OSWIECENIE -PREZENTACJA

Oświecenie, określane często jako wiek rozumu, wiek
filozofów, wiek światła – prąd kulturalny oraz okres w
historii Europy przypadający na lata 1688-1789.

„Odważ się być mądrym”… I.Kant
Empiryzm
Pogląd, zgodnie z którym poznanie świata jest możliwe jedynie za pomocą doświadczenia. Prawdziwe jest tylko to, co można sprawdzić drogą indukcyjną.
Deizm
Doktryna filozoficzno-religijna, według której Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego funkcjonowanie. Wśród znanych deistów wspomnieć należy Diderota i Woltera.
Ateizm
Pogląd filozoficzny negujący istnienie Boga oraz świata pozagrobowego.
Libertynizm
Ruch umysłowy, który nawiązywał do renesansowego humanizmu. Opierał się na wolnomyślicielstwie
i laickiej postawie. Powstał w XVII stuleciu we Francji i kwestionował autorytet Kościoła, nawołując do
swobodnego stosunku wobec zasad etycznych.
Racjonalizm
Kierunek filozoficzny wskazujący na rozum jako jedyne nadrzędne narzędzie
poznania prawdy. Twórcą tego sytemu był Kartezjusz (1596 – 1650), którego
sformułowanie: „Cogito ergo sum” (Myślę, więc jestem)
wykorzystywane było przez ludzi oświecenia i funkcjonowało niemal jako
naczelne hasło epoki. Założenie, zgodnie z którym jedynie to, co można
wyjaśnić za pomocą rozumu, jest prawdziwe.
.
Europa
1715 – zmarł Ludwik XIV (Król Słońce)
1789 – początek Wielkiej Rewolucji Francuskiej
1793 – ścięcie Ludwika XVI
1799 – Napoleon Bonaparte konsulem Francji
1804 – Napoleon Bonaparte cesarzem Francji
1812 – Napoleon wyrusza na podbój Rosji
Polska
1735-1763 – Stanisław Leszczyński królem Polski
1764-1795 – panowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
1768-1772 – konfederacja barska
1772 – kasata zakonu jezuitów; I rozbiór Rzeczypospolitej
1788-1792 – Sejm Wielki
1791 – Konstytucja 3 maja
1792 – konfederacja targowicka
1793 – II rozbiór Polski
1794 – insurekcja kościuszkowska
1795 – III rozbiór Polski
1797 – powstanie Legionów we Włoszech
1807 – utworzenie Księstwa Warszawskiego




Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy
Rewolucja Francuska. Idea republiki rządzonej przez wybranych w
wolnych wyborach stała się zaczynem zmian zachodzących w
Europie.
Nowy ustrój polityczny Amerykanie uczynili podstawą swojej
konstytucji. Stany Zjednoczone były jednym z doskonalszych
przykładów wprowadzenia pomysłów wieku rozumu w życie.
Jednocześnie idee liberalizmu (łac. liberalis - dotyczący wolności)
stały się podstawą ekonomicznego rozwoju tego kraju.
W Polsce idee oświecenia doprowadziły do powstania Konstytucji 3
maja oraz do nieudanych prób budowy nowoczesnego państwa.





Oświecenie w Polsce można podzielić na trzy fazy:
Fazy oświecenia w Polsce.
wczesna – od lat 40. XVIII w. do 1764
dojrzała (czasy stanisławowskie) – 1764-1795
schyłkowa (późne oświecenie lub oświecenie
postanisławowskie) – 1795-1822
W XVIII wieku nastąpiła ekspansja budownictwa.
Powstają zarówno kościoły, jak i teatry. Te pierwsze są
najczęściej okrągłe z kopułą znajdującą się w centralnym
miejscu. Inspiracją dla architektury było budownictwo
antyczne, dlatego też budynki były symetryczne i proste.
Pomieszczenia przestrzenne, malowane na biało, z
dużymi oknami.
Na polskim gruncie osobliwością są dworki.
Jakub Kubicki – Belweder w Warszawie
(klasycyzm).
Dominik Merlini – Pałac na Wodzie w
Łazienkach –
Warszawa
(klasycyzm)



Rokokowy pałac
Hohenzollernów w
Poczdamie
(280 hektarów)
1745r.—1747r.


Sans souci to po francusku „bez trosk”. Pałac leży jednak w
niemieckim Poczdamie, a nie we Francji. Był letnią rezydencją
króla Prus Fryderyka II zwanego Wielkim oraz Starym Frycem.
Jak arcytrafnie napisał Antoni Piskadło w „100
najsłynniejszych budowli” jest to prawdziwe „zwierciadło
beztroskiego klimatu życia towarzyskiego
osiemnastowiecznej arystokracji”.
Postawiony w latach 1745-1747 rokokowy pałac jest budowlą
niezwykle lekką i ozdobną. Nie miał być rezydencją zwalającą
z nóg. Fryderyk, który własnoręcznie naszkicował ogólny
schemat budowli, mawiał o niej „moja mała winnica” i
odrzucał propozycje uczynienia pałacu bardziej imponującym


Przed budynkiem rozciąga się właśnie owa winnica,
czyli sześć tarasów z winoroślami. To jedynie drobniutki
fragment całego 280-hektarowego parku, który otacza
Sanssouci. Oprócz ogrodów i drzew są w nim również
liczne budowle, w tym dużo większy Nowy Pałac, ale to
Sanssouci jest sercem całego założenia.
Charakterystyczną ozdobą pałacu są wyrastające z
pilastrów rzeźby bachantów i bachantek, które – udając,
że podtrzymują dach budowli – pełnią rolę kariatyd i
atlantów
Rzeźba
Wolfgang
RZEŹBA
Inspiracją dla twórców oświecenia były rzeźby
antyczne, dlatego też artyści XVIII stulecia
przedstawiali nagą lub tylko lekko przysłoniętą postać
ludzką, której twarz wyrażała błogi spokój. Najczęściej
uwieczniano postaci z mitologii lub osoby, które
ówcześnie pełniły znaczące funkcje w państwie.
Najpopularniejszymi twórcami byli:
Psyche budzona przez pocałunek
Kupidyna, rzeźba Antonia Canovy z
1793r.
Pomnik Mikołaja Kopernika w
Warszawie.
W przeciwieństwie do tendencji obowiązujących w
epoce poprzedzającej oświecenie, kiedy to dominował
ruch, w malarstwie klasycyzmu dużą popularność
zyskały wystudiowane portrety. Obrazy, wpisujące się
w ten nurt, charakteryzowała harmonijna kompozycja.
Ponadto ich tematyka często nawiązywała do mitologii.
Malarstwo rokokowe charakteryzowało się
zamiłowaniem do miniatury i uwiecznianiem
miłosnych scenek. Najwybitniejszymi malarzami
oświeceniowymi byli:
Marcello Bacciarelli
Jednym z ważniejszych wydarzeń oświecenia,
związanych z tą dziedziną życia artystycznego, była
reforma opery. Ponadto nastąpiła ekspansja muzyki
instrumentalnej oraz operowej. Wśród słuchaczy
szerzyła się moda na koncerty w specjalnie
przygotowanych salach, a także w domach prywatnych
, kościołach lub na dworach). Znani kompozytorzy
oświecenia to:
Ludwig van Beethoven
Wolfgang Amadeusz Mozart
Johann Christian Bach

Literatura miała charakter dydaktyczny i
moralizatorski.
Klasycyzm był dominującym nurtem w ówczesnej literaturze.
Odzwierciedlał założenia bardzo popularnego w tej epoce filozofa,
Kartezjusza, zgodnie z którymi to, co chce
uchodzić za prawdziwe, powinno być jasne i proste. Dlatego też dążenia
twórców były ukierunkowane na przekazanie uniwersalnych prawd w
nieskomplikowanej formie. Głównym teoretykiem klasycyzmu był Mikołaj
Boileau, który w dziele Sztuka poetycka zamieścił wskazówki, jakimi
powinni się kierować poeci. Autor wskazywał na zasługi starożytnych w
sklasyfikowaniu pojęcia piękna. Sztuka powinna naśladować rzeczywistość,
dlatego twórca musi zrezygnować z wszelkich dziwacznych i niezrozumiałych
środków stylistycznych.
Kategoria mimesis była jednym z podstawowych wyznaczników literatury. Język
miał być z założenia komunikatywny, bowiem literatura miała mieć charakter
dydaktyczno-moralizatorski (spełniała funkcje utylitarne).
Ignacego Krasickiego Bajki, Satyry, Myszeida;
W oświeceniu wyróżniamy trzy główne style epoki :
- klasycyzm
- sentymentalizm
- rokoko
Sztuka oświecenia jest przede wszystkim sztuką
klasycyzmu.
Charakteryzuje się ona spokojem, harmonią i równowagą.
Uznaje jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki
antycznej) wzorzec piękna.
Dzieła oświeceniowe realizują hasło: "uczyć, bawiąc",
czyli spełniają funkcję dydaktyczną.
W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w krajach Europy
Zachodniej, co było związane z tym, że mieszczaństwo zyskało większe
znaczenie dopiero w II poł. XVIII w.
Przyjmuje się, że ramy czasowe polskiego oświecenia od lat 40. XVIII
wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre przejawy klasycyzmu
przetrwały do połowy XIX w. Specyfiką polskiego oświecenia był
niespotykany gdzie indziej udział kleru katolickiego w tym ruchu.
Pierwsze pokolenie ludzi oświecenia stanowili głównie duchowni, zaś w
całokształcie epoki księża stanowili aż 40% spośród czołowych postaci
oświecenia w Polsce. Zjawisko to bywa nazywane oświeceniem
katolickim.
(z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy,
wyuczony) – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz
architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych
Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł"
(klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie
wyłonił się w okresie późnego baroku, czyli od końca
XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych
krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet
dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku.
Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod
postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów
awangardowych, np. u Picassa.











Cechy klasycyzmu:
wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu (rzymski
Panteon i Partenon w Atenach)
chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury antyku
statyka zamiast dynamizmu
oszczędność wyrazu
spokój - przeciwieństwo barokowej ekspresji
uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności
obraz idealistyczny
kształt ważniejszy niż barwa
tematyka moralizatorska, często propagandowa
używanie silnego strumienia, "snopu" światła (np. Jacques-Louis David Śmierć
Sokratesa)
Czuję, więc jestem.
„Żyć- to dla nas znaczy czuć.
Odczuwanie niewątpliwie poprzedza rozum.
Już mamy uczucia, zanim zdobyliśmy pojęcia”
Jan Jakub Rousseau


motyw Arkadii (malownicza kraina na
Peloponezie, zamieszkana przez ubogich
pasterzy-uchodziła za świat idealny,
wcielenie pierwotnej szczęśliwości
miasto –miejsce fałszu, pozornych wartościniszczy naturalne walory człowieka
Rokoko – nurt stylistyczny, obecny zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce,
rzemiośle artystycznym i malarstwie, występujący w sztuce europejskiej w latach
ok. 1720-1790. Nurt rokokowy wyróżnia się także w dziejach literatury.
Uważany czasem za końcową fazę baroku, w rzeczywistości zajął wobec niego pozycję
przeciwstawną. Sprzeciwił się pompatycznemu ceremoniałowi, monumentalizmowi
skłaniał się ku większej kameralności, zmysłowości, wyrafinowaniu i pewnej
sentymentalności.
Odznaczał się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i
płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi).
Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji i związany był głównie z życiem
dworskim.

Madame de Pompadour
Toaleta
Diany, Luwr 1742r.

Sentymentalizm – kierunek umysłowy i literacki w Europie,który trwał
od lat 70 XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzy
oświeceniem a romantyzmem. W różnych krajach trwał w róznym
czasie. Np. w Anglii rozpoczał sie juz w latach 50 XVIII wieku, a w
Polsce w latach 80 tegoż wieku. Jego twórcami byli Jean Jacques
Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii).
Cechy stylu sentymentalistycznego
 nasilenie pierwiastka uczuciowego,
 poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne,
 w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów,
 stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i
czułości,
 nastroje religijne, smutek i melancholia,
 wprowadzenie uczuć litości i empatii,
 wprowadzenie folkloru,
 naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet
dzikiej.
Charakterystyka człowieka sentymentalnego:
 czuły
 patrzy na świat przez pryzmat miłości
 powinien analizować własne przeżycia
 powinien bywać na łonie natury
 nie powinien korzystać ze zdobyczy cywilizacji
 najlepiej żeby był pasterzem lub pasterką (kostium pasterski)
 Poglądy Jeana Jacques'a Rousseau:
 uczucie jest podstawową cechą kultury ludzkiej
 kultura i cywilizacja niszczą w człowieku to co dobre
 człowiek jest rozdarty między czułością, dobrocią, a wymaganiami jakie stawia mu
cywilizacja
 człowiekowi dają szczęście uczucia takie jak miłość, przyjaźń, życie w zgodzie z
samym sobą, z głosem serca








nasilenie pierwiastka uczuciowego,
poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne,
w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów,
stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i
czułości,
nastroje religijne, smutek i melancholia,
wprowadzenie uczuć litości i empatii,
wprowadzenie folkloru,
naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet
dzikiej.
Nie pytam, jakie są prawa, ale jacy są
sędziowie”.
„Kto biegnie za przyjemnością, chwyta
cierpienie”.
- Monteskiusz


Jean-Jakub Rousseau
„Żyć to dla nas znaczy czuć”.
a pochodzi z doświadczenia. Doświadczenie jest produktem rozumu”.
dyby zasada twojego postępowania miała się dzięki twojej woli stać powszechnym prawem natury”.
Immanuel Kant
racjonalizm
krytycyzm
moralizatorstwo
dydaktyzm
„uczyć,bawiąc”
bajki
satyry
bajki
satyry
realizm
klasycyzm
zasady
gatunku
postępowania
jasność
prawda
realizm
antyk
prostota
uniwersalizm
piękno
sentymentalizm
Pojęcie rzeczy
Czułość serca
rokoko
KLASYCYZM
(literatura, sztuka)
OŚWIECENIE
SENTYMENTALIZM
(literatura, uczucia)
ROKOKO
(architektura)

POETYKA NORMATYWNA-zawierała zasady,
przepisy dotyczące np. zasad wyboru tematu ,gatunku
literackiego, kompozycji dzieła oraz stylu.
List do Pizonów”
Horacego,
”
„Sztuka poetycka”
Nikolasa Boileau(błalo)oświecenie
„Poetyka”Arystotelesa,

Konwencja literacka w epoce oświecenia




* intuicyjne przewidywanie katastrofy
*głos wyobraźni
*lęk i niepokój
*wizjonerstwo





ogień
popiół
dym i pogorzelisko
zagłada totalna
Apokalipsa