Patofizjologia depresji: czy mamy jakieś solidne dowody naukowe

1
Forum
© 2011, wydanie polskie, Instytut Psychiatrii i Neurologii
FORUM1:
Patofizjologia depresji: czy mamy jakieś solidne dowody naukowe interesujące dla
klinicystów?
Pathophysiology of depression: do we have any solid evidence of interest to
clinicians?
◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦
Patofizjologia depresji: czy mamy jakieś solidne dowody naukowe przydatne
klinicystom?
Pathophysiology of depression: do we have any solid evidence of interest to
clinicians?
GREGOR HASLER
Psychiatric University Hospital, University of Berne, Szwajcaria
STRESZCZENIE
Ze względu na kliniczną i etiologiczną różnorodność dużego zaburzenia depresyjnego trudno objaśnić
jego patofizjologię. Dokonano przeglądu współczesnych teorii neurobiologicznych, które mają
najbardziej rzetelne podstawy empiryczne i największe znaczenie dla praktyki klinicznej, pod kątem
ich mocnych i słabych stron. Wybrane teorie opierają się na pracach, w których badano stres
psychospołeczny i hormony stresu, neuroprzekaźniki takie, jak serotonina, norepinefryna, dopomina,
glutaminian i kwas gamma-aminomasłowy (GABA), obwody neuronalne, czynniki neurotropowe oraz
rytmy dobowe. Ponieważ wszystkie teorie depresji odnoszą się tylko do pewnych typów pacjentów z
depresją, a pomijają inne, oraz ponieważ patofizjologia depresji może się znacznie zmieniać w
przebiegu choroby, obecnie istniejąca wiedza podważa ujednoliconą hipotezę depresji. W
konsekwencji leczenie przeciwdepresyjne, z podejściami psychologicznymi i biologicznymi włącznie,
powinno być dostosowane do poszczególnych pacjentów i stanów chorobowych. Poszczególne
hipotezy dotyczące depresji oparte na wiedzy neurobiologicznej omówiono z uwzględnieniem tego, co
może zainteresować zarówno klinicystów w praktyce codziennej, jak i badaczy klinicznych
opracowujących nowe metody terapii.
SUMMARY
Due to the clinical and etiological heterogeneity of major depressive disorder, it has been difficult to
elucidate its pathophysiology. Current neurobiological theories with the most valid empirical
foundation and the highest clinical relevance are reviewed with respect to their strengths and
weaknesses. The selected theories are based on studies investigating psychosocial stress and stress
hormones, neurotransmitters such as serotonin, norepinephrine, dopamine, glutamate and gammaaminobutyric acid (GABA), neurocircuitry, neurotrophic factors, and circadian rhythms. Because all
theories of depression apply to only some types of depressed patients but not others, and because
depressive pathophysiology may vary considerably across the course of illness, the current extant
1
Przedruk z World Psychiatry 2010; 9(3): 155-161) za życzliwą zgodą wydawcy i redakcji. World
Psychiatry jest organem Światowego Stowarzyszenia Psychiatrycznego (WPA, World Psychiatric
Association).
knowledge argues against a unified hypothesis of depression. As a consequence, antidepressant
treatments, including psychological and biological approaches, should be tailored for individual
patients and disease states. Individual depression hypotheses based on neurobiological knowledge are
discussed in terms of their interest to both clinicians in daily practice and clinical researchers
developing novel therapies.
Słowa kluczowe: depresja / patofizjologia / genetyka / stres / serotonina / norepinefryna / dopamina /
neuroobrazowanie / glutaminian / GABA
Key words: depression / pathophysiology / genetics / stress / serotonin / norepinephrine / dopamine /
neuroimaging / glutamate / GABA
2
Praca poglądowa
Review
© Instytut Psychiatrii i Neurologii
Rola neuropsychologa w diagnostyce i leczeniu choroby Huntingtona
The role of neuropsychologists in the assessment and treatment of Huntington’s
disease
EMILIA J. SITEK1,2,3, WITOLD SOŁTAN1,3, JAROSŁAW SŁAWEK1,2,3
1. Oddział Neurologii, Szpital Specjalistyczny Św. Wojciecha, Gdańsk
2. Zakład Pielęgniarstwa Neurologiczno-Psychiatrycznego, Gdański Uniwersytet Medyczny
3. Gdański Ośrodek European Huntington’s Disease Network przy Szpitalu Specjalistycznym Św.
Wojciecha, Gdańsk
STRESZCZENIE
Cel. Praca ma na celu przedstawienie roli neuropsychologa w opiece nad pacjentem z chorobą
Huntingtona (HD), profilu zaburzeń poznawczych w tej chorobie, jak również wskazówek przydatnych
w planowaniu i interpretacji badań neuropsychologicznych oraz zajęć psychoedukacyjnych.
Poglądy. Do głównych zadań neuropsychologa zajmującego się HD należą diagnoza
neuropsychologiczna osób z HD (w stadium przedklinicznym oraz klinicznym) oraz psychoedukacja
skierowana głównie do opiekunów osób chorych. Proces otępienny, tradycyjnie uznawany za
podkorowy, jest w HD nieunikniony. W HD dominują zaburzenia funkcji wykonawczych oraz pamięci
operacyjnej. Diagnoza neuropsychologiczna osoby z HD wymaga wiedzy na temat specyfiki objawów,
współpracy z lekarzem prowadzącym (neurologiem i/lub psychiatrą), jak i uwzględnienia w
interpretacji wyników badania wszystkich czynników zakłócających wykonanie zastosowanych testów.
Wnioski. Neuropsycholog obok neurologa i psychiatry pełni istotną rolę w opiece nad pacjentem z
chorobą Huntingtona i jego rodziną, jego obecność w zespole leczącym jest niezbędna. Badania
neuropsychologiczne należą do istotniejszych badań diagnostycznych (obok neurologicznych,
psychiatrycznych, genetycznych oraz neuroobrazowych), pozwalających ocenić stopień
zaawansowania choroby, tempo progresji, jak i skuteczność leczenia. Ponadto mogą stanowić
podstawę oddziaływań psychoedukacyjnych.
SUMMARY
Objectives. The paper presents the role of the neuropsychologist in care of patients with Huntington’s
disease (HD), the profile of cognitive dysfunction in HD, as well as suggestions for neuropsychological
assessment planning, interpretation of test results, and for psychoeducational interventions.
Review. The major tasks of the neuropsychologist working with HD patients include the
neuropsychological assessment of the patient (both in the clinical and preclinical stages) and
psychoeducational interventions for his/her caregivers. The dementing process, traditionally considered
to be subcortical, is inevitable in HD. Executive dysfunction and working memory impairment
predominate in the clinical picture. Neuropsychological assessment in HD requires knowledge about
the symptom specificity, cooperation with the doctor in charge of the patient (a neurologist and/or
psychiatrist) as well as taking into account in the interpretation of test results all factors that may affect
the patient’s performance.
Conclusions. Neuropsychologists, besides neurologists and psychiatrists, are essential members of the
HD care team. The neuropsychological assessment, if properly conducted, belongs among the most
important diagnostic procedures (complementary to the neurological, psychiatric, genetic and
neuroimaging examinations) allowing to evaluate the disease severity, progression rate and treatment
efficacy. The neuropsychological assessment may also provide grounds for psychoeducational
intervention planning.
Słowa kluczowe: choroba Huntingtona / zaburzenia funkcji poznawczych / diagnoza
neuropsychologiczna / psychoedukacja
Key words: Huntington’s disease / cognitive dysfunction / neuropsychological assessment /
psychoeducation
3
Praca poglądowa
Review
© Instytut Psychiatrii i Neurologii
Udar mózgu u chorych z przewlekłą chorobą nerek
Stroke in patients with chronic kidney disease
PIOTR SOBOLEWSKI
Sandomierski Ośrodek Neurologii z Oddziałem Neurologii i Oddziałem Udarowym, Sandomierz
STRESZCZENIE
Cel. Celem pracy było wykazanie i omówienie wzajemnych korelacji pomiędzy czynnikami ryzyka
udaru mózgu i przewlekłej choroby nerek (PChN), omówienie powikłań sercowo-naczyniowych u
chorych dializowanych oraz problemu nefropatii pokontrastowej.
Poglądy. Jako wspólne czynniki ryzyka udaru niedokrwiennego i PChN wymieniono: podeszły wiek
chorych, rasę afroamerykańską, płeć męską, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, migotanie przedsionków i
palenie tytoniu. Natomiast jako wspólne czynniki ryzyka udaru krwotocznego i PChN: podeszły wiek
chorych, rasę afroamerykańską, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, angiopatię amyloidową i palenie
tytoniu.
Wnioski. Dokładna analiza wszystkich czynników i zagadnień związanych z naczyniowymi
chorobami mózgu i PChN, pozwala na wybranie właściwego procesu diagnostycznego i terapii w tej
grupie chorych.
SUMMARY
Objectives. The aim of the study was to report and discuss intercorrelations between stroke risk factors
and chronic kidney disease (CKD), cardiovascular complications in dialyzed patients, and the problem
of post-contrast nephropathy.
Review. The following risk factors common for ischemic stroke and CKD were reported: the patients’
advanced age, Afro-American race, male sex, hypertension, diabetes, atrial fibrillation, and smoking,
while the common risk factors for hemorrhagic stroke and CKD included: advanced age, AfroAmerican race, hypertension, diabetes, amyloid angiopathy, and smoking.
Conclusion. A thorough analysis of all factors and problems associated with cerebrovascular diseases
and CKD allows to choose appropriate diagnostic methods and treatment approaches in this group of
patients.
Słowa kluczowe: udar mózgu / przewlekła choroba nerek / korelacje
Key words: stroke / chronic kidney disease / correlation
4
Praca poglądowa
Review
© Instytut Psychiatrii i Neurologii
Ocena skuteczności fototerapii w leczeniu niesezonowych zaburzeń afektywnych
Evaluation of phototherapy effectiveness in the treatment of non-seasonal
affective disorders
MAGDALENA CHOJNACKA, ŁUKASZ ŚWIĘCICKI
II Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
STRESZCZENIE
Cel. W artykule przedstawiono wyniki prac poświęconych ocenie skuteczności i tolerancji leczenia
niesezonowych zaburzeń afektywnych światłem.
Poglądy. Fototerapia (ekspozycja na białe, jaskrawe światło) jest metodą o potwierdzonej skuteczności
w leczeniu choroby afektywnej sezonowej. Jest to metoda niefarmakologiczna, dobrze tolerowana,
względnie bezpieczna i dość łatwa w zastosowaniu. Może stanowić alternatywę u pacjentów, którzy
nie akceptują lub źle tolerują leki lub u których zachodzą przeciwwskazania do farmakoterapii.
Wnioski. Pojawiają się coraz liczniejsze doniesienia o zastosowaniu fototerapii również w innych
postaciach depresji - jako monoterapii lub jako leczenia dodatkowego. Wnioski są niejednoznaczne.
Konieczne są dalsze badania w celu wyjaśnienia wątpliwości.
SUMMARY
Objectives. The paper reviews studies on effectiveness and tolerability of phototherapy in nonseasonal affective disorders.
Review. Efficacy of phototherapy (involving exposure to bright, white light) was confirmed in the
treatment of seasonal affective disorders. This non-pharmacological treatment method is well-tolerated,
relatively safe and simple to use. Its side effects are rare. The method provides a viable alternative for
patients who cannot accept or tolerate medication, or in whom pharmacotherapy may be
contraindicated.
Conclusions. More and more reports are published on the use of phototherapy also in non-seasonal
depression, either as monotherapy or as an adjuvant to conventional antidepressants. The results are
inconclusive. Further research is needed to explain the doubts.
Słowa kluczowe: zaburzenia afektywne niesezonowe / depresja / fototerapia
Key words: non-seasonal affective disorder / depression / phototherapy
5
Praca kazuistyczna
Case report
© Instytut Psychiatrii i Neurologii
Zaburzenia lękowe i depresja w przebiegu guza chromochłonnego nadnerczy – opis
przypadku
Anxiety disorder and depression in the course of adrenal pheochromocytoma – a
case report
BERTRAND JANOTA1, LUCYNA PAPIERSKA3, MARIA ZAŁUSKA2, KATARZYNA JANOTA3, ANDRZEJ
4
5
CICHOCKI , ELŻBIETA PIASECZYŃSKA
1. Oddział Psychiatrii, Szpital Bielański. Warszawa
2. IV Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
3. Klinika Endokrynologii i Oddział Chorób Wewnętrznych, Centrum Medyczne Kształcenia
Podyplomowego, Szpital Bielański, Warszawa
4. Oddział Chirurgii, Klinika Instytutu Onkologii, Warszawa
5. Poradnia Zdrowia Psychicznego NZOZ, Biała Podlaska
STRESZCZENIE
Cel. Analiza objawów lękowych, depresyjnych i innych objawów somatycznych w przebiegu guza
chromochłonnego nadnerczy (pheochromocytoma). Guz jest nowotworem spotykanym stosunkowo
rzadko, przeważnie łagodnym, hormonalnie czynnym. Wydzielając nadmiar katecholamin guz może
się ujawniać zwyżkami ciśnienia tętniczego krwi, tachykardią, niespecyficznymi dolegliwościami
brzusznymi, a niekiedy objawami lęku i depresji. Wczesne rozpoznanie i chirurgiczne usunięcie guza
w większości przypadków prowadzi do całkowitego wyleczenia.
Opis przypadku. Pacjentkę aktualnie nieobciążoną stresem i bez nadciśnienia tętniczego leczono
nieskutecznie ambulatoryjnie za pomocą farmakoterapii z powodu lęku i depresji, Ostry epizod bólu
brzucha i nudności doprowadził do ujawnienia w badaniu ultrasonograficznym guza prawego
nadnercza. Podwyższony poziom metoksykatecholamin w moczu wskazywał na pheochromocytoma,
co potwierdzono histopatologicznie. Po chirurgicznym usunięciu guza i zaprzestaniu farmakoterapii
objawy lękowe i depresyjne ustąpiły całkowicie. W toku dwuletniej obserwacji nie było nawrotu.
Wnioski. Guz chromochłonny nadnerczy należy zawsze brać go pod uwagę w różnicowaniu przyczyn
lęku i depresji, gdyż nierozpoznany i nie leczony w porę, prowadzi do zgonu wskutek powikłań
naczyniowych lub przerzutów. Opisany przypadek zwraca uwagę na konieczność różnicowania
zaburzeń lękowych i depresyjnych z pheochromocytoma także wtedy, gdy nie stwierdza się
nadciśnienia tętniczego, zwłaszcza gdy farmakoterapia jest nieskuteczna, a nie występują istotne
czynniki stresu. Należy pamiętać, że nie tylko tachykardia, zwyżki ciśnienia, tętniczego, bóle głowy ale
także objawy brzuszne (bóle, nudności, dyspepsja) interpretowane jako somatyczne przejawy lęku,
mogą być objawami pheochromocytoma, a więc wymagają badania przesiewowego w tym kierunku.
SUMMARY
Background. The aim of the paper was to outline anxiety and depression symptoms and well as other
somatic ailments in the course of pheochromocytoma of adrenal glands. This type of tumor is relatively
rare, mostly benign, and hormonally active. Secreting excessive amounts of catecholamines the tumor
may manifest itself in elevated blood pressure, tachycardia, nonspecific abdominal complaints, and
sometimes symptoms of anxiety and depression. Early diagnosis and surgical removal of
pheochromocytoma lead to full recovery in a majority of cases.
Case report. A female patient, not stressed and with no hypertension, had been unsuccessfully
pharmacologically treated for anxiety and depression on the outpatient basis. Following an episode of
acute abdominal pain and nausea her USG examination revealed a tumor in the right adrenal gland.
Elevated urinary metoxycatecholamines suggested the diagnosis of pheochromocytoma, confirmed
histopathologically. After surgical removal of the tumor and discontinuation of pharmacotherapy the
patient’s depressive and anxiety symptoms completely abated. No recurrence of the tumor was found
within a 2-year follow-up period.
Commentary. Pheochromocytoma should always be taken into account in the differential diagnosis of
anxiety and depression causes, since this condition if not recognized in time and left untreated may be
fatal due to vascular complications and metastases. The reported case highlights the necessity of
including pheochromocytoma in the differential diagnosis of anxiety and depressive disorders in the
absence of hypertension, particularly if pharmacotherapy is ineffective and there are no significant
stress factors. It should be remembered that signs and symptoms of pheochromocytoma include not
only tachycardia, elevated blood pressure and headaches, but also abdominal complaints (pain, nausea,
dyspepsia). The latter, interpreted as anxiety symptoms, may be actually manifestations of
pheochromocytoma, and therefore require relevant screening procedures.
Słowa kluczowe: pheochromocytoma / zaburzenia lękowe / depresja
Key words: pheochromocytoma / anxiety disorder / depression
6
Praca kazuistyczna
Case report
© Instytut Psychiatrii i Neurologii
Rola czynników psychologicznych w przebiegu zespołu tików u dwudziestoletniego
mężczyzny – opis przypadku
The role of psychological factors in the course of tic syndrome in a 20-year-old male
– a case report
AGNIESZKA SKRZYPULEC, SEWERYN SEGIET, ADAM SZUŚCIK, KRZYSZTOF KRYSTA, IRENA KRUPKAMATUSZCZYK
Katedra i Klinika Psychiatrii i Psychoterapii, Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice
STRESZCZENIE
Cel. Celem pracy jest przedstawienie przypadku dwudziestoletniego mężczyzny z zespołem tików
oraz roli czynników psychologicznych w rozwoju jego choroby.
Przypadek. Pacjent, u którego w trzecim roku życia rozpoznano zespół Tourette’a, był wielokrotnie
hospitalizowany w oddziałach psychiatrii i neurologii dziecięcej. Z powodu zaostrzenia tików, został
trzykrotnie wprowadzony w śpiączkę tiopentalową. Różnoraka farmakoterapia przynosiła krótkotrwałe
efekty. U pacjenta nie stosowano psychoterapii. Mężczyznę cechowała osobowość niedojrzała z
zachowaniami depresyjno-lękowymi i niskim poziomem samoakceptacji. Dwukrotnie podejmował
próby samobójcze, nadużywał leków. W sytuacji stresu pacjent reagował wzmożeniem symptomów
fizycznych.
Komentarz. Podczas ostatniej hospitalizacji postulowano znaczącą rolę zaburzeń psychicznych w
rozwoju i zaostrzeniu zespołu tików. W diagnostyce i leczeniu niezbędna jest dyskusja między różnymi
specjalistami, szczególnie psychiatrami, psychoterapeutami, neurologami.
SUMMARY
Objectives. A case of a 20-year-old man with tic disorder is presented and the role of psychological
factors in the development of his condition is discussed.
Case report. The patient diagnosed with the Tourette syndrome at age 3 was repeatedly hospitalized in
child psychiatry and neurology departments. Due to tics exacerbation he was submitted to tiopentalinduced coma thrice. Differentiated pharmacotherapy resulted in transient outcomes. No psychotherapy
has ever been attempted. The patient was diagnosed with immature personality, manifested anxiety and
depressive behaviors and a low self-acceptance level. He had two suicide attempts and was a
medication abuser. He responded to stressful situations with aggravation of somatic symptoms.
Commentary. During the patient’s most recent hospitalization a significant role of mental disorders in
the development and exacerbation of his tic disorder was postulated. Cooperation between various
health professionals, particularly psychiatrists, psychotherapists and neurologists is necessary both in
the diagnostic process and treatment.
Słowa kluczowe: tiki / zespół Tourette’a / czynniki psychologiczne
Key words: tics / Tourette’s syndrome / psychological factors
7
Praca kazuistyczna
Case report
© Instytut Psychiatrii i Neurologii
Czy zdanie „czuję się obserwowany” – zawsze znaczy to samo? Znaczenie kliniczne
błędnego opisu i atrybucji swoich stanów przez pacjentów leczonych z
rozpoznaniem schizofrenii – opis przypadku
Does the sentence „I feel I am being watched” always have the same meaning?
Clinical significance of erroneous description and attribution of their states by
patients treated for schizophrenia – a case report
MACIEJ KARASZEWSKI, SŁAWOMIR MURAWIEC, MAŁGORZATA SOSNOWSKA
Centrum Zdrowia Psychicznego, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
STRESZCZENIE
Cel. Celem pracy jest dyskusja zjawiska przejściowego wypowiadania przez pacjentów leczonych z
powodu schizofrenii treści odnoszących się do niepożądanych działań leków lub treści sprawiających
wrażenie wypowiedzi urojeniowych, które pojawiają się w związku z doświadczaniem przez tych
pacjentów sytuacji stresowych.
Przypadek. Opisano 35-letnia pacjentkę leczoną od kilku lat z rozpoznaniem schizofrenii, aktualnie w
okresie remisji. Pacjentka ta w sytuacjach trudności co do decyzji o podjęciu pracy lub w sytuacjach
stresogennych relacjonowała przemijające, krótkotrwałe epizody „uciekania oczu” przypominające
ostre dyskinezy poneuroleptyczne lub analogiczne krótkotrwałe stany z wypowiedziami
stwierdzającymi, że jest obserwowana przez inne osoby, co przypominało urojenia odnoszące.
Komentarz. Nagłe pojawienia się relacji o niepożądanych działaniach leków lub o krótkich objawach
psychotycznych u pacjentów stabilnej remisji wymaga zwrócenia uwagi na psychologiczne podłoże
tych skarg i uzyskania przez pacjenta adekwatnego rodzaju pomocy.
SUMMARY
Objectives. The aim of the paper was to discuss the phenomenon of statements occasionally made by
patients treated for schizophrenia – such comments concerning undesirable side effects of medication,
or resembling paranoid ideation are related to stressful situations currently experienced by the patient.
Case report. A case is presented of a 35-year old female patient diagnosed with schizophrenia and
treated for the past few years, currently in remission. When confronted with difficulties connected with
her decision-making about getting a job or in other stressful situations the patient reported brief,
transitory episodes of her “eyes skittering away” (which resembles post-neuroleptic acute tardive
dyskinesia), or similarly short-lasting feelings of being watched by other people (resembling delusions
of reference).
Commentary. If patients in stable remission suddenly report side effects of their medication, or
develop short-term psychotic symptoms, psychological background of their complaints should be
explored and appropriate help provided to the patient.
Słowa kluczowe: schizofrenia / farmakoterapia / psychologia / deficyty kognitywne
Key words: schizophrenia / pharmacotherapy / psychology / cognitive deficits
8
Praca kazuistyczna
Case report
© Instytut Psychiatrii i Neurologii
Przypadek silnego wzburzenia – problemy kompetencyjne i orzecznicze
A case of extreme emotional agitation – competence and forensic expertise
problems
EWA WASZKIEWICZ1, ANNA PILSZYK2
1. III Klinika Psychiatryczna, Instytutu Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
2. Klinika Psychiatrii Sądowej, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
STRESZCZENIE
Cel. Przedstawiono charakterystykę stanu silnego wzburzenia w kontekście psychologicznym,
medycznym i prawnym. Omówiono szczegółowo uregulowania prawne dotyczące zastosowania
pojęcia silnego wzburzenia, kryteria opisu jego rozpoznawania i trudności diagnostyczne biegłych.
Przypadek. Przedstawiono przypadek mężczyzny, który dokonał podwójnego zabójstwa pod
wpływem silnych emocji.
Komentarz. Na przykładzie przypadku przeanalizowano szereg wątpliwości dotyczących silnego
wzburzenia i podjęto próbę przedstawienia propozycji ich rozwiązania.
SUMMARY
Objectives. The state of extreme emotional agitation was characterized from the psychological,
medical and legal perspectives. The paper presents a detailed outline of legal regulations concerning
the use of the notion of “extreme emotional agitation”, criteria for diagnosing this state, and diagnostic
difficulties of forensic experts.
Case report. A case is reported of a male perpetrator of a double homicide committed under the
influence of extreme emotional agitation.
Commentary. On the grounds of the case report a number of doubts concerning “extreme emotional
agitation” were presented and an attempt was made to propose possible solutions for their clarification.
Słowa kluczowe: silne wzburzenie / afekt fizjologiczny / zabójstwo / opinia sądowo-psychologiczna
Key words: extreme emotional agitation / physiological affect / homicide / forensic-psychological
expertise
9
Praca kazuistyczna
Case report
© Instytut Psychiatrii i Neurologii
Rzadki przypadek bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu
jako pierwszego objawu szpiczaka mnogiego
A rare case of bacterial encephalomeningitis as a preliminary symptom of multiple
myeloma
MAŁGORZATA WISZNIEWSKA¹, MARCIN ROGOZIEWICZ¹, ANNA SZMYDT¹, PAWEŁ WISZNIEWSKI²
1. Oddział Neurologii Szpitala Specjalistycznego im. Stanisława Staszica, Piła
2. Oddział Chorób Wewnętrznych i Hematologii Szpitala Specjalistycznego im. Stanisława
Staszica, Piła
STRESZCZENIE
Cel. Celem pracy jest przedstawienie rzadkiego przypadku bakteryjnego zapalenia opon m-r, które
okazało się pierwszym objawem szpiczaka mnogiego. Szpiczak mnogi jest nowotworem, który cechuje
się klonalną proliferacją atypowych plazmocytów. Najbardziej typowymi objawami choroby są:
niedokrwistość, ogniska osteolityczne, hiperkalcemia, niewydolność nerek oraz ból kostny. Wśród
objawów neurologicznych dominują objawy uszkodzenia rdzenia kręgowego, korzeni nerwów
rdzeniowych, nerwów obwodowych oraz czaszkowych. W chorobie dochodzi do defektu odporności
humoralnej, co predysponuje do infekcji bakteryjnych, wśród których może pojawić się zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych (m-r).
Przypadek. U 69-letniego pacjenta rozpoznano ciężkie bakteryjne zapalenie opon m-r, które było
pierwszą manifestacją kliniczną szpiczaka mnogiego. Po zastosowaniu skojarzonej antybiotykoterapii i
leczenia wspomagającego objawy zapalenia ustąpiły. Do leczenia szpiczaka zastosowano talidomid
skojarzony z deksametazonem z dobrym efektem. Pacjent pozostaje pod opieką hematologa i
neurologa.
Komentarz. Przedstawiamy ten przypadek, aby zwrócić uwagę, iż bakteryjne zapalenie opon m-r
sporadycznie może stanowić pierwszą manifestację kliniczną szpiczaka. Szybkie i pełne rozpoznanie
jest bardzo ważne ze względu na możliwość szybkiego wdrożenia kompleksowego leczenia zarówno
bakteryjnego zapalenia opon m-r, jak również szpiczaka. Takie postępowanie zwiększa szanse nie
tylko na przeżycie, ale i na lepszą jakość życia po leczeniu. Pragniemy również podkreślić, że w takich
przypadkach konieczna jest dobra współpraca neurologa i hematologa.
SUMMARY
Background. The aim of this article is to present a rare case of bacterial meningitis which turned out to
be the first symptom of multiple myeloma.Multiple myeloma is a neoplasm characterised by clonal
proliferation of atypic plasmocytes. Anemia, osteolytic lesions, hypercalcemia, renal failure, and osteal
pain are the most common symptoms of the disease. Spinal cord lesions, radiculopathy, as well as
cranial and peripheral nerve palsy predominate among neurological disorders associated with multiple
myeloma. The illness leads to humoral immunity impairment and increases the patients’ vulnerability
to bacterial infections, including bacterial meningitis. Meningeal and cerebral involvement is very rare
as an initial manifestation of myeloma.
Case report. A 69-year-old male was diagnosed with severe acute bacterial meningitis that proved to
be the first clinical manifestation of multiple myeloma. Combined antibiotic therapy with a
supplementary treatment ameliorated the signs of meningitis. Combined treatment of multiple
myeloma with thalidomide and dexamethasone was successful. The patient remains under the care of a
hematologist and neurologist.
Commentary. We present this case to emphasize that bacterial meningitis occasionally may be a first
manifestation of multiple myeloma. It is very important to make an accurate and rapid diagnosis that
allows to initiate complex treatment of both meningitis with antibiotics and subsequently of myealoma
with immunosuppressive agents. Such management increases the patient’s chance not only of survival,
but also of a better quality of life after treatment completion. We would like to emphasize that a good
collaboration between neurologists and hematologists is necessary in such cases.
Słowa kluczowe: szpiczak mnogi / bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych / leczenie
Key words: multiple meyloma / bacterial meningitis / treatment
10
Recenzja książki
Book review
© Instytut Psychiatrii i Neurologii
Sobów T. Praktyczna psychogeriatria. Rozpoznawanie i postępowanie w
zaburzeniach psychicznych u chorych w wieku podeszłym. Wydawnictwo Continuo:
Wrocław; 2010, s. 364. ISBN 978-83-62182-08-4.
AGNIESZKA ZAGÓRSKA, ALDONA KRAWCZYK
I Klinika Psychiatryczna IPiN