Gleby Polski

Gleby Polski
1. Cele lekcji
a. Wiadomości











Uczeń zna podstawowe typy i podtypy gleb występujących w Polsce.
Uczeń wie, jak powstały gleby oraz co wpływa na ich rozwój i zmiany.
Uczeń zna podstawowe właściwości gleb, takie jak: pH, barwa, miąższość,
struktura.
Uczeń zna budowę i skład podstawowych typów i podtypów gleb występujących w
Polsce.
Uczeń wie, do czego przydatna jest gleba i jaką funkcję pełni w przyrodzie.
Uczeń zna w przybliżeniu rozkład typów gleb w Polsce i wie, od czego ten rozkład
zależy.
Uczeń zna podział gleb ze względu na ich genezę.
Uczeń wie, na czym polega różnica między glebami strefowymi i astrefowymi i zna
ich rozkład w Polsce.
Uczeń wie, które gleby są dobre dla jakiego rodzaju zagospodarowania.
Uczeń wie, czym poszczególne typy gleb Polski różnią się od siebie.
Uczeń wie, od czego i w jaki sposób zależy przestrzenne zróżnicowanie gleb Polski.
b. Umiejętności




Uczeń potrafi rozpoznać daną glebę po jej profilu.
Uczeń potrafi na podstawie innych elementów środowiska podać w przybliżeniu typ
gleby występującej na danym terenie.
Uczeń potrafi rozróżniać poziomy glebowe na podstawie profilu nieznanej gleby.
Uczeń potrafi przypisać glebie odpowiednie dla niej użytkowanie.
2. Metoda i forma pracy
Wykład, praca z mapą, dyskusja, wypełnianie karty pracy ucznia, prezentacja tablicy poglądowej,
(ewentualnie prezentacja multimedialna).
3. Środki dydaktyczne
mapa rzeźby Polski
mapa gleb Polski (najlepiej w tej samej skali, co mapa rzeźby)
(opcjonalnie atlas z odpowiednimi mapami na każdej ławce)
karta pracy ucznia – gleby Polski
tablica – gleby Polski
test – gleby Polski
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
W przypadku dostępności rzutnika multimedialnego nauczyciel powinien włączyć
prezentację (Prezentacja – Gleby Polski) i w odpowiednim czasie w trakcie lekcji zmieniać
slajdy na odpowiadające omawianemu zagadnieniu.
Nauczyciel rozdaje karty pracy i krótko instruuje uczniów, jak i kiedy (w trakcie trwania
całych zajęć) je wypełnić.
Krótka dyskusja z uczniami na temat: „czym jest gleba?”, następnie podanie jej definicji
W dużym skrócie nauczyciel opowiada, jak powstaje gleba i co wpływa na jej
zróżnicowanie oraz rozwój i zmiany.
Uczniowie wymieniają znane im typy/rodzaje gleb.
b. Faza realizacyjna
Zaprezentowanie jednego lub kilku przykładowych profilów gleb (załącznik – Tablica –
Gleby Polski)
Wskazanie na profilu podstawowe typy poziomów glebowych (O – organiczny (ściółka),
A - próchniczny, E – wymywania, B – wzbogacenia, C – skały macierzystej)
Charakterystyka każdego z wymienionych poziomów glebowych:
O – poziom organiczny, występuje na powierzchni, objętościowo przeważa w nim materia
organiczna, w jego skład wchodzą liście oraz inne obumarłe części pochodzenia roślinnego
i zwierzęcego.
A – poziom próchniczny, występuje na powierzchni, zwykle ciemno zabarwiony, zawiera
próchnicę, czyli w różnym stopniu rozłożone obumarłe części pochodzenia roślinnego bądź
zwierzęcego.
E – poziom wymywania, obejmuje strefę wymywania, czyli przemieszczania w głąb profilu
glebowego pierwiastków chemicznych (głównie glinu i żelaza), często z pierwiastkami
wymywane są najdrobniejsze frakcje tego poziomu (np. ilasta bądź pylasta), na skutek tego
poziomy wymywania mają barwy jasne.
B – poziom wzbogacenia, następuje w nim osadzanie składników wymytych z położonych
wyżej poziomów, poziomy wzbogacenia (wmycia) mają barwy ciemne, najczęściej różne
odcienie barwy rdzawej i brunatnej.
C – poziom skały macierzystej, występuje on w profilu poniżej poziomów zróżnicowania
gleby, jest to materiał niezmieniony przez proces glebotwórczy.
Zaprezentowanie tablicy (Tablica – Gleby Polski) z czterema profilami glebowymi,
wybranymi głównymi typami gleb Polski, wykazanie wraz z uczniami różnic w profilach
oraz wyjaśnienie przyczyn różnic.
Z wyjaśnienia przyczyn różnic nauczyciel powinien płynnie przejść do omawiania
standardowych składów mechanicznych gleb (bielicowe – piasek, brunatne – glina itp.) i na
podstawie tego wyjaśnić różnorodność w ich żyzności i właściwościach.
Naświetlenie uczniom, jakie zbiorowiska roślinne porastają podstawowe typy gleb Polski
(np. gleby bielicowe – lasy iglaste, gleby brunatne i płowe – lasy mieszane i liściaste, czarne
ziemie – łąki).
Przedstawienie podziału gleb na strefowe (np. bielicowe, brunatne, płowe) i astrefowe (np.
czarne ziemie, mady, rędziny)
Uzmysłowienie uczniom wartości przyrodniczej poszczególnych typów gleb, oraz
wskazanie najlepszego potencjalnie wykorzystania (które gleby nadają się pod zabudowę,
które do celów rolniczych, które pod zalesienie, które na łąki i pastwiska, które na
nieużytki).
Wskazanie na mapie gleb Polski głównych obszarów występowania danych typów gleb
oraz porównanie tego rozkładu z mapą rzeźby, próba dyskusji z uczniami na temat
powiązań obu map.
Zasygnalizowanie istnienia wielu innych typów gleb w Polsce (np. murszowe, sołońce,
glejowe) i uzmysłowienie, że teren ich występowania jest niewielki, a znaczenie – duże
jedynie w skali lokalnej.
Bez zagłębiania się w szczegóły przedstawienie panującej klasyfikacji gleb wg FAO.
Dodanie, że jest ona aktualnie panującą w Polsce, jednak z powodu zbytniego
przyzwyczajenia do polskich nazw, wprowadzanie jej jest utrudnione. Podanie kilku
przykładów (np. gleby brunatne – cambisols, gleby płowe – luvisols, czarnoziemy –
chernozems). Wyjaśnienie uniwersalności nowej nomenklatury – nazwy poszczególnych
gleb są takie same na całym świecie.
c. Faza podsumowująca
Nauczyciel przypomina podręcznikową definicję gleby, rozszerzając ją tym razem o zwroty
bardziej przyswajalne dla uczniów. Uczniowie wskazują na mapie rzeźby Polski zadawane
przez nauczyciela typy gleb
5. Bibliografia
a. Geografia fizyczna Polski, pod red. K. Ostaszewskiej i A. Richlinga, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2005.
b. Bednarek R., Prusinkiewicz Z., Geografia gleb, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1999.
c. Gleboznawstwo: podręcznik dla studentów, pod red. S. Zawadzkiego, Państwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1999.
d. Uggla H., Gleboznawstwo rolnicze, PWN, Warszawa 1984.
6. Załączniki
a. Karta pracy ucznia
Załącznik: Karta pracy – gleby Polski.