuje ją autonomiczny bank centralny, którego
głównym celem jest kontrola krajowej rady pieniądza poprzez
manipulowanie stopą procentową.
3) Polityka dochodowa – w gospodarce rynkowej akceptuje się rynkowy
(wolny) mechanizm kształtowania dochodów obywateli oraz interwencji
państwa w przypadku dochodów nieuzasadnionych (jeśli pensja rośnie
szybciej niż produkcja).
4) Polityka handlu zagranicznego – polega na interwencji państwa w kursy
walutowe, a także poprzez kontyngenty przewozowe w celu ochrony
własnego rynku.
Najważniejsze podmioty w makroskali to:
 Gospodarstwo domowe
 Przedsiębiorstwo
 Państwo
 Sektor bankowy (bank centralny, bank komercyjny)
 Zagranica (eksport, import)
 Inne (np. giełda, biura maklerskie, kasy pożyczkowe, instytucje
doradcze).
3. Analiza powiązań w gospodarce narodowej.
Ruch okrężny przedstawia zależności między podmiotami gospodarczym w
gospodarce narodowej.
a) Prosty ruch okrężny obrazuje transakcje pomiędzy gospodarstwem
domowym a przedsiębiorstwem.
Model otwarty:
wydatki na zakup
dóbr i usług
produkcja
dóbr i usług
przedsiębiorstwo
gospodarstwo
domowe
podaż czynników
wytwórczych
dochody czynników
produkcji
Założenia do modelu:
 Występują tylko dwa podmioty gospodarcze
 Gospodarstwo domowe nie oszczędza, a przedsiębiorstwo nie inwestuje,
czyli występuje brak dopływów i odpływów z obiegu.
Obieg wewnętrzny przedstawia transfer produkcji, a obieg zewnętrzny strumień
płatności.
Obieg wewnętrzny: gospodarstwo domowe kieruje czynniki produkcji do
przedsiębiorstwa, które przedsiębiorstwo wykorzystuje do produkcji dóbr i
usług.
Obieg zewnętrzny: za czynniki produkcji przedsiębiorstwo płaci dochody, które
gospodarstwo domowe wydatkuje na dobra i usługi i dostarcza przedsiębiorstwu
dochody na dalszą działalność.
Efekty tego modelu mierzymy trzema metodami, które dają ten sam wynik:
 Od strony dochodów
 Od strony produkcji
 Od strony wydatków.
b) Rozwinięty ruch okrężny obrazuje transakcje pomiędzy gospodarstwem
domowym, przedsiębiorstwem, sektorem bankowym, państwem,
zagranicą.
Model zamknięty:
Wydatki na dobra i usługi
przedsiębiorstwo
I
T
S
G
sektor
sektor bankowy
bankowy
Im
Ex
państwo
państwo
zagranica
zagranica
S
I
G
T
Im
Ex
gospodarstwo domowe
dochody czynników
produkcji
Odpływy:
 Podatki (T)
 Oszczędności (S)
 Import (Im).
Dopływy:
 Wydatki rządowe (G) – transfery budżetowe są to te płatności państwa na
rzecz, niektórych grup społecznych bez konieczności świadczenia w
zamian usług tzw. płatności w jedną stronę (renty, emerytury, zasiłki,
stypendia, dotacje dla rolnictwa)
 Inwestycje (I)
 Eksport (Ex).
Podatki są to przymusowe i bezzwrotne świadczenia obywateli na rzecz państwa
zgodnie z ustawą budżetową.
Dzielą się na:
 Podatki bezpośrednie
 Podatki pośrednie.
Podatki bezpośrednie od ludności mają z reguły charakter progresywny, a ich
stawka zależy od dochodów ludności.
Przedsiębiorstwo płaci podatek bezpośredni liniowy od zysków, niezależnie od
poziomu zysków (w Polsce 40%, a Unii Europejskiej 9-12%).
Podatki pośrednie są to podatki od wydatków, mają charakter cenotwórczy.
Płacą go konsumenci nabywając dobra i usługi (vat, akcyza).
4. W celu liczenia produktu krajowego brutto wprowadza się trzy pojęcia:
 Produkcja globalna
 Produkcja finalna
 Wartość dodana.
Produkcja globalna jest to całkowita wielkość produkcji dóbr i usług
osiągnięta w gospodarce na koniec roku, która składa się z wartości nowo
wytworzonej (inaczej z wartości nowo wydanej) i z tzw. produkcji
przeniesionej.
Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego)
procesu produkcji.
WD = PG – Nakłady (koszty)
Produkcja przeniesiona jest to suma kosztów rzeczowych poniesiona na
wytworzenie wartości dodanej.
Produkcja finalna jest to produkcja zakończona, czyli nie podlegająca dalszej
obróbce. Może to być ostateczne dobro konsumpcyjne, inwestycyjne,
wyeksportowane.
PF = PG – Przepływy międzygałęziowe
Metody pomiaru produktu krajowego brutto:
 Metoda sumowania produktu – polega na tym, że sumujemy wartość
dodaną, czyli nowo wytworzoną w gospodarce narodowej, którą się
oblicza odejmując od produkcji globalnej poniesione nakłady.
PKB liczony tą metodą jest równy sumie dochodów z czynników
produkcji.
Σ wartości dodanej = Σ dochodów z czynników produkcji
 Metoda sumowania dochodów – polega na sumowaniu dochodów
obywateli danego kraju uzyskanych z produkcji.
Sumujemy: wynagrodzenie, płace, zyski, procenty, rentę gruntową,
czynsze z tytułu najmu, dochody z pracy na własny rachunek.
 Metoda sumowania wydatków – polega na sumowaniu wydatków na
produkcje finalną (czyli zakończoną).
Są to wydatki na: konsumpcje, inwestycje, wydatki rządowe, export netto.
Przyjmuje postać wzoru:
PKB = C + I + G + NX (export – import)
Aby PKB mierzony trzecią metodą był równy pierwszym dwóm sposobom ten
trzeci sposób koryguje się o podatki pośrednie oraz subsydia, i uzyskujemy
wzór:
PKB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach rynkowych – podatki
pośrednie (vat, akcyza) + subsydia (środki pieniężne na zadania celowe)
5. Podstawowe kategorie produktu i dochodu narodowego (mierniki
makroekonomiczne):
 PNB (produkt narodowy brutto) – są to całkowite dochody obywateli
powiększone o dochody netto z tytułu własności za granicą.
Dochody netto z tytułu własności za granicą to różnica między dochodami z
tytułu własności wypłaconymi cudzoziemcom, a dochodami z tytułu
własności otrzymanymi z zagranicy.
PNB = C + I + G + NX + DW
NX – export z dochodów = Ex – Im
C – wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych
I – wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw
G – wydatki rządu
DW – dochody z własności
C + J – są to najważniejsze podmioty w gospodarce
 PKB (produkt krajowy brutto) – jest miarą całkowitej produkcji
osiągniętej przez obywateli na terenie danego kraju niezależnie od tego
kto jest właścicielem czynników produkcji.
PKB = C + I + G + NX
 PNN w cenach rynkowych (produkt narodowy netto).
PNN w cenach rynkowych = PNB – Am
Amortyzacja jest miarą zużycia środków trwałych, jej wielkość zależy od:
- wartości księgowej początkowej środka trwałego
- przewidywanego okresu eksploatacji
Am = F · 1/t
 PNN w cenach czynników produkcji – jest to to samo co dochód
narodowy.
PNN w cenach czynników produkcji = PNN w cenach rynkowych – podatki
pośrednie (vat, akcyza)
 DN (dochód narodowy) – jest to produkt narodowy netto w cenach
czynników produkcji wytworzony w gospodarce.
DN = PNN w cenach rynkowych – podatki pośrednie (vat, akcyza)
Składniki dochodu narodowego:
dochód z tytułu czynszów + zyski + dochody + wynagrodzenie i płaca
DN = PNB – Am – podatki pośrednie (vat, akcyza)
Zalety i wady dochodu narodowego.
Zalety:
- sumowanie wszystkich wydatków i dochodów obywateli, co jest
podstawą polityki gospodarczej i społecznej rządu
Wady:
- nie wartościuje poszczególnych składników
- nie rejestruje pracy „zrób to sam”
- nie ujmuje zniszczenia środowiska (dlatego też Samuelson i
Northans zaproponowali dobrobyt ekonomiczny netto)
 DN per capita (dochód narodowy na jednego mieszkańca).
DN per capita = dochód narodowy/liczba mieszkańców
Rozporządzalne dochody osobiste – są to dochody ludności pomniejszone o
podatki bezpośrednie i transfery.
Rozporządzalne dochody osobiste = Y – podatki bezpośrednie + Transfery
 DEN (dobrobyt ekonomiczny netto) – wymyślony przez Samuelsona i
Northansa, gdyż dochód narodowy nie ujmuje zniszczenia środowiska,
nie rejestruje pracy „zrób to sam” oraz nie wartościuje poszczególnych
składników.
DEN = DN + praca „zrób to sam” + cena rynkowego czasu wolnego + szara
strefa + działalność nie rejestrowana + prywatny majątek – zniszczenie
środowiska (woda, powietrze, las, ziemia) – wydatki na produkcję wojenną –
zniszczenie infrastruktury – choroby cywilizacyjne (wywołane stresem, hałas,
niedogodność w dojeżdżaniu do pracy)
6. Pozostałe pojęcia i wzory makroekonomii:
 Deflator – jest to wskaźnik inflacji, jest miarą zmiany cen wszystkich
dóbr i usług wchodzących w skład PNB.
Deflator = PNB w cenach nominalnych/PNB w cenach realnych · 100%
 Ceny nominalne – są to ceny bieżące jakie obowiązywały, kiedy
poszczególne składniki PNB były produkowane.
 Ceny realne – są to ceny roku bazowego, do którego porównujemy ceny
nominalne.
 Inwestycje i oszczędności ex ante – są to inwestycje i oszczędności
planowane.
 Inwestycje i oszczędności ex post – są to inwestycje i oszczędności
faktyczne.
 DNCW = PNN – podatki pośrednie
 ODL (osobiste dochody ludności) = DNCW – nie rozdzielone zyski –
podatek dochodów od zysków przedsiębiorstw
 Rozporządzalne dochody osobiste = DDR
DDR = ODL – podatki bezpośrednie + transfery
 Inwestycje – są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez
przedsiębiorstwa.
 Oszczędności – to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup
dóbr i usług.
 Inwestycje netto = inwestycje brutto – amortyzacja
 Import – są to dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na
potrzeby gospodarki krajowej.
 Export – są to dobra, które zostały wytworzone w kraju, a następnie
sprzedane za granicę.
 Plagi
 Zależności:
Ex = Im
dochód Y wytworzony = dochód Y podzielony
Ex > Im
dochód X wytworzony < dochód X podzielony
Ex < Im
dochód Y wytworzony > dochód Y podzielony
odpływy = dopływy
PKB = PNB
odpływy > dopływy
PKB > PNB
dopływy > odpływy
PNB > PKB
6. Źródła dochodów przedsiębiorstwa:
 Przychody ze sprzedaży dóbr i usług
 Oszczędności
 Amortyzacja
 Nierozliczone zyski przedsiębiorstwa.
Źródła dochodów budżetu państwa:
 Podatki bezpośrednie od ludności
 Podatki pośrednie (vat, akcyza)
 Podatki od zysków przedsiębiorstw (podatek liniowy – niezależnie od
przychodów)
 Transfery budżetowe.