Układ rozrodczy żeński cz. 1

Dno
MACICA
Układ
rozrodczy
żeński
JAJOWÓD
Strzępki
jajowodu
Trzon
JAJNIK
(cz. 1)
Szyjka
POCHWA
Jajnik
- nabłonek powierzchniowy: jednowarstwowy sześcienny Zrąb jajnika:
(pochodna międzybłonka)
• tkanka łączna wiotka
- osłonka biaława (tk. łączna zbita)
• liczne fibroblasty,
- kora: zrąb, pęcherzyki jajnikowe i ich struktury pochodne makrofagi,
k. mięśniowe gładkie
- rdzeń i wnęka: zrąb, duże naczynia krwionośne
Pęcherzyk wzrastający jednowarstwowy (pierwotny)
Pęcherzyk zawiązkowy (30 µm)
• oocyt
• jedna warstwa płaskich komórek pęcherzykowych
• blaszka podstawna
• oocyt
• jedna warstwa sześciennych lub walcowatych
komórek pęcherzykowych
• zaczyna się tworzyć osłonka przejrzysta
• blaszka podstawna
Pęcherzyk wzrastający wielowarstwowy
(bezjamisty, 100 µm +)
• oocyt
• osłonka przejrzysta - zona pellucida
• kilka warstw komórek pęcherzykowych (warstwa ziarnista)
• blaszka podstawna
• osłonka pęcherzyka - theca folliculi (interna, externa)
Oocyt:
• zatrzymana profaza
I podziału mejotycznego
• ciałko Balbianiego
• blaszki pierścieniowate
(fragmenty otoczki
jądrowej w porami
w cytoplazmie)
• liczne cząsteczki mRNA
Oocyt:
• rozproszenie i wzrost
liczby organelli
• liczne wolne rybosomy
• ziarna korowe
1
Osłonka przejrzysta (zona pellucida)
• glikoproteidy ZP-1, ZP-2, ZP-3, ZP4
(uczestniczą w indukcji reakcji akrosomalnej
i w blokowaniu polispermii, ZP-3 jest też
receptorem rozpoznającym i wiążącym białka
błonowe plemnika)
• oocyt i komórki pęcherzykowe
komunikują się poprzez wypustki
przebijające otoczkę przejrzystą
i połączone połączeniami szczelinowymi.
Wymiana sygnałów chemicznych między
oocytem a komórkami pęcherzykowymi
pobudza proliferację i aktywność
komórek pęcherzykowych oraz umożliwia
blokowanie, a następnie uruchomienie
podziału mejotycznego oocytu.
Oocyt
Zona pellucida
Komórki pęcherzykowe
Zrąb
Osłonka pęcherzyka (theca folliculi)
Pęcherzyk wzrastający
jamisty (drugorzędowy,
0.5 mm +)
• wytwór łącznotkankowego zrębu
otaczającego pęcherzyk
• osłonka zewnętrzna (theca externa) - warstwa
włókien kolagenowych
• osłonka wewnętrzna (theca interna) – liczne
naczynia włosowate, zmodyfikowane komórki
zrębu (fibroblasty) przekształcone w komórki
steroidogenne
• oocyt
• zona pellucida
• jama pęcherzyka wypełniona
płynem (liquor folliculi)
• warstwa ziarnista (komórki
pęcherzykowe)
• blaszka podstawna
• osłonka pęcherzyka
Komórki warstwy ziarnistej
produkują :
• inhibinę, folistatynę, aktywinę,
(regulacja wydzielania FSH)
Komórki theca interna produkują androgeny,
które są przekazywane do kom. pęcherzykowych,
a te przekształcają je w estrogeny
(aromatyzacja, enzym - aromataza)
Pęcherzyk Graafa (trzeciorzędowy, do 2.5 cm)
Komórki osłonki wewnętrznej
produkują androgeny oraz:
• czynniki wzrostowe (rozrost
warstwy ziarnistej)
• reninę i angiotensynę
(lokalna regulacja przepływu krwi w osłonce)
• inhibitor proteaz (zabezpieczenie przed
przedwczesnym pęknięciem pęcherzyka)
Pęcherzyk Graafa
przedowulacyjny
(dominujący)
• oocyt otoczony przyszłym wieńcem
promienistym na wzgórku jajonośnym
• duża jama pęcherzyka
• warstwa ziarnista
• blaszka podstawna
• osłonka pęcherzyka
Komórki wieńca:
• specyficzna populacja
komórek pęcherzykowych
• połączone połączeniami
szczelinowymi z oocytem
• wymiana sygnałów
chemicznych
• w jajniku rozwija się równocześnie
kilka pęcherzyków Graafa, ale
z reguły tylko jeden ulega owulacji
• szybko rośnie
• oocyt wydziela czynnik
rozpraszający komórki wieńca
• połączenia szczelinowe pomiędzy
oocytem a komórkami wieńca
zostaja przerwane
• w oocycie spada poziom cAMP,
co jest sygnałem odblokowującym
I podział mejotyczny
• ziarna korowe i mikrotubule przemieszczają się do obwodowej strefy oocyta
• pęcherzyk dominujący traci wrażliwość na FSH i wydziela inhibinę, która
powoduje spadek poziomu FSH. Pozostałe pęcherzyki Graafa, wrażliwe na
FSH ulegają degeneracji (atrezji).
2
Atrezja pęcherzyków jajnikowych
Owulacja
1. Wzrost poziomu LH
2. Wzrost przepływu krwi w naczyniach osłonki pęcherzyka
4. Oocyt przechodzi pierwszy podział mejotyczny i rozpoczyna drugi
(zatrzymany w metafazie do momentu zapłodnienia)
5. Komórki warstwy ziarnistej wydzielają proteoglikany i kwas hialuronowy,
które „przyciągają” wodę – rozproszenie komórek warstwy ziarnistej,
wzrost ciśnienia wewnątrz pęcherzyka
6. Utworzenie cienkiego, beznaczyniowego obszaru (stigma) na powierzchni
jajnika stykającej się z pęcherzykiem
7. Komórki warstwy ziarnistej wydzielają enzymy proteolityczne, w tym
aktywator plazminogenu, tworzy się plazmina, która aktywuje tkankowe
metaloproteinazy, m.in. kolagenazę
8. Enzymy nadtrawiają rejon stigmy, powodując jego perforację
9. Oocyt wraz z wieńcem promienistym wydostają się z jajnika
Struktury pęcherzyka pozostałe w jajniku przekształcą się w ciałko żółte
Jajnik młodej kobiety zawiera
ok. 400 000 pęcherzyków
zawiązkowych – jednak w trakcie
okresu rozrodczego tylko
ok. 400 przechodzi pełny proces
rozwoju i ulega owulacji.
Pozostałe pęcherzyki są
eliminowane w procesie atrezji.
Atrezja:
• apoptoza oocytu i komórek
pęcherzykowych
• usunięcie szczątków przez
makrofagi
• może zachodzić na wszystkich
etapach rozwoju pęcherzyka,
najczęściej dotyczy pęcherzyków
zawiązkowych i pierwotnych
• część steroidogennych komórek
theca interna pozostaje w zrębie
jako gruczoł śródmiąższowy
skrzep
Ciałko
żółte
Tworzenie się
ciałka żółtego
• komórki
ziarnisto-luteinowe
• komórki
osłonkowo-luteinowe
• naczynia krwionośne
wczesne (c. krwotoczne)
dojrzałe
1. Po owulacji: sfałdowanie warstwy ziarnistej, wylew krwi do pozostałości,
jamy pęcherzyka, wytworzenie skrzepu (ciałko krwotoczne).
2. Rozpoczyna się przekształcanie komórek warstwy ziarnistej w komórki
ziarnisto-luteinowe.
3. Resorbcja skrzepu, wypełnienie tego obszaru przez kom. ziarnisto-luteinowe.
4. Wnikanie z obwodu naczyń, a wraz z nimi komórek theca interna.
5. Przekształcenie komórek theca interna w komórki osłonkowo-luteinowe.
późne (degenerujące)
ciałko białawe
Ciałko żółte produkuje:
Komórki ciałka żółtego to typowe komórki
steroidogenne
•
komórki ziarnisto-luteinowe:
- progesteron
- przekształcanie androgenów
produkowanych przez komórki
osłonkowo-luteinowe w estrogeny
•
komórki osłonkowo-luteinowe:
- progesteron
•
obie populacje komórkowe
produkują też czynniki białkowe:
relaksynę, inhibinę, reninę
Ciałko żółte menstruacyjne i ciążowe
3
Degeneracja ciałka żółtego
(luteoliza):
- gromadzenie lipidów w komórkach
- apoptoza i autofagia
- włóknienie
- powstaje ciałko białawe,
zbudowane głównie z włókien
kolagenowych, lipidów z rozpadłych
komórek i zawierające nieliczne
spoczynkowe fibroblasty
Komórki dokrewne jajnika i produkowane przez nie hormony:
Ciałko żółte menstruacyjne tworzy
małe ciałko białawe, które zazwyczaj
zanika
Ciałko żółte ciążowe tworzy duże
ciałko białawe, które zmniejsza się,
ale pozostaje w jajniku
• komórki warstwy ziarnistej
• komórki osłonki wewnętrznej
• komórki ziarnisto-luteinowe
• komórki osłonkowo-luteinowe
estrogeny
androgeny*
progesteron, estrogeny
progesteron
• komórki śródmiąższowe
• komórki wnękowe (rzadkie, w zrębie
wnęki jajnika, podobne do komórek
Leydiga w jądrze)
androgeny*
androgeny
* mogą być aromatyzowane
do estrogenów
odcinek śródścienny
Jajowód
fałdy śluzówki
cieśń
• błona śluzowa
(bardzo liczne,
rozgałęzione fałdy)
• warstwa mięśniowa
- wewnętrzna okrężna
- zewnętrzna podłużna
bańka
jajnik
lejek
Bańka
Cieśń
mięśniówka
naczynia
• błona surowicza
Odcinek śródścienny
Nabłonek jajowodu
Macica
• komórki z rzęskami – przesuwają oocyt
w kierunku macicy
• komórki wydzielnicze – produkują substancje
- tworzące optymalne mikrośrodowisko
dla oocytu i plemników
- ułatwiajace kapacytację plemników
- ułatwiające adhezję i penetrację plemników
(owiduktyny, przyłączają się do osłonki przejrzystej)
• komórki podstawne (macierzyste) –
niezróżnicowane, odpowiadają za
regenerację nabłonka
Trzon i dno
jama
macicy
Endometrium
(błona śluzowa)
Myometrium
(mięśniówka gładka)
• warstwa podśluzówkowa
• warstwa naczyniowa
• warstwa podsurowicza
4
Fazy cyklicznych zmian endometrium
Endometrium
nabłonek
gruczoły
złuszczania → wzrostowa (folikularna) → wydzielnicza (lutealna) → niedokrwienia
żyła
warstwa
czynnościowa
(functionalis)
warstwa
podstawna
(basalis)
tętniczka prosta tętniczki spiralne
tętnica i żyła łukowata
• nabłonek powierzchniowy: komórki z rzęskami i komórki wydzielnicze
• bogatokomórkowa blaszka właściwa (komórki zrębowe i napływowe)
• proste cewkowe gruczoły surowicze
• naczynia krwionośne
1. Faza wzrostowa: regeneracja warstwy czynnościowej (proste gruczoły i tętnice)
2. Faza wydzielnicza: wzrost grubości warstwy czynnościowej i aktywności
wydzielniczej gruczołów (gruczoły poskręcane i rozdęte, poskręcane tętnice)
3. Faza niedokrwienia (krótka): skurcz tętniczek spiralnych, niedokrwienie
i częściowa martwica warstwy czynnościowej
4. Faza złuszczania: rozkurcz tętniczek, ciśnienie krwi rozrywa zmienione
martwiczo ściany naczyń, wylew krwi powoduje fragmentację i złuszczenie
warstwy czynnościowej (fizjologicznie – pierwsza faza cyklu)
faza wzrostowa
wzrostowa
wczesna wydzielnicza
wczesna wydzielnicza
późna wydzielnicza
Dzień 1
Komórki macierzyste endometrium
Nabłonkowe komórki macierzyste:
• w nabłonku blisko dna gruczołów
• odpowiedzialne za regenerację
gruczołów i nabłonka powierzchniowego
Zrębowe (mezenchymatyczne)
komórki macierzyste:
• na granicy z myometrium,
• z reguły w kontakcie ze ścianą naczynia,
• odpowiedzialne za regenerację
łącznotkankowego zrębu
późna wydzielnicza
14
28
Jajnik
komórki
macierzyste
Wzrost pęcherzyków Owulacja
Hormonalna
regulacja cyklu
Ciałko żółte
Luteoliza
LH
FSH
Estrogeny
Progesteron
Endometrium
w. czynnościowa
w. podstawowa
M
Faza wzrostu
(estrogenowa)
Faza wydzielnicza N M
(progestagenowa)
(M – menstruacja, N – faza niedokrwienia)
5
Szyjka macicy
• nabłonek: komórki wydzielnicze
(śluzowe) i komórki z rzęskami
• szerokie, rozgałęzione gruczoły
śluzowe
• blaszka właściwa bogata w włókna
sprężyste, z mniejszą ilością komórek
• znacznie uboższa mięśniówka,
zawierająca również włókna
kolagenowe i sprężyste
• błona śluzowa nie złuszcza się
Tzw. strefa przejściowa: przejście
nabłonka walcowatego szyjki
w nabłonek wielowarstwowy płaski
pochwy jest zazwyczaj miejscem
transformacji nowotworowej
prowadzącej do rozwoju raka szyjki
macicy
Cytodiagnostyka wymazów pochwowych jest najprostszym
sposobem wczesnego wykrycia raka szyjki macicy,
dostarcza też informacji o innych stanach patologicznych
(zakażenia, stan zapalny, endometrioza)
Pochwa
nabłonek
• komórki superficjalne
(powierzchniowe)
• komórki intermedialne
(z warstw pośrednich)
• komórki parabazalne i bazalne
• inne komórki (stanu zapalnego,
nowotworowe)
blaszka właściwa
(bez gruczołów)
obraz prawidłowy
mięśniówka
komórki dysplastyczne
Komórki nabłonka pochwy
zawierają znaczne ilości
glikogenu, przekształcanego
przez naturalną florę
bakteryjną w kwas mlekowy.
Niskie pH środowiska ma
własności przeciwbakteryjne
i przeciwgrzybicze
warstwa włóknista (przydanka)
6