Oświecenie

Oświecenie, określane często jako wiek rozumu, wiek
filozofów, wiek światła – prąd kulturalny oraz okres w
historii Europy przypadający na lata 1688-1789.

„Odważ się być mądrym”… I.Kant
Empiryzm
Pogląd, zgodnie z którym poznanie świata jest możliwe jedynie za pomocą
doświadczenia. Prawdziwe jest tylko to, co można sprawdzić drogą indukcyjną.
Deizm
Doktryna filozoficzno-religijna, według której Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w
jego funkcjonowanie. Wśród znanych deistów wspomnieć należy Diderota i Woltera.
Ateizm
Pogląd filozoficzny negujący istnienie Boga oraz świata pozagrobowego.
Libertynizm
Ruch umysłowy, który nawiązywał do renesansowego humanizmu. Opierał się na
wolnomyślicielstwie i laickiej postawie.
.
Racjonalizm
Kierunek filozoficzny wskazujący na rozum jako
jedyne nadrzędne narzędzie poznania prawdy. Twórcą
tego sytemu był Kartezjusz (1596 – 1650), którego
sformułowanie: „Cogito ergo sum” (Myślę, więc
jestem) wykorzystywane było przez ludzi oświecenia i
funkcjonowało niemal jako naczelne hasło epoki.
Założenie, zgodnie z którym jedynie to, co można
wyjaśnić za pomocą rozumu, jest prawdziwe.





Oświecenie w Polsce można podzielić na trzy fazy:
Fazy oświecenia w Polsce.
wczesna – od lat 40. XVIII w. do 1764
dojrzała (czasy stanisławowskie) – 1764-1795
schyłkowa (późne oświecenie lub oświecenie
postanisławowskie) – 1795-1822
Klasycyzm był dominującym nurtem w ówczesnej literaturze.
Sztuka powinna naśladować rzeczywistość, dlatego twórca musi zrezygnować z
wszelkich dziwacznych i niezrozumiałych środków stylistycznych.
Kategoria mimesis była jednym z podstawowych wyznaczników literatury. Język
miał być z założenia komunikatywny, bowiem literatura miała mieć charakter
dydaktyczno-moralizatorski (spełniała funkcje utylitarne).
Na gruncie polskim ten wyznacznik był szczególnie respektowany. Wśród
twórców klasycyzmu należy wymienić:
A. Naruszewicz
Balon-pochwała rozumu i nauki
Ignacego Krasickiego
Bajki, Satyry
Hymn do miłości ojczyzny
Molier
Świętoszek –klasycyzm francuski
W oświeceniu wyróżniamy trzy główne style epoki :
- klasycyzm
- sentymentalizm
- racjonalizm
Sztuka oświecenia jest przede wszystkim sztuką
klasycyzmu.
Charakteryzuje się ona spokojem, harmonią i równowagą.
Uznaje jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki
antycznej) wzorzec piękna.
Dzieła oświeceniowe realizują hasło: "uczyć, bawiąc",
czyli spełniają funkcję dydaktyczną
(z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy,
wyuczony) – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz
architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych
Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł"
(klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie
wyłonił się w okresie późnego baroku, czyli od końca
XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych
krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet
dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku.
Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod
postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów
awangardowych, np. u Picassa.











Cechy klasycyzmu:
wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu (rzymski
Panteon i Partenon w Atenach)
chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury antyku
statyka zamiast dynamizmu
oszczędność wyrazu
spokój - przeciwieństwo barokowej ekspresji
uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności
obraz idealistyczny
kształt ważniejszy niż barwa
tematyka moralizatorska, często propagandowa
używanie silnego strumienia, "snopu" światła (np. Jacques-Louis David Śmierć
Sokratesa)
Czuję, więc jestem.
„Żyć- to dla nas znaczy czuć.
Odczuwanie niewątpliwie poprzedza rozum.
Już mamy uczucia, zanim zdobyliśmy pojęcia”
Jan Jakub Rousseau


motyw Arkadii (malownicza kraina na
Peloponezie, zamieszkana przez ubogich
pasterzy-uchodziła za świat idealny,
wcielenie pierwotnej szczęśliwości
miasto –miejsce fałszu, pozornych wartościniszczy naturalne walory człowieka

Madame de Pompadour

Sentymentalizm – kierunek umysłowy i literacki w Europie,który trwał
od lat 70 XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzy
oświeceniem a romantyzmem. W różnych krajach trwał w róznym
czasie. Np. w Anglii rozpoczał sie juz w latach 50 XVIII wieku, a w
Polsce w latach 80 tegoż wieku. Jego twórcami byli Jean Jacques
Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii).
Cechy stylu sentymentalistycznego
 nasilenie pierwiastka uczuciowego,
 poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne,
 w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów,
 stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i
czułości,
 nastroje religijne, smutek i melancholia,
 wprowadzenie uczuć litości i empatii,
 wprowadzenie folkloru,
 naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet
dzikiej.
Charakterystyka człowieka sentymentalnego:
 czuły
 patrzy na świat przez pryzmat miłości
 powinien analizować własne przeżycia
 powinien bywać na łonie natury
 nie powinien korzystać ze zdobyczy cywilizacji
 najlepiej żeby był pasterzem lub pasterką (kostium pasterski)
 Poglądy Jeana Jacques'a Rousseau:
 uczucie jest podstawową cechą kultury ludzkiej
 kultura i cywilizacja niszczą w człowieku to co dobre
 człowiek jest rozdarty między czułością, dobrocią, a wymaganiami jakie stawia mu
cywilizacja
 człowiekowi dają szczęście uczucia takie jak miłość, przyjaźń, życie w zgodzie z
samym sobą, z głosem serca
racjonalizm
krytycyzm
moralizatorstwo
dydaktyzm
„uczyć,bawiąc”
bajki
satyry
bajki
satyry
realizm
klasycyzm
zasady
gatunku
postępowania
jasność
prawda
realizm
antyk
prostota
uniwersalizm
piękno
KLASYCYZM
(literatura, sztuka)
OŚWIECENIE
SENTYMENTALIZM
(literatura, uczucia)
ROKOKO
(architektura)