SAMOREALIZACJA JAKO JEDEN Z CZYNNIKÓW ROZWOJU OSOBOWOŚCI NAUCZYCIELA Powinniśmy się starać , aby zawsze pozostawać tymi, którymi jesteśmy i aby nigdy nie pozostawać trwale takimi jakimi jesteśmy S. A. Kiergegaard Coraz bardziej potęgujący się charakter techniczny współczesnej cywilizacji przekształca warunki życia człowieka w niespotykanym dotychczas tempie. Narastające przemiany stawiają przed współczesna pedeutologią szczególne zadania. Mają one na celu nie tylko przygotowanie nauczyciela – specjalisty do pełnienia zawodu, ale również zapewnienia mu rozwoju zdolności niezbędnych do kształcenia jego twórczej postawy. Dane empiryczne wskazują na szczególne znaczenie samorealizacji jak i aspiracji jako czynników modyfikujących aktywność człowieka. Aspiracje wpływają na podejmowane wyroby życiowe, pozostają w silnym związku z wartościowaniem, a zatem z całą dziedziną osobowościową. Ich analiza wydaje się być uzasadniona szczególnie w odniesieniu do osób podejmujących ważne decyzje życiowe. Do takiej grupy niewątpliwie należą nauczyciele. ZNACZENIE OSOBOWOŚCI Osobowość – to zbiór ważnych psychicznych własności wzajemnie odróżniających ludzi. Rozwój osobowości rozpoczyna się od pierwszych chwil życia i warunkiem jest określona budowa anatomiczna i funkcje organizmu, przede wszystkim systemu nerwowego, gruczołów wydzielania wewnętrznego, układu krążenia. Zasadniczy wpływ na kształtowanie osobowości maja pierwsze doświadczenia dziecka, np. reakcje rodziców wobec form zachowania się dziecka. W oparciu o takie procesy, jak nagradzanie i karanie, podsuwanie wzorów zachowań i przekazywanie słownych wyjaśnień kształtują u dziecka postawy jego osobowości. Później w miarę rozwoju czynnikiem kształtującym osobowość jest szkoła oraz instytucje wychowania i masowego oddziaływania. Proces wzbogacania osobowości dokonuje się na drodze wychowania. CECHY MODELOWE OSOBOWOŚCI NAUCZYCIELA „Doskonałe wychowanie może być dziełem tylko doskonałego wychowawcy”- tak pisał już A.F.Modrzewski w dziele „O poprawie Rzeczpospolitej”. Problematyką osobowości nauczyciela zajmowano się już od dawna. Pionierami byli: J. Dawid, Z. Mysłakowski, M. Kreutz, S. Baley, M. Grzegorzewska i W.Okoń. Dla nauczycieli z powołaniem każdy uczeń to ważne zadanie do spełnienia. Potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności o obowiązku, wewnętrzna prawdziwość, moralna odwaga i ponad tym wszystkim „miłość dusz ludzkich”. Jest to dar indywidualny, powołanie, przejaw wyższego duchowego w człowieku pierwiastka. Radykalni pajdocendryści jak: M. Montesorii głosili, iż najwyższym ideałem, jaki powinien przyświecać nauczycielowi w jego pracy wychowawczej, miała być nietykalność jaźni dziecka. Pragnęli, aby ingerencja nauczyciela w sprawy jego rozwoju była maksymalnie dyskretna i subtelna, aby pozostawało ono całkowicie swobodne. Dziecko porównano do wątłej rośliny, a nauczycieli do ogrodnika czuwającego pilnie nad jego wzrostem, usuwającego wszelkie chwasty ów wzrost zagłuszające. Wychowawcze mistrzostwo nauczyciela porównano również z wirtuozerią artysty- utalentowanego i natchnionego. W pełni podzielam ten pogląd. Sadzę, że znajomość teorii społecznego wychowania jest konieczna, by w pełni zdawać sobie sprawę z relacji miedzy tymi zjawiskami zachodzącymi w ich całym systemie wychowawczym. Nauczyciel powinien być opiekunem życia, które się tworzy, przewodnikiem w czasy, które nadchodzą. Cechować go powinny: plastyczność duchowa wobec narastających zadań, czynne i żarliwe zaangażowanie, gruntowność wiedzy, kultura pedagogiczna, inwencja i inicjatywa twórcza. CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH CZYNNIKÓW OSOBOWOŚCI NAUCZYCIELA Podłożem wszelkich procesów osobowotwórczych jest aktywność jednostki. Aktywność wraz z procesami poznawczymi i systemem potrzeb wywołują impulsy do działania, a te z kolei modyfikują zachowanie. Abraham Maslow – twórca oryginalnej teorii motywacji ludzkiej wprowadził pojęcie „syndromów” osobowości. Syndromami tymi są : aspiracje, samowychowanie, samourzeczywistnienie, samorozwój, samodoskonalenie oraz samorealizacja. Samorealizacja – to jeden z głównych i najbardziej złożonych syndromów osobowości nauczyciela. Samorealizacja to ciągła aktualizacja możliwości, zdolności i talentów: to również wypełnienie misji, albo wezwanie losu, przeznaczenia czy powołania, pełniejsze rozpoznawanie i akceptacja własnej wewnętrznej natury, ustawiczne dążenie do jedności, integracji czy harmonii wewnętrznej. Samorealizację traktuje się więc jako proces ujawniania się twórczych możliwości człowieka. Jest procesem ciągłego doskonalenia siebie, jest również potrzeba ludzką, która ludzie odczuwają stosunkowo rzadko. Wyraża się poprzez inne potrzeby i ujawnia się w różnych okresach życia. Samorealizacja przedstawiana jest jako proces, który ulega rozwojowi. Występuje w okresach szczytowych napięć emocjonalnych i intelektualnych i przejawia się w różnych formach aktywności człowieka. Nie istnieje zatem ciągły, regularny proces samorealizacji w ogóle. Samorealizacja człowieka to w zasadzie samorealizacja jego osobowości. Jest to proces, w którym osobowość wyłania swoje własne potrzeby. Jest to całość życia człowieka i myśli, działania, wytwory. Jest to wiec proces samostanowienia, w którym człowiek obdarzony jest wolną wolą sam decyduje o sobie. Zadaniem wychowania jest udzielenie takiej pomocy człowiekowi, aby w jej wyniku mógł on sam dochodzić do istoty problemów, jakie musi rozwiązywać w życiu, aby on sam sobie stawiał cele życiowe. Człowiek, który się samorealizuje jest twórczy, ma pozytywną koncepcję natury ludzkiej. Sam kieruje swoim życiem i często doświadcza stanów frustracji. Pomimo to jednak podejmuje on odpowiednie decyzje dotyczące określania kierunków własnej aktywności. Przyjmuje aktywną postawę do świata. Człowiek powinien mieć poczucie bezpieczeństwa oraz wolności, powinien traktować siebie jako wartość, powinien mieć przekonanie o wpływie na zachodzące zdarzenia, powinien być otwarty na nowe doświadczenia i kontakty z innymi ludźmi. Samorealizacja jest więc drogą dochodzenia prze człowieka do mądrości. A zatem głównym zadaniem wychowania jest wyzwalanie twórczych możliwości jednostki i wzbogacenie jej osobowości. Aby zaistniał proces samorealizacji jednostka powinna mieć poczucie swobody twórczej, być odpowiedzialną, charakteryzować się wysokim poziomem aktywności. Danuta Piusińska