analiza ekonomiczna jako część studium
advertisement
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE ANALIZA EKONOMICZNA ‘ Rzeszów, kwiecień 2009r. Jan Staroń ‘ Czym jest analiza ekonomiczna Analiza ekonomiczna: analiza posługująca się wartościami ekonomicznymi, które odzwierciedlają wartości, jakie społeczeństwo byłoby gotowe zapłacić za określone dobro lub usługę. Jej podstawowym przejawem jest analiza kosztów i korzyści, która różni się od zwykłej oceny finansowej tym, że uwzględnia wszystkie zyski (korzyści) i straty (koszty), niezależnie od tego, kto je ponosi. Analiza K/K przybiera często postać analizy ekonomicznej, w której koryguje się wyniki analizy finansowej o efekty fiskalne, efekty zewnętrzne oraz ceny rozrachunkowe. Wyniki analizy K/K można wyrazić na wiele sposobów, w tym w postaci ekonomicznej wewnętrznej stopy zwrotu, ekonomicznej bieżącej wartości netto i współczynnika korzyści/koszty. Szczegółowe informacje na temat metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści można znaleźć w Przewodniku CBA, o którym mowa w Rozdziale 3 pkt 6 lit. b Wytycznych. Analiza ekonomiczna wycenia wszystkie czynniki zgodnie z ich wartością użytkową lub kosztem alternatywnym dla społeczeństwa. Analiza ekonomiczna jest szczególnym rodzajem analizy kosztów i korzyści przeprowadzana jest w drodze skorygowania wyników analizy finansowej o efekty fiskalne, efekty zewnętrzne oraz ceny rozrachunkowe. W jej wyniku następuje ustalenie wskaźników efektywności ekonomicznej projektu. Zarówno analiza ekonomiczna, jak i analiza efektywności kosztowej są szczególnymi rodzajami analizy kosztów i korzyści, wyróżnionymi ze względu na metodykę ich przeprowadzania. Cele opracowania analizy efektywności społeczno- ekonomicznej: (Przewodnik „Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych”) Ocena czy planowane przedsięwzięcie jest opłacalne uwzględniając szersze tło ekonomiczne, społeczne i skutki oddziaływania na otoczenie projektu. Analiza efektywności społecznoekonomicznej jest prowadzona za pomoc tych samych narzędzi co analiza racjonalności finansowej, jednak w kalkulacjach dodatnich przepływów pieniężnych wylicza się zarówno korzyści dla beneficjenta, jak i wycenia się wszystkie korzyści dla otoczenia projektu ( np. oszczędność czasy, zwiększenie wpływów z podatkowa pośrednich np. dla gminy). Ważne jest , aby w kalkulacji oszacować finansowy wpływ wszystkich skutków realizacji projektu. Skalkulowane wskaźniki ekonomiczne (wartość zdyskontowana netto oraz wewnętrzna stopa zwrotu ) powinny być dodatnie, bo tylko w takim przypadku realizacja projektu przyczynia się do rozwoju regionalnego. ANALIZA EKONOMICZNA JAKO CZĘŚĆ STUDIUM WYKONALNOŚCI • Analizę ekonomiczną możemy podzielić według metodologii oceny na trzy rodzaje: • CBA Cost-Benefit Analysis, Analiza kosztów i korzyści • CEA Analiza Efektywności Kosztowej • Analiza wielokryterialna Analiza kosztów i korzyści (CBA) projektów nie zaliczanych do dużych projektów Analiza kosztów i korzyści (ang. Cost-Benefit Analysis - CBA): schemat analityczny, mający na celu ustalenie, czy lub w jakiej mierze dany projekt zasługuje na realizację z publicznego lub społecznego punktu widzenia. Analiza kosztów i korzyści różni się od zwykłej oceny finansowej tym, że uwzględnia wszystkie zyski (korzyści - ang. benefits) i straty (koszty - ang. costs) Analiza kosztów i korzyści jest obowiązkowa dla dużych projektów. W przypadku projektów nie zaliczanych do projektów dużych w Wytycznych MRR zaleca się, aby analiza kosztów i korzyści została przeprowadzona w sposób uproszczony i opierała się na oszacowaniu ilościowych i jakościowych skutków realizacji projektu. Beneficjent powinien wymienić i opisać wszystkie istotne środowiskowe, gospodarcze i społeczne efekty projektu oraz - jeśli to możliwe - zaprezentować je w kategoriach ilościowych. Ponadto beneficjent powinien odnieść się do analizy efektywności kosztowej wykazując, że realizacja danego projektu inwestycyjnego stanowi dla społeczeństwa najtańszy wariant. Możliwe jest jednak sporządzenie analizy kosztów i korzyści w szerszym zakresie Analiza kosztów i korzyści (wg podręcznika KE) • Najlepszym narzędziem rozstrzygającym, czy społecznoekonomiczne korzyści przeważają nad kosztami, jest analiza kosztów i korzyści. • Analiza ma na celu dokonanie oceny wkładu projektu we wzrost ekonomicznego dobrobytu regionu lub kraju. Dokonuje się jej z punktu widzenia interesów całej ludności (regionu lub kraju), w przeciwieństwie do analizy finansowej, która przyjmuje punkt widzenia właściciela, np. obiektu infrastruktury. • Analiza ekonomiczna oprócz elementów przeniesionych z analizy finansowej, włączyć należy ocenę głównych społecznych kosztów i korzyści. • W ramach zarówno finansowej jak i ekonomicznej analizy trzeba też przeprowadzić porównanie pomiędzy dwoma sytuacjami: po realizacji inwestycji i przy braku wdrożenia projektu; Analiza kosztów i korzyści (wg podręcznika KE) c.d. • Największym wyzwaniem dla osób opracowujących analizy K/K jest wycena pieniężna tych składników kosztów i korzyści, które nie występują na konwencjonalnych rynkach dóbr. Chodzi tu na przykład o poprawę/pogorszenie jakości środowiska, oszczędność czasu, zmianę wartości estetycznych krajobrazu. • Tego typu wartości mogą się pojawiać zarówno jako jeden z głównych, zamierzonych efektów projektu, jak i jako tzw. efekty zewnętrzne, a więc wykraczające poza zdefiniowany na wstępie podmiot analizy, względem którego szacuje się koszty i korzyści. W obu przypadkach przede wszystkim powinno się podjąć próbę kwantyfikacji tych elementów. • Istnieje wiele uznanych na świecie metod wyceny pozwalających na szacowanie choćby przybliżonych wartości w takich sytuacjach. Taka wycena może mieć formę: – badania, specjalnie zaprojektowanego na cele danego projektu , – bądź – choć jest to mniej rekomendowane z metodologicznego punktu widzenia, za to prostsze i tańsze – można skorzystać z fachowej literatury i odnieść wyniki analogicznych badań do danego przypadku. Korekty wpływające na zmiany przepływów finansowych w analizie ekonomicznej • Skorygowanie o efekty fiskalne • Efekty zewnętrzne • Korekty z przekształcenia cen rynkowych w ceny kalkulacyjne Analiza ekonomiczna przeprowadzana jest w drodze skorygowania wyników analizy finansowej o efekty fiskalne, efekty zewnętrzne oraz ceny rozrachunkowe Przejście od tabeli dotyczącej analizy finansowej do analizy ekonomicznej Przepł. pien. netto - analiza fin. -1186 -1609 -3141 -55 -375 1025 934 Korekty fiskalne 0 0 0 0 0 0 0 Korekta o efekty zewnętrzne - 0 -452 -452 -512 -512 -512 -512 oszczędności czasu 42 42 42 42 42 42 dochód ze zwiększ. ruchu turyst. 78 78 78 78 78 78 -572 -572 -632 -632 -632 -632 461 1454 1506 1718 1598 1600 150 570 750 750 850 850 -202 -725 -748 -748 -748 -748 -119 -109 -159 -8 -220 0 -2 -1067 -1600 -2139 938 830 2111 2029 wzrost zanieczyszczenia Korekty cen 119 Korekty przychodów z tyt. cen Korekty kosztów z tyt. cen Korekta nakładów z tyt. cen Korekta odpraw z tyt. cen Przepł. pien. netto - analiza ekon. ERR 19,2% Skorygowanie o efekty fiskalne Z przepływów w analizie finansowej należy odliczyć te wydatki, które nie mają odpowiednika w realnych zasobach, jak np. dotacje i podatki pośrednie od nakładów i wyników projektu. Korekty fiskalne polegają na skorygowaniu następujących pozycji: • odliczeniu podatków pośrednich od cen nakładów i produktów (np. podatku VAT,który w analizie finansowej jest uwzględniany w cenach, pod warunkiem, że nie podlega zwrotowi); • odliczenie podatku dochodowego od osób prawnych, jeśli pomniejszał on wynik operacyjny w ramach przepływów pieniężnych analizy finansowej, (odliczenie kwalifikowalnego podatku VAT od nakładów inwestycyjnych zmniejsza koszty społeczne, a odliczenie podatku dochodowego zwiększa korzyści społeczne) • odliczeniu subwencji i wpłat, mających charakter wyłącznie przekazu pieniężnego tzw. "czyste" płatności transferowe na rzecz osób fizycznych (np. płatności z tytułu ubezpieczeń społecznych); • doliczeniu do cen nakładów objętych analizą podatków bezpośrednich; • uwzględnieniu w cenie tych konkretnych podatków pośrednich / subwencji / dotacji, które mają za zadanie zmienić efekty zewnętrzne. Jednakże należy pamiętać, aby w trakcie analizy nie liczyć ich podwójnie (przykładowo jako podatek włączony do danej ceny oraz jako szacunkowy zewnętrzny koszt środowiskowy). Przykłady społecznych korzyści zewnętrznych Efekty zewnętrzne należy w miarę możliwości wyrażać w wartościach pieniężnych. Tam, gdzie nie jest to możliwe, efekty te powinny zostać skwantyfikowane przy pomocy mierników niepieniężnych. • korzyści w postaci niższej wypadkowości w rejonach o dużym natężeniu ruchu; • oszczędności w czasie przewozu w ramach zintegrowanej sieci transportowej • wydłużenie przewidywanej długości życia dzięki lepiej wyposażonym obiektom opieki zdrowotnej lub w wyniku redukcji • substancji zanieczyszczających środowisko • Oszczędności czasu przynoszone przez inwestycje w sektorze transportu, • uratowane życia ludzkie dzięki projektom w sektorze opieki zdrowia itp. • Nowa uczelnia, która może wspierać nauki stosowane a dzięki lepiej wykształconej sile roboczej mogą wzrosnąć przyszłe dochody pracowników itd. Przykłady społecznych kosztów zewnętrznych • utrata produkcji rolnej z powodu odmiennego wykorzystania ziemi; • dodatkowe koszty netto dla władz lokalnych związane z przyłączeniem nowego zakładu przemysłowego do istniejącej infrastruktury transportowej; • wzrost kosztów usuwania ścieków. Przykłady oddziaływania na środowisko • ekologiczne koszty drogi szybkiego ruchu można oszacować na podstawie potencjalnego spadku wartości sąsiadujących z drogą nieruchomości, z powodu większego hałasu lub spalin, pogorszenia jakości krajobrazu; • ekologiczne koszty dużego „truciciela” przemysłowego, np. rafinerii można oszacować na podstawie potencjalnego wzrostu wydatków na opiekę zdrowia wśród mieszkańców i pracowników. Korekty z przekształcenia cen rynkowych w ceny kalkulacyjne (rozrachunkowe) Ceny rozrachunkowe (ukryte - ang. shadow prices): alternatywny koszt dóbr, który zazwyczaj różni się od cen rynkowych i od wysokości regulowanych taryf. Użycie cen rozrachunkowych w ramach analizy ekonomicznej projektu pozwala ująć w bardziej adekwatny sposób rzeczywiste koszty nakładów i rzeczywiste korzyści dla społeczeństwa. Szczegółowe informacje na temat przekształcania cen rynkowych na ceny rozrachunkowe wraz z przykładowymi czynnikami konwersji przedstawione zostały w Przewodniku CBA. Przekształcenie z cen rynkowych w ceny rozrachunkowe (ukryte - ang. shadow prices) ma na celu uwzględnienie czynników mogących oderwać ceny od równowagi konkurencyjnej (tj. skutecznego rynku), takich jak: niedoskonałości rynku, monopole, bariery handlowe, regulacje w zakresie prawa pracy, niepełna informacja, itp. Przeliczanie cen rynkowych na rozrachunkowe ma na celu zapewnienie, że te ostatnie będą odzwierciedlały koszt alternatywny wkładu w projekt oraz gotowość klienta do zapłaty za produkt końcowy. W szczególności, w przypadku, gdy wynagrodzenie finansowe nie odzwierciedla alternatywnego kosztu pracy, należy skorygować je do poziomu wynagrodzenia ukrytego (ang. shadow wage). Szczegółowe informacje na temat przekształcania cen rynkowych na ceny rozrachunkowe wraz z przykładowymi czynnikami konwersji przedstawione zostały w Przewodniku CBA Przykłady zniekształceń cenowych • • • • ziemio-chłonny projekt, np. budowa obiektu przemysłowego, gdzie ziemia zostanie udostępniona bezpłatnie przez publiczną instytucję, podczas gdy w przeciwnym wypadku mogłaby przynosić rentę gruntową; projekt rolniczy, którego realizacja uzależniona jest od dostaw wody według bardzo niskiej taryfy, wysoko dotowanej przez sektor publiczny; energio-chłonny projekt, którego funkcjonowanie zależy od dostaw energii elektrycznej w ramach systemu regulowanych taryf, przy czym taryfy te odbiegają od długookresowych kosztów krańcowych. elektrownia funkcjonująca w ramach systemu monopolistycznego, który powoduje znaczne rozbieżności między cenami elektryczności a długookresowymi kosztami krańcowymi: w takim przypadku korzyść ekonomiczna może być mniejsza od korzyści finansowej Wg zaleceń przyjętych w Wytycznych MRR w zakresie rynku energetycznego wszelkie zniekształcenia wkrótce znikną w wyniku liberalizacji. Tak więc nie ma potrzeby korekty w tym zakresie. Jedynie rozrachunkowe koszty wynagrodzeń będą się różnić znacząco od cen rynkowych, gdyż rynek w tym zakresie nie jest konkurencyjny. Zniekształca go system płac minimalnych w odniesieniu do niewykwalifikowanych pracowników. Zalecane jest wiec dla celów analizy obniżanie kosztu nowych niewykwalifikowanych pracowników w regionach o dużym bezrobociu (tj. powyżej średniej krajowej) W przypadku występowania wysokiego przymusowego bezrobocia, wynagrodzenie ukryte można obliczyć według wzoru: SW = FW*(1-u)*(1-t), gdzie: SW oznacza wynagrodzenie ukryte FW oznacza wynagrodzenie finansowe (rynkowe, obserwowane w gospodarce) u oznacza regionalny wskaźnik stopy bezrobocia t oznacza stawkę wpłat z tytułu ubezpieczenia społecznego i innych podatków dotyczących wynagrodzenia. Obliczenie wskaźników analizy ekonomicznej Koszty i korzyści są ujmowane w ramach analizy ekonomicznej w cenach realnych. W związku z tym, w przypadku, gdy analiza finansowa przeprowadzana była w cenach nominalnych, w ramach analizy ekonomicznej należy dokonać korekty cen o inflację. Do oszacowania kosztów i korzyści ekonomicznych stosowana jest, podobnie jak w analizie finansowej, metodologia DCF Zgodnie z Metodologią CBA, zaleca się stosowanie społecznej stopy dyskontowej na poziomie 5,5%, chyba, że w wytycznych na poziomie sektorowym przewidziano inaczej. W celu dokonania oceny ekonomicznej projektu należy posłużyć się następującymi ekonomicznymi wskaźnikami efektywności • • • ekonomiczną wartością bieżącą netto (ENPV), która powinna być większa od zera; ekonomiczną stopą zwrotu (ERR), która powinna przewyższać przyjętą stopę dyskontową; relacją korzyści do kosztów (B/C), która powinna być wyższa od jedności. Ekonomiczna bieżąca wartość netto inwestycji Ekonomiczna, bieżąca wartość netto inwestycji ENPV jest różnicą ogółu zdyskontowanych korzyści i kosztów związanych z inwestycją. Uznaje się, że projekt jest efektywny, jeżeli wskaźnik ekonomicznej bieżącej wartości netto jest dodatni. Z reguły, jeżeli wartość ENPV jest ujemna, projekt nie zostaje zakwalifikowany do dofinansowania z funduszy UE. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy projekt wykazuje ujemną ENPV, lecz powoduje znaczące korzyści, których nie można było wycenić, lecz zostały przedstawione w formie wyszczególnienia z dokładnym opisem i przeprowadzono ich ocenę jakościową. Ekonomiczna, wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (ERR) określa ekonomiczny zwrot z projektu. W przypadku, gdy wartość ENPV wynosi zero, tzn. bieżąca wartość przyszłych korzyści ekonomicznych jest równa bieżącej wartości kosztów ekonomicznych projektu, ERR jest równe przyjętej stopie dyskontowej. W przypadku, gdy ERR jest niższe od przyjętej stopy dyskontowej, ENPV jest ujemne, co oznacza, że bieżąca wartość przyszłych korzyści ekonomicznych jest niższa niż bieżąca wartość kosztów ekonomicznych projektu. Jeżeli ekonomiczna, wewnętrzna stopa zwrotu jest mniejsza od zastosowanej stopy dyskontowej, wówczas projekt nie jest efektywny ekonomicznie. Ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji ERR Wskaźnik B/C ustala się jako stosunek zdyskontowanych korzyści do sumy zdyskontowanych kosztów generowanych w okresie odniesienia. Uznaje się, że inwestycja jest efektywna, jeżeli wskaźnik B/C jest większy lub równy jedności, co oznacza, że wartość korzyści przekracza wartość kosztów inwestycji. B/C Wskaźnik korzyści-koszty Interpretacja wskaźników w analizie kosztów i korzyści Jeśli ENPV > 0, EIRR > 8% (wielkość równa nominalnej stopie dyskontowej), B/C > 1, projekt jest wartościowy dla społeczeństwa, Należy zauważyć, że jeśli jeden z tych warunków jest spełniony, wszystkie inne również powinny być spełnione. Rygorystyczne przestrzeganie analizy CBA oznacza, że projekt nie powinien otrzymać wsparcia, jeśli nie spełnia powyższych warunków. Jednak w niektórych przypadkach podejmujący decyzje może uzasadnić wsparcie projektu (i przyznanie środków unijnych). Po pierwsze, wskaźniki mogą niedoszacowywać ekonomiczną efektywność projektu, jeśli nie jest możliwe oszacowanie i wycena znaczących pozytywnych efektów zewnętrznych. Po drugie, w przypadku projektów, których celem jest spełnienie obowiązkowych standardów UE, Państwo Członkowskie ma obowiązek osiągnąć zgodność z acquis UE w zakresie środowiska nawet w tych przypadkach, kiedy wyniki analizy CBA nie są satysfakcjonujące. W tym drugim przypadku beneficjent powinien odnieść się do analizy efektywności kosztowej, aby wykazać że realizacja inwestycji stanowi dla społeczeństwa najtańszą opcję. Bardziej pożądane z punktu widzenia decydentów jest posiadanie dokładnych informacji (nawet jeśli wyniki CBA są słabe), niż prezentowanie pozytywnych rezultatów analizy CBA opartych na zawyżonych założeniach, które mogą zostać zakwestionowane. Zakres stosowania analizy CBA Pełna analiza kosztów i korzyści powinna zostać przeprowadzona w przypadku dużych projektów (powyżej 25 mln EUR). W przypadku małych projektów należy przeprowadzić jakościową i ilościową ocenę ekonomicznych, społecznych i środowiskowych korzyści, które nie zostały uwzględnione w analizie finansowej, bez ich przeliczania na wartości pieniężne. W przypadku małych projektów zaleca się przeprowadzenie analizy jakościowej i ilościowej. Beneficjent powinien wymienić i opisać szczegółowo wszystkie istotne środowiskowe, ekonomiczne i społeczne skutki projektu (skutki efektów zewnętrznych) i ująć je ilościowo. Ponadto beneficjent powinien odnieść się do analizy efektywności kosztowej, wykazując, że realizacja inwestycji stanowi dla społeczeństwa najtańszą opcję. Podejścia alternatywne wobec metody CBA • Jeżeli próba wyceny pieniężnej się nie powiedzie lub wydaje się mało wiarygodna, pozostają jeszcze dwa inne podejścia: ocena jakościowa i analiza wielokryterialna. • Można zastosować jedno z nich lub oba naraz, można wreszcie obie te metody połączyć z tą częścią analizy, która została wyrażona w jednostkach pieniężnych. • Ocena jakościowa oznacza, że trudno mierzalne efekty są skrupulatnie wymienione i przedstawione przynajmniej w jednostkach fizycznych. A więc np. specjaliści przewidują, że lepsze oczyszczanie ścieków doprowadzi do odrodzenia w rzece kilku konkretnych gatunków ryb w określonych ilościach; remont drogi doprowadzi do skrócenia czasu przejazdu między miejscowościami średnio o określoną liczbę minut itp. • Z kolei analiza wielokryterialna przypisuje poszczególnym kryteriom oceny pewne wagi. Tak więc jeżeli niewycenionym kategoriom zostaną przypisane wysokie wagi, to mimo niekorzystnego wyniku analizy opartej o pozostałe, mierzalne wartości, projekt może być oceniony korzystnie. Analiza wielokryterialna • Metodologia jest użyteczna, gdy wyrażenie kosztów i korzyści społecznych w wartościach pieniężnych jest trudne lub niemożliwe, ale są one mierzalne w wielkościach fizycznych. • Jeśli korzyści projektowych nie tylko nie można wyrazić w kategoriach pieniężnych, ale nie są także mierzalne w wielkościach fizycznych, to projekt taki nie może zostać oceniony. • Analiza wielokryterialna jednocześnie rozpatruje różne cele w stosunku do ocenianego przedsięwzięcia. • Ma ona ułatwić uwzględnienie w ocenie inwestycji te cele decydenta, których niekiedy nie można włączyć do analizy finansowej i ekonomicznej, jak np. sprawiedliwość społeczną, ochronę środowiska, równość szans. Przykład zastosowania • Przypuśćmy, że dany projekt wykazuje ujemną ekonomiczną zaktualizowaną wartość netto w wysokości 1 miliona euro. Oznacza to, że ewaluator projektu spodziewa się, że projekt przyniesie stratę społeczną netto w kategoriach pieniężnych. • Mimo to projektodawca może uznać, że projekt powinien być finansowany przez Fundusze, ponieważ ma ‘bardzo pozytywny’ wpływ na środowisko, którego nie daje się wycenić w wartościach pieniężnych. Komisja mogłaby uznać, że ochrona środowiska jest dobrem uzasadniającym udzielenie wsparcia. • Z tych powodów należy zwrócić się do projektodawcy o sporządzenie szacunku korzyści ekologicznych w kategoriach parametrów materialnych. • Przypuśćmy, że szacunek taki został przygotowany i przewiduje redukcję emisji "zakładu-truciciela" Z w stosunku 10% rocznie. Przykład zastosowania c.d. Teraz należy zadać sobie pytanie czy 1 milion euro jest akceptowalną ‘ceną’ za 10% redukcję emisji ? czy są dowody na to, że taka "cena" zmniejszenia emisji jest zgodna z wagą, jaką rząd państwa członkowskiego lub Komisja przywiązuje do podobnych projektów? Dla przykładu, można sprawdzić, czy dane państwo członkowskie finansuje –systematycznie czy nawet od czasu do czasu - podobne przedsięwzięcia cechujące się zbliżonym poziomem wskaźnika efektywności nakładów. W powyższym przykładzie redukcję emisji można zastąpić w zależności od potrzeby wieloma innymi rodzajami korzyści niepieniężnych i powtórzyć procedurę weryfikacji. Do propozycji projektów, w przypadku których korzyści niepieniężne są określone nieprecyzyjnie i wyłącznie w kategoriach jakościowych. należy podchodzić z dużą ostrożnością Porównanie dwóch projektów Analiza wielokryterialna dwóch projektów Projekt A Niemierzalne pieniężnie cele projektu Stopień wpływu projektu na cel społeczny (ocena punktowa)* Wpływ Waga celu Sprawiedliwość społeczna 2 0,6 1,2 Równość szans 1 0,2 0,2 Ochrona środowiska 4 0,2 0,8 Razem umiarkowany wpływ 2,2 Projekt B Sprawiedliwość społeczna 4 0,6 2,4 Równość szans 1 0,2 0,2 Ochrona środowiska 2 0,2 0,4 Ogółem istotny wpływ 3,0 (*) 0: brak wpływu 1: niewielki wpływ 2: umiarkowany wpływ 3: istotny wpływ 4: bardzo duży wpływ Zsumowanie poszczególnych ocen punktowych dla różnych kryteriów w oparciu o ujawnione preferencje, daje ocenę liczbową interwencji, co umożliwia porównanie z innymi podobnymi interwencjami. W podanym przykładzie projekt B ma większe oddziaływanie społeczne ze względu na preferencje przyznane wybranym społecznym kryteriom. Metody efektywności kosztowej metody efektywności kosztowej • Podejście do oceny ekonomicznej inwestycji poprzez przeprowadzanie analizy kosztów i korzyści społecznych (CBA - Cost-Benefit Analysis) jest często mało skuteczne, gdyż wycena korzyści i kosztów (związanych z np. poprawą jakości środowiska) jest trudna i niejednoznaczna. • Jeżeli koszty społeczne są wyższe niż korzyści społeczne, to - zgodnie z metodyką CBA - powinno się zaniechać realizacji danej inwestycji. Jednak wobec konieczności spełnienia określonych standardów (np. norm prawnych dotyczących ochrony środowiska) muszą być one realizowane • W takim przypadku wykonywanie analizy kosztów i korzyści nie ma większego sensu, ważne jest jedynie, aby z istniejących możliwości realizacji inwestycji wybrać tę, która gwarantuje uzyskanie określonego efektu po możliwie najniższych kosztach. Analiza efektywności kosztowej Powyższy cel pozwala zrealizować analiza efektywności kosztowej, z reguły prostsza i tańsza w przygotowaniu (jest ona zwykle częścią analizy kosztów i korzyści). W tej sytuacji pytanie, które należy zadać, nie brzmi czy należy podjąć przedsięwzięcie, lecz: jaki jest najniższy koszt osiągnięcia zamierzonego celu? Na to pytanie można odpowiedzieć stosując metody efektywności kosztowej. Metody te polegają na wyborze takiej opcji realizacji wyznaczonego celu, która jest najtańsza. Rodzaje metod: - statyczna metoda kosztu jednostkowego - dynamiczna metoda kosztu jednostkowego Analiza efektywności kosztowej: jest to metoda oceny projektów, którą stosuje się wtedy, gdy zmierzenie korzyści w kategoriach pieniężnych nie jest praktycznie możliwe. Polega ona zazwyczaj na wyliczeniu jednostkowego kosztu korzyści. Warunkiem przeprowadzenia takiej analizy jest możliwość skwantyfikowania korzyści; nie jest konieczne natomiast przypisanie korzyściom konkretnej ceny pieniężnej lub ekonomicznej wartości. Statyczna metoda kosztu jednostkowego • Polega na stosowanie kategorii kosztu jednostkowego, który wylicza się poprzez podzielenie: sumy nakładów inwestycyjnych przez dany efekt np. efekt ekologiczny uzyskany w jednym roku. • W efekcie uzyskuje się wielkość nakładów przypadających na jednostkę efektu. • Ten projekt jest lepszy, który posiada niższe zaangażowanie nakładu do uzyskania jednostkowego efektu. Wady statycznej metody kosztu jednostkowego 1. nie uwzględnia kosztów eksploatacyjnych. Może się zdarzyć, że inwestycja, charakteryzująca się wyższymi nakładami inwestycyjnymi, jest znacznie tańsza w eksploatacji. 2. nie jest wzięte pod uwagę to, że poszczególne instalacje różnią się okresem eksploatacji - droższa instalacja być może będzie służyła znacznie dłużej i pozwoli na uzyskanie w łącznym rachunku wyższych efektów. 3. biorąc pod uwagę efekt z jednego roku, zwykle z roku, kiedy zostaje osiągnięta pełna wydajność, pomija się problem niższego efektu w kolejnych latach. 4. metoda kosztu jednostkowego nie jest w stanie uchwycić tego, że zainwestowany kapitał przez wiele lat jest zamrożony (np. wybudowano dużą oczyszczalnię ale rozbudowa systemu kanalizacyjnego jest rozciągnięta na wiele lat). Dynamiczna metoda kosztu jednostkowego Wyżej wskazane wady miernika zostaną wyeliminowane gdy nie będzie on wskaźnikiem statycznym a dynamicznym oraz wykorzystującym dane kosztowe i ilościowe z całego okresu trwania projektu. Biorąc pod uwagę zmianę wartości pieniądza w czasie, koszty i przychody uzyskiwane w różnych latach sprowadza się „do wspólnego mianownika" przy użyciu metod dyskontowych. Dynamiczny koszt jednostkowy jest równy cenie, która pozwala na uzyskanie zdyskontowanych przychodów równych zdyskontowanym kosztom. DGC pokazuje więc jaki jest techniczny koszt uzyskania jednostki efektu celu. Koszt ten jest wyrażony w złotówkach na jednostkę efektu (np. w przypadku gospodarki ściekowej, gdzie miarą efektu ekologicznego może być ilość oczyszczonych ścieków, wskaźnik będzie miał miano: zł/m3). Metoda oparta na dynamicznym koszcie jednostkowym (DGC dynamic generation cost).stosowana jest jako standardowe narzędzie oceny ekonomicznej inwestycji. Wykorzystywanie miary dynamicznego kosztu jednostkowego DGC jest wyrażony w ten sam sposób jak cena za usługę i dzięki temu może być intuicyjnie zrozumiały. Jeżeli DGC byłby liczony w ramach standardowych procedur oceny wniosków, wówczas w krótkim czasie można by określić jakie są przeciętne wartości tego wskaźnika dla inwestycji danego typu. Wartości te mogłyby być stać się jednym z kryteriów oceny projektów. Wskaźnik DGC powinien być odnoszony do alternatywnych rozwiązań danego problemu - bądź na poziomie przedsiębiorstwa bądź na poziomie ogólnospołecznym Zastosowanie metody jest ograniczone do ściśle określonego typu projektów charakteryzujących się jednorodnym efektem (np. ilość zebranych ścieków albo ilość dostarczonej wody). Możliwość stosowania metody przy selekcji projektów Wskaźnik DGC pozwala na ułożenie listy rankingowej dla grup projektów o jednorodnym efekcie celu. Powinno się szeregować projekty wg DGC i wybierać do wsparcia finansowego projekty, począwszy od tego, który charakteryzuje się najniższym wskaźnikiem (przy czym wysokość wsparcia zależy od charakterystyki finansowej danego projektu). Taka procedura gwarantuje, że koszt uzyskania danego efektu, jaki poniesie społeczeństwo, będzie najniższy. Dzięki temu dana suma pieniędzy, wyasygnowana ze środków publicznych, przyniesie największy, łączny efekt w danej dziedzinie. Odrzucone projekty niekoniecznie powinny być całkowicie zaniechane. Być może będą one zasadne do realizacji w przyszłości, kiedy społeczeństwo (dana społeczność lokalna) stanie się bardziej zamożne i stać go będzie na pokrycie wyższych kosztów uzyskania pożądanych efektów. Dane niezbędne do wyliczenia wskaźnika • • • • • • Wyliczenie wskaźnika DGC wymaga zebrania danych o: kosztach inwestycyjnych, kosztach eksploatacyjnych, efekcie realizacji wybranego celu (np. efekcie ekologicznym) Należy też przyjąć założenia, dotyczące: stopy procentowej, rodzaju cen, które odzwierciedlają koszty inwestycji (stałe lub bieżące), horyzontu czasowego analizy. Sposób określenia danych i założeń • Kwota inwestycji powinna być rozbita na nakłady inwestycyjne ponoszone w kolejnych latach, z uwzględnieniem nakładów odtworzeniowych. • Koszty eksploatacyjne powinny być rozpatrywane kategoriach: koszty stałe, koszty zmienne. W analizie patrzymy na zmiany w kosztach eksploatacyjnych, spowodowane realizacją inwestycji.(należy wziąć pod uwagę również możliwy spadek kosztów eksploatacyjnych). Sumę zdyskontowanych kosztów należy pomniejszyć o zdyskontowaną ew. wartość pozostałą na koniec okresu analizy. • Oszacowanie przewidywanego efektu związanego z celem przedsięwzięcia i jego rozkładu w czasie jest kluczowym elementem analizy. Jeżeli efekt jest reprezentowany przez produkt, który jest przedmiotem wymiany handlowej, to trzeba posiadać informacje o popycie na daną usługę. Sposób określenia danych i założeń c.d. • Rodzaj cen - analiza efektywności kosztowej może być przeprowadzona w cenach stałych lub zmiennych (projekcja inflacji oraz zmian cen sprzedaży i nabycia konkretnych produktów i usług) • Stopa procentowa - jeżeli analiza jest przeprowadzana z punktu widzenia przedsiębiorstwa, to stopa procentowa powinna odzwierciedlać alternatywny koszt kapitału dla danego podmiotu. Jeżeli analiza jest przeprowadzana z punktu widzenia społeczeństwa, to realna stopa procentowa powinna odzwierciedlać długookresowe, społeczne preferencje dla wartości pieniądza w czasie. • Horyzont czasowy przyjęty do analizy, powinien odpowiadać czasowi życia najbardziej trwałych składników inwestycji. W przypadku inwestycji infrastrukturalnych nie powinien być krótszy niż 25 lat. Sposób ustalenia wskaźnika DGC 1. Ustalenie zdyskontowanego kosztu całkowitego (ZKC) jakie trzeba ponieść na wybudowanie i utrzymanie projektu. • • • • KIt – koszty inwestycyjne poniesione w danym roku; KEt – koszty eksploatacyjne poniesione w danym roku; i – stopa dyskontowa; t – rok, przyjmuje wartości od 0 do n, gdzie 0 jest rokiem, w którym ponosimy pierwsze • koszty, natomiast n jest ostatnim rokiem, działania projektu. 2. Ustalenie zdyskontowanych przychodów (ZP) Każdego roku uzyskamy pewien efekt – tu efekt ekologiczny (EE), któremu przypisujemy cenę pEE za jednostkę. Zakładamy, że cena ta jest stała w całym okresie analizy. 3. Ustalenie ceny „równowagi” Warunkiem koniecznym aby przedsięwzięcie było rentowne jest to, żeby zdyskontowany strumień przychodów był większy lub równy zdyskontowanemu strumieniowi kosztów. Tak więc ustalamy, jaka cena pozwala na spełnienie równania. Po przekształceniu uzyskujemy definicję dynamicznego kosztu jednostkowego: Wybór projektów w oparciu o przyjęty wskaźnik liczby użytkowników przypadających na zakres rzeczowy projektu - na przykładzie budowy kanalizacji i oczyszczalni Określenie przesłanek dla realizacji projektów • Istnieje potrzeba poprawy stanu środowiska na obszarach wiejskich poprzez budowę kanalizacji i oczyszczalni ścieków. • W związku z ograniczonym budżetem dostępnych środków Program powinien koncentrować się na najbardziej efektywnych obszarach. • Realizacja sieci kanalizacyjnej na obszarze aglomeracji z doprowadzeniem do oczyszczalni ścieków powinna być uzasadniona ekonomicznie, finansowo i technicznie, przy czym wskaźnik koncentracji nie może być mniejszy od 120 mieszkańców na 1 km sieci. • Istnienie obowiązku wyposażenia jej w sieć kanalizacyjną dla ścieków komunalnych zakończoną oczyszczalnią ścieków „aglomeracji” o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) równej i większej niż 2000. Obowiązek ten wynika z Dyrektywy nr 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, jak i ustawy Prawo wodne. • Wyposażenie aglomeracji mniejszych od 2000 RLM w sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków uwarunkowane jest potrzebami ochrony jakości wód w ciekach stanowiących odbiorniki ścieków z tych aglomeracji. • skutkiem braku zachowania zasady ostrożności przy definiowaniu aglomeracji może być wybudowanie infrastruktury, której koszty utrzymania ze względu na bardzo niską efektywność finansową i ekonomiczną będą nie do udźwignięcia przez społeczności lokalne Metodyka wyznaczenia sieci kanalizacyjnej w ramach aglomeracji Metodyka ma zapewnić ujęcie, w przedsięwzięciach przewidzianych do współfinansowania z FS tych obszarów aglomeracji, gdzie zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych. Analizy zakresu przewidzianej do finansowania z FS budowy nowej kanalizacji dokonuje się w oparciu o: - mapę sporządzoną zgodnie z „Wytycznymi do sporządzania map na potrzeby analizy opcji do Wstępnych Studiów Wykonalności lub na potrzeby weryfikacji SIWZ do Studiów Wykonalności" zatwierdzonymi przez Ministerstwo Środowiska w dniu 19 stycznia 2006 r. lub - dokumentację przedsięwzięcia (z dokumentacją graficzną) zawierającą dane równoważne. W pierwszym kroku wyznacza się lokalizację (lokalizacje) oczyszczalni ścieków, która będzie (będą) obsługiwać aglomerację oraz zasięg istniejącej sieci kanalizacyjnej odprowadzającej ścieki do tej (tych) oczyszczalni. Do oczyszczalni przyjmuje się przyłączenie istniejących sieci, graniczących z nią z Podstawowych Jednostek Osadniczych o wskaźniku koncentracji wynoszącym co najmniej 120 Mk/km (średnio). Projekt rozszerza się o kolejne połączenia sieci kanalizacyjnej tak aby zachowany został – w łącznym rachunku – bazowy parametr progowy wyrażający się wskaźnikiem koncentracji wynoszącym co najmniej 120 Mk/km. Nie podłącza się skupisk o zbyt niskim wskaźniku koncentracji.
