UKŁAD ROZRODCZY MĘSKI
advertisement
Jądro i najądrze UKŁAD ROZRODCZY nasieniowód głowa najądrza przewodziki wyprowadzające MĘSKI kanalik nasienny przegroda łącznotkankowa trzon najądrza śródjądrze osłonka biaława sieć jądra błona surowicza ogon najądrza kanaliki proste Kanalik nasienny Zrazik jądra: • kanaliki nasienne • międzykanalikowa (śródmiąższowa) tkanka łączna zawierająca naczynia krwionośne, włókna nerwowe, makrofagi i komórki Leydiga „Nabłonek” plemnikotwórczy • komórki plemnikotwórcze • komórki Sertolego • błona graniczna - blaszka podstawna - cienka warstwa fibryli kolagenowych - komórki mioidne (okołokanalikowe) - cienka warstwa naczyń chłonnych • „nabłonek” plemnikotwórczy Spermatogeneza: • spermatocytogeneza spermatogonie A spermatogonie B • mejoza spermatocyty I rzędu spermatocyty II rzędu • spermiogeneza spermatydy Komórki plemnikotwórcze: • spermatogonie A, B • spermatocyty I rzędu • spermatocyty II rzędu • spermatydy ciałka resztkowe plemniki 1 dojrzewające plemniki spermatocyty I rzędu spermatocyty II rzędu spermatydy kom.Sertolego spermatydy sp. I rzędu spermatocyty I rzędu kom.Sertolego spermatogonie spermatogonie A „jasne” A „ciemne” spermatogonie Wspólne cechy komórek plemnikotwórczych: kulisty kształt, okrągłe jadra komórkowe, słabo rozwinięte organelle (wyjątek: spermatydy) komórki Sertolego • „ciemne” spermatogonie A: macierzyste, ciemna, rozproszona chromatyna (macierzyste komórki spermatogenezy) • „jasne” spermatogonie A: jasna, rozproszona chromatyna • spermatogonie B: ciemne skupiska chromatyny, duże jąderko • spermatocyty I rzędu: największe, często widoczne chromosomy (mejoza I) • spermatocyty II rzędu: mniejsze, rzadko widoczne (krótki czas rozwoju) • spermatydy: najmniejsze, małe, ciemne jądro, więcej organelli Spermiogeneza aparat Golgiego obejmuje następujące procesy: • wytworzenie akrosomu (fuzja pęcherzyków pochodzących z aparatu Golgiego) • wytworzenie witki – aksonemy witka i otaczających ją struktur włóknistych (pochodne cytoszkieletu) • zagęszczenie i zmiana kształtu jądra • utworzenie mankietu mitochondrialnego • utworzenie wyspecjalizowanych obszarów błony komórkowej • usunięcie zbędnej cytoplazmy (ciałko resztkowe, kropla cytoplazmatyczna) Tworzenie akrosomu akrosom pęcherzyk preakrosomalny osłonka włóknista ziarno akrosomalne jądro • enzymy akrosomalne są produkowane na szorstkiej siateczce • w aparacie Golgiego są pakowane do pęcherzyków preakrosomalnych • pierwsze pęcherzyki preakrosomalne łączą się, tworząc pęcherzyk akrosomalny, który osadza się na przednim biegunie jądra - powstaje akrosom • enzymy ulegają agregacji, tworząc ziarno akrosomalne • kolejne pęcherzyki preakrosomalne łączą się z rosnącym akrosomem Fazy chronologiczne: • faza Golgiego • faza „czapeczki” • faza akrosomalna • faza dojrzewania błona komórkowa Tworzenie witki Zagęszczenie jądra • zagęszczenie chromatyny • zastąpienie histonów przez protaminy • zanik porów w otoczce jądrowej centriola bliższa centriola dalsza jądro centriole gęste włókna zewn kolumny białkowe • dalsza centriola indukuje wytworzenie i wzrost aksonemy, stając się ciałkiem podstawnym witki • aksonema wydłuża się, pociągając za sobą błonę komórkową • specyficzne białka cytoszkieletu (spokrewnione z cytokeratynami) tworzą kolumny wokół dalszej centrioli i struktury włókniste wokół aksonemy Wyspecjalizowane obszary błony komórkowej • obszar akrosomu (zawiera białka uczestniczące w zaplemnieniu) • obszar równikowy główki • obszar tylny główki • obszar części pośredniej witki • obszar części głównej witki 2 tworzenie akrosomu zagęszczenie jądra tworzenie witki i mankietu mitochondrialnego szyjka Dojrzały plemnik mankiet mitochondrialny akrosom • główka: jądro + akrosom • witka: - szyjka: centriole otoczone część przez 9 „kolumn” końcowa białkowych - część pośrednia (wstawka): aksonema, 9 gęstych włókien zewn., mankiet mitochondrialny - część główna: aksonema, 7 gęstych włókien zewn., osłonka włóknista - część końcowa: aksonema (przy końcu witki pojedyncze mikrotubule) osłonka włóknista Komórki Sertolego część pośrednia część główna część końcowa akso nema gęste włókna zewn. osłonka włóknista • wysokie • boczne i przyszczytowe fałdy cytoplazmatyczne • nieregularne jądro • siateczka gładka i szorstka, Golgi • cytoszkielet • specjalizacje ektoplazmatyczne • krople lipidowe i małe kryształki białkowe Funkcje: • wspomaganie (strukturalne i metaboliczne) komórek plemnikotwórczych • fagocytoza ciałek resztkowych • bariera krew-jądro • synteza: - białka wiążącego androgeny - inhibiny - transferyny jądrowej - w rozwoju płodowym: czynnik hamujący rozwój przewodów Müllera mitochondria Bariera krew-jądro • strefy zamykające pomiędzy fałdami komórek Sertolego • w kanaliku nasiennym bariera oddziela: - przedział przypodstawny (spermatogonie i wczesne spermatocyty I rzędu) - przedział przyszczytowy (pozostałe stadia komórek plemnikotwórczych) Specjalizacje ektoplazmatyczne: • szczególna forma stref przylegania • w rejonach kontaktów z komórkami plemnikotwórczymi i między sobą • filamenty aktynowe, obok nich kanaliki gładkiej siateczki Inne połączenia: neksusy • bariera chroni dojrzewające komórki plemnikotwórcze przed atakiem układu immunologicznego 3 Komórki Leydiga... komórki Leydiga naczynie Bariera krew-jądro jest dynamiczna: naprzemienny rozpad i tworzenie połączeń umożliwiają przechodzenie komórek plemnikotwórczych z przedziału przypodstawnego do przyszczytowego. komórki Leydiga ...są typowymi komórkami steroidogennymi. Cecha szczególna: białkowe kryształy Reinkego Wewnątrzjądrowa regulacja spermatogenezy jest wynikiem parakrynowej wymiany sygnałów chemicznych, w której uczestniczą: • komórki plemnikotwórcze • komórki Sertolego • komórki okołokanalikowe (mioidne) • komórki Leydiga • makrofagi jądrowe Produkują: • testosteron • TGF-beta (pobudza wydzielanie FSH) • MSH, endorfiny (stymulują komórki Sertolego) • reninę Kanaliki proste i sieć jądra • nabłonek walcowaty • blaszka podstawna • komórki mioidne • nabłonek sześcienny • blaszka podstawna Cytokiny: IL-1, IL-6, TNF, IFN-γ, SCF Najądrze Głowa najądrza zawiera 10-20 przewodzików wyprowadzających: • nabłonek wielorzędowy o zmiennej wysokości (sześcienny/walcowaty) • blaszka podstawna • cienka warstwa kom. mięśniowych gładkich Nabłonek: • komórki z rzęskami • komórki z mikrokosmkami (resorbcyjne/wydzielnicze) • komórki podstawne (macierzyste) 4 Trzon i ogon najądrza tworzy pojedynczy, zespiralizowany przewód najadrza • nabłonek wielorzędowy • blaszka podstawna • warstwa mięśniówki gładkiej Nabłonek: • kom. główne • kom. podstawne Komórki główne: • stereocylia • siateczka, Golgi • lizosomy • strefy zamykające • resorbcja wody • fagocytoza ciałek resztkowych • wydzielanie glicerofosfocholiny i innych substancji odżywczych • produkcja glikoproteidów hamujących kapacytację, ruchliwość i aglutynację plemników Pęcherzyki nasienne Nasieniowód • nabłonek wielorzędowy • blaszka podstawna • zrąb łącznotkankowy (blaszka właściwa) • warstwa mięśniówki gładkiej • zewnętrzna warstwa włóknista 1. Błona śluzowa • nabłonek wielorzędowy (taki jak w przewodzie najądrza) • blaszka podstawna • błaszka właściwa 2. Warstwa mięśniowa (b. gruba) • warstwa podłużna • warstwa okrężna • warstwa podłużna Produkują ok. 70 % płynu nasiennego 3. Warstwa włóknista Gruczoł krokowy (rozgałęzione gruczoły cewkowe) Główne produkty: • fruktoza • prostaglandyny • białka • nabłonek walcowaty/sześcienny • blaszka podstawna • zrąb łącznotkankowy z licznymi komórkami mięśniowymi gładkimi • kamyczki sterczowe strona przednia torebka gruczoły podśluzówkowe gruczoły śluzówkowe cewka moczowa gruczoły główne Produkują ok. 20 % płynu nasiennego mięśniówka gładka Główne produkty: • enzymy proteolityczne • kwaśna fosfataza • lipidy • kwas cytrynowy zrąb przegrody łącznotkankowe przewody wytryskowe PSA (prostate-specific antigen) 5 Gruczoły opuszkowo-cewkowe (Cowpera) tkanka łączna odcinki wydzielnicze włókna mięśniowe szkieletowe odcinki wydzielnicze Problemy starszych panów: • łagodny przerost prostaty – przerost gruczołów śluzówkowych i podśluzówkowych, które uciskają cewkę moczową (występuje u ok. 40 % mężczyzn po 50 r.ż. i u ok. 95% po 80 r.ż.) • rak prostaty – zazwyczaj wychodzący z gruczołów głównych, złośliwy. Wczesnym objawem jest podwyższony poziom PSA w osoczu. przegrody międzyzrazikowe przewód wyprowadzający • budowa zrazikowa • odcinki wydzielnicze: cewki śluzowe (nabł. walcowaty, blaszka podstawna) • przewody wyprowadzające – nabł. sześcienny • torebka i przegrody z tkanki łącznej zawierającej włókna mięśniowe szkieletowe „Tkanka erekcyjna” – ciała jamiste i gąbczaste Sieć nieregularnych, zatokowych przestrzeni naczyniowych wyścielonych śródbłonkiem, pomiędzy nimi beleczki/przegrody łącznotkankowe zawierające liczne komórki mięśniowe gładkie 6
