ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

advertisement
Niepatologiczne zaburzenie osobowości,
to trwały wzorzec wewnętrznego doświadczenia oraz
zachowań, które różnią się wyraźnie od oczekiwań
środowiska kulturowego, w którym to środowisku
osoba ta w ciągu dłuższego czasu funkcjonuje.
Przejawia się stale w wielu sytuacjach:
• zadaniowych,
• rodzicielskich,
• towarzyskich, zabawowych itp.
• Jego objawy są długotrwałe i wiążą się z
pogorszeniem się funkcjonowania osobnika w
rozlicznych sytuacjach społecznych i komunikacji
interpersonalnej.
Trwały wzorzec przeżywania i zachowania cechuje
się:
• sztywnością (obejmuje szeroki zakres sytuacji);
• wywołuje zakłócenia w funkcjonowaniu
społecznym, zawodowym i innych dziedzinach;
• jest niezmienny lub długotrwały;
• nie jest konsekwencją innych zaburzeń
psychicznych;
• nie jest efektem działania jakichś substancji lub
ogólnego stanu zdrowia
Uwaga:
Dopasowanie zachowań do opisów osobowości
jest czysto hipotetyczne (nie poparte badaniami) i
zostało zaczerpnięte z prezentacji:
Piotra Dąbrowskiego „Wybrane zaburzenia
osobowości i psychopatologia zachowań a
kierowanie
pojazdem”http://www.psychologiatransportu.strony.ug.edu.
pl/.../zaburzenia_osobowosci....
Slajdy zaznaczone kolorem czerwonym: P. Dąbrowski
Slajdy niebieskie: DSM IV
Osobowość paranoidalna
jest wzorcem nieufności i podejrzliwości, w wyniku
czego motywy i intencje innych ludzi są
spostrzegane i interpretowane jako wrogie.
Jednostka zakłada, że inni ją wykorzystują,
oszukują, spiskują przeciwko niej i mogą w każdej
chwili zaatakować Rozpamiętują zachowania
innych pod kątem nielojalności i wrogich intencji.
Żywią ciągłą urazę, nie wybaczają zniewag lub
zlekceważenia. Łatwo reagują gniewem na
domniemane zniewagi. Niechętnie nawiązują
bliższe kontakty z obawy przed wykorzystaniem.
Osobowość paranoiczna- a kierowanie
pojazdem
• Tendencja do nieskupiania się i nadmiernego
analizowania
• Ryzykowne zachowania
• Niedostosowywanie zachowania do
panujących warunków – sztywne trzymanie się
swych praw kosztem bezpieczeństwa
• Bardzo ostre stosowanie zasady
ograniczonego zaufania
Piotr Dąbrowski
Osobowość schizoidalna
jest wzorcem izolowania się od kontaktów z drugimi
ludźmi i ograniczonego zakresu ekspresji
emocjonalnej.
Brak dążenia do bliskich kontaktów, obojętni,
wyizolowani, preferują czynności mnie
wymagające interakcji z innymi (mechaniczne lub
abstrakcyjne zadania). Rzadko odwzajemniają
gesty, czy mimikę – jawią się jako chłodni i
powściągliwi. Nie reagują adekwatnie na sygnały
społeczne. Zredukowana zdolność czerpania
przyjemności .
Osobowość schizotypowa
jest wzorcem silnego dyskomfortu w bliskich
relacjach międzyludzkich oraz zniekształceń
percepcyjnych i bardziej złożonych efektów
poznawczych jak wreszcie ekscentryczności
zachowań.
Uważane za dziwne, ekscentryczne; nie przywiązują
wagi do społecznych konwencji, często
zaniedbują ubiór; zachowania dziwaczne, (np.
magiczne rytuały, zabobonność), wypowiedzi
niejasne, czasem niezwykłe . Brak lub
ograniczone związki z innymi ludźmi,
podejrzliwość.
Osobowość antysocjalna
jest wzorcem lekceważenia i pogwałcania praw
innych ludzi (dawniej psychopatia, socjopatia).
Przejawy:
1. niedostosowanie do norm społecznych (konlikty z
prawem);
2. oszukiwanie, wykorzystywane seksualne;
3. impulsywność, brak planowania;
4. skłonność do irytacji, agresywność ;
5. lekkomyślność (lekceważenie bezpieczeństwa);
6. brak odpowiedzialności;
7. brak wyrzutów sumienia.
Psychopatia, osobowość dyssocjalna, osobowość
antyspołeczna – a kierowanie pojazdem
• Traktowanie przepisów instrumentalnie
• Zachowania ryzykowne
• Narażanie na niebezpieczeństwo innych
użytkowników drogi
• Nie stosowanie przepisów ruchu drogowego
• Możliwość gwałtownych reakcji emocjonalnych
w konfrontacji z innymi użytkownikami drogi
Piotr Dąbrowski
Osobowość borderline
przejawia się w niestabilności ( chwiejności) w stosunkach
interpersonalnych jak i w obrazie siebie samego (self –
image) oraz w przeżywanych uczuciach; odznacza się wyraźną
impulsywnością.
Objawy:
1. obawa przed odrzuceniem;
2. oscylacja między idealizacją a dewaluacją swojej sytuacji;
3. zakłócenia tożsamości, chwiejność „ja”;
4. impulsywne zachowania;
5. samouszkodzenia, próby samobójcze;
6. chwiejność emocjonalna;
7. chroniczne poczucie pustki;
8. wybuchy niekontrolowanego gniewu;
9. czasem wyobrażenia wielkościowe
Borderline – a kierowanie pojazdem
• Skłonność do brawurowych zachowań
• Tendencja do niestosowania się do przepisów ruchu drogowego
• Nagłość i zmienność zachowań od powolnej jazdy do
przekraczania prędkości
• Wysokie prawdopodobieństwo do ataków werbalnych na
innych kierowców
• Bardzo emocjonalne zachowanie w stosunku do innych
popełniających błędy kierowców
• Przecenianie swoich możliwości
• Zachowania autodestrukcyjne skierowane na siebie i innych –
podejmowanie bezsensownego ryzyka
Piotr Dąbrowski
Osobowość histrioniczna
stanowi wzorzec nadmiernej emocjonalności i
poszukiwania możliwości zwrócenia na siebie uwagi.
Objawy:
1. potrzeba bycia w centrum zainteresowania;
2. prowokujący wygląd i zachowania (uwodzicielskie);
3. ekspresja emocjonalna płytka, zmienna, teatralna;
4. nadmierne przywiązywanie wagi do swego ubioru i wyglądu;
5. egzaltowany styl mówienia;
6. dramatyzowanie ;
7. podatne na sugestię;
8. łatwo zmieniają opinię pod wpływem innych lub chwilowej
mody
Osobowość histrioniczna a kierowanie
pojazdem
• Tendencja do szalonych manewrów – jazda na
jednym kole itp.
• Umieszczanie na pojeździe niedozwolonych
przyciągających wzrok elementów
Piotr Dąbrowski
Osobowość narcystyczna
jest wzorcem wielkościowości (megalomanii) z potrzebą
bycia podziwianą z jednoczesnym brakiem empatii.
Objawy:
1. przeceniają własne zdolności, nastawienie wielkościowe;
2. fantazjują na temat sukcesów, potęgi, władzy;
3. lekceważą kontakty z innymi, uważają się za lepszych od innych;
4. domagają się podziwu ze strony otoczenia;
5. oczekują specjalnego traktowania;
6. postawa eksploatatorska w stosunku do innych;
7. brak zdolności do empatii (współodczuwania);
8. przejawiają uczucia zazdrości (sukcesu, pozycji, dóbr);
9. wyniośli, aroganccy, protekcjonalistyczni wobec innych.
Osobowość narcystyczna a kierowanie
pojazdem
• Tendencja do bycia jedynym i najważniejszym użytkownikiem ruchu
drogowego
• Myślenie o nieograniczonych możliwościach własnych i nadmierne
szafowanie ryzykiem
• Przecenianie własnych kompetencji, wiedzy i umiejętności
• Zachowanie niebezpieczne dla innych – zajeżdżanie drogi, wyprzedzanie
na trzeciego, nieustępowanie pierwszeństwa przejazdu
• Ostre reakcje emocjonalne na konfrontacje z innymi użytkownikami
ruchu
• Nieliczenie się z bezpieczeństwem innych „mało ważnych” uczestników
ruchu drogowego
• Traktowanie instrumentalne przepisów ruchu drogowego
Piotr Dąbrowski
Osobowość unikająca
stanowi wzorzec społecznego zahamowania
(defensywności), nieadekwatności uczuciowej oraz
nadwrażliwości w odniesieniu do negatywnych ocen ze
strony innych.
Objawy:
1. lęk przed odrzuceniem (unikanie kontaktów interpersonalnych);
2. rezerwa i niechęć do działania w grupie;
3. trudności w tworzeniu intymnych związków (lęk przed
wyśmianiem);
4. obniżony próg tolerancji na krytykę (negatywne oceny);
5. w nowych sytuacjach czują się nieswojo i niezręcznie;
6. negatywna ocena własnej atrakcyjności;
7. przewidywanie kłopotów i porażek (ograniczenie inicjatywy);
Osobowość unikająca a kierowanie
pojazdem
• Ciągłe wahania i niepewność
• Lękowa interpretacja sytuacji drogowej
• Przesadna uwaga (nadczujność i zawężenie percepcji)
niezauważanie ważnych elementów na drodze
• Nadmierna krytyka innych prowadzących, albo innych
użytkowników drogi
• Koncentracja na swoim pojeździe
Osobowość zależna
jest wzorcem uległego i „przywierającego” (przesadnie
wiernego) zachowania związanego z nadmierną potrzebą
doznawania opieki i wsparcia.
Objawy:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
trudności w podejmowaniu codziennych decyzji;
oczekiwanie od innych decyzji w swoich sprawach;
godzenie się z poleceniami lub radami „nie po myśli”;
nieporadność w realizacji zadań życiowych;
podporządkowywanie się innym mimo wykorzystywania
pozostawione samym sobie czują bezradność i lęk;
potrzeba bycia zawsze w jakimś związku;
przewlekłe stany lękowe przed osamotnieniem.
Osobowość zależna a kierowanie
pojazdem
• Brak odpowiedzialności za ruch drogowy
• Nadmierne zjeżdżanie innym z drogi
• Zatrzymywanie się na drodze z pierwszeństwem i
ustępowanie pierwszeństwa wyjeżdżającym z drogi
podporządkowanej
• Tolerowanie łamania przepisów przez najbliższych –
kierujących
• Niezdolność przeciwstawienia się na prowadzenie auta przez
najbliższych, pod wpływem alkoholu albo bez zapiętych
pasów
• Niezdolność do samodzielnego bezpiecznego poruszania się
po drodze – wieczne rozterki, pytania i wątpliwości
Osobowość obsesyjno-kompulsywna
(anakastyczna )
jest wzorcem zachowania charakteryzującego się
zaabsorbowaniem porządkiem, doskonałością i kontrolą.
Objawy:
1. skrupulatnie przestrzegają zasad w każdym działaniu;
2. przejawiają perfekcjonizm zakłócający działanie;
3. nadmiernie zapracowani, kosztem odpoczynku i kontaktów;
4. surowe wymagania wobec zasad moralnych (dewocyjna
religijność, oceny „czarno-białe”, podporządkowanie autorytetom)
5. opór przed pozbywaniem się starych, zużytych przedmiotów;
6. niechętnie powierzają innym zadania (żądają przestrzegania
szczegółowych instrukcji);
7. skąpe, standard życia poniżej swoich możliwości
Osobowość anankastyczna a
kierowanie pojazdem
• Sztywne trzymanie się utartych schematów
• Poruszanie się po drodze w sposób rutynowy – bez
myślenia
• Nie przyjmowanie nowych sposobów prowadzenia auta
• Przywiązywanie uwagi do formy a nie do bezpieczeństwa
i praktyczności
• Mała tolerancja dla błędów innych użytkowników drogi
• Impulsywność w reakcjach emocjonalnych na stres
Piotr Dąbrowski
Osobowość typu A
Wzór Zachowania A (WZA)
•
•
•
•
•
•
•
•
Nadmierna ambicja
skłonność do rywalizowania
niecierpliwość
przewlekłe napięcie mięśni
wzmożona czujność
cynizm
wrogość
nadmierna pobudliwość
WZÓR ZACHOWANIA A
Wzór Zachowania A to:
"zespół jawnego zachowania albo styl życia charakteryzujący
się:
• skrajnym współzawodniczeniem,
• walką o osiągnięcia,
• agresywnością (czasami silnie tłumioną),
• pośpiechem i niecierpliwością,
• pobudliwością,
• nadmierną czujnością,
• wybuchowym sposobem mówienia,
• napięciem mięśni twarzy,
• poczuciem presji czasu i
• nadmierną odpowiedzialnością"
(Eliasz, Wrześniewski)
Osobowość
typu C
Typ C (L. Temoshok, 1987)
“OSOBOWOŚĆ NOWOTWOROWA”
• Tłumienie emocji
• Pasywność
• Współpracujący i konformistyczny
• Brak ujścia, pozostawanie w stanie wysokiego
napięcia
• Wysoki poziom kortyzolu, niszczenie komórek
układu immunologicznego
• Zwiększone ryzyko zachorowania na raka
OSOBOWOŚĆ TYPU C
Cechy charakterystyczne:
• głód aprobaty społecznej,
• mała asertywność,
• cierpliwość,
• gotowość do współpracy, pokora wobec autorytetów,
• konformizm,
• wypieranie i zaprzeczanie negatywnym emocjom
Sądzono, że ten typ osobowości zwiększa
ryzyko pojawienia się raka – jednak dane są
niejednoznaczne
osobowość typu D
• Ludzie o osobowości typu D mają tendencję do
przejawiania lęku, irytacji;
• w wielu sytuacjach społecznych nie czują się pewnie,
• zwykle koncentrują się na kłopotach a nie na jasnej
stronie życia.
• Stale zabiegają o akceptację ze strony innych i dokonują
niezwykłych wysiłków by nie robić i nie mówić rzeczy,
które mogą nie spodobać się innym.
Denollet i współpracownicy (1996, 1998)
definiują ten konstrukt jako wysoki poziom
negatywnej afektywności i towarzyszący mu wysoki poziom
zahamowania społecznego.
OSOBOWOŚĆ TYPU H WROGOŚĆ
Charakterystyka zachowań wrogich:
• Cyniczny pogląd na świat
• Interakcje z innymi - antagonistyczne
• Negatywne oczekiwania i przekonania o
innych
Typy osobowości - podsumowanie
TYP A 
TYP B 
Wysoki poziom energii,
tendencja do rywalizacji,
wrogość (Typ H).
Niski poziom energii,
zrelaksowany, nie łatwo się
wzbudza.
TYP C 
Typ D 
Wypiera emocje,
unika konfliktów,
stara się być miły.
Negatywne emocje,
pesymizm,
nieokazywanie emocji,
zahamowanie społeczne.
Download