Układ rozrodczy żeński

Dno
MACICA
Układ rozrodczy żeński
JAJOWÓD
Strzępki
jajowodu
Trzon
JAJNIK
Szyjka
POCHWA
Jajnik
Pęcherzyk zawiązkowy (30 µm)
• oocyt
• jedna warstwa płaskich komórek pęcherzykowych
• blaszka podstawna
- nabłonek powierzchniowy: jednowarstwowy sześcienny
(pochodna międzybłonka otrzewnej)
- osłonka biaława (tk. łączna zbita)
- kora: zrąb, pęcherzyki jajnikowe i ich struktury pochodne
- rdzeń i wnęka: zrąb, duże naczynia krwionośne
Zrąb jajnika:
• tkanka łączna wiotka
• liczne fibroblasty
i fibrocyty, makrofagi,
k. mięśniowe gładkie
Oocyt:
• zatrzymana profaza
I podziału mejotycznego
Pęcherzyk wzrastający jednowarstwowy (pierwotny)
• oocyt
• jedna warstwa sześciennych lub walcowatych
komórek pęcherzykowych
• zaczyna się tworzyć osłonka przejrzysta
• blaszka podstawna
Oocyt
Pęcherzyk wzrastający wielowarstwowy
(bezjamisty, 100 µm +)
• oocyt
• osłonka przejrzysta - zona pellucida
• kilka warstw komórek pęcherzykowych
(warstwa ziarnista)
• blaszka podstawna
• zaczyna się tworzyć osłonka
pęcherzyka - theca folliculi
Zona pellucida
Komórki pęcherzykowe
Zrąb
1
Osłonka przejrzysta (zona pellucida)
• glikoproteidy ZP-1, ZP-2, ZP-3, ZP4
(uczestniczą w indukcji reakcji akrosomalnej
i w blokowaniu polispermii, ZP-3 jest też
receptorem rozpoznającym i wiążącym białka
błonowe plemnika)
• oocyt i komórki pęcherzykowe
komunikują się poprzez wypustki
przebijające otoczkę przejrzystą
i połączone połączeniami szczelinowymi.
Wymiana sygnałów chemicznych między
oocytem a komórkami pęcherzykowymi
pobudza proliferację i aktywność
komórek pęcherzykowych oraz umożliwia
blokowanie, a następnie uruchomienie
podziału mejotycznego oocytu.
Pęcherzyk wzrastający
jamisty (drugorzędowy,
0.5 mm +)
• oocyt – osiąga największe
rozmiary
• tworzy się jama pęcherzyka
wypełniona płynem (liquor
folliculi – zawiera kwas hialuronowy,
białka osocza)
• warstwa ziarnista (komórki
pęcherzykowe)
• blaszka podstawna
• osłonka pęcherzyka: wyodrębnia
się warstwa zewnętrzna i wewnętrzna
Pęcherzyk Graafa (trzeciorzędowy, do 2.5 cm)
Osłonka pęcherzyka (theca folliculi)
• wytwór łącznotkankowego zrębu
otaczającego pęcherzyk
• osłonka zewnętrzna (theca externa) - warstwa
włókien kolagenowych
• osłonka wewnętrzna (theca interna) – liczne
naczynia włosowate, zmodyfikowane komórki
zrębu (fibroblasty) przekształcone w komórki
steroidogenne
• oocyt otoczony przyszłym wieńcem
promienistym na wzgórku jajonośnym
• duża jama pęcherzyka
• warstwa ziarnista
• blaszka podstawna
• osłonka pęcherzyka
Komórki wieńca (wzgórka):
• specyficzna populacja
komórek pęcherzykowych
• połączone połączeniami
szczelinowymi z oocytem
• wymiana sygnałów
chemicznych
Komórki theca interna produkują androgeny,
które są przekazywane do kom. pęcherzykowych,
a te przekształcają je w estrogeny
Atrezja pęcherzyków jajnikowych
Jajnik młodej kobiety zawiera
ok. 400 000 pęcherzyków
zawiązkowych – jednak w trakcie
okresu rozrodczego tylko
ok. 400 przechodzi pełny proces
rozwoju i ulega owulacji.
Pozostałe pęcherzyki są
eliminowane w procesie atrezji.
Atrezja:
• apoptoza oocytu i komórek
pęcherzykowych
• usunięcie szczątków przez
makrofagi
• może zachodzić na wszystkich
etapach rozwoju pęcherzyka,
najczęściej dotyczy pęcherzyków
zawiązkowych i pierwotnych
• część steroidogennych komórek
theca interna pozostaje w zrębie
jako gruczoł śródmiąższowy
Po owulacji
pęcherzyk Graafa
przekształca się w
Ciałko
żółte
wczesne (c. krwotoczne)
dojrzałe
• komórki
ziarnisto-luteinowe
• komórki
osłonkowo-luteinowe
• naczynia krwionośne
późne (degenerujące)
ciałko białawe
2
skrzep
Tworzenie się
Komórki ciałka żółtego to typowe komórki
steroidogenne
ciałka żółtego
1. Po owulacji: sfałdowanie warstwy ziarnistej, wylew krwi do pozostałości,
jamy pęcherzyka, wytworzenie skrzepu (ciałko krwotoczne).
2. Rozpoczyna się przekształcanie komórek warstwy ziarnistej w komórki
ziarnisto-luteinowe.
3. Resorbcja skrzepu, wypełnienie tego obszaru przez kom. ziarnisto-luteinowe.
4. Wnikanie z obwodu naczyń, a wraz z nimi komórek theca interna.
5. Przekształcenie komórek theca interna w komórki osłonkowo-luteinowe.
Ciałko żółte produkuje:
•
komórki ziarnisto-luteinowe:
- progesteron
- przekształcanie androgenów
produkowanych przez komórki
osłonkowo-luteinowe w estrogeny
•
komórki osłonkowo-luteinowe:
- progesteron
•
obie populacje komórkowe
produkują też czynniki białkowe:
relaksynę, inhibinę, reninę
Degeneracja ciałka żółtego
(luteoliza):
- gromadzenie lipidów w komórkach
- apoptoza i autofagia
- włóknienie
- powstaje ciałko białawe,
zbudowane głównie z włókien
kolagenowych
Ciałko żółte menstruacyjne i ciążowe
odcinek śródścienny
Jajowód
cieśń
bańka
jajnik
lejek
Komórki dokrewne jajnika i produkowane przez nie hormony:
• komórki warstwy ziarnistej
• komórki osłonki wewnętrznej
• komórki ziarnisto-luteinowe
• komórki osłonkowo-luteinowe
estrogeny
androgeny*
progesteron, estrogeny
progesteron
• komórki śródmiąższowe
• komórki wnękowe (rzadkie, w zrębie
wnęki jajnika, podobne do komórek
Leydiga w jądrze)
androgeny*
androgeny
* mogą być aromatyzowane
do estrogenów
Bańka
Cieśń
Odcinek śródścienny
3
Nabłonek jajowodu
• błona śluzowa
(bardzo liczne,
rozgałęzione fałdy)
• warstwa mięśniowa
- wewnętrzna okrężna
- zewnętrzna podłużna
• komórki z rzęskami – przesuwają oocyt
w kierunku macicy
• komórki wydzielnicze – produkują substancje
- tworzące optymalne mikrośrodowisko
dla oocytu i plemników
- ułatwiające kapacytację plemników
• komórki podstawne (macierzyste) –
niezróżnicowane, odpowiadają za
regenerację nabłonka
• błona surowicza
Endometrium
Macica
Trzon i dno
jama
macicy
Endometrium
(błona śluzowa)
Myometrium
(mięśniówka gładka)
• warstwa podśluzówkowa
• warstwa naczyniowa
• warstwa podsurowicza
Fazy cyklicznych zmian endometrium
złuszczania → wzrostowa (folikularna) → wydzielnicza (lutealna) → niedokrwienia
• nabłonek powierzchniowy – jednowarstwowy walcowaty:
komórki z rzęskami i komórki wydzielnicze
• bogatokomórkowa blaszka właściwa (komórki zrębowe i napływowe)
• proste cewkowe gruczoły surowicze
• naczynia krwionośne
1. Faza wzrostowa: regeneracja warstwy czynnościowej (proste gruczoły i tętnice)
2. Faza wydzielnicza: wzrost grubości warstwy czynnościowej i aktywności
wydzielniczej gruczołów (gruczoły poskręcane i rozdęte, poskręcane tętnice)
3. Faza niedokrwienia (krótka): skurcz tętniczek spiralnych, niedokrwienie
i częściowa martwica warstwy czynnościowej (czynnik PGF2α)
4. Faza złuszczania: rozkurcz tętniczek, ciśnienie krwi rozrywa zmienione
martwiczo ściany naczyń, wylew krwi powoduje fragmentację i złuszczenie
warstwy czynnościowej (fizjologicznie – pierwsza faza cyklu)
wzrostowa
wczesna wydzielnicza
późna wydzielnicza
4
Pochwa
Szyjka macicy
nabłonek
bl. właściwa
(bez gruczołów)
• nabłonek: komórki wydzielnicze
(śluzowe) i komórki z rzęskami
• szerokie, rozgałęzione gruczoły
śluzowe
• blaszka właściwa bogata w włókna
sprężyste, z mniejszą ilością komórek
• znacznie uboższa mięśniówka
• błona śluzowa nie złuszcza się
mięśniówka
Komórki nabłonka pochwy
zawierają znaczne ilości
glikogenu, przekształcanego
przez naturalną florę
bakteryjną w kwas mlekowy
przydanka
Cytodiagnostyka wymazów szyjkowych jest
najprostszym sposobem wczesnego wykrycia
raka szyjki macicy, zakażeń, umożliwia też
ocenę stanu hormonalnego kobiety.
ŁOŻYSKO I GRUCZOŁ MLEKOWY
Wymazy barwione są metodą Papanicolau.
• komórki superficjalne (powierzchniowe)
• komórki intermedialne (z warstw pośrednich)
• komórki parabazalne i bazalne
• inne komórki (stanu zapalnego,
nowotworowe, drobnoustrojów)
prawidłowy
HSIL (komórki dysplastyczne)
Łożysko jest miejscem kontaktu tkanek
płodu i matki oraz wymiany gazów i substancji
pomiędzy krwią matki i płodu
W celu zwiększenia powierzchni tej wymiany
część płodowa łożyska (kosmówka) kontaktująca
się ze zmienioną błoną śluzową macicy
(doczesną) tworzy rozgałęzione wypustki
(kosmki łożyskowe)
Komórki pokrywające kosmówkę
noszą nazwę trofoblastu
Warstwy tkankowe oddzielające
krew płodu od krwi matki to
bariera łożyskowa
Kosmek łożyskowy ma kształt rozgalęzionego
drzewa – jego najmniejsze gałązki noszą
nazwę kosmków końcowych
Matczyna część łożyska – zmodyfikowana błona
śluzowa macicy (endometrium) to doczesna
podstawowa, a jej część oddzielająca się
podczas porodu to płyta podstawowa
W łożysku występuje krążenie otwarte: krew matki
krew matki wypływa z otwartych tętnic endometrium,
przepływa przez przestrzenie pomiędzy kosmkami
i wpływa do otwartych żył endometrium.
Wraz z rozwojem ciąży struktura kosmków
ulega zmianom przowadzączym do
zmniejszenia grubości bariery i zwiększenia
efektywności wymiany
5
Ogólna budowa łożyska
Rozwój kosmków
łożyskowych
2. Tworzenie kosmków pierwotnych (dzień 11-13)
1. Inwazja trofoblastu
(10 dzień)
Trofoblast nacieka
endometrium, niszczy
ściany naczyń. Tworzy się
system połączonych
przestrzeni wypełnionych
krwią (krążenie otwarte)
3. Tworzenie kosmków wtórnych (II tydzień)
- wniknięcie mezenchymy pozazarodkowej do wnętrza kosmka
• syncytiotrofoblast (3)
• cytotrofoblast (2)
• mezenchyma pozazarodkowa (1)
• syncytiotrofoblast (2)
• cytotrofoblast (1)
4. Tworzenie kosmków ostatecznych (III/IV tydzień)
- wniknięcie naczyń płodu do zrębu kosmka
• syncytiotrofoblast (3)
• cytotrofoblast (2)
• zrąb: mezenchyma pozazarodkowa (1) zawierająca
naczynia (kapilary o ścianie ciągłej, 4)
6
Dojrzewanie kosmków ostatecznych (II/III trymestr):
wbudowywanie cytotrofoblastu do syncytiotrofoblastu
Dojrzały kosmek:
• syncytiotrofoblast
• zrąb: mezenchyma
pozazarodkowa
z pojedynczymi kom.
cytotrofoblastu
i kapilarami
Dojrzewanie kosmków ostatecznych: optymalizacja bariery łożyskowej
• zmniejszenie grubości syncytiotrofoblastu
• usunięcie części jąder syncytiotrofoblastu przez wytworzenie węzłów
• przyleganie naczyń włosowatych do syncytiotrofoblastu (wytworzenie
tzw. płytek nabłonkowo-naczyniowych)
Funkcje syncytiotrofoblastu
Syncytiotrofoblast
• największa zespólnia w
organizmie (miliony jąder)
• wszystkie organelle
• bardzo liczne pęcherzyki
różnych typów
• mikrokosmki
• wymiana gazowa
• transport jonów i substancji odżywczych
• transport metabolitów płodu
• transport receptorowy matczynych
immunoglobulin, transferryny, LDL
• produkcja i wydzielanie hormonów (hCG,
hCS, ACTH, progesteronu, estrogenów)
i czynników wzrostowych
Zrąb kosmka łożyskowego
• substancja podstawowa
• komórki mezenchymatyczne
(w tym macierzyste)
• cytotrofoblast kosmkowy
• komórki Hoffbauera
(makrofagi)
• naczynia włosowate
Bariera łożyskowa
Wczesna:
• syncytiotrofoblast
• cytotrofoblast
• blaszka podstawna trofoblastu
• mezenchyma pozazarodkowa
• blaszka podstawna śródbłonka
• śródbłonek
Śródbłonek
erytrocyt
Późna (po optymalizacji):
• syncytiotrofoblast
• zespolone blaszki podstawne
• śródbłonek
światło naczynia
kapilara płodu
krew płodu
bariera
7
Doczesna i płyta podstawowa
Fibrynoid
• substancja międzykomórkowa,
w tym fibrynoid
• komórki doczesnowe (matki)
• limfocyty T i NK (matki)
• makrofagi (matki)
• cytotrofoblast obwodowy (płodu)
• komórki olbrzymie (płodu)
Komórki doczesnowe:
• zmodyfikowane komórki
zrębowe endometrium
• duże, okrągłe/owalne
• jasna cytoplazma
• receptory rozpoznające wzorzec
• produkty wydzielnicze:
- elementy składowe substancji
międzykomórkowej
- prolaktyna, renina, prostanoidy
- cytokiny
Błony płodowe (pozałożyskowe)
• zbudowany z włóknika oraz białek
i proteoglikanów charakterystycznych
dla blaszek podstawnych
• zlokalizowany wokół naczyń
doczesnej i wzdłuż granicy pomiędzy
tkankami matki i płodu
• wyznacza obszar oddzielania się
łożyska po porodzie
Sznur pępowinowy
• pokryty nabłonkiem owodniowym
• zrąb z tkanki łącznej galaretowatej
(galareta Whartona)
• dwie tętnice
• żyła
• błona owodniowa (nabłonek
jednowarstwowy sześcienny,
blaszka podstawna, warstwa
beznaczyniowej mezenchymy)
• błona kosmówkowa
(mezenchyma z licznymi
komórkami cytotrofoblastu
obwodowego)
• błona doczesnowa
(tkanka łączna z licznymi
komórkami doczesnowymi)
Tętnice:
brak blaszek sprężystych
Gruczoł mlekowy
Żyła: gruba blaszka sprężysta wewn.,
bardzo gruba, umięśniona media
Gruczoł mlekowy w różnych stanach
czynnościowych
• należy do gruczołów skóry
• złożony gruczoł cewkowopęcherzykowy
• 15-25 zrazików, każdy ma
własny przewód wyprowadzający
uchodzący na brodawce sutkowej
• zmianom aktywności
towarzyszą zmiany morfologiczne
zrazik
przewód /
zatoka
przed pokwitaniem
po pokwitaniu
ciąża
brodawka
otoczka
tkanka tłuszczowa
po laktacji
zrazik
po menopauzie
laktacja
8
Gruczoł mlekowy
przed pokwitaniem
• obfite podścielisko
Gruczoł mlekowy
po pokwitaniu
łącznotkankowe
• słabo rozwinięty system
przewodów wyprowadzających,
częściowo niedrożnych
• pełny rozwój przewodów
wyprowadzających
• pojawienie się zawiązków
odcinków wydzielniczych
• rozrost tkanki tłuszczowej
Taką samą strukturę
ma gruczoł mlekowy mężczyzny
Gruczoł mlekowy
podczas ciąży
Gruczoł mlekowy
podczas laktacji
• rozwój odcinków
wydzielniczych
(pęcherzyki i cewki)
• redukcja tkanki
tłuszczowej i łącznej
• wydzielanie
• część odcinków
wydzielniczych
poszerzona, wypełniona
wydzieliną)
W zrębowej tkance łącznej:
• gęsta sieć naczyń włosowatych
• liczne plazmocyty (produkują IgA)
Po zakończeniu karmienia:
- inwolucja gruczołu mlekowego, struktura
gruczołu wraca do stanu sprzed ciąży
Komórka wydzielnicza gruczołu mlekowego
Odcinek wydzielniczy
gruczołu mlekowego
tłuszcze
białka
IgA
• komórki wydzielnicze
• komórki mioepitelialne
• blaszka podstawna
Mechanizmy wydzielania:
• białka, laktoza – egzocytoza (ekrynowy)
• tłuszcze – apokrynowy
• IgA – transcytoza receptorowa
k. mioepitelialne
• siateczka szorstka, gładka
k.wydzielnicze
• aparat Golgiego
• ziarna wydzielnicze
• krople lipidowe
• pecherzyki okryte
• desmosomy,
• strefy zamykające
w. merokrynowe
w. apokrynowe
9
Przewody wyprowadzające
• przewody śródzrazikowe (nabłonek jednowarstwowy sześcienny, kom. mioepitelialne)
• przewody międzyzrazikowe (nabłonek
jednowarstwowy walcowaty)
• zatoka mlekowa (nabł. dwu/wielowarstwowy
sześcienny)
• przewody mlekowe (nabł. wielowarstwowy
płaski)
Brodawka sutkowa
i otoczka
• naskórek z licznymi melanocytami
• tkanka łączna włóknista
• pęczki kom. mięśniowych gładkich
• przewody mlekowe
śródzrazikowy
międzyzrazikowy
zatoka mlekowa
10