Gospodarka

Makroekonomia – bada gospodarkę jako całość; określa kilka
najwaŜniejszych jednorodnych zjawisk: dochód narodowy, inwestycje,
poziom cen, i określa je jako zmienne, ujmując następnie ich wielkości
łącznie (agregaty makroekonomiczne); zagregowane zmienne wyraŜają
róŜne stany gospodarki
Gospodarka narodowa jako przedmiot badań
naukowych i rachunek produktu narodowego
Produkcja i DN zmieniają się pod wpływem wielu
czynników. W długim okresie produkcja
wyznaczana jest przez moŜliwości produkcyjne i
zasoby siły roboczej, które wymagają wieloletnich
inwestycji (długookresowe czynniki podaŜowe). W
krótkim okresie produkcja jest zaleŜna od rozmiarów
popytu (krótkookresowe czynniki popytowe).
Rodzaje gospodarek
1. kryterium stopnia otwartości:
• gospodarka otwarta (nieautarkiczna), gospodarka
zamknięta (autarkiczna),
2. kryterium własności środków produkcji:
• gospodarka uspołeczniona, gospodarka
nieuspołeczniona,
3. kryterium stopnia rozwoju gospodarczego (sektory, PKB
per capita):
• słabo rozwinięte, średnio rozwinięte, wysoko rozwinięte,
4. kryterium kontroli gospodarczej:
• administrowana, rynkowa,
5. kryterium rentowności:
• intensywna, ekstensywna.
Gospodarka zamknięta - model dwupodmiotowy
(gospodarstwo domowe i przedsiębiorstwo)
• Gospodarstwo domowe: świadczy usługi na rzecz
przedsiębiorstw. W zamian uzyskuje dochody, które
rozdysponowuje na konsumpcję ( C ) i oszczędności ( S )
•Przedsiębiorstwa swe przychody przekazują :
-innym przedsiębiorstwom płacąc za dobra pośrednie
-gospodarstwom domowym za czynniki produkcji
Pozostałe środki wydatkują na inwestycje brutto ( I ): zapasy,
inwestycje odtworzeniowe, inwestycje nowe
Rachunek produktu narodowego
Dobra pośrednie i finalne
• Pośrednie: zużywane w
ciągu cyklu
produkcyjnego,
potrzebne do produkcji
dóbr finalnych
• Finalne: bezpośrednio
zaspokajające potrzeby
(nie służące do
produkcji innych dóbr)
lub dobra użytkowane
w okresie dłuższym niż
jeden cykl produkcyjny
Gospodarka zamknięta - model trójpodmiotowy
( trzeci podmiot -państwo)
Gospodarka otwarta - model czteropodmiotowy
(czwarty podmiot – zagranica)
• Dochody budżetu państwa (główna ich część)
– podatki:
- pośrednie (Te)
- bezpośrednie (Td)
• Wydatki budżetu państwa:
- rządowe (G) – na zakup dóbr i usług
- płatności transferowe ( B )
Eksport – Ex
Import – Im
Nadwyżka eksportowa - NX
Sposoby obliczania PKB
Ruch okręŜny w gospodarce otwartej
1)
Zakupy dóbr
pośrednich
Wydatki na dobra i
usługi (C)
Przedsiębiorstwa
Dochody czynników
produkcji
I
Imp
S
Te
Sektor
bankowy
Exp
Państwo
S
I
G
Td
Zagranica
B
G
Gospodarstwa
domowe
Imp
Exp
(suma wydatków finalnych) sumując wydatki na dobra i
usługi róŜnych podmiotów:
• konsumpcyjne i kapitałowe dobra finalne,
• dobra dostarczane przez państwo,
Konsumpcja - wydatki na: a) dobra trwałego uŜytku, b)
dobra nietrwałego uŜytku, c) usługi.
Inwestycje - suma wydatków na kapitał trwały i zapasy. W
procesie pomiaru PKB bierze się inwestycje brutto
2) (suma wartości dodanej) obliczając wartość produkcji w
gałęziach gospodarki - równy sumie wartości dodanej
powstałej w gospodarce.
3) (suma dochodów właścicieli czynników produkcji) mierząc
całkowity dochód poszczególnych grup wytwarzających
PKB.
PKB jest dzielony na spoŜycie (tworzy konsumpcję) i
akumulację (inwestycje):
PKB = Ak + Sp
PKB a PNB
Przykład
Rolnik – zboże - 100
Młynarz – mąka – 150
Piekarz – chleb – 250
A/ suma wydatków finalnych
250 – chleb jest dobrem finalnym
B/ suma wartości dodanej:
100+(150-100)+(250-150)=250
C/ suma dochodów
100+50+100=250
• PKB:
wartość nowo wytworzona
na terenie danego kraju
niezależnie od tego kto był
właścicielem czynników
produkcji
• PNB:
wartość nowo wytworzona
przez obywateli danego
kraju niezależnie od miejsca
jej powstania
Kategorie produktu i dochodu w gospodarce
Produkt globalny
Przykład
minus
plus
minus
PKB = 1000
Dochody obcokrajowców uzyskane
na terenie danego kraju – 100
Dochody obywateli danego kraju
uzyskane za granicą – 200
PNB = 1000 – 100 + 200 = 1100
(200-100) – dochody netto z tytułu
własności za granicą
PNB = PKB + dochody netto
ZuŜycie pośrednie
Podatki pośrednie
Dotacje
PKB (w c.r)
plus
Dochody netto z tytułu własności za granicą
PNB( w c.r)
minus
Amortyzacja
PNN(w c.r)
plus
minus
Dotacje netto dla przedsiębiorstw
Podatki pośrednie
DN (PNN w c.cz.wyt.)
minus
minus
plus
Podatki przedsiębiorstw i zyski nie rozdzielone
Ubezpieczenia społeczne
Płatności transferowe i procenty netto
DO(osobisty)
minus
Podatki dochodowe
DR(rozporządzalny)
PKB w sile nabywczej (ppp) i wartościowy
PKB w cenach stałych i bieŜących;
PKB w cenach rynkowych i cenach czynników produkcji
(PKBCZP = PKBCR – TP + subsydia);
• PKB per capita
• PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą
• PKB realny i nominalny
PKB nominalny - wartość dóbr wytworzonych
w danym
n
okresie w cenach bieŜących:
•
•
•
PKB t = ∑ p it q it
i =1
Realny PKB - wartość dóbr wyprodukowanych w danym
n
okresie w cenach stałych:
PKB t = ∑ p ibq ib
Krytyka PKB
Wymienia się m.in., że:
• nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (tzw. „szara strefa”) oraz produkcji
gospodarstw domowych przeznaczanej na własne potrzeby (np. pracy gospodyń
domowych)
• nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku)
• nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska)
• nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach (co przynajmniej teoretycznie
jest niwelowane przez liczenie parytetem siły nabywczej)
• nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji
(np. wysoki PKB w Gwinei Równikowejj nie przekłada się na dobrobyt wszystkich
obywateli)
• jest tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia, choć zdaniem niektórych
ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa
• nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych
i=1
Porównanie nominalnego i realnego
PKB wyznacza deflator cenowy PKB:
PKBN
∑ p it q it
⋅ 100 =
DefPKB =
PKBR
∑ p ibq ib
Modele funkcjonowania
gospodarki
Uproszczone odzwierciedlenie
rzeczywistości
Modele funkcjonowania
gospodarki
Kryterium podziału: sposób koordynacji
decyzji i forma własności środków
produkcji:
• rynkowy wolnokonkurencyjny
• administracyjny
• mieszany
17
18
Model wolnokonkurencyjny
Prywatna własność środków produkcji
Pełna niezaleŜność decyzyjna konsumentów
Struktura produkcji, sposoby produkcji oraz podział
wytworzonej wartości określane są przez rynek (na
podstawie informacji cenowych).
Co produkować? - struktura produkcji dopasowuje
się do preferencji suwerennych konsumentów
Jak produkować? – technika wytwarzania określana
jest przez przedsiębiorstwa, kierujące się systemem
cen.
Dla kogo? - dystrybucja dokonywana jest przez
system cen wyznaczających poziom płac, stopy
procentowej i zysków. Podział dokonywany jest
proporcjonalności
wkładu
zgodnie
z
zasadą
poszczególnych jednostek w wytwarzanym produkcie.
Model gospodarki
administrowanej (planowej)
Własność publiczna (społeczna) środków produkcji (o sposobie ich
wykorzystania decyduje aparat państwowy)
Decyzje ekonomiczne podejmowane są na szczeblu centralnym i
przekazywane do realizacji jednostek niŜszych szczebli
Konsumenci pozbawieni suwerenności decyzyjnej
Co produkować? - decyzje podejmowane są przez „centralnego
planistę”
Jak produkować? - struktura nakładów jest determinowana
decyzjami centrum o przyznanych dla przedsiębiorstwa limitach
zuŜycia poszczególnych czynników produkcji (model nakazoworozdzielczy). System administracyjnego przydziału środków
eliminuje bodźce do oszczędzania zasobów.
Dla kogo? - poziom wynagrodzeń i relacje dochodów wyznaczane
są przez rząd. Głównym kryterium wyznaczania proporcji jest
niejasno określona zasada „równości” czy „sprawiedliwości”
19
Model gospodarki mieszanej
Jednoczesne występowanie własności prywatnej oraz
państwa modyfikującego relacje cenowe i wpływającego
w ten sposób na decyzje indywidualnych podmiotów
gospodarczych
Oddziaływanie państwa na redystrybucję dochodów
Ostateczna struktura produkcji i konsumpcji to
wypadkowa działania mechanizmu rynkowego i
administracyjnego
20
Efektywność
funkcjonowania gospodarki
Kryteria:
1/ Efektywność ekonomiczna
2/ Poczucie sprawiedliwości
21
22
Kryterium efektywności
Kryterium sprawiedliwości
Efektywność w sensie Pareto: taka alokacja zasobów,
przy której nie istnieje inny sposób ich
rozdysponowania, zapewniający kaŜdemu co najmniej
takie samo połoŜenie, a niektórym nawet lepsze.
Sprawiedliwość – kategoria obiektywna czy subiektywna?
1/ Identyczne traktowanie wszystkich podmiotów – przy
sprawnie działającym rynku wysokość dochodów
poszczególnych jednostek odzwierciedla ich uŜyteczność
dla społeczeństwa
2/ KaŜdy człowiek jest inny - sprawiedliwy proces
podziału uwzględnia istniejące róŜnice preferując tych,
którzy znajdują się w gorszej sytuacji.
Interwencja - niezbędna, gdy społeczeństwo opowiada się
za redystrybucją dochodów i tylko w takim zakresie, w
jakim uznaje tę redystrybucję za uzasadnioną.
Rynek - efektywny w stymulowaniu produkcji dóbr (i
dostarczaniu ich w odpowiednich ilościach), których
poŜądają konsumenci
Mechanizm rynkowy - minimalizuje marnotrawstwo i
nieefektywność
Mechanizm rynkowy - producenci produkują dobra
po cenach równych krańcowym kosztom wytwarzania.
W warunkach doskonałej konkurencji rynek zapewnia
efektywność alokacji w sensie Pareto.
23
24
Podsumowanie
•
-
Model rynkowy:
lepsza alokacja zasobów,
wymuszenie efektywności produkcyjnej
sprawiedliwy podział dochodów jeśli za sprawiedliwe uznaje
się jednakowe traktowanie wszystkich ludzi.
Interwencjonizm
państwowy
• Ingerencja państwa: uzasadniona w tych obszarach, gdzie
społeczeństwo decyduje, że redystrybucja dochodów jest
pożądana.
Zwolennicy kontra przeciwnicy
26
25
ZA
PRZECIW
Konieczność istnienia systemu prawnego regulującego
problem własności i zasady zawierania umów
Nierównowaga rynkowa – niedobory i nadwyŜki
Niedoskonałości rynku–
rynku– monopole, kryzysy
Zniekształcone informacje – mniej obiektywne
Dobra publiczne – dostępne dla osó
osób, któ
które nie zapłaciły
(free rider)
rider) – ludzie dąŜą do bycia „gapowiczem
gapowiczem”
”
Niska elastyczność systemu gospodarczego
Efekty zewnętrzne (Marshall
Marshall)) – działalność jednych
podmiotó
podmiot
ów wpływa na inne; moŜna je eliminować
poprzez dobry system praw własności
Wysokie koszty interwencjonizmu, niska efektywność
działań,, koszty transakcyjne
działań
Dobra społecznie korzystne i niekorzystne
Osłabienie bodźców rynkowych
Sprawiedliwy podział DN – akceptowalne warunki
egzystencji (system świadczeń społecznych)
Niereprezentatywność państwa
Brak samoczynnego mechanizmu przywracania
równowagi, niestabilność
27
Ograniczanie wolności jednostki i hamowanie inicjatyw
indywidualnych
28
Funkcje ekonomiczne państwa
Klasyfikacje celów interwencjonizmu
System gospodarczy - sfera realna (zasobowa) i regulacyjna
(informacyjna) – J.Kornai:
• alokacyjna – działania słuŜące optymalnej alokacji
zasobów gospodarczych (własność prywatna i rynek);
instrumenty: prawo, podatki i subsydia, informacje o
konkurencji, prywatyzacja i nacjonalizacja;
• stabilizacyjna – stabilizacja gospodarki przez: wzrost
gospodarczy, spadek bezrobocia i inflacji, ograniczenie
wahań koniunktury, wykorzystanie czynników produkcji;
instrumenty: polityka fiskalna i monetarna;
• redystrybucyjna – akceptowalny społecznie podział
DN; instrumenty: podatki i wydatki,
29
• krótkookresowe i długookresowe
• koniunkturalne i strukturalne
• gospodarcze, społeczne i polityczne
30
Rodzaje interwencjonizmu
• antykryzysowy i długookresowy
• oparty na strategii wydajności i na strategii
państwa opiekuńczego.
• w skali mikro-, mezo- i makroekonomicznej
31