Co to kredyt walutowy? 1.1. Rodzaje kredytów
advertisement
Klaudia Dawidko 59909 Maciej Nuszkiewicz 60393 Problematyka kredytów we frankach szwajcarskich Warszawa 2015 1 Spis treści 1. Co to kredyt walutowy?................................................................................................ 3 1.1. Rodzaje kredytów walutowych.............................................................................. 3 1.2. Obecna dostępność kredytów walutowych............................................................ 3 2. Historia kredytów we frankach..................................................................................... 6 2.1. Geneza problemu................................................................................................... 6 2.2. Ówczesna krytyka kredytów we frankach............................................................. 9 3. Kredyty we frankach podczas kryzysu........................................................................ 11 4. Możliwe rozwiązania................................................................................................... 12 4.1. Projekt ustawy zaproponowany przez rząd........................................................... 12 4.2. Projekt ustawy zaproponowany przez Prezydenta................................................ 14 4.3. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy...............................................................................................................14 4.4. Ruch społeczny „STOP Bezprawiu Bankowemu” .............................................. 15 4.5. Stowarzyszenie „PRO FUTURIS” ...................................................................... 16 4.6. Dyrektywa UE...................................................................................................... 16 4.7. Jak poradzono sobie w innych krajach? ............................................................... 16 5. Stanowisko KNF........................................................................................................... 18 6. Statystyki...................................................................................................................... 19 7. Podsumowanie............................................................................................................. 20 8. Bibliografia.................................................................................................................. 21 2 1. Co to kredyt walutowy? 1.1. Rodzaje kredytów walutowych Kredyt walutowy jest to kredyt udzielony w innej walucie niż krajowa. Kredytobiorca zawierając umowę kredytową z bankiem liczy na niższe oprocentowanie niż to, które może dostać w swoim kraju. Z drugiej strony wiąże się to z ryzykiem kursowym, które może sprawić wzrost wysokości należnej kwoty w wyniku deprecjacji krajowej lub aprecjacji zagranicznej waluty. Przed kryzysem finansowym roku w 2008 roku najpopularniejszym rozwiązaniem były kredyty w postrzeganych jako bezpieczne i stabilne waluty jak frank szwajcarski, euro lub dolar. Istnieją dwa rodzaje kredytów walutowych – denominowany i indeksowany. W przypadku kredytu walutowego denominowanego wysokość kwoty należnej do spłaty zależy od kursu kupna waluty zagranicznej w dniu zawarcia umowy kredytowej. Umowa opiewa na konkretną ilość pieniędzy w walucie obcej i jest przeliczana na walutę krajową dopiero w momencie wypłaty. Wadą tego typu rozwiązania jest niepewność dotycząca kwoty ostatecznie otrzymanej przez kredytobiorcę, ponieważ gdy po podpisaniu umowy spadnie wartość waluty krajowej otrzyma on mniej pieniędzy niż pierwotnie zakładał. Jednakże w odwrotnej sytuacji, czyli takiej w której kurs waluty krajowej wzrośnie, kredytobiorca otrzyma kwotę większą niż zakładał. Kredyt walutowy indeksowany jest bardziej popularniejszą odmianą kredytu walutowego. Kredytodawca zobowiązuje się do wypłaty kredytobiorcy konkretnej sumy w jego walucie krajowej, która w momencie wypłaty przeliczana jest na walutę obcą. Kredytobiorca zobowiązany jest więc spłacić swój kredyt w walucie obcej i jest wystawiony na ryzyko wzrostu kursu waluty obcej, co wiąże się ze spłatą większej kwoty. Zaciągnięcie tego typu kredytu opłacalne jest więc przy założeniu, że cena obcej waluty będzie spadać. 1.2 Obecna dostępność kredytów walutowych Dopiero po wybuch kryzysu finansowego w 2008 roku wiele osób zdało sobie sprawę z ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu walutowego. Od tego czasu popularność tego typu finansowania znacząco spadła, a państwa dostrzegając niebezpieczeństwo rozpoczęły 3 wprowadzać różne regulacje. Od 2008 roku udział wartości kredytów walutowych w całym portfelu kredytów stopniowo malał. Rekordowy udział kredytów walutowych przypadł na 3 kwartał 2008 roku kiedy to prawie 80% wartości stanowiły kredyty w walucie obcej(głownie we frankach szwajcarskich)1. W 2014 roku stosunek ten nie przekroczył nawet 0,5%2, co jasno pokazuje spadek popularności kredytów walutowych. Do tak znacznego spadku, zarówno zainteresowania ze strony kredytobiorców jak i samej ilości oferowanych kredytów, w znacznym stopniu przyczyniły się prawne regulacje. W czerwcu 2013 roku Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) wydała nową, zmienioną wersję Rekomendacji S (rekomendacja weszła w życie na początku 2014 roku) zawierającej ,,zbiór zasad dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie”3. W tym dokumencie uwzględniono zalecenia dotyczące kredytów walutowych m.in. Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ang. ESRB), Narodowego Banku Polskiego oraz Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego. Rekomendacja S dotyczy wszystkich banków działających według przepisów polskiego prawa. Celem Rekomendacji S jest zapewnienie bezpieczeństwa uczestnikom rynków jak również całej gospodarce. Ryzyko ma zostać ograniczone przez wprowadzenie wysokiej jakości, jednorodnych portfeli kredytów mieszkaniowych oraz poprzez zmianę niektórych parametrów kredytów. Zgodnie z rekomendacją banki mają udzielać kredytów wyłącznie w walucie w jakiej kredytobiorca osiąga przychody. Co za tym idzie osoby zarabiające w polskiej walucie mogą dostać kredyt w PLN, w odwrotnej sytuacji mieszkaniec Polski zarabiający w obcej walucie również tylko w niej może otrzymać kredyt. Ma to na celu zredukowanie ryzyka walutowego, jednak rozwiązanie to może stanowić problem dla osób mieszkających w strefach przygranicznych, ale pracujących za granicą lub dla osób pracujących dla zagranicznych firm i otrzymujących wynagrodzenie w obcej walcie ponieważ w zaistniałej sytuacji niewiele banków ma w swojej ofercie kredyt w walucie obcej, a zagraniczne banki niechętnie kredytują mieszkanie znajdujące się w innym kraju. Szczególnie problematyczne może to być dla mieszkańców Polski mających przychody we franku szwajcarskim ponieważ kredyty w tej walucie są praktycznie niedostępne na polskim rynku. Pokłosiem sytuacji na rynku mieszkaniowym, mającej miejsce przy kryzysie, jest zawarcie przez KNF w Rekomendacji S konieczności posiadania minimum 5% wkładu własnego przy zakupie mieszkania na kredyt. Wielkość wkładu ma rosnąć każdego roku o 5 pp. aż do momentu 1 http://www4.rp.pl/artykul/1123523-Kredyty-walutowe-nadal-dostepne--ale-dla-nielicznych.html Ibidem. 3 www.knf.gov.pl/Images/Rekomendacja_S_18_06_2013._tcm75-34880.pdf 2 4 osiągnięcia poziomu 20%. Celem tego zabiegu ma być zmniejszenie ryzyka i kosztów kredytobiorcy. Kolejna rekomendacja dotyczy czasu kredytowania, banki nie powinny udzielać kredytów osobom fizycznym na czas dłuższy niż 25 lat, a w wypadku podjęcia przez klienta decyzji o wydłużeniu czasu spłacania nie powinno to być więcej niż 35 lat. Do 30 lat wydłużony został okres wyliczania zdolności kredytowej, również zrezygnowano z regulowania limitu wskaźnika DTI(z języka angielskiego debt to income – wskaźnik wyrażający stosunek wydatków związanych z obsługą zobowiązań kredytowych i zobowiązań finansowych innych niż zobowiązania kredytowe do dochodu klienta detalicznego4). 4 Definicja z https://www.knf.gov.pl/Images/informacja_rekomendacja_S_tcm75-36495.pdf 5 2. Historia kredytów we frankach 2.1 Geneza problemu Popularność kredytów walutowych ma swój początek w 2000 roku. W wyniku decyzji Rady Polityki Pieniężnej o podwyższeniu stóp procentowych do 19% (w porównaniu do 14% we wrześniu 1999 roku)5 wielu Polaków zaczęło coraz odważniej rozglądać się za nowymi źródłami finansowania. Było to działanie pozornie racjonalne ponieważ wzięcie kredytu mieszkaniowego w Polsce dla przeciętnej rodziny wiązało się z ogromnymi kosztami. W tym samym czasie w Szwajcarii stopa referencyjna była na podobnej wysokości którą mamy teraz w Polsce w 2015 roku i wynosiła tylko 1,75%. Ogromna różnica w ponoszonych kosztach kredytu działała jak magnes, a z czasem liczba udzielanych kredytów we frankach zaczęła się zwiększać. Obraz 1. Wielkość stopy referencyjnej w Polsce w latach 1998-2015 Wielkość stopy referencyjnej w Polsce w latach 1998-2015 (w %) 2/26/2015 2/26/2014 2/26/2013 2/26/2012 2/26/2011 2/26/2010 2/26/2009 2/26/2008 2/26/2007 2/26/2006 2/26/2005 2/26/2004 2/26/2003 2/26/2002 2/26/2001 2/26/2000 2/26/1999 2/26/1998 30 25 20 15 10 5 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP. 5 http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy_archiwum.html 6 Obraz 2. Wielkość stopy referencyjnej w Szwajcarii w latach 2000-2015 Wysokość stopy referencyjnej w Szwajcarii w latach 2000-2015 (w %) 4 3 2 1 0 -1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych bankier.pl W 2013 roku wartość kredytów udzielonych we frankach szwajcarskich przekroczyła wartość kredytów udzielanych w złotym6. Na tą sytuację duży wpływ miał kurs obu walut, frank był postrzegany jako waluta stabilna, nie podlegająca dużym wahaniom, z drugiej strony przewidywano stałą aprecjacje złotego spowodowaną ciągle rosnącą i rozwijającą się gospodarką. Potężny wpływ na wycenę polskiej waluty miał też fakt przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. 6 https://www.knf.gov.pl/Images/prezentacja_Forum_Bankowe_11-03-15_tcm75-40763.pdf 7 Obraz 3. Kurs CHF/PLN w latach 2000-2015 Źródło: Kursy NBP ze strony bankier.pl Osoby które wtedy zdecydowały się na kredyt w szwajcarskiej walucie liczyły na coraz to niższe raty do spłacania, co w obliczu wieloletniego kredytu było pociągającą wizją. Słabnący frank i rosnący złoty powodował też sztuczne zwiększenie zdolności kredytowej i szansę na otrzymanie większego kredytu. Do hurraoptymizmu na rynku doprowadziła również postawa doradców kredytowych, którzy coraz to częściej przekonywali klientów do zaciągnięcia kredytu walutowego wymieniając ich liczne zalety, jednakże nie uświadamiając ludzi o ryzyku. Efektem tych działań była pierwsza wersja Rekomendacji S wydanej przez KNF w 2006 roku, która miała na celu ostudzić entuzjazm na rynku kredytów walutowych poprzez bardziej restrykcyjne wymogi dla osób ubiegających się o kredyt, jak również poprzez zobligowanie banków do rzetelnego i precyzyjnego poinformowania klientów o możliwym ryzyku. Zgodne z Rekomendacją S kredytobiorca, przed zawarciem umowy kredytowej, musiał zapoznać się oraz podpisać specjalny dokument poświadczający o tym, że jest świadomy ryzyka. Działania KNF przyniosły skutek w postaci mniejszej, choć wciąż imponującej liczby 97 tys. kredytów we frankach (przy 115,5 tys. kredytów w 2006 roku)7. Pożądany przez Komisję Nadzoru Finansowego trend nie utrzymał się długo, w 2008 roku cena franka szwajcarskiego wyniosła nawet1,95 złotego i osiągając tym sposobem najniższy poziom od wielu lat. Gdy szwajcarska waluta zaliczała kolejne, historyczne minima różnica między stopami procentowymi w Szwajcarii i Polsce wynosiła jedyne 4,5 pp8. Pomimo zdecydowanie mniejszej dysproporcji między kosztami kredytu w obu walutach w 2008 roku udzielono 162 tys. kredytów we 7 8 http://www.knf.gov.pl/aktualnosci/2015/forum_bankowe_prezentacja.html http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy_archiwum.html 8 frankach9, które w tym czasie stanowiły aż 68,6%10 struktury kredytów hipotecznych w Polsce. W trzecim kwartale 2008 r., według statystyk Komisji Nadzoru Finansowego zostało spisanych 63 845 umów kredytowych, niemal wszystkie w walucie szwajcarskiej. 2.2. Ówczesna krytyka kredytów we frankach Pomimo gigantycznej popularności kredytów walutowych nie wszyscy podzielali ówczesny entuzjazm. Z niektórych stron pojawiały się nieliczne głosy rozsądku przypominające o ekspozycji na ryzyko walutowe, jednakże nie były one na tyle rozpowszechnione żeby szerzej wpłynąć na opinię publiczną. Wielkim przeciwnikiem kredytów we frankach szwajcarskich był Jan Krzysztof Bielecki prezes drugiego największego banku w Polsce – Pekao S.A. Bank ten nie zdecydował się na udzielanie kredytów w walucie obcej pomimo presji ze strony spadającego udziału rynkowego i mniejszych zysków spowodowanego tą decyzją. Prezes Pekao uparcie bronił swojego stanowiska już wtedy przewidując problemy związane z kredytami walutowymi. W wywiadzie dla portalu natemat.pl mówił: „Udzielanie Polakom kredytów we frankach szwajcarskich to wyjątkowe szkodnictwo. Przez pięć lat toczyłem zaciekłą wojnę z tym procederem"11. Również w wywiadzie dla gazety Dziennik Jan Krzysztof Bielecki doskonale wskazuje źródło obecnego problemu: ,, Żeby udzielić jakiejkolwiek pożyczki, bank powinien sfinansować ją pozyskanym depozytem. Ale w przypadku kredytów walutowych banki nie zbierały przecież depozytów we frankach i musiały znaleźć inne finansowanie. Zaczęły na masową skalę stosować zabezpieczenia, czyli pozyskiwać waluty za pomocą swapów. Były to instrumenty krótkoterminowe, często jednodniowe. Z punktu widzenia banków takie finansowanie było bardzo tanie, o wiele tańsze niż depozyt. Przy takiej konstrukcji na kredycie walutowym zyskiwali wszyscy”12. Przeciwnicy kredytów walutowych również często porównywali je do instrumentów pochodnych sprzeciwiając się nazywaniu pożyczek w walucie obcej kredytami, argumentując tym samym zaprzestaniu wprowadzania klientów w błąd. Powołując się na prawo bankowe, które uznaje kredyt za umowę w której włożony kapitał jest stały, a odsetki 9 http://www.knf.gov.pl/aktualnosci/2015/forum_bankowe_prezentacja.htmlwe http://serwisy.gazetaprawna.pl/finanse-osobiste/artykuly/782471,kredyty-we-frankach-szwajcarska-ruletkaw-ktora-zagralo-700-tys-polakow.html 11 http://bartlomiejciazynski.natemat.pl/132857,pekao-tez-ma-frankowiczow 12 http://wiadomosci.dziennik.pl/opinie/artykuly/485286,jan-krzysztof-bielecki-o-kredytach-walutowych.html 10 9 za zmienne, przeciwnicy tego rozwiązania dowodzili, że w przypadku kredytu walutowego kapitał jest zmienny bo zależy od kursu waluty obcej, więc nie może być nazywany „kredytem”. Zwolennikiem takiego rozumowania był ówczesny wiceprzewodniczący KNF Marcin Gomoła, który uważał, że banki masowo wprowadzały w błąd swoich klientów, mówił: ,,Bez informacji ze strony banku, bez wymaganych procedur i w efekcie bez świadomości klienta, jak ogromnie ryzykowny produkt kupuje. Można postawić tezę, że na masową skalę dochodziło więc do tzw. misselingu, czyli świadomego wprowadzania w błąd klienta, by sprzedać mu coś, czego on wcale nie chciał kupić”13. 13 http://wpolityce.pl/polityka/270730-byly-szef-knf-obnaza-kredyty-we-frankach-na-masowa-skaledochodzilo-do-swiadomego-wprowadzania-klienta-w-blad 10 3. Kredyty we frankach podczas kryzysu. Kryzys gospodarczy, który wybuchł w 2008 roku, spowodował panikę na rynkach finansowych prowadząc do silnej dewaluacji polskiej waluty. Kurs złotego do franka spadł prawie o połowę w przeciągu zaledwie kilku miesięcy powodując znaczny wzrost wartości kredytów zaciągniętych w szwajcarskiej tej walucie. Z dnia na dzień sytuacja ,,frankowiczów” ulegała pogorszeniu, szczególnie boleśnie dla osób które zdecydowały się na zaciągnięcie kredytu w okresie największego boomu, kiedy to frank kosztował nawet poniżej 2 zł. W rezultacie kryzysu wielu polskich kredytobiorców stanęło na skraju bankructwa. Sytuacja ta szczególnie dotknęła osoby które wzięły kredyt hipoteczny. Z jednej strony drastycznie spadły ceny nieruchomości, natomiast z drugiej, znacznie wzrosły raty kredytowe co spowodowało, że w wielu przypadkach wartość spłacanego kredytu wielce przewyższyła wartość nieruchomości, na którą ten kredyt został zaciągnięty. Dla przykładu osoba która wzięła 200 000 CHF kredytu hipotecznego na mieszkanie w Warszawie 31 lipca 2008 roku, kiedy to szwajcarska waluta kosztowała 1,96 zł14, do spłaty miała 392 000 zł, natomiast ponad pół roku później ostatniego, dnia lutego 2009 roku, kiedy frank kosztował już 3,11 zł15 kwota zobowiązania wynosiła aż 622 000 zł. Do powyższych obliczeń również trzeba wziąć pod uwagę spadek średnich cen nieruchomości z około 9000 zł/m2 za metr kwadratowy do poniżej 8000 zł/m2 (dane dla Warszawy)16. W konsekwencji wielu kredytobiorców nawet po wypowiedzeniu umowy kredytowej i egzekucji z nieruchomości pozostało z wciąż ogromną kwotą do spłacenia. 14 http://www.bankier.pl/waluty/kursy-walut/forex/CHFPLN Ibidem. 16 http://independenttrader.pl/rzut-okiem-na-rynek-nieruchomosci.html 15 11 4. Możliwe rozwiązania 4.1. Projekt ustawy zaproponowany przez rząd Pierwszy projekt ustawy został zgłoszony przez klub parlamentarny PO w lipcu 2015 r. Był skierowany do posiadaczy kredytów walutowych, jednak głównie do kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyty we frankach szwajcarskich. W przypadku tych kredytów, wartość wskaźnika LtV (loan to value) bardzo często jest większy niż 100 procent. Współczynnik ten pokazuje zależność między wartością zabezpieczenia a wartością kredytu. Jest sposobem na ocenę ryzyka kredytowego. Kiedy wskaźnik przekracza 100 procent, oznacza to, że wartość hipoteki – mieszkań czy domów – jest mniejsza niż wartość kredytu. W takiej sytuacji nawet sprzedaż nieruchomości, nie wystarcza na pokrycie zobowiązań. Projekt ustawy przewidywał, że kredytobiorca mógłby żądać od banku przewalutowania kredytu hipotecznego w walucie obcej, po kursie z dnia podpisywania umowy kredytowej. Bank miałby umarzać różnicę pomiędzy obecną wartością kredytu, a tą wyliczaną na podstawie kursu historycznego. Jednak jeśli wartość ta byłaby ujemna, to kredytobiorca musiałby spłacić ją w całości. Na początku koszty przewalutowania miały być dzielone między banki a kredytobiorców po połowie. Sejm wprowadził do ustawy poprawkę – banki miały pokrywać koszty te w 90 procentach. Ze względu na podwyższone koszty z perspektywy banków, Senat przywrócił zapis o równym podziale tych kosztów między banki a kredytobiorców. Prezydium sejmowej komisji finansów podjęło we wrześniu br. decyzję o niekontynuowaniu prac związanych z projektem ze względu na „duże wątpliwości konstytucyjne”. Projekt ten zakładał, że z możliwości przewalutowania mogą korzystać osoby, dla których wskaźnik LtV wynosi więcej niż 80 procent. Brana pod uwagę byłaby również powierzchnia nieruchomości, ustawa skierowana była do posiadaczy mieszkań o metrażu do 100 mkw oraz domów do 150 mkw. Kryterium to nie dotyczyłoby rodzin z 3 lub więcej dzieci. Dodatkowo kredytobiorca nie mógłby posiadać innego domu i mieszkania (wyjątkiem są te otrzymane w drodze spadku). Sejmowa poprawka, która wprowadzała zapis, że 90 procent kosztów musiałyby pokryć banki, miała swoje skutki także na Giełdzie Papierów Wartościowych. W sierpniu br. (po ogłoszeniu zmian w ustawie) sektor bankowy stracił na notowaniach 6 procent, a banki, które udzielały kredytów we frankach nawet 25 procent. Jaki wpływ na wysokość kredytów miałaby ustawa zaproponowana przez rząd? Który z podziałów kosztów byłby korzystniejszy dla kredytobiorców? Ten, w którym dzielą się 12 kosztami po równo z bankiem, czy kiedy banki umarzają 90 procent różnicy a 10 procent pozostaje do spłacenia dla kredytobiorców? Zakładamy, że zaciągamy kredyt w wysokości 300 tysięcy w 2008 roku po kursie wynoszącym 1 CHF = 1,92 zł. Przewalutowanie ma nastąpić po kursie 1 CHF = 3,92 zł. Kredyt ma być spłacany przez 30 lat. Wprowadzenie ustawy powoduje obniżenie całkowitego zadłużenia, w obu wariantach jest to dla kredytobiorców korzystne. Co więcej, powoduje też spadek raty kredytowej. Jednak w wersji 50/50 wartość kredytu jest nadal wyższa od tej zaciąganej w 2008 roku. Warto też przyjrzeć się reakcjom banków na projekt tej ustawy. Komisja Europejska otrzymała listy od dwóch banków (Raiffeisen i Commerzbank), w których instytucje finansowe zarzucają ustawie ograniczenia przepływu kapitału. W przypadku przyjęcia ustawy, Komisja Europejska musiałaby sprawdzić jej poprawność z prawem, które obowiązuje w Unii Europejskiej. 13 4.2. Projekt ustawy zaproponowany przez Prezydenta Kancelaria Prezydenta w październiku 2015 r. poinformowała, że jest w trakcie prac nad projektem ustawy, która pomogłaby „frankowiczom”. Prezydent Andrzej Duda podkreślił, że nie chce, aby kredytobiorcy, którzy zaciągnęli kredyty we frankach znaleźli się w lepszej sytuacji od tych, którzy również zdecydowali się na kredyty mieszkaniowe, ale w złotówkach. Sporna jest kwestia, w jakich proporcjach banki i kredytobiorcy powinni dzielić między sobą koszty przewalutowania – co było też powodem odrzucenia ustawy przez Sejm we wrześniu br. Zgodnie z zapewnieniami, Prezydent i jego kancelaria pracuje nad ustawą, która pomagałaby tym, którzy po wzroście kursu franka, znaleźli się w ciężkiej sytuacji finansowej, ale byłaby tez sprawiedliwa. Według Andrzeja Dudy między podziałem 50/50 a 90/10 jest „zbyt duża rozpiętość” i należy szukać na tym polu porozumienia.17 W pracach Kancelarii Prezydenta uczestniczą tez przedstawiciele kredytobiorców. Do początku listopada nie doszło jednak do porozumienia. Kredytobiorcy, zrzeszeni w stowarzyszeniu „Stop Bezprawiu Bankowego” protestowali przed Pałacem Prezydenckim, a także prowadzili rozmowy z Kancelarią Prezydenta. Minister Maciej Łopiński przekazał, że problemy z projektem ustawy dotyczą tego, czy na pomoc mogliby liczyć tylko zaciągający kredyty konsumpcyjne czy również inwestorzy, którzy mają kredyty we frankach. Projekt przygotowany przez kredytobiorców jest według polityków niezgodny z konstytucja, z kolei propozycje Sejmu i Prezydenta nie satysfakcjonują frankowiczów. 4.3. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy 27 października 2015 r. Prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy. Dokument ten nie jest skierowany tylko do kredytobiorców, którzy posiadają kredyty we frankach. Jednak wpływa on na sytuację finansową bezrobotnych, którzy mają kredyty – także te w walucie obcej np. we franku. Z pomocy będą mogli skorzystać ci, którzy stracili pracę, a także ci, których wysokość raty stanowi co najmniej 60 procent całkowitych dochodów gospodarstwa domowego. Ustawa 17 http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/prezydent-pracuje-nad-ustawa-ktora-mapomoc,4,0,1931780.html; dostęp: 10.11.2015 r. 14 przewiduje comiesięczne dofinansowanie w wysokości maksymalnie 1,5 tysiąca, które będzie można otrzymywać nawet przez okres 18 miesięcy. Nie jest to jednak dofinansowanie bezzwrotne, a jedynie forma nieoprocentowanej pożyczki, której zwrot ma nastąpić w terminie dwóch lat, której raty mogą być rozłożone nawet na 8 lat. O taką pomoc można występować, zgodnie z treścią ustawy, do 31 grudnia 2018 roku. Decyzję o możliwości przystąpienia kredytobiorcy do programu pomocy ma wydawać Bank Gospodarowania Krajowego, przy którym ma zostać uruchomiony Fundusz Wsparcia Kredytobiorców w wysokości 600 mln zł z przeznaczeniem na ten cel. Za jego powstanie odpowiedzialne są banki. Za rozpatrywanie wniosków będzie odpowiadać nowopowstała Rada Funduszu Wsparcia. Z dopłat będą wyłączeni ci, którzy sami odeszli z pracy lub ubezpieczyli się od jej utraty. Co więcej, ustawa wyłącza z pomocy tych, którzy posiadają więcej niż jedna nieruchomość. Nie jest to ustawa skierowana tylko do frankowiczów, jednak kredytobiorcy z najtrudniejszą sytuacją finansową, którzy maja kredyty - zarówno w walucie obcej jak i w złotówkach – mają zapewnione tymczasowe wsparcie. 4.4. Ruch społeczny „STOP Bezprawiu Bankowemu” Obywatele założyli stowarzyszenie „STOP Bezprawiu Bankowemu”. Jak można przeczytać na ich stronie, jest to „Ruch społeczny, który powstał, by zatrzymać proceder łamania polskiego i europejskiego prawa przez bank działające w Polsce”18. Ich zdaniem, kredyty zaciągane we franku są niezgodne z definicja kredytu jaką można znaleźć w ustawie Prawa bankowe. Zgodnie z art.69 ust.1 ww. ustawy, „Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu”.19 Przedstawiciele tego ruchu, zauważają, ze kredytobiorca zobowiązuje się do oddania kwoty wykorzystanej wraz z odsetkami. W przypadku kredytów we franku, wartość kredytu wzrosła, ale nie jest to wartość rzeczywiście przez nich wykorzystana. Stowarzyszenie przygotowało obywatelski projekt ustawy w sprawie pomocy kredytobiorcom. Został on jednak odrzucony przez Kancelarię Prezydenta. Wydarzenie to 18 19 https://www.bankowebezprawie.pl; dostęp: 10.11.2015 r. Ustawa prawo bankowe; dostęp; 10.11.2015 r. 15 wywołało wiele manifestacji i strajków ze strony „frankowiczów”. Jednak na początku listopada ruch „STOP Bezprawiu Bankowemu” podjął rozmowy z Prezydentem Andrzejem Dudą w celu znalezienia kompromisu i stworzenia ustawy, która satysfakcjonowałaby obie strony. 4.5. Stowarzyszenie „PRO FUTURIS” Jest to stowarzyszenie założone w 2013 r., zarejestrowane w 2015 r. Jego celem jest „wyrównanie szans konsumentów i banków na rynku finansowym, współpracujemy z miejskimi rzecznikami praw konsumenta, UOKiK oraz KNF.”20 Stowarzyszenie to wydało książkę pt. “Biała Księga kredytów we frankach w Polsce”, która jest zbiorem artykułów, poruszających problematykę kredytów we frankach. Publikacja ta umożliwia spojrzenie na to zagadnienia z różnych punktów widzenia – m.in. zawiera artykuł o sytuacji takich kredytów w Hiszpanii, ale także o statystykach sprzedaży takich kredytów i ich ubezpieczeniach. 4.6. Dyrektywa UE 4 lutego 2014 r. Parlament Europejski i Rada UE przyjęli dyrektywę w sprawie konsumenckich umów o kredytach związanych z nieruchomościami mieszkalnymi. Dyrektywa nakazuje, aby kredytobiorca został ostrzeżony (przed podpisaniem umowy) o możliwym ryzyku walutowym w przypadku zaciągania kredytów w walucie obcej. Dyrektywa zapewnia również prawo do przewalutowania oraz innych działań, które mają pomóc w ograniczeniu tego ryzyka. Kredytobiorca ma dostawać również regularne ostrzeżenia, jeśli wahania kursu wynoszą 20% i mieć możliwość renegocjacji warunków umowy, tak aby ograniczyć ryzyko walutowe. Państwa członkowskie Unii Europejskiej maja wdrożyć dyrektywę do 21 marca 2016 r. Uchwalenie takiej dyrektywy pokazuje, że kredyty w walutach obcych są problemem nie tylko w Polsce. Co więcej, konsekwencje takich kredytów mają skutki dla instytucji w całej Europie. 4.7. Jak poradzono sobie w innych krajach? Kilka lat temu podobny problem z kredytami we franku miały Węgry. W 2011 r. stworzono tam program, dzięki któremu kredytobiorcy spłacali kredyt przeliczany po zaniżonym kursie. Jednak różnica między kursem rzeczywistym a tym, po którym kredyt był spłacany nie została 20 http://www.profuturis.eu/onas.html; dostęp: 10.11.2015r. 16 umorzona, tylko odkładała się na specjalnym rachunku. Klienci musieli spłacić również powstałą kwotę, ale po upływie pięciu lat. Z takiego rozłożenia w czasie skorzystało aż 40 procent „frankowiczów”. Rząd węgierski wprowadził też dwa programy restrukturyzacji kredytów we frankach. Pierwszy zakładał podział kosztów między banki a kredytobiorców. Drugi natomiast zakładał, że kredyty będą przeliczane po kursie niższym niż rynkowy. Rozwiązania Węgier były krytykowane przez Komisję Europejską i Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Działania podjęte w 2011 r. okazały się niewystarczające, dlatego rząd rozpoczął kolejne czynności w 2014 r. Jego działaniom towarzyszyło orzeczenie sądu, które nakazywało bankom zwrot części prowizji, które były pobierane nieuczciwie oraz zwrot części odsetek. Pod koniec 2014 roku zadecydowano o przeliczeniu kredytów po kursie z początku listopada. Konwersja odbyła się po kursie bliskim do rynkowego, a nie tak jak proponowano w Polsce – po kursie z dnia zaciągania kredytu. Eksperci oceniają działania podjęte przez węgierski rząd jako słuszne – prowadziły one do ustabilizowania finansów. Jednak trzeba zauważyć, że przewalutowanie nastąpiło przed kolejnym wzrostem ceny franka, które miało miejsce w styczniu. We wrześniu 2015 r. Parlament w Chorwacji podjął decyzję o przewalutowaniu kredytów we frankach na kredyty w euro, co ma pomóc w spłacaniu rosnących rat. Przewalutowanie będzie kosztowało banki 900 mln dolarów. 14 września pięć działających w Chorwacji banków zapowiedziało wystosowanie listu ze skargą na chorwacki rząd do Międzynarodowego Centrum Rozwiązywania Sporów Inwestycyjnych w Waszyngtonie. Po ujawnieniu takiej decyzji przez rząd, akcje banków zanotowały duże spadki na giełdzie. Sąd w Hiszpanii uznał, że kredyty we franku są częściowo instrumentem finansowym pochodnym – czyli uzależnionym od wartości innego instrumentu, jakim jest w tej sytuacji kurs walut. W stosunku do takich instrumentów zastosowanie ma dyrektywa MiFID (ang. Markets in Financial Instruments Directive, dyrektywa w sprawie rynków instrumentów finansowych) – klienci musza być bardzo szczegółowo poinformowani o możliwym ryzyku. Jednak nie jest możliwe, aby na tej podstawie unieważnić wszystkie zawarte w taki sposób umowy. Najwięcej kredytów we franku udzielono w Austrii (skąd przyszły też do Polski). Takie kredyty stanowią tam 1/5 całego zadłużenia. Sytuacja w Austrii wygląda jednak inaczej, ponieważ Austriacy są dość bogatym narodem. Co więcej dzięki wzrostowi cen nieruchomości, skutki wzrostu rat nie są dla nich aż tak obciążające. Z tych powodów, ryzyko dla banków austriackich nie jest aż tak duże jak w przypadku państw, mniej zamożnej, Europy Wschodniej. 17 5. Stanowisko KNF Według Komisji Nadzoru Finansowego najlepszym rozwiązaniem jest przewalutowanie kredytów we frankach na kredyty w złotówkach. Jednak przewalutowanie ma podzielić kredyt na dwie części: kredyt zabezpieczony i niezabezpieczony hipotecznie. Kredyt zabezpieczony miałby odpowiadać wartości kredytu, jaką posiadałby kredyt w złotych udzielony w tym samym momencie co kredyt we franku. Tę część kredytu miałby spłacać kredytobiorca w 100%. Natomiast część niezabezpieczona hipotecznie odzwierciedlałaby stratę złotego na wartości – byłaby ona w połowie spłacana przez bank a w połowie przez jego klientów. Jak widać propozycja ta pokrywa się z projektem ustawy przedstawionym przez rząd (przed poprawką wprowadzającą podział kosztów 90/10). 18 6. Statystyki W drugim kwartale 2015 r. wartość udzielonych kredytów hipotecznych wzrosła o 9,003 mld zł (jest to wzrost o 2,47% w porównaniu do pierwszego kwartału br. ). Całkowita wartość zaciągniętych przez Polaków kredytów mieszkaniowych wyniosła (na koniec pierwszego półrocza) 374,039 mld zł. Na podstawie raportu AMRON – SARFIN (Ogólnopolski raport o kredytach mieszkaniowych i cenach transakcyjnych nieruchomości) można stwierdzić, że w II kwartale 2015 r. zanotowano wzrost kredytów mieszkaniowych. W porównaniu do I kwartału tego roku ilość kredytów przeznaczonych na cele mieszkaniowe wzrosła o 10,28%. Warto przeanalizować jednak walutę jaka przeważała przy udzielaniu tego typu kredytów. Kredyty zaciągane w złotówkach stanowiły większość zawartych umów (aż 98,75%). Mniejszą popularnością cieszyły się kredyty w walutach obcych – największy spadek zanotowały kredyty w euro – o 0,65 punktu procentowego. Zgodnie z oczekiwaniami malał też popyt na kredyty udzielane we franku szwajcarskim – takie umowy stanowiły zaledwie 0,02% wszystkich kredytów hipotecznych. Średnia wartość kredytu zaciąganego w walucie polskiej wyniósł 209 356 zł w II kwartale 2015 r., natomiast w walucie obcej 285 930 zł. 19 7. Podsumowanie Podsumowując, jest kilka pomysłów, jak poradzić sobie z problemem udzielanych we frankach kredytów, jednak zależą one od punktu widzenia. Kredytobiorcy, którzy posiadają obecnie kredyty we frankach żądają rozwiązań, które zniwelują skutki wzrostu wartości franka szwajcarskiego. Na 5 grudnia mają zaplanowaną demonstrację przed Pałacem Prezydenckim. To co podkreślają władze wydaje się rozsądne – chcą przygotować taką ustawę, która z kolei nie spowoduje, że posiadacze kredytów we frankach znajdą się w lepszej sytuacji od tych, którzy kredyty mają w złotówkach. Trzeba też zwrócić uwagę na konsekwencje, jakie taka ustawa będzie miała dla całego systemu bankowego. 90% kosztów, które są przerzucone na banki, mogą sprawić im ogromne problemy finansowe. Już teraz banki odwołują się do Konstytucji i wystosowują pisma do instytucji międzynarodowych. Problem kredytów we frankach jest problemem bardzo złożonym i pewne jest, że niezbędne jest wypracowanie wspólnego kompromisu. Do tego niezbędne są rozmowy obywateli z przedstawicielami władz. 20 8. Bibliografia Akty prawne: 1. USTAWA z dnia 9 października 2015 r. o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy 2. Ustawa Prawo bankowe 3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredytach związanych z nieruchomościami mieszkalnymi zmieniająca dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/EU oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 Strony internetowe: 1. Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, http://www.prezydent.pl 2. Oficjalna strona Związku Banków Polskich, https://zbp.pl/raporty/raport-amronsarfin 3. Oficjalna strona Stowarzyszenia PRO FUTURIS, http://www.profuturis.eu/ 4. Oficjalna strona KNF http://www.knf.gov.pl 5. Oficjalna strona NBP http://www.nbp.pl 6. http://www.polskieradio.pl/42/276/Artykul/1476076,Kredyty-we-frankachhiszpanski-wyrok-otworzy-puszke-Pandory 7. http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/ustawa-o-frankowiczachbanki-skarza-sie-do,178,0,1901490.html 8. http://www.money.pl/gospodarka/unia-europejska/wiadomosci/artykul/pomoc-dlafrankowiczow-jak-poradzili-sobie-z,44,0,1895724.html 9. http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/pomoc-dla-kredytobiorcowsejm-przeglosowal,21,0,1912597.html 10. http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/prezydent-pracuje-nadustawa-ktora-ma-pomoc,4,0,1931780.html 11. http://www4.rp.pl/artykul/1123523-Kredyty-walutowe-nadal-dostepne--ale-dlanielicznych.html 12. http://wpolityce.pl/polityka/270730-byly-szef-knf-obnaza-kredyty-we-frankachna-masowa-skale-dochodzilo-do-swiadomego-wprowadzania-klienta-w-blad 13. http://serwisy.gazetaprawna.pl/finanse-osobiste/artykuly/782471,kredyty-wefrankach-szwajcarska-ruletka-w-ktora-zagralo-700-tys-polakow.html 21 14. http://bartlomiejciazynski.natemat.pl/132857,pekao-tez-ma-frankowiczow 15. http://wiadomosci.dziennik.pl/opinie/artykuly/485286,jan-krzysztof-bielecki-okredytach-walutowych.html 16. http://www.bankier.pl/waluty/kursy-walut/forex/CHFPLN 17. http://independenttrader.pl/rzut-okiem-na-rynek-nieruchomosci.html 18. http://www.bankier.pl/wiadomosc/Czy-kredyt-we-franku-byl-zlym-wyborem7232011.html 19. http://najnizszeraty.pl/definicja/kredyt-walutowy 22
