Temat 2: AKTY PRAWNE. 1. Hierarchia aktów prawnych. 2. Publikacja norm prawnych. 3. Prawo i praworządność. Akt prawny: Akt prawny – to efekt tworzenia prawa przez właściwy organ państwowy lub organ do tego upoważniony. Akt prawny rozumiany jest też jako działanie organu państwa lub podmiotu prawnego, zgodne z obowiązującymi przepisami w celu wywołania skutków prawnych w konkretnym stosunku prawnym. Do najważniejszych zaliczamy: Konstytucję, ustawy , rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty prawa miejscowego. Budowa aktu prawnego: 1) część nieartykułowana: − określenie rodzaju aktu prawnego; − data uchwalenia; − nazwa i tytuł aktu; − preambuła (w przypadku niektórych ustaw o szczególnej doniosłości, w tym ustaw zasadniczych). 2) część artykułowana: − przepisy ogólne – zakres stosunków społecznych normowanych przez akt; − przepisy szczegółowe – konkretne normy regulujące stosunki społeczne; − przepisy przejściowe i dostosowujące – regulacja wpływu nowego prawa na obowiązujące już normy; − przepisy końcowe – przepisy dotyczące terminu wejścia aktu w życie (vacatio legis) i wygaśnięcia mocy prawnej innych aktów; − podpis osoby pełniącej funkcję organu, który zgodnie z konstytucją danego państwa jest kompetentny do promulgacji danego typu aktu normatywnego. Hierarchia aktów prawnych: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej reguluje hierarchię polskich aktów prawnych. Pierwszeństwo mają normy konstytucyjne przed ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, ustawami, rozporządzeniami oraz aktami prawa miejscowego. Każdy akt prawny niższego rzędu musi być zgodny z aktem wyższego rzędu. • Konstytucja RP: ustawa zasadnicza, uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, zawiera przepisy o ustroju państwa, władz naczelnych, prawach i obowiązkach obywateli (art. 8 pkt 1 KRP „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej”); • ustawa: uchwalana wyłącznie przez parlament, akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, reguluje najważniejsze zagadnienia z zakresu funkcjonowania państwa, często nazywana kodeksami, np. kodek pracy, kodeks karny, kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks ruchu drogowego; • ratyfikowana umowa międzynarodowa: najważniejszy instrument regulujący stosunki między państwami, ratyfikacja oznacza zatwierdzenie umowy przez upoważniony do tego organ – po wyrażeniu zgody w ustawie, np. traktat, konkordat, pakt, układ; • rozporządzenie: inaczej akt wykonawczy, wydawany na podstawie ustawy i w celu jej wykonania, uściślają one treść ustawy, akty wykonawcze mogą wydawać: prezydent, RM, prezes RM, ministrowie, przewodniczący komitetów; • prawo miejscowe: ogół przepisów o ograniczonym zasięgu terytorialnym, wydają zarządy gmin, np. uchwały rady miasta w sprawie … 1 Dzienniki promulgacyjne: Warunkiem wejścia aktu w życie jest jego publikacja. Akty ogłaszane są w dziennikach urzędowych: • Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe) • Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" (uchwały sejmu, senatu, zarządzenia ministrów) • Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (prawo europejskie) • dzienniki resortowe (urzędowe ministrów) • dzienniki urzędowe urzędów centralnych • wojewódzkie dzienniki urzędowe Vacatio legis – próżnowanie ustawy, to okres między datą ogłoszenia aktu prawnego, a dniem jego wejścia w życie. Praworządność: Praworządność to działanie przez wszystkie organy państwowe wyłącznie na podstawie przepisów prawa i ściśle według prawa oraz przestrzeganie prawa przez inne podmioty. Praworządność dotyczy organów państwa, zwykłych obywateli i osób prawnych. To panowanie prawa w życiu publicznym. Państwo praworządne: To państwo, które ma stabilne normy prawne, regulujące stosunki między państwem a obywatelem. Zgodnie z zasadą praworządności państwo prawa powinno: • działać w granicach prawa, • realizować zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa, • gwarantować pewność prawa • gwarantować prawo obrony obywatela przed sądem • realizować zasadę Lex retro non agit (prawo nie działa wstecz) art. 2 KRP „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym” Gwarancje państwa prawa to: • ustrojowe − podział władzy − legalnie i swobodnie działająca opozycja − niezbywalność wolności obywatelskich − niezawisłość sędziowska • legislacyjne − hierarchia aktów prawnych − nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych − rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych • proceduralne − wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw − zasada odpowiedzialności indywidualnej − domniemanie niewinności oskarżonego − prawa oskarżonego w procesie karnym − badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Pytania: 1. Na czym polega szczególna funkcja Konstytucji? 2. Co oznacza praworządność w państwie demokratycznym? 3. Wyjaśnij znaczenie terminu „vacatio legis”. 2