Dział Rząd Typ 2. Autogeniczne

SYSTEMATYKA GLEB
- przyrodnicza,
- bonitacyjna,
- kompleksy przydatności rolnicznej
Systematyka gleb
Uporządkowanie gleb pod względem
zbliżonych właściwości lub podobnej budowy profilu.
W zależności od kryterium podziału wyróżnia się klasyfikacje:
- przyrodnicze (wg cech morfologicznych, właściwości
fizycznych, chemicznych uwzględniające genezę)
użytkowe (np. bonitacyjna – kryterium jest
produkcyjność
przy
odpowiednim
użytkowaniu,
kompleksy
przydatności
rolniczej,
kompleksy
wilgotnościowo-glebowe, klasyfikacja leśna gleb Polski)
Przyrodnicza klasyfikacja gleb
Kryterium genetyczne – podobny sposób powstania pod wpływem
określonych czynników.
Jednostki systematyczne:
 Dział – jednostka nadrzędna – dominujący czynnik glebotwórczy
(litogeniczne, hydrogeniczne, antropogeniczne) lub ich zespół (autogeniczne),
Rząd – podobny układ czynników biotycznych i abiotycznych,
Typ – określony kierunek rozwoju procesu glebotwórczego - podobna
budowa profilu
Podtyp – nakładanie się cech innego procesu,
 Rodzaj – kryterium - skała macierzysta (np. na glinie zwałowej)
 Gatunek – kryterium - skład granulometryczny – równoważny z podziałem
na grupy granulometryczne (na glinie lekkiej, piasku luźnym)
Dział
1.Litogeniczne
Rząd
Typ
1. mineralne bezwęglanowe
Inicjalne i słabo wykształcone
2. wapniowcowe
1. rędziny
2. pararędziny
2. Autogeniczne
1. czarnoziemne
2. brunatnoziemne
3. bielicoziemne
3.Semihydrogeniczne
1.glejobielicoziemne
2. czarne ziemie
3. gleby zabagnione
1. czarnoziemy
1. brunatne właściwe
2. brunatne kwaśne
3. płowe
1. rdzawe
2. bielicowe
3. bielice
Glejobielicowe, glejobielice
1.czarne ziemie
1.opadowo-glejowe
2. gruntowo-glejowe
Dział
4. Hydrogeniczne
Rząd
1. bagienne
2. pobagienne
5. Napływowe
1.aluwialne
2. deluwialne
Typ
1.mułowe
2. torfowe
1. murszowe
2. murszowate
1. mady rzeczne
2.mady morskie
1. deluwialne
6. Słone
7.Antropogeniczne
1. kulturoziemne
2. industrio i
urbanoziemne
1. hortisole
2. rigosole
Dział 1: Litogeniczne
Rząd 1: Mineralne bezwęglanowe
Gleby inicjalne
Pierwsze stadium rozwoju gleb ze skał bezwęglanowych.
Nie mają wykształconego profilu glebowego.
Występują głównie w górach, na wydmach, i na terenach
rekultywowanych.
Budowa: (A)C-C
Litogeniczne, mineralne bezwęglanowe, inicjalna luźna
J
J
u
A
C
J
Ab
Eesb
Bfeb
C
Kopalna gleba bielicowa przykryta piaskami wydmowymi z glebą inicjalną
w stropie (fot. M. Jankowski)
Dział 1: Litogeniczne
Rząd 1: Mineralne bezwęglanowe
Gleby słabo wykształcone
Drugie stadium rozwojowe gleb. Wyraźny poziom próchniczny,
o miąższości kilka cm
Budowa AC-C
Dział 1: Litogeniczne,
Rząd 2: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
Typ 1: Rędziny
Skała macierzysta:
- lite wapienne skały węglanowe różnych formacji geologicznych
(margle, wapienie, opoki, dolomity, kreda)
- skały siarczanowe (gips)
Powierzchnia gruntów ornych kraju 1,5%
Występowanie:
• Wyżyna Lubelska
• Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
• Wyżyna Śląska
Dział 1: Litogeniczne,
Rząd: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
Cechy:
- duża zawartość wapnia - wolne tempo wietrzenia skała
- obecność połączeń organiczno-mineralnych – trwała struktura
- kompleks sorpcyjny wysycony zasadami.
- zawartość próchnicy do 4%
- trudne w uprawie (frakcja kamieni i żwirów)
Budowa:
A - ACca - Cca
Litogeniczne, wapniowcowe, rędzina
20
30
40
50
A
ACca
60
70
80
90
100
110
Cca
Dział 1: Litogeniczne,
Rząd: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
Typ 2: Pararędziny
Skała macierzysta:
- piaski i piaskowce zawierające węglany wapnia i magnezu
- łupki ilaste o spoiwie węglanowo-wapniowym
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 1: Czarnoziemne
Typ: Czarnoziemy
• Skała macierzysta: głównie lessy,
• Warunki klimatu stepowego, roślinność trawiasta
• Powierzchnia gruntów ornych 1,5%
• Najlepsze gleby w Polsce.
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 1: Czarnoziemne
Podtyp: Czarnoziemy niezdegradowane
•
•
•
•
•
•
Budowa profilu: A-AC-C
zasobne w składniki pokarmowe dla roślin,
duża miąższość poziomu A,
zawierają węglany w całym profilu,
zawartość próchnicy do 4%,
struktura gruzełkowata
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 1: Czarnoziemne
Podtyp: Czarnoziemy zdegradowane
Degradacja czarnoziemów
- zmiana warunków powstawania prowadząca do wymycia węglanu
wapnia w głąb profilu,
- nakładanie się procesu brunatnienia w poziomie A (poziom A/Bbrca),
- nakładanie się procesów deluwialnych,
- zmywanie górnej warstwy poziomu A,
Autogeniczne, czarnoziemne, czarnoziem
A
AC
Cca
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 2: Brunatnoziemne
•
•
Gleby umiarkowane wilgotnych lasów iglastych i mieszanych.
Stanowią 50% powierzchni gruntów ornych (w tym 20% brunatne i
30% płowe)
Występowanie:
• na Pojezierzu Mazurskim,
• na Nizinie Wielkopolskiej,
• na Wyżynie Małopolskiej
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 2: Brunatnoziemne
Typ 1: Brunatne właściwe
Skała macierzysta bogata w wapń: lessy, gliny zwałowe,
piaski gliniaste na terenach podmokłych
Budowa profilu: (O) – A - Bbr -Cca
- dobrze wykształcony poziom A, o zawartości do 3%
próchnicy,
- niekiedy mało przewiewne,
Autogeniczne, brunatnoziemne, brunatna właściwa
A
10
Bbr
20
30
40
BbrC
50
60
C
70
80
90
1.Zw. Próchniczne,
3. Al2O3,
2.Fe2O3
4.Cząstki ilaste
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 2: Brunatnoziemne
Typ 2: Brunatne kwaśne
• powstają na skałach kwaśnych litych lub bezwęglanowych
iłach
• niższe pH niż w glebach brunatnych właściwych,
• mniejsze wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami
<30%
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 2: Brunatnoziemne
Typ 3: Płowe
• powstają głównie ze skał mało zasobnych w składniki
pokarmowe: pyłowych, glin zwałowych, piasków
gliniastych
• silniejsze wymycie związków ilastych i żelazistych.
Budowa profilu: (O) – A – Eet- Bt – C
Autogeniczne, brunatnoziemne, płowa
10
O
20
A
30
40
Eet
50
60
Bt
70
1.Zw. próchn.,
2.Fe2O3
80
90
BtC
4.Cząstki ilaste
Cca
100
3. Al2O3,
5. CaCO3
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 3: Bielicoziemne
•
Powierzchnia gruntów ornych ok. 20%
• Skała macierzysta piaszczysta, kwaśna, uboga w składniki pokarmowe
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 3: Bielicoziemne
Typ 1: Rdzawe
- rozkład glinokrzemianów, uwalnianie związków żelaza i glinu (bez
przemieszczania)
- brak cech bielicowania, powstają związki kompleksowe substancji
organicznej z półtoratlenkami, wolne żelazo tworzy rdzawe otoczki na
ziarnach mineralnych
- stanowiska suche
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 3: Bielicoziemne
Typ 2: Bielicowe
•
•
•
niskie pH,
kompleks sorpcyjny wysycony jonami wodoru i glinu
ubogie w składniki pokarmowe roślin
Budowa: (O) –A – Ees – Bhfe –C
Autogeniczne, bielicoziemne, bielicowa
O
A
Ees
Bhfe
Bhfe
C
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 3: Bielicoziemne
Typ 3: Bielice
•
•
•
silne zbielicowanie i zakwaszenie
brak poziomu A,
3 podpoziomy w poziomie O
Budowa profilu: Ol-Of-Oh – Ees – Bh –Bfe – C
Dział 3: Semihydrogeniczne
Rząd 1: Glejobielicoziemne
• Tworzą się w warunkach okresowego silnego uwilgotnienia z luźnych
piasków, ubogich w składniki pokarmowe roślin.
• Górna cześć profilu objęta procesem bielicowania, dolna oglejeniem
gruntowym
Budowa profilu: O - Ees – Bhfegg - G
Semihydrogeniczne, glejobielicoziemne, glejobielica
O
Ees
Bhfe
Bfegg
Cgg
IIGca (kreda jeziorna)
(fot. M. Świtoniak)
Dział 3: Semihydrogeniczne
Rząd 2: Czarne ziemie
• Powstały z bogatych w próchnicę utworów mineralnych zawierających
węglan wapnia o różnym składzie granulometrycznym (np. gliny zwałowe,
piaski gliniaste).
• Warunki długotrwałego uwilgotnienia (pod wpływem wysokiego poziomu wód
gruntowych).
• Substancja organiczna pochodzenia roślinnego: roślinność łąkowo-darniowa
lub bagienna (tereny zabagnione).
• Stanowią 2% powierzchni kraju.
• Duża miąższość poziomu A (ponad 30 cm) o zawartości próchnicy do 6%.
• Obecność oglejenia w profilu.
Dział 3: Semihydrogeniczne
Rząd 2: Czarne ziemie
Występowanie:
• na Kujawach,
• w Wielkopolsce,
• okolice Wrocławia, Szamotuł i Grójca.
Dział 4: Hydrogeniczne
Rząd 1: Bagienne
•Dział łączy gleby powstające z utworów kształtowanych pod wpływem
wody stojącej (z materiału mineralnego lub organicznego osadzonego na
miejscu) bądź przepływającej (z materiału naniesionego w formie
zawiesin).
•Stanowią 9% powierzchni kraju
•Gleby bagienne powstają w procesie bagiennym, który ma dwa kierunki:
mułotwórczy - słabsza anaerobioza, typ gleb: mułowe
torfotwórczy – całkowita anaerobioza, typ gleb: torfowe
Budowa profilu: PO-O-D
Hydrogeniczne, bagienne, torfowe
10
POtni
20
30
40
OT1
50
60
OT2
70
80
90
Rodzaje torfowisk – torfowiska niskie
Rodzaje torfowisk – torfowiska wysokie
Soczewkowata regeneracja torfowiska wysokiego:1-kępka, 2-dolinka.
Fazy a) Powstawanie kępek i dolinek, b) na powierzchni pierwotnych kęp wytworzyły się dolinki,
zaś w dawnych dolinkach powstały nowe kępki, c),d) narastanie nowych kępek w miejsce dawnych
dolinek)
Linia przerywana-przebieg poziomu wody (Kulczyński)
Rodzaje torfowisk – torfowiska wysokie
Dział 4: Hydrogeniczne
Rząd 2: Pobagienne
• Powstają z gleb bagiennych w wyniku obniżenia się zwierciadła wód
gruntowych.
• Powstają w procesie murszenia
Przyrodnicza klasyfikacja gleb
- hydrogeniczne, bagienne, murszowe
M1
M2
T1
T2
D
Dział 5. Napływowe
• Erozyjno - sedymentacyjna działalność wód
powierzchniowych.
• Utwory mineralne, rzadziej organiczne
• Uziarnienie zależy od charakteru materiałów w
zlewniach
Dział 5. Napływowe
Rząd 1: Aluwialne
• Gleby aluwialne powstały z materiału osadzonego przez
stałe cieki wodne.
• Mady stanowią 5% powierzchni kraju
• Występują w dolinach większych rzek (Wisły, Odry,
Warty, Sanu).
• Są zasobne w biogeny
napływowe, aluwialne, mada rzeczna
Dział 5. Napływowe
Rząd 2: Deluwialne
•
•
•
•
•
•
•
Powstają z namułów osadzonych przez spływ powierzchniowy na
mineralnym podłożu lub na torfie stanowiącym dno nie zalewanej
doliny
Miąższość deluwiów wynosi co najmniej 30 cm.
Namuły deluwialne są mniej przesegregowane przez wodę niż
aluwia.
Mniej wyraźnie zaznacza się warstwowanie ich profilu.
Gleby napływowe deluwialne powstają zwykle w sąsiedztwie pól
ornych,
Akumulacja najczęściej zachodzi pod wpływem rozwoju procesu
darniowego, co powoduje gromadzenie znacznych ilości materii
organicznej i wzrost roślinności.
Gleby deluwialne powstały z materiału osadzonego przez okresowy
spływ wód;
Dział 6. Słone
•
•
•
•
Występują głównie w klimacie kontynentalnym suchym
Zawierają znaczne ilości soli (np. sodowych)
Mało urodzajne, wymagają zabiegów odsalających i nawodnień
Dzielą się na rzędy:
sołodzie,
sołońce,
sołonczaki
Dział 7. Antropogenne
Rząd 1: Kulturoziemne
• Przeobrażone przez człowieka w wyniku intensywnej,
racjonalnej gospodarki rolnej; pod wpływem głębokiej
uprawy, silnego nawożenia, zabiegów
agromelioracyjnych
• Zmieniona budowa profilu glebowego (korzystna dla jej
żyzności i produkcyjności)
• Dzielą się na typy:
– hortisole — gleby ogrodowe,
– rigosole — gleby regulówkowe.
Dział 7. Antropogenne
Rząd 2: Industrio i urbanoziemne
Gleby terenów przemysłowych:
• zmienione w wyniku gospodarki przem., powstałe gł. pod
wpływem zapylenia przem., które zmienia skład i
właściwości chemiczne. (np. odczyn, zawartość metali
ciężkich) i naturalne układy biologiczne w glebie,
• oraz gleby ukształtowane przez gospodarkę
przemysłową, tworzące się na rodzaju zwałowiskach
(hałdach), i terenach bezglebowych powstałych po
wyeksploatowaniu kopalin;
Gleby terenów zabudowanych
Bonitacja
Bonitacja gruntów
gruntów (przyrodniczo-rolnicza)
(przyrodniczo-rolnicza)
Ocena jakości gruntów (gleb)
Kryteria podziału na klasy bonitacyjne:
-właściwości gleby (głównie cechy morfologiczne)
warunkujące możliwość uprawy określonych grup roślin
-rzeźba terenu,
-stosunki wodne,
Bonitacja gruntów (przyrodniczo-rolnicza)
Tabele klas gruntów:
•
Tabela gruntów ornych
•
Tabele użytków zielonych (łąki i pastwiska)
•
Tabele gruntów pod lasami
KLASY BONITACYJNE
I – gleby orne najlepsze (struktura agregatowa, zasobne w
składniki pokarmowe, łatwe do uprawy, głęboki poziom
próchniczny, dobre plony wszystkich roślin)
II
– gleby orne bardzo dobre (gorsze właściwości fizyczne,
np. wodne, dobre plony wszystkich roślin)
IIIa i IIIb – gleby orne średnio dobre (gorsze właściwości
fizyczne i chemiczne, wahania poziomu wód gruntowych,
dobry plon żyta i ziemniaków)
KLASY BONITACYJNE
IVa i IVb – gleby orne średnie (mała zdolność produkcyjna,
zależna od ilości opadów, łatwo przesychające lub ciężkie,
nieprzepuszczalne, często wymagają melioracji)
V - gleby słabe (nieurodzajne, zbyt lekkie i za suche)
VI (VI Rz) – gleby orne najsłabsze (niskie plony, wadliwe,
zawodne, nadają się pod zalesienia)
BONITACJA GLEB W POLSCE
• Najwięcej jest gleb średnich (IV klasa), a najmniej bardzo dobrych (I klasa).
• Gleby średniej jakości i gleby słabe zajmują >50% powierzchni kraju
(dominują w części północnej i środkowej).
• Większość gleb wymaga nawożenia lub wapnowania, a niekiedy melioracji
Pasowy układ dobrych gleb w Polsce:
- równoleżnikowy
- od Wyżyny Lubelskiej po Nizinę Śląską
- południkowy - od Niziny Śląskiej w kierunku północno-wschodnim
do Żuław i Warmii
KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ (rolniczo-glebowe)
Łączą różne jednostki genetyczne o podobnej przydatności rolniczej
•
9 kompleksów terenów nizinnych i wyżynnych
•
5 kompleksów gleb górzystych
•
3 kompleksy gleb użytków zielonych
KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ (gleby uprawne)
1. Kompleks pszenny bardzo
dobry
9. Kompleks zbożowopastewny słaby
2. Kompleks pszenny dobry
10. Kompleks pszenny górski
3. Kompleks pszenny wadliwy
11. Kompleks zbożowy górski
4. Kompleks żytni bardzo dobry 12. Kompleks owsianoziemniaczany górski
5. Kompleks żytni dobry
6. Kompleks żytni słaby
7. Kompleks żytni bardzo słaby
8. Kompleks zbożowopastewny mocny
13. Kompleks owsianopastewny górski
14. Kompleks gleb ornych, z
przeznaczeniem na użytki
zielone
KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ (użytki zielone)
1z. Użytki zielone bardzo dobre
2z. Użytki zielone średnie
3z. Użytki zielone słabe i bardzo słabe