Państwowy Monitoring Środowiska ze szczególnym

Państwowy Monitoring Środowiska ze
szczególnym uwzględnieniem nietoperzy
Dorota Radziwiłł
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska
Mateusz Ciechanowski
Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców
Uniwersytetu Gdańskiego
Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”
1991 r. Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ)
Konwencje i inne porozumienia
międzynarodowe ,
Dyrektywy Unii Europejskiej
wdrożone do ustaw
Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ)
odpowiedzialny urząd - Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ)
co jest monitorowane w ramach PMŚ :
•powietrze
•woda
•Morze Bałtyckie
•przyroda (4 monitoringi)
•odpady
•hałas
•promieniowanie elektromagnetyczne
•promieniowanie jonizujące
Realizacja - WIOŚie /instytuty naukowe
Program Państwowego Monitoringu Środowiska ,
zatwierdza
Minister Środowiska
Od 2006 r.„Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych
ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk
Natura 2000”
w ramach P a ń s t w o w e g o M o n i t o r i n g u Ś r o d o w i s k a
Na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska
Główny wykonawca - Instytut Ochrony Przyrody PAN
przy pomocy ok. 300 podwykonawców ,
w tym specjalistów z całego kraju
Finansuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej
„Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych” (PMŚ)
Najważniejsze zadania:
1. Raport dla UE / = wiedza o stanie ochrony na terenie kraju
2. Metodyki badawcze
(nowe dane + ocena)
To samo
dla każdego gatunku
na każdej
powierzchni próbnej
Specyficzne
Dla danego gatunku
na każdej
powierzchni próbnej
PARAMETRY stanu ochrony (gatunku): (ocena
FV,U1,U2)
- Populacja
- Siedlisko gatunku
- Perspektywy ochrony
(- Zasięg tylko na poziomie regionu biogeograficznego)
•aktualne główne oddziaływania (+/_, A,B,C)
•przewidywane zagrożenia w przyszłości (A,B,C)
W zależności od autoekologii gatunku:
Wskaźniki parametrów:
- populacji
- siedliska gatunku
Waloryzacja wskaźników (FV,U1,U2)
Organizacja monitoringu/opracowania metodyk
z wykorzystaniem wyników badań prowadzonych przez
inne ośrodki
Instytucja koordynująca
(IOP PAN), w tym m.in.:
Siedliska
przyrodni
cze
Gatunki
roślin
Gatunki
zwierząt
Koordynator
do siedlisk
przyrodniczych
Koordynator
do gatunków
roślin
Koordynator
do gatunków
zwierząt
Koordynatorzy
krajowi do
poszczególnych
siedlisk
przyrodniczych
Eksperci lokalni
do poszcz.
siedlisk
przyrodniczych
wykonujący
badania
Koordynatorzy
krajowi do
poszczególnych
gatunków roślin
Eksperci lokalni
do poszcz.
gatunków roślin
wykonujący
badania
Koordynatorzy
krajowi do
poszczególnych
gatunków zwierząt
Eksperci lokalni
do poszcz.
gatunków
zwierząt
wykonujący
badania
Krajowy Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych
Skala i główne wyniki projektu
Dotychczas 2006-2011 (pierwsze badania monitoringowe)
• 60 typów siedlisk przyrodniczych
• 60 gatunków roślin
• 83 gatunków zwierząt
Razem na 8 000 stanowisk badawczych
na terenie całej Polski
(niektóre gatunki zwłaszcza zwierząt tylko
na niektórych obszarach (koszty)
Metodyki
9 tomów
przewodników metodycznych
(w PDF pod 2 adresami:
•http://www.gios.gov.pl/siedliska/publikacje)
•http://www.gios.gov.pl/artykuly/159/
Publikacje-dot-monitoringu-przyrody
Wyniki projektu -cd.: baza danych/strona internetowa/ BMP
• adres strony
internetowej
•http://www.gios.gov.pl
/siedliska/
•
Monitoring nietoperzy - zima
Gatunki zimujące w kryjówkach podziemnych:
•możliwe do policzenia w okresie hibernacji (możliwy łączny
monitoring wielu gatunków na raz)
•liczenia w styczniu lub lutym
•liczebność obserwowana zależna od temperatury na
zewnątrz
•efektywność monitoringu uzależniona od typu obiektu
i skłonności danego gatunku do krycia się w szczelinach
Wśród nich (*gatunki objęte monitoringiem GIOŚ):
•wszystkie nocki Myotis spp., w tym: nocek duży* M.
myotis, nocek Bechsteina* M. bechsteinii nocek
orzęsiony* M. emarginatus, nocek łydkowłosy* M.
dasycneme
•podkowiec mały* Rhinolophus hipposideros
•mopek* Barbastella barbastellus
•gacki Plecotus spp., mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii
Monitoring nietoperzy - lato
Gatunki kryjące się latem na strychach i w szczelinach
budynków:
•możliwe do policzenia w okresie rozrodu (liczebność
dorosłych samic i młodych)
•liczenia w czerwcu lub lipcu
•bezpośrednie liczenia podczas dziennych kontroli strychów
lub wylatujących osobników podczas wieczornej obserwacji
Wśród nich (*gatunki objęte monitoringiem GIOŚ):
•nocek duży* Myotis myotis, nocek orzęsiony* M.
emarginatus, nocek wąsatek M. mystacinus, nocek
Brandta M. brandtii, nocek łydkowłosy* Myotis
dasycneme
•podkowiec mały* Rhinolophus hipposideros
•gacki Plecotus spp., mroczek późny Eptesicus serotinus,
mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii, mroczek
posrebrzany Vespertilio murinus, karliki Pipistrellus spp.
Monitoring nietoperzy - lato
Gatunki kryjące się latem w dziuplach drzew i szczelinach
pni:
•niemożliwe do policzenia w prosty i efektywny sposób
(metoda znakowania i powtórnych złowień mogłaby pomóc)
•dostępne wskaźniki populacji ograniczają się do
obecności/braku na stanowisku, występowania rozrodu,
indeksów aktywności
•odłowy w sieci nad wodami i na drogach, detektory
ultradźwięków
Wśród nich (*gatunki objęte monitoringiem GIOŚ):
•nocek Bechsteina* Myotis bechsteinii, nocek Alkatoe
M. alcathoe, nocek Natterera M. nattereri, nocek rudy
M. daubentonii
•mopek* Barbastella barbastellus
•gacek brunatny Plecotus auritus, karlik większy Pipistrellus
nathusii, borowce Nyctalus spp.
Monitoring nietoperzy
Obecnie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska
opracowano metodyki i przeprowadzono po jednym cyklu badań
monitoringowych dla 6 gatunków nietoperzy (na 25 krajowych),
wyłącznie tych z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej:
•podkowca małego (2009)
•nocka dużego (2007-2008)
•nocka orzęsionego (2009)
•nocka Bechsteina (2011)
•nocka łydkowłosego (2011)
•mopka (2011)
Zimowe liczenia wszystkich gatunków nietoperzy zimujących
w kryjówkach podziemnych są prowadzone co roku przez różne
podmioty w ~kilkuset obiektach w całej Polsce;
Niektóre serie danych od 1988 roku;
Dane te nie są gromadzone w skali kraju przez żadną instytucję
państwową, tylko nieliczne – opublikowano.
Parametr – populacja
Liczebności na stanowiskach monitoringowych
a możliwość oceny stanu populacji
Zima
Lato
CON
ALP
Podkowiec mały
~670*
~975*
1414
1438
Nocek duży
24978
~260*
5554
636
Nocek orzęsiony
~130*
~30*
258
459
Nocek Bechsteina
119*
1
?
?
Nocek łydkowłosy
54*
?
127*
?
5280
<100?
?
?
Mopek
CON
ALP
Ocena w skali stanowiska i regionu biogeograficznego
Możliwa ocena w skali stanowiska i regionu – nie wykonano
Możliwa ocena jedynie w skali regionu biogeograficznego
Jedynie ocena jakościowa (obecność, rozród, indeksy aktywności)
*wszystkie znane kryjówki, CON – region kontynentalny, ALP – r. alpejski
Podkowiec mały
Podkowiec mały
CON – 16, ALP – 18, tylko lato
Podkowiec mały
Podkowiec mały
Nocek duży
Nocek duży
CON – 32 (20 lato, 12 zima), ALP – 4 (tylko lato)
Nocek duży
CON - zima
ALP - lato
CON - lato
Nocek orzęsiony
Nocek orzęsiony
CON – 4, ALP – 2, tylko lato
Nocek orzęsiony
Nocek orzęsiony
Nocek Bechsteina
Nocek Bechsteina
CON – 13 (3 lato, 10 zima), ALP – 1 (tylko zima)
Nocek Bechsteina - zima
Nocek Bechsteina - zima
Nocek Bechsteina - lato
Nocek łydkowłosy
Nocek łydkowłosy
CON – 25 (8 lato, 17 zima)
Nocek łydkowłosy - zima
Nocek łydkowłosy - lato
Zaproponowano
zmianę
wskaźnika stanu
populacji na
„Obecność
gatunku”
Mopek
Mopek
CON – 15 (2 lato, 13 zima)
Mopek – zima
Mopek – lato
Ocena stanu populacji - zimowiska
Jak wykorzystywano już zgromadzone dane?
Dotychczas z Polski publikowano jedynie surowe dane („obraz zmian”),
rzadko proste zależności korelacyjne
600
r=-0,10; p>0,05; N.S.
liczba osobników
500
400
300
200
100
0
2000.
2001.
2002.
2003.
2004.
2005.
2006.
2007.
2008.
2009.
2010.
rok
Przykład: wieloletnie zmiany liczebności nietoperzy (10
gatunków łącznie) w 10 kryjówkach podziemnych Pomorza
Gdańskiego
2011.
2012.
Ocena stanu populacji - perspektywy
Podkowiec mały w Wielkiej Brytanii
374 stanowiska
Zimowiska
Dlaczego
nie w
Polsce?
177 stanowisk
Kolonie rozrodcze
www.bats.org.uk
Perspektywy – niezbędny rozwój
Realny monitoring – więcej niż spełnienie wymogu
raportowania
•Niezbędna koordynacja – i tak prowadzonego przez różne
ośrodki – monitoringu zimowego wszystkich gatunków w skali
kraju
•Ocena trendów populacyjnych w oparciu o zaawansowane
narzędzia statystyczne, wykorzystanie niepełnych serii danych
(„z brakami”), predykcja zmian – zastosowanie programu TRIM
(lub podobnego)
•Niezbędne badania mające na celu – ustalonych dziś często
arbitralnie lub na podstawie teoretycznych przesłanek – wartości
granicznych wskaźników oceny stanu siedlisk (np. struktury
drzewostanów u nocka Bechsteina i mopka)
Dziękuję za uwagę