aktualizacja strategii rozwoju powiatu będzińskiego na lata 2009-2020
advertisement
AKTUALIZACJA STRATEGII ROZWOJU POWIATU BĘDZIŃSKIEGO NA LATA 2009-2020 BĘDZIN, CZERWIEC 2014 r. www.irt.wroc.pl 1 2 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI ______________________________________________________________________________________3 WSTĘP__________________________________________________________________________________________5 1. ANALIZA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH ________________________________________________________6 1.1. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju ______________________________________________________ 7 1.2. Strategia Rozwoju Kraju 2020 _______________________________________________________________ 7 1.3. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020 ____________________________________________ 8 1.4. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+” ______________________________________ 9 1.5. Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata 2014–2020 z perspektywą do 2030 r., ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień rozwoju transportu miejskiego, wraz ze strategią dla zintegrowanych inwestycji terytorialnych (ZIT) ________________________________________________ 11 1.6. Strategia Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego 12 1.7. Strategiczne opracowania powiatowe _______________________________________________________ 14 1.8. Strategie Rozwoju Gmin Powiatu Będzińskiego ________________________________________________ 15 1.9. Rozliczenie rezultatów wdrażania Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego na lata 2009-2020 z 2008 r., w tym dobrych i negatywnych doświadczeń __________________________________________________ 17 2. DIAGNOZA STANU ____________________________________________________________________________23 2.1. Ogólna charakterystyka powiatu _____________________________________________________________ 23 2.2. Gminy powiatu będzińskiego ________________________________________________________________ 24 2.3. Ludność _________________________________________________________________________________ 24 2.4. Sfera społeczna ___________________________________________________________________________ 26 Szkolnictwo ____________________________________________________________________________ 26 Opieka zdrowotna _______________________________________________________________________ 27 Opieka społeczna _______________________________________________________________________ 27 Sport i aktywność kulturalna ______________________________________________________________ 29 Organizacje pozarządowe oraz podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego _______________ 30 2.5. Infrastruktura transportowa ________________________________________________________________ 32 Sieć transportowa _______________________________________________________________________ 32 Transport drogowy ______________________________________________________________________ 32 Transport kolejowy ______________________________________________________________________ 33 Transport zbiorowy ______________________________________________________________________ 35 2.6. Infrastruktura komunalna __________________________________________________________________ 36 Sieć ciepłownicza________________________________________________________________________ 36 Sieć energetyczna _______________________________________________________________________ 36 Sieć wodociągowa, kanalizacyjna i gazowa ___________________________________________________ 37 2.7. Przedsiębiorczość _______________________________________________________________________ 38 2.8. Rynek pracy ____________________________________________________________________________ 40 2.9. Gospodarka finansowa ___________________________________________________________________ 42 2.10. Turystyka ______________________________________________________________________________ 45 2.11. Podsumowanie diagnozy _________________________________________________________________ 49 3. ANALIZA STRATEGICZNA (ANALIZA SWOT, ANALIZA TOWS) __________________________________________51 4. WIZJA ROZWOJU POWIATU BĘDZIŃSKIEGO _______________________________________________________55 5. CELE I KIERUNKI ROZWOJU _____________________________________________________________________56 Rozwiązania zintegrowane terytorialnie _____________________________________________________ 61 6. PROPONOWANE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ZADAŃ _________________________________________________63 7. ZGODNOŚĆ CELÓW SRPB Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI WYŻSZEGO SZCZEBLA _____________________64 8. WDRAŻANIE STRATEGII ________________________________________________________________________73 9. MONITORING I EWALUACJA ____________________________________________________________________74 3 Szanowni Państwo Zarząd Powiatu Będzińskiego przedstawia Państwu „Aktualizację Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego na lata 2009-2020”, opracowaną przez Starostwo Powiatowe w Będzinie pod kierunkiem Wydziału Inwestycji i Rozwoju, we współpracy z Instytutem Rozwoju Terytorialnego we Wrocławiu. Zarząd Powiatu Będzińskiego pragnie serdecznie podziękować za owocną współpracę wszystkim osobom zaangażowanym w pracę nad tym ważnym dokumentem dla rozwoju powiatu. Szczególne podziękowania należą się przedstawicielom władz gmin wchodzących w skład powiatu, radnym i pracownikom samorządowym, dyrektorom jednostek powiatowych, przedstawicielom podmiotów gospodarczych z terenu Zagłębia Dąbrowskiego, reprezentantom przedsiębiorców, szkół, instytucji polityki społecznej i ochrony zdrowia, lokalnym organizacjom pozarządowym, a także wszystkim osobom, które wzięły udział w konsultacjach społecznych, za poświęcony czas oraz zaangażowanie merytoryczne w proces tworzenia „Aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego na lata 2009-2020”. W wyniku partnerskiej współpracy powstał dokument stanowiący syntezę informacji o powiecie będzińskim, obejmujący zarówno diagnozę stanu wyjściowego, ocenę wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań jego rozwoju, a także analizę strategiczną z określeniem sposobu realizacji założonych celów rozwoju. Ze względu na swój charakter prezentowany dokument będzie narzędziem reagowania na zachodzące zmiany i na aktualne oraz przyszłe wyzwania rozwojowe. Zarząd Powiatu Będzińskiego jest przekonany, że „Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego na lata 2009-2020” przyczyni się do zdynamizowania procesów rozwojowych powiatu do 2020 roku, zarówno w sferze społecznej oraz gospodarczej jak również infrastrukturalnej i przestrzennej. Mając świadomość znaczenia partnerskiego podejścia w procesach kreowania rozwoju powiatu i tworzenia warunków dla wysokiej jakości życia mieszkańców powiatu będzińskiego Zarząd Powiatu Będzińskiego zaprasza do współpracy w realizacji założeń „Aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego na lata 2009-2020”. Starosta Będziński Wicestarosta Będziński Członek Zarządu Członek Zarządu Członek Zarządu Krzysztof Malczewski Rafał Adamczyk Sebastian Szaleniec Halina Mentel Urszula Płazak 4 WSTĘP Niniejszy dokument stanowi aktualizację Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego na lata 2009-2020, przyjętej Uchwałą Nr XX/260/2008 Rady Powiatu Będzińskiego z dnia 18 grudnia 2008 r. Starostwo Powiatowe w Będzinie, w celu zachowania zgodności Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego z 2008 r. z krajowymi oraz unijnymi dokumentami, a także Strategią Województwa Śląskiego – Śląskie 2020, za konieczne uznało weryfikację zapisów Strategii oraz ponowne zdefiniowanie celów rozwoju adekwatnych do dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Ustalony przebieg prac nad aktualizacją Strategii zakładał zaangażowanie przedstawicieli szeregu środowisk lokalnych, w tym przedstawicieli miast i gmin powiatu będzińskiego, radnych Rady Powiatu Będzińskiego, jednostek organizacyjnych powiatu, placówek oświatowych, członków Zespołów Roboczych powołanych ds. aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców oraz mieszkańców. W ramach prac przeprowadzone zostały trzy spotkania warsztatowe. Wnioski z pierwszego o charakterze diagnostycznym pozwoliły na ustalenie słabych, mocnych stron powiatu będzińskiego oraz szans i zagrożeń przed nim stojących. Drugi warsztat dotyczył wypracowania wizji, priorytetów i celów strategii. W trakcie trzeciego – wdrożeniowego – uczestnicy pracowali nad określeniem przedsięwzięć, zasad monitoringu i wdrażania. Materiał opracowany po każdym spotkaniu przesyłany był do konsultacji. Ważnym aspektem budowania porozumienia społeczności lokalnej, co do kreowania ścieżki rozwoju powiatu było uwzględnienie uwag do projektu dokumentu po konsultacjach społecznych. Przyjęta struktura dokumentu odpowiada etapom procesu planowania strategicznego. W ramach prac diagnostycznych przeprowadzona została analiza materiałów wejściowych, tzn. strategicznych opracowań krajowych, wojewódzkich, subregionalnych, powiatowych oraz gminnych, analiza danych umożliwiających sformułowanie podstawowej diagnozy powiatu, następnie analiza strategiczna. W części kierunkowej określono wizję, misję, obszary priorytetowe dla rozwoju powiatu będzińskiego oraz cele strategiczne, uszczegółowione przez cele operacyjne a dalej działania. Prace nad aktualizacją Strategii wieńczy analiza spójności z innymi dokumentami strategicznymi oraz informacje określające zasady wdrażania, monitoringu i ewaluacji. 5 1. ANALIZA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Zapisy dokumentów strategicznych, począwszy od tych formułujących zasady i kierunki polityki rozwoju na szczeblu ogólnoeuropejskim, poprzez długo, średnio i krótkoterminowe strategie rozwoju kraju, a także strategie rozwoju województwa muszą zostać uwzględnione w zapisach strategii lokalnych zarówno na poziomie gminnym, jak i powiatowym. Zasadność i konieczność hierarchicznego systemu dokumentów strategicznych opiera się przede wszystkim na logice działania w kontekście skuteczności i efektywności podejmowanych aktywności. Zbieżne płaszczyzny priorytetów, spójność kierunków działań obieranych przez poszczególne jednostki i znajomość celów rozwojowych stanowi jeden z ważniejszych filarów, na których powinna opierać się skuteczna polityka rozwoju prowadzona na każdym szczeblu, w tym również powiatowym. Podstawy nowego systemu zarządzania rozwojem w Polsce zostały określone w znowelizowanej ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 z późn. zm.) oraz w przyjętym przez Radę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. dokumencie Założenia systemu zarządzania rozwojem Polski. Ich, niejako dwutorową, ramę tworzą Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności oraz Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju. Następnie średniookresowe dokumenty, takie jak Strategia Rozwoju Kraju 2020, której zapisy korelują z europejskim dokumentem Europa 2020, a także 9 zintegrowanych strategii sektorowych1 (Schemat 1). W tak zarysowany nadrzędny system wpisują się strategie subregionalne i lokalne, w tym strategie rozwoju powiatów. Zatem dokumenty strategiczne krajowe z jednej strony nakreślają ramy i kierunki działań polityki rozwoju kraju, uwzględniając jednocześnie wytyczne płynące ze strategii Europa 2020, z drugiej zaś stanowią podstawę dla tworzenia dokumentów planistycznych szczebla regionalnego. SCHEMAT 1. NOWY PORZĄDEK STRATEGICZNY. Źródło: Opracowanie własne. 1 Należą do nich: Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego, Strategia Rozwoju Transportu, Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Sprawne Państwo, Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego, Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa RP. 6 1.1. DŁUGOOKRESOWA STRATEGIA ROZWOJU KRAJU Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju stanowi najszerszy i najbardziej ogólny dokument, wskazujący główne kierunki rozwoju kraju zarówno w ujęciu wewnętrznym, jak i zewnętrznym (w Europie i na świecie). Za główny cel Strategia przyjmuje poprawę jakości życia Polaków, która zostanie osiągnięta dzięki stabilnemu, wysokiemu wzrostowi gospodarczemu. Dokument wyznacza trzy obszary strategiczne wraz z kierunkami interwencji: 1. Konkurencyjność i innowacyjność gospodarki 1.1. Innowacyjność gospodarki i kreatywność indywidualna 1.2. Polska Cyfrowa 1.3. Kapitał Ludzki 1.4. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko 2. Równoważenie potencjału rozwojowego regionów Polski 2.1. Rozwój regionalny 2.2. Transport 3. Efektywność i sprawność państwa 3.1. Kapitał społeczny 3.2. Sprawne państwo. W najważniejszym z punktu widzenia regionalnej i lokalnej polityki rozwoju obszarze strategicznym dotyczącym równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski strategia zakłada terytorialny (dyfuzyjny) model równoważenia rozwoju, podkreślając znaczenie włączenia nie tylko silnych obszarów krajowych metropolii w konkurencję europejską i światową, ale także obszarów obecnie peryferyjnych. Takie ujęcie wyraźnie stawia sobie za cel zmniejszenie i łagodzenie zachodzących procesów polaryzacji rozwoju. Wyrównywanie szans następować ma dzięki prowadzonej polityce spójności, w tym także spójności społecznej, natomiast za techniczny klucz realizacji przyjęto poprawę dostępności transportowej. 1.2. STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2020 Dokumentem wskazującym kierunki rozwoju kraju w ujęciu średniookresowym jest Strategia Rozwoju Kraju 2020. Celem głównym sformułowanym w dokumencie jest wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Wyznaczone obszary interwencji oraz cele rozwojowe są zbieżne z tymi określonymi w Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju i składają się na nie: 1. Sprawnie działające państwo, efektywnie dysponujące środkami publicznymi 1.1. Przejście od administrowania do zarządzania rozwojem 1.2. Zapewnienie środków na działania rozwojowe 1.3. Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela 2. Zwiększanie konkurencyjności gospodarki 2.1. Wzmocnienie stabilności makroekonomicznej 2.2. Wzrost wydajności gospodarki 2.3. Zwiększenie innowacyjności gospodarki 7 3. 2.4. Rozwój kapitału ludzkiego 2.5. Zwiększenie wykorzystania technologii cyfrowych 2.6. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko 2.7. Zwiększenie efektywności transportu Poprawa spójności społecznej i terytorialnej 3.1. Integracja społeczna 3.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych 3.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych W przypadku ostatniego z wymienionych obszarów strategia zakłada tworzenie uwarunkowań do rozprzestrzeniania się procesów rozwojowych oraz włączenia do nich tych obszarów, które dotąd pozostawały na peryferiach zachodzących zmian. Wsparcie w tym zakresie opierać się powinno głównie na działaniach pobudzających i wzmacniających zróżnicowane potencjały (również obszarów o słabszych wskaźnikach makroekonomicznych) oraz niwelowanie barier rozwojowych. 1.3. KRAJOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO 2010-2020 Biorąc pod uwagę wpływ na kształtowanie polityki w ujęciu regionalnym, a co za tym idzie w dalszej konsekwencji także lokalnym, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie stanowi najważniejszy dokument określając cele i priorytety rozwoju Polski w wymiarze terytorialnym, wyznaczając cele polityki regionalnej wobec poszczególnych obszarów kraju. Jest to jedna z dziewięciu sektorowych strategii rozwojowych. Dokument ten spełnia wszystkie założenia nowego paradygmatu rozwoju, czego wyrazem jest przede wszystkim: - wzmacnianie i wykorzystywanie potencjałów terytorialnych przy zróżnicowanym podejściu do różnych typów regionów; integracja celów rozwojowych dla wszystkich podmiotów publicznych w odniesieniu do danego terytorium; tworzenie wieloletnich, zintegrowanych i skoordynowanych polityk sektorowych zastępujących dotychczasowe krótkoterminowe dotacje; zwiększenie roli szczebla regionalnego w inicjowaniu procesów rozwojowych. Zapisy strategii wprowadzają instrumenty mające na celu poprawę efektywności działań związanych z zarządzaniem rozwojem nie tylko na poziomie krajowym i regionalnym, ale także lokalnym przede wszystkim dzięki odejściu od scentralizowanego sprawowania władzy na rzecz wielopoziomowego systemu zarządzania. Co ważne z punktu widzenia powiatu, strategia zakłada dopasowanie odpowiedzialności za zadania publiczne do najbardziej efektywnego poziomu zarządzania, wskazując przede wszystkim regiony jako główne węzły sieci całego systemu wieloszczeblowego zarządzania rozwojem. Celem strategicznym wyznaczonym przez dokument jest wzrost, zatrudnienie oraz spójność, obejmującym trzy cele szczegółowe: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów (konkurencyjność). 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych (spójność). 8 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie (sprawność). 1.4. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO „ŚLĄSKIE 2020+”2 Najważniejszym dokumentem określającym kierunki polityki rozwoju na szczeblu regionalnym jest Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+”. Na podstawie zawartych w niej analiz zasobów i problemów województwa, jak również trendów i prognoz, wyznaczono cztery podstawowe grupy wyzwań, determinujące cele i kierunki rozwoju regionu. Wyzwania odnoszą się do: poprawy spójności regionu, poprawy konkurencyjności, równoważenia procesów rozwoju oraz synergii celów. Wizja rozwoju w perspektywie 2020+ wskazuje województwo śląskiego jako region, budujący swoją przyszłość zgodnie z zasadą zrównoważonego i trwałego rozwoju. Priorytetem działań władz jest stworzenie mieszkańcom korzystnych warunków życia w oparciu o: usługi publiczne o wysokim standardzie, nowoczesną i zaawansowaną technologicznie gospodarkę oraz zróżnicowane potencjały terytorialne i synergię pomiędzy partnerami procesu rozwoju. Realizacja wizji rozwoju zależna jest od skupienia działań w obrębie czterech obszarów priorytetowych, dla których określono cele strategiczne polityki rozwoju województwa. Opracowane cele operacyjne wraz z kierunkami działań, mają mieć charakter horyzontalny w wymiarze przestrzennym, tak aby ich osiągnięcie zagwarantowało zrównoważony rozwój całego regionu. Terytorialne podejście do prowadzonych działań rozwojowych jest zgodne z paradygmatem rozwoju zawartym w dokumentach wyższego rządu i co najważniejsze odpowiada rzeczywistej cesze obszarowego kumulowania się problemów rozwojowych. Realizując postulat terytorialnego podejścia, przy uwzględnieniu potrzeb i wyzwań określonych w części diagnostycznej przedmiotowej strategii, wyłoniono w obrębie województwa śląskiego typy obszarów (obszary funkcjonalne, nazwane również obszarami polityki rozwoju lub subregionami oraz obszary strategicznej interwencji), które należy objąć szczególnym, priorytetowym wsparciem. Nie wyklucza to oczywiście realizacji projektów lub ich wsparcia ze środków publicznych, które zlokalizowane są w innych obszarach. Ponadto władze regionalne, mając na uwadze typy obszarów i delimitacje wskazane w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego i Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, postulują o nie zawężanie wsparcia z poziomu krajowego jedynie do wskazanych w ww. dokumentach obszarów, ale zgłaszają potrzebę wspierania działań w szerszym wymiarze przestrzennym. Pierwszym, pojawiającym się w strategii obszarem priorytetowym jest nowoczesna gospodarka. Odnoszący się do niego cel strategiczny brzmi: Województwo śląskie regionem nowoczesnej gospodarki rozwijającej się w oparciu o innowacyjność i kreatywność. Cele operacyjne zakładają: 1. Promowanie oraz wzmocnienie potencjału innowacyjnego i kreatywnego przedsiębiorstw oraz produktów województwa (m.in. poprzez wsparcie zdolności firm region do wdrażania innowacji i nowoczesnych rozwiązań technologicznych oraz wzmocnienie innowacyjnego potencjału uczelni i podmiotów sektora B+R). 2. Kształtowanie otwartego i atrakcyjnego rynku pracy (ze szczególnym zwróceniem uwagi na podnoszenie stopnia absorpcji kapitału ludzkiego przez regionalny rynek pracy, wdrażanie 2 Dokument stanowi aktualizację dokumentu pn. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „ŚLĄSKIE 2020”, przyjętego przez Sejmik Województwa Śląskiego uchwałą Nr III/47/1/2010 na posiedzeniu w dniu 17 lutego 2010 roku. 9 nowoczesnych metod zarządzania zasobami ludzkimi oraz np. rozwój elastycznych form zatrudnienia). 3. Tworzenie konkurencyjnej gospodarki województwa opartej na elastyczności i specjalizacji firm oraz strukturach sieciowych (tzn. wsparcie rozwoju infrastruktury ułatwiającej lokowanie i prowadzenie działalności gospodarczej (strefy aktywności gospodarczej i ekonomicznej), zwiększenie dostępności infrastruktury i usług ICT, restrukturyzacja i modernizacja sektorów tradycyjnych, tworzenie klastrów przemysłowych w celu tworzenia wspólnej oferty konkurencyjnej oraz wsparcie rozwoju infrastruktury i pakietowych produktów turystycznych). 4. Wykorzystywanie lokalnych rynków i potencjałów przez przedsiębiorczość rodzimą (m.in. wsparcie potencjału gospodarstw rolnych, przedsiębiorczości w obszarze turystyki, podmiotów ekonomii społecznej, budowa lokalnych struktur sieciowych). Drugi, wskazany w strategii, obszar priorytetowy odnosi się do szans rozwojowych mieszkańców. Cel strategiczny brzmi: Województwo śląskie regionem o wysokiej jakości życia opierającej się na powszechnej dostępności do usług publicznych o wysokim standardzie. Cele operacyjne zakładają: 1. Poprawę kondycji zdrowotnej mieszkańców województwa (zarówno poprzez dostęp do wysokiej jakości usług medycznych (placówek zdrowia, leczenia uzdrowiskowego) jak również poprzez tworzenie warunków do aktywnego i zdrowego stylu życia, w tym rozwój infrastruktury sportowo – rekreacyjnej, np. rozwijanie i integracja szlaków i infrastruktury rowerowej). 2. Rozwój kompetencji, umiejętności i wzrost poziomu aktywności mieszkańców (podniesienie jakości i poprawa dostępu do oferty edukacyjnej na wszystkich poziomach nauczania odpowiadającej potrzebom rynku pracy, organizowanie tematycznych i praktycznych kursów zawodowych we współpracy z pracodawcami, jak również podniesienie jakości i poprawa dostępu do oferty kultury, sportu i rekreacji). 3. Zapewnienie harmonii społecznej i wysokiego kapitału zaufania oraz dogodnych warunków życia mieszkańców (podnoszenie dostępu do usług, instrumentów wspierających funkcjonowanie rodziny w tym zaspakajających potrzeby mieszkaniowe, rewitalizacja społeczna obszarów o niskiej aktywności społecznej i zawodowej mieszkańców, rozwój usług publicznych i rynkowych wspierających funkcjonowanie osób starszych, poprawa bezpieczeństwa publicznego (w tym realizacja działań w obszarze zarządzania kryzysowego). Kolejnym obszarem priorytetowym jest przestrzeń. Sformułowany do niego cel strategiczny brzmi: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni. Cele operacyjne zakładają: 1. Zrównoważone wykorzystanie zasobów środowiska (m.in. promowanie działań oraz wdrażanie technologii ograniczających antropopresję na środowisko przyrodnicze, przeciwdziałanie skutkom i ograniczenie negatywnego wpływu eksploatacji górniczej na środowisko, racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, wsparcie energetyki opartej na odnawialnych źródłach energii, wspieranie tworzenia i wdrażania zintegrowanych systemów gospodarki odpadami). 2. Zintegrowany rozwój ośrodków różnej rangi (poprzez poprawę powiązań transportowych rozbudowę i modernizację infrastruktury transportowej, w tym budowę obwodnic miejscowości, wsparcie rozwoju zintegrowanego, zrównoważonego i niskoemisyjnego transportu, w tym transportu publicznego, wspieranie rozwoju usług publicznych w lokalnych ośrodkach rozwoju, wzmocnienie rozwoju zróżnicowanych funkcji na obszarach wiejskich). 10 3. Wysoki poziom ładu przestrzennego i efektywne wykorzystanie przestrzeni (m.in. rewitalizacja terenów i obiektów, w tym poprzemysłowych i zdegradowanych na tereny/ obiekty o funkcjach społeczno-gospodarczych oraz zapewnienie ich dostępności, poprawa jakości i atrakcyjności przestrzeni publicznych, terenów zieleni urządzonej, terenów rekreacyjnych, osiedli mieszkaniowych). Ostatnim obszarem działań priorytetowych są relacje z otoczeniem. Cele operacyjne zakładają: 1. Współpracę z partnerami w otoczeniu (wspieranie projektów ponadregionalnych poprawiających usytuowanie podmiotów z województwa śląskiego w krajowych i międzynarodowych sieciach współpracy, współpraca międzyregionalna w zakresie kreowania zintegrowanych produktów turystycznych). 2. Atrakcyjny wizerunek województwa śląskiego (promowanie województwa śląskiego jako miejsca atrakcyjnego dla mieszkańców, inwestorów, studentów i turystów; promowanie marki produktów województwa śląskiego). 3. Region w sieci międzynarodowych i krajowych powiązań infrastrukturalnych (włączenie w europejskie systemy przesyłowe, transportowe, wsparcie rozwoju transportu multimodalnego, w tym rozwojów centrów logistycznych o znaczeniu międzynarodowym). 1.5. STRATEGIA ROZWOJU SUBREGIONU CENTRALNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA LATA 2014–2020 Z PERSPEKTYWĄ DO 2030 R., ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM ZAGADNIEŃ ROZWOJU TRANSPORTU MIEJSKIEGO, WRAZ ZE STRATEGIĄ DLA ZINTEGROWANYCH INWESTYCJI TERYTORIALNYCH (ZIT)3 Zgodnie z zawartą w strategii wizją rozwoju Subregion Centralny, ma być obszarem zdrowego osadnictwa, innowacji oraz zrównoważonej gospodarki, co przyczyni się do rozwoju całego województwa. Rozwój Subregionu ma być oparty o kapitał ludzki, innowacyjność i zrównoważony rozwój, przy założeniu priorytetowego traktowania zadań związanych z rewitalizacją społeczną i gospodarczą oraz zrównoważoną mobilnością i transportem. W Strategii przyjęto układ osi rozwojowych4, które odpowiadają priorytetom strategicznym. Za kluczowe uznano: - ogniskowanie zasobów, przepływów i powiązań gospodarczych, - inkubację i dyfuzję innowacji (w zakresie edukacji, nauki i badań oraz usług), - rozwój kapitału ludzkiego (zdrowia, mieszkalnictwa, usług), - zdrowe środowisko (ochronę środowiska, rewitalizację zdegradowanej przestrzeni miejskiej, rozwój zasobów środowiskowych). Ogniskowanie zasobów, przepływów i powiązań gospodarczych zakłada przede wszystkim wspieranie aktywności klastrowych, inicjatyw wspólnych podmiotów władzy publicznej, sektora gospodarczego 3 Opracowanie wykonywane przez zespół Centrum Badan i Ekspertyz Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach na zlecenie Komunikacyjnego Związku Komunalnego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego w Katowicach (styczeń 2014 r.). 4 Dla osi rozwojowych przyjęto pakiet celów rozwojowych. 11 oraz sektora NGO infrastrukturalnym. (ogółu organizacji pozarządowych) oraz inwestycji o charakterze W Strategii zwrócono również uwagę na potrzebę pozycjonowania obszaru jako europejskiego ośrodka rozwoju logistyki, przy wykorzystaniu lokalizacji oraz istniejącej i rozwijanej infrastruktury transportowej jak również potencjału gospodarczego, a w szczególności sektora transportu – spedycji – logistyki (TSL). Podążając za trendami rozwojowymi w Polsce i na świecie w ramach inkubacji i dyfuzji innowacji zdefiniowano obszary innowacyjności. Główny kierunek działań dotyczy: pozyskania i poszanowania energii, ochrony i rewitalizacji środowiska, szeroko rozumianej usługi dla ludności – w tym innowacji w obszarze medycyny, opieki społecznej, kultury i sztuki oraz logistyki. Wspieranie innowacyjności ma się odbywać głównie przez zapewnienie ułatwień dla rozwoju wyższych uczelni, a także poprzez wykorzystanie potencjału intelektualnego uczelni wyższych przy realizacji inicjatyw regionalnych i lokalnych, wsparcie przedsięwzięć kształtujących potencjał materialny uczelni oraz działań projektowych prowadzonych wspólnie ze środowiskiem akademickim. Rozwój kapitału ludzkiego powinien odbywać się poprzez wzmocnienie dbałości o jakość usług miejskich, w tym: - mieszkalnictwa (odtworzenie i rozbudowa zasobu mieszkaniowego), - logistyki miejskiej (np. poprawa jakości wody, organizacji odbioru odpadów), - zdrowia (zapewnienie profilaktyki, wysokiej jakości specjalistycznych procedur medycznych, walka z wykluczeniem, ochrona środowiska poprzez m.in. zapewnienie zrównoważonego rozwoju transportu). Oś rozwojowa – zdrowe środowisko – zapewnić ma przyjęcie zadań ukierunkowanych na rewitalizację terenów zdegradowanych oraz ochronę i rozwój zasobów środowiskowych. Przywrócenie i utrzymanie dobrej jakości środowiska naturalnego ma się odbywać poprzez działania rewitalizacyjne, ochronne i zapewniające rozwój. W celu zapewnienia sukcesu realizacji priorytetów strategicznych zawartych w osiach rozwojowych oraz dla osiągnięcia efektu synergii w strategii zakłada się prowadzenie działań horyzontalnie, a nie podmiotowo oraz poprzez łączenie działań określonych w wyżej wymienionych osiach. 1.6. STRATEGIA ZINTEGROWANYCH TERYTORIALNYCH (ZIT) SUBREGIONU 5 WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO INWESTYCJI CENTRALNEGO W stosunku do Subregionu Centralnego strategia Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) pełni rolę „strategii określającej zintegrowane działania służące rozwiązywaniu problemów gospodarczych, środowiskowych, klimatycznych, demograficznych i społecznych, które maja wpływ na obszary miejskie”6. Na podstawie Uchwały Zarządu Województwa Śląskiego nr 1276/261/IV/2013 5 Komponent Strategii Rozwoju Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata 2014 – 2020 z perspektywą do 2030 r. Wersja II.1 (29.01.2014) opracowana przez JST wchodzące w skład Związku Gmin i Powiatów Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego wraz z zespołem Centrum Badan i Ekspertyz Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach realizującym prace na zlecenie Komunikacyjnego Związku Komunalnego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego w Katowicach 6 Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego 2014-2020 (wersja 5.1). Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 655/327/IV/2014 Zarządu Województwa Śląskiego z dnia 10 kwietnia 2014 r. 12 z 11 czerwca 2013 r. Subregion Centralny podlega interwencji z wykorzystaniem instrumentu ZIT łącznie w części krajowej oraz regionalnej. W ramach ZIT na obszarze Subregionu Centralnego przewiduje się realizację celów rozwojowych w ramach trzech osi strategicznych, tj.: ogniskowania zasobów, przepływów i powiązań gospodarczych, rozwoju kapitału społecznego i zdrowego środowiska. W ramach osi strategicznej - ogniskowanie zasobów, przepływów i powiązań gospodarczych – przyjęto dwa cele rozwojowe, tj.: 1. Przywrócenie funkcji gospodarczych na obszarach zdegradowanych (m.in. likwidacja obszarów i pasm nieruchomości powstałych po upadku działalności przemysłowych, przywrócenie tkanki przemysłowo-usługowej – przygotowanie terenów inwestycyjnych, wprowadzenie polityki rozwoju przedsiębiorczości lokalnej). 2. Integracja transportu publicznego (stworzenie sprawnie funkcjonującej sieci transportu publicznego, zapewnienie komplementarności świadczonych usług transportowych z transportem publicznym, m.in. z Kolejami Śląskimi oraz Przewozami Regionalnymi PKP). Dla osi strategicznej – rozwój kapitału ludzkiego – cele odnoszą się do: 1. Wyrównania szans edukacyjnych i wejścia na rynek pracy (zapewnienie pełnej, wysokojakościowej ścieżki edukacyjnej oraz zapewnienie opieki nad osobami zależnymi). 2. Wzmocnienia lokalnych potencjałów rozwoju (rewitalizacja istotnych dla społeczności lokalnych obszarów i obiektów – wprowadzenie nowych funkcji wraz z aktywizacją zawodową i wsparciem osób podlegających wykluczeniu). Cele rozwojowe realizowane w ramach osi strategicznej zdrowe środowisko dotyczą: 1. Równoważenia mobilności (zmniejszenie antropopresji na środowisko poprzez wprowadzenie systemu zachęt do korzystania z różnych form przemieszczania się – zwiększenie zainteresowania komunikacją publiczną, dojazdami rowerowymi do pracy – tworzenie ścieżek rowerowych, systemów parkingów i węzłów typu park&ride, bike&ride). 2. Efektywnego gospodarowania energią (stopniowa konwersja lokalnych systemów zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną – inwestycje w OZE oraz inwestycje termomodernizacyjne wspierane kampaniami społecznymi). 3. Bezpiecznego gospodarowania odpadami (reforma systemów gospodarowania odpadami komunalnymi oraz wypracowanie systemowych rozwiązań usuwania odpadów niebezpiecznych, np. azbestu). 4. Racjonalizacji gospodarki wodno-ściekowej (zapewnienie zintegrowanego, zlewniowego zarządzania systemem wodnym, uzyskanie dodatkowych efektów energetycznych poprzez domknięcie łańcucha technologicznego – wykorzystanie osadów pozostających po oczyszczeniu ścieków). 5. Ochrony bioróżnorodności (działania na rzecz odtworzenia zdegradowanej tkanki przyrodniczej - ochrona siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, edukacja społeczna). Zaznaczyć należy, że cele rozwojowe, tj.: integracja transportu publicznego oraz równoważenie mobilności są zbieżne z celami strategicznymi zawartymi w Strategii Rozwoju Transportu Miejskiego w Subregionie Centralnym Województwa Śląskiego na lata 2014-2020. 13 1.7. STRATEGICZNE OPRACOWANIA POWIATOWE Kierunki działań służące rozwiązywaniu problemów społecznych oraz na rzecz najbardziej tego potrzebujących zostały określone w Powiatowej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. W przedmiotowej strategii na lata 2014-2020 główne kierunki działań (cele strategiczne) nastawione zostały na: 1. Ograniczenie liczby osób bezrobotnych i przeciwdziałanie długotrwałym skutkom bezrobocia. 2. Rozwijanie systemu wspierania rodzin mających trudności w funkcjonowaniu i wypełnianiu swoich ról oraz systemu wspierania rodzicielstwa zastępczego. 3. Zapobieganie marginalizacji osób szczególnie narażonych na zjawisko wykluczenia społecznego. 4. Tworzenie osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym, aktywizację osób starszych. 5. Promocję postaw sprzyjających zdrowiu, promocję zdrowego stylu życia. Do powyższych celów strategicznych przypisano łącznie dwadzieścia dwa cele operacyjne, z których Zespoły powołane do opracowania niniejszej strategii wyłoniły sześć priorytetów, czyli celów najważniejszych do osiągnięcia. Każdemu priorytetowi przypisano proponowane kierunki działań. Priorytety odnoszą się do: promocji zatrudnienia, aktywizacji osób bezrobotnych oraz podnoszenia poziomu wiedzy, kwalifikacji i umiejętności osób długotrwale bezrobotnych, podnoszenia aktywności społecznej i zawodowej grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, stwarzania warunków do aktywnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społecznym poprzez pomoc w integracji osób niepełnosprawnych ze środowiskiem oraz udzielania wsparcia dla otoczenia osób niepełnosprawnych, zwiększania liczby rodzin zastępczych zawodowych i niezawodowych (w tym rodzin pełniących funkcję pogotowia opiekuńczego) poprzez promowanie rodzicielstwa zastępczego jako alternatywnej formy opieki na dziećmi, koordynacji, wspierania i promowania działań w obszarach profilaktyki i rozwiązywania problemów związanych z uzależnieniem, udrożnienia systemu powiatowo-miejsko-gminnego w zakresie profilaktyki rozpadu rodziny i przemocy w rodzinie oraz wdrażania działań ukierunkowanych na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Według stanu na 11 marca 2014 r. w celu rozwiązywania problemów społecznych realizowane były następujące programy działań7: 1. Programy przyjęte mocą uchwały Rady Powiatu: 7 Powiatowy Program na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2010-2015, Powiatowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2016, Programy realizowane m.in. zgodnie z kierunkami określonymi w Powiatowej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2008-2013. 14 Powiatowy Program Rozwoju Pieczy Zastępczej 2012-2014, Powiatowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015, Program współpracy Powiatu Będzińskiego z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na rok 2014. 2. Programy przyjęte mocą uchwały Zarządu Powiatu: Powiatowy Program Korekcyjno-Edukacyjny dla Sprawców Przemocy w Rodzinie. 3. Dokumenty prezentowane jako informacja dla Zarządu Powiatu: Powiatowy Program ograniczenia szkód spowodowanych spożywaniem alkoholu wśród młodzieży szkół ponadgimnazjalnych, dla których Powiat Będziński jest organem prowadzącym na lata 2014-2018, Program Przeciwdziałania Narkomanii w Powiecie Będzińskim na lata 2013-2016, Mobilne Punkty Poradnictwa Zawodowego i Informacji Zawodowej w Powiecie Będzińskim (program pilotażowy obejmujący okres od listopada 2013 r. do czerwca 2014 r.). 1.8. STRATEGIE ROZWOJU GMIN POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W obrębie powiatu będzińskiego, według stanu na 11 marca 2014 r., cztery z ośmiu gmin posiadały aktualną Strategię rozwoju, tj.: miasto Będzin (Strategia rozwoju miasta Będzina na lata 2012 20208), miasto Czeladź (Strategia rozwoju miasta Czeladź na lata 2005 – 20159), miasto Sławków (Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Sławkowa na lata 2004 – 201810) oraz gmina Siewierz (Strategia rozwoju miasta i gminy Siewierz na lata 2004 – 2015), dla której w najbliższym czasie przewidziana była aktualizacja. W Wojkowicach, Psarach, Bobrownikach i Mierzęcicach prowadzone były prace związane z aktualizacją dokumentów. Dla miasta Będzina wyznaczono trzy domeny (obszary strategiczne), tj.: 1. Dobre warunki życia mieszkańców Będzina w bezpiecznym i zadbanym mieście. 2. Będzin przyjazną przestrzenią do realizacji przedsięwzięć gospodarczych. 3. Będzin centrum kulturalno-historycznym Zagłębia. Do domeny pierwszej przypisano trzy cele strategiczne, skupiające się na: podniesieniu poziomu życia w Będzinie (poprzez podwyższenie standardu życia w mieście i rozwój funkcji miejskich), rozwoju edukującej się społeczności miejskiej oraz integracji społecznej mieszkańców i wyrównywaniu szans. Dla domeny drugiej ustalono również trzy cele strategiczne, zakładające: stworzenie warunków sprzyjających lokowaniu nowych inwestycji gospodarczych, wdrożenie skutecznej, kompleksowej polityki pozyskiwania i obsługi inwestora oraz wspieranie rozwoju sfery lokalnego handlu i usług. W ramach trzeciej domeny mają być zrealizowane cztery cele strategiczne, odnoszące się do tematów: historii, kultury oraz ich przedstawienia, zintegrowania działań na rzecz tworzenia centrum kulturalno-historycznego Zagłębia oraz rewitalizacji Śródmieścia. Do celów strategicznych 8 Przyjęta na podstawie Uchwały Rady Miejskiej Będzina nr XIV/137/2011 z dnia 26 września 2011 r. Załącznik nr 1 do Uchwały Rady Miejskiej Czeladzi Nr XXXXII / 607 / 2004 z dnia 30 grudnia 2004 r. 10 Załącznik nr 1 do Uchwały Rady Miejskiej Sławkowa Nr XVIII/122/04 z dnia 27 lutego 2004 r. 9 15 przypisane zostały cele operacyjne oraz propozycje zadań oraz zadania flagowe, których realizacja w największym stopniu wpłynie na osiągnięcie założonych celów. W Strategii rozwoju miasta Czeladź wyróżniono cztery obszary strategiczne (zdefiniowane jako kierunki – cele strategiczne), tj.: obszar zarządzania miastem, obszar rozwoju gospodarczego miasta, obszar problematyki społecznej oraz obszar infrastruktury technicznej. Dla każdego obszaru strategicznego określono programy (zadania), dla których przypisano działania. W ramach obszaru zarządzania miastem zaplanowano realizację programów mających na celu poprawę warunków mieszkaniowych w gminie, rewitalizację Starego Miasta, stworzenie z miasta Czeladź ładnego i bezpiecznego miasta wraz z ochroną dziedzictwa kulturowego i historycznego, poprawę jakości zarządzania miastem i wsparcie rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz poprawę stanu środowiska w mieście. Dla obszaru rozwoju gospodarczego miasta w ramach programów założono: wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw i rozwój terenów inwestycyjnych pod ich potrzeby, zagospodarowania terenów i obiektów poprzemysłowych, rewitalizację rzeki Brynicy i zagospodarowania jej doliny na cele rekreacyjno-sportowe oraz rozwój układu komunikacyjnego. Obszar problematyki społecznej ma być wsparty poprzez rozwój systemu pomocy społecznej oraz budownictwa socjalnego, unowocześnienie systemu edukacji, rozwój kultury i sportu oraz poprawę warunków leczenia. W obszarze infrastruktury technicznej zdefiniowano programy: porządkowanie gospodarki ściekowej, rozbudowa miejskiego systemu zaopatrzenia w wodę oraz modernizacja istniejących dróg i skrzyżowań. W części kierunkowej strategii zrównoważonego rozwoju miasta Sławkowa wyznaczono cztery cele strategiczne, odnoszące się do: osiągniecia wysokich standardów życia mieszkańców i wysokiej jakości kapitału ludzkiego, kreowania i wspierania pozytywnych zmian w sferze gospodarczej, ochrony środowiska przyrodniczego oraz osiągnięcia wysokiego poziomu zarządzania gminą. Celom strategicznym przypisano kolejno priorytety strategiczne, dla których określono działania kierunkowe. Priorytety strategiczne związane z podwyższeniem standardów życia oraz jakości kapitału ludzkiego odnosiły się do: poprawy jakości usług oświatowych, dostosowania oferty edukacyjnej szkół do potrzeb rynku pracy, wspierania rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy, aktywizacji społecznej mieszkańców, zapewnienia skutecznego systemu pomocy społecznej i opieki zdrowotnej, zapewnienia poczucia bezpieczeństwa, wsparcia rozwoju budownictwa mieszkaniowego i poprawy warunków mieszkaniowych oraz integracji społeczności, w tym zwiększenia ich uczestnictwa w kulturze. W celu kreowania i wspierania zmian w sferze gospodarczej za priorytetowe uznano: podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej miasta, tworzenie warunków rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw oraz wzrost ich konkurencyjności, zapewnienie warunków do wykorzystania potencjału gospodarczego Zespołu Terminali Przeładunkowych LHS oraz stworzenie warunków dla rozwoju rekreacji i turystyki. Dla ochrony środowiska przyrodniczego za najważniejsze uznano: uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej i ochronę zasobów wodnych, uporządkowanie gospodarki odpadami, polepszenie jakości powietrza oraz podnoszenie jakości i ochronę walorów przyrodniczych i przestrzennych. Wysoki poziom zarządzania gminą ma zapewnić realizacja priorytetów strategicznych zapisanych w celu: podniesienia efektywności funkcjonowania organów miasta, rozwijania współpracy z partnerami społecznymi, innymi jednostkami samorządu terytorialnego, instytucjami ponadlokalnymi oraz kształtowania pozytywnego wizerunku gminy oraz jej walorów. 16 W Strategii gminy Siewierz wyznaczone zostały cztery cele strategiczne, w ramach których określono cele operacyjne oraz zadania. Poprawa wykorzystania walorów geograficzno-przyrodniczych jak również dziedzictwa historyczno-kulturowego ma być realizowana poprzez: opracowanie systemu promocyjnego gminy przy zwróceniu uwagi na konieczność współpracy z lokalnymi przedsiębiorcami, dbanie o wizerunek i estetykę gminy, wykreowanie przyjaznego klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości, promocję walorów geograficzno-przyrodniczych gminy, wykorzystanie dziedzictwa historyczno-kulturowego wraz z bazą kulturalną oraz rozbudowę i racjonalne wykorzystanie bazy sportowo-rekreacyjnej. Odnośnie celu strategicznego dotyczącego rozbudowy oraz unowocześnienia infrastruktury technicznej, z uwzględnieniem m.in. zwiększenia aktywności inwestycyjnej z wykorzystaniem programów pomocowych Unii Europejskiej, założono konieczność: tworzenia warunków do inwestowania, jak również pozyskiwania inwestorów zewnętrznych oraz modernizacji i rozwoju infrastruktury technicznej. Wzrost wykształcenia mieszkańców, ich świadomości społecznej oraz zdolności adaptacyjnej do zmian społecznych i gospodarczych ma być realizowany dzięki: wprowadzeniu systemowych rozwiązań w zakresie edukacji skierowanych na poprawę warunków zdobywania wiedzy, umiejętności i wychowania, skierowaniu zadań w celu rozwoju społeczeństwa informacyjnego, poprawy warunków do rozwoju aktywności obywatelskiej mieszkańców, budowy lokalnej tożsamości i integracji mieszkańców oraz stworzenia warunków do dywersyfikacji dochodów ludności wiejskiej. Poprawa jakości życia w zakresie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i środowiska naturalnego skupiać się będzie m.in. na: określeniu możliwości pozyskiwania funduszy pozabudżetowych na rozwój opieki medycznej i oświaty zdrowotnej, poprawie bezpieczeństwa publicznego i przeciwpożarowego oraz ochronie środowiska naturalnego. Na podstawie analizy powyższych strategii rozwoju gmin można określić główne kierunki planowanych działań. Gminy w głównej mierze wskazują na potrzebę realizacji zadań mających na celu poprawę jakości życia ich mieszkańców w sferze społecznej, gospodarczej, infrastrukturalnej i przyrodniczej. 1.9. ROZLICZENIE REZULTATÓW WDRAŻANIA STRATEGII ROZWOJU POWIATU BĘDZIŃSKIEGO NA LATA 2009-202011 Z 2008 R., W TYM DOBRYCH I NEGATYWNYCH DOŚWIADCZEŃ Wizja określona w Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego na lata 2009–2020 przyjęta w 2008 roku wskazywała na powiat będziński w 2020 roku jako: - nowoczesny organizm społeczny, w pełni zaspokajający potrzeby zarówno własnej wspólnoty, jak i osób przybywających z zewnątrz; - rozwinięty gospodarczo region dzięki wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, dysponujący bogatą i dostępną infrastrukturą techniczną i społeczną; - zawdzięczającym swój dobrobyt świadomości obywatelskiej, samorządności i przedsiębiorczości mieszkańców oraz poszanowaniu środowiska i dorobku dziedzictwa kulturowego. Generalnym priorytetem aktualizowanej Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego było urzeczywistnianie misji tj. skutecznej realizacji zadań publicznych na rzecz mieszkańców powiatu będzińskiego w sposób zgodny z przepisami prawa. 11 Uchwała Nr XX/260/2008 Rady Powiatu Będzińskiego z dnia 18 grudnia 2008 r. 17 Na podstawie analizy dokumentów strategicznych różnych szczebli określone zostały priorytety działań i związane z nimi cele strategiczne. Jako priorytet I. określono: pełniejsze zaspokajanie potrzeb mieszkańców we wszystkich sferach: edukacyjnej, bytowej, socjalnej, społecznej i ekonomicznej, a tym samym poprawa komfortu ich życia. Priorytet II. zakładał: ożywienie życia gospodarczego regionu poprzez różnego typu przedsięwzięcia: poprawę jakości obsługi podmiotów gospodarczych, przygotowanie terenów pod inwestycję, inwestycje infrastrukturalne, przygotowanie kadr. Priorytet III. dotyczył: ochrony środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego. Jako cele strategiczne przyjęto: 1. Podnoszenie komfortu życia mieszkańców powiatu. 2. Rozwój gospodarczy regionu w oparciu o jego zasoby naturalne oraz dogodną lokalizację. 3. Wykorzystanie środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego powiatu do podnoszenia jego atrakcyjności i konkurencyjności. 4. Rozwój szkolnictwa na wszystkich poziomach kształcenia zmierzający do podniesienia zasobów intelektualnych powiatu i stworzenia podaży wykwalifikowanych pracowników dla lokalnego rynku pracy. Na podstawie przeprowadzonych analiz ustalono, że rozwój powiatu powinien odbywać się w kilku powiązanych ze sobą kierunkach strategicznych: a. rozwój usług rekreacyjnych i turystycznych, b. rozwój budownictwa mieszkaniowego, c. rozwój nieuciążliwego przemysłu, oparty na partnerskiej współpracy pomiędzy Starostwem, samorządami gminnymi oraz innymi interesariuszami. Następnie w strategii wskazane zostały działania odpowiadające ww. kierunkom rozwoju. Monitoring realizacji Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego przyjętej 2008 r. odbywał się poprzez sprawozdania składane corocznie przez wydziały starostwa powiatowego oraz jednostki organizacyjne powiatu będzińskiego. Poniżej, na podstawie sprawozdań z lat 2009-2013, wskazane zostały rezultaty jej wdrażania. Działania podejmowane w 2009 r. przez wydziały Starostwa Powiatowego, jednostki organizacyjne powiatu, jak i same gminy wpisywały się w realizację poszczególnych założeń Strategii. Działania i inwestycje dotyczyły głównie oświaty, zdrowia i infrastruktury drogowej. Jako najważniejsze wymienić należy: zakończenie budowy 3 kompleksów boisk w ramach programu Moje Boisko „Orlik 2012” w Czeladzi (2 boiska) i w Mierzęcicach, pozyskanie specjalistycznego sprzętu medycznego przez szpital w Będzinie oraz przebudowę mostu drogowego nad rzeką Brynicą w ciągu w Bobrownikach (ul. Akacjowa – boczna). W roku 2009 rozpoczęta została również przebudowa ciągu dróg powiatowych S 4719 w Będzinie (ul. Małobądzka), która zakończyła się w 2011 roku. Podstawą kreowania nowych możliwości rozwojowych były wprowadzone w 2009 r. zmiany w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, które dotyczyły głównie przygotowania terenów pod budownictwo mieszkaniowe (w gminach: Psary, Mierzęcice, Będzin, Czeladź, Sławków) oraz inwestycje gospodarcze (dot. gminy: Czeladź, Będzin, Siewierz). Poza inwestycjami infrastrukturalnymi prowadzone były liczne działania skierowane bezpośrednio do mieszkańców, w tym w zakresie opieki zdrowotnej, które pozwoliły na przebadanie znawczej grupy mieszkańców pod kątem chorób nowotworowych oraz płucnych. Wykonano również zadania mające na celu podniesienie bezpieczeństwa, m.in.: akcje nad jeziorem rogoźnickim oraz szkolenia 18 ochotniczej straży pożarnej. W zakresie rozwoju szkolnictwa uruchomiono nowe oddziały i kierunki kształcenia, punkt doradztwa zawodowego dla młodzieży, przyznano stypendia oraz zorganizowano staże zawodowe dla uczniów. Mając na uwadze przedsięwzięcia strategiczne, kształtujące potencjał gospodarczy powiatu, w 2009 r. postępował dalszy rozwój Lotniska w Pyrzowicach (częściowo położonego w gminie Mierzęcice) i Euroterminalu w Sławkowie. Zakończone w 2009 r. inwestycje obejmujące rozbudowę Euroterminalu miały istotny wpływ na wzmocnienie możliwości przeładunkowych oraz polepszenie standardu obsługi klientów i pracy. W celu stworzenia dogodnych warunków dla rozwoju przedsiębiorczości prowadzono również działania wspierające mikro, małych i średnich przedsiębiorców. Wsparcie zapewniał Będziński Inkubator Przedsiębiorczości, fundusz pożyczkowy oraz fundusz poręczeń kredytowych (fundusze dostępne w Agencji Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu, w którym powiat będziński jest udziałowcem). W ramach aktywności kulturalnych, wydarzeniami zyskującymi rangę międzynarodową oraz na stałe wpisującymi się w kalendarz kulturalny powiatu były, festiwale: Kolęd i Pastorałek oraz Ave Maria. Powiat na zadania inwestycyjne w 2009 r. przeznaczył kwotę 5 818 926,17 zł – były to środki finansowe pochodzące przede wszystkim z budżetu Starostwa, dotacji oraz pożyczek (źródeł krajowych). Rok 2010 przyniósł szereg działań, mających na celu podniesienie komfortu życia mieszkańców powiatu będzińskiego. Zadania miały charakter zarówno inwestycyjny, jak i skierowane były na zasoby ludzkie, tj. dotyczyły podnoszenia kompetencji i rozwoju mieszkańców wszystkich gmin powiatu. Z uwagi na efektywne gospodarowanie energią bardzo ważnym krokiem było pozyskanie przez powiat w 2010 r. dofinansowania ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (w ramach RPO) na realizację projektu pn. „Kompleksowa termomodernizacja wraz z wymianą lub modernizacją źródła ciepła budynków użyteczności publicznej z terenu powiatu będzińskiego”. Termomodernizacji dot. pięciu obiektów: Z ZS w Siewierzu, ZS nr 1 w Czeladzi, ZS w Wojkowicach, ZSS w Czeladzi, PMDK w Będzinie. Ponadto w 2010 r. zakończono realizację projektu pn. „Zintegrowany System Informacji Przestrzennej – wsparciem dla administracji publicznej w powiecie poprzez zwiększenie zakresu i dostępności usług świadczonych drogą elektroniczną.” Kontynuowano również budowę boisk w ramach programu Moje Boisko „ORLIK 2012”, tj. rozpoczęto budowę boiska w gminie Siewierz oraz zakończono budowę w gminie Mierzęcice. W ramach działań edukacyjnych nawiązano współpracę z uczelniami wyższymi , tj. Politechniką Śląską w Gliwicach oraz Wyższą Szkołą Planowania Strategicznego w Dąbrowie Górniczej, z którymi zostały złożone cztery projekty (dwa z nich uzyskały dofinansowanie). Ponadto prowadzone były projekty systemowe, w których liderem jest Urząd Marszałkowski w Katowicach, np. przyznano stypendia dla uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Ważną aktywnością, wpływającą na podniesienie poziomu kształcenia uczniów szkół technicznych, była realizacja projektów w ramach Programu Leonardo da Vinci, które umożliwiały odbycie zagranicznych stażów zawodowych. Najsilniej na rozwój oferty edukacyjnej powiatu wpłynęła decyzja Rady Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej o otwarciu nowego kierunku kształcenia – Logistyki (w roku akademickim 20112012) w Zamiejscowym Ośrodku Dydaktycznym w Będzinie. W 2010 r. podejmowane były także dalsze etapy prac mających na celu przygotowanie terenów pod inwestycje (w Czeladzi i w Będzinie „Gospodarcza Brama Śląska”) oraz na terenie Portu Lotniczego w Pyrzowicach, jak również Euroterminalu w Sławkowie. Wśród inwestycji infrastrukturalnych do najważniejszych możemy 19 zaliczyć przebudowę mostu drogowego nad Czarną Przemszą w ciągu drogi powiatowej nr S 4724 w Będzinie (ul. Bory). W ramach projektów informatyzacji urzędów wszystkie gminy oraz Starostwo uczestniczyły w realizacji: projektu partnerskiego SEKAP (System Elektronicznej Komunikacji Administracji Publicznej) oraz projektów dotyczących infrastruktury teleinformatycznej. Dla poprawy sytuacji na rynku pacy oraz w celu obniżenia poziomu bezrobocia na bieżąco działania prowadził Powiatowy Urząd Pracy, Inkubator Przedsiębiorczości oraz Agencja Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu. W 2010 r. na terenie gmin powiatu zorganizowano również szereg imprez kulturalnych oraz sportowych, m.in. Dożynki Powiatowe, Festiwal Kolęd i Pastorałek, Festiwal Ave Maria, Regionalny Festiwal Strachów, Turniej Siatki Plażowej, Międzynarodowe Otwarte Mistrzostwa Psów Sportowych „Silesia CUP 2010”. Starostwo Powiatowe na realizację zadań inwestycyjnych w 2010 r. przeznaczyło kwotę 5 661 932,12 zł (ze środków własnych, dotacji i pożyczek). W roku 2011 kontynuowano realizację programu Moje Boisko „ORLIK 2012”. W gminie Bobrowniki (w sołectwie Sączów) rozpoczęto budowę boiska. Zakończona została inwestycja realizowana ze środków EFRR (w ramach RPO) w ramach projektu pn. „Kompleksowa termomodernizacja wraz z wymianą lub modernizacją źródła ciepła budynków użyteczności publicznej z terenu powiatu będzińskiego”. Rozpoczęto realizację kolejnego projektu inwestycyjnego pn. „Tworzenie map akustycznych dla obszaru powiatu będzińskiego”, również dofinansowanego ze środków unijnych w ramach RPO. W roku 2011 zakończono również cykl projektów skierowanych do członków OSP (w gminie Bobrowniki, Mierzęcice, Psary, Wojkowice, Sławków, Siewierz) w zakresie przeprowadzenia kursu z Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy. Odnośnie projektów edukacyjnych powiat kontynuował nawiązana w roku uprzednim współpracę z uczelniami wyższymi (Politechniką Śląską w Gliwicach oraz Wyższą Szkolą Planowania Strategicznego w Dąbrowie Górniczej). Odnośnie projektów systemowych powiat realizował m.in. współfinansowany ze środków Unii Europejskiej projekt pn. „Mam zawód mam pracę w regionie”, w którym liderem jest Urząd Marszałkowski w Katowicach. Projekt zakłada doposażenie pracowni praktycznej nauki zawodu, zakup materiałów dydaktycznych, wsparcie uczniów w trakcie zajęć z doradztwa grupowego, indywidualnego oraz liczne zajęcia dodatkowe, kursy, praktyki oraz inne szkolenia podnoszące poziom wiedzy i doświadczenia zawodowego. W dalszym ciągu prowadzono prace mające na celu rozwój Portu Lotniczego w Pyrzowicach oraz Euroterminalu w Sławkowie. Kontynuowano również realizację projektów dotyczących informatyzacji urzędów (projekt partnerski SEKAP lub odrębne projekty dotyczące infrastruktury teleinformatycznej). Podjęto kolejne kroki przygotowujące tereny pod inwestycje (dot. gminy Czeladź oraz Będzin, w ramach projektu „Gospodarcza Brama Śląska”). Powiatowy Urząd Pracy, Inkubator Przedsiębiorczości oraz Agencja Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu, tak jak w latach wcześniejszych, na bieżąco realizowali zadania mające wpłynąć na: poprawę sytuacji na rynku pracy, obniżenie stopy bezrobocia oraz wzrost efektywności w zakresie specjalistycznego doradztwa dla MŚP. W 2011 r. powiat będziński został objęty organizacją wyścigu kolarskiego Tour de Pologne. Wśród inwestycji infrastrukturalnych najistotniejsza była przebudowa mostu drogowego nad Białą Przemszą w ciągu drogi powiatowej nr 4807 S w Sławkowie (ul. Chwaliboskie) wraz z remontem dróg dojazdowych do mostu (drogi powiatowe 4806 S – ul. Okradzionowska i 4807 S – ul. Chwaliboskie). W 2011 roku zakończona została przebudowa mostu drogowego nad rzeką Brynicą. Starostwo Powiatowe na realizację zadań inwestycyjnych w 2011 r. przeznaczyło kwotę 4 554 743,22 zł (były to środki własne, dotacje i pożyczki). 20 W 2012 r., w ramach rządowego programu Moje Boisko „ORLIK 2012” powstało kolejne boisko w gminie Psary (szósty tego typu obiekt w powiecie). Kontynuowano rzeczową realizację projektu inwestycyjnego pn. „Tworzenie map akustycznych dla obszaru powiatu będzińskiego”. Złożono wniosek o dofinansowanie projektu, który stanowić ma kontynuację, zrealizowanego przez Wydział Geodezji w 2010 r. projektu pn. „Zintegrowany System Informacji Przestrzennej – wsparcie dla administracji publicznej w powiecie będzińskim poprzez zwiększanie zakresu i dostępności usług świadczonych drogą elektroniczną”. W ramach realizacji projektów edukacyjnych powiat nawiązał współpracę ponadlokalną oraz międzynarodową. Dzięki funduszom unijnym realizowano liczne zadania partnerskie z instytucjami samorządowymi, oświatowymi i pozarządowymi z krajów Unii Europejskiej. Odnośnie wsparcia działań oświatowych, poprzez realizację projektów systemowych, powiat dalej uczestniczył w realizacji projektu np. „Mam zawód mam pracę w regionie”. Dalsze etapy rozwoju prowadzone były zarówno w obrębie Portu Lotniczego w Pyrzowicach jak i Euroterminalu w Sławkowie. Kontynuowano również udział wszystkich gmin oraz Starostwa w realizacji projektów dotyczących informatyzacji urzędów. Zakończono inwestycje związane z realizacją projektu „Gospodarcza Brama Śląska” na terenie gminy Będzin i Czeladź. W dalszym ciągu Powiatowy Urząd Pracy, Inkubator Przedsiębiorczości oraz Agencja Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu prowadziły działania skierowane na poprawę rynku pracy. Rozpoczęto ponadto przebudowę mostu drogowego nad rzeką Czarną Przemszą w ciągu drogi powiatowej nr 4706 S w Siewierzu (ul. Krakowska) oraz przebudowę ciągu dróg powiatowych 4700 S w Będzinie (ul. Wolności). Inwestycje zostały zakończone w 2013 roku. Na realizację zadań inwestycyjnych w 2012 r. Starostwo Powiatowe przeznaczyło kwotę 4 091 501,83 zł (były to zarówno środki własne, dotacje jak i pożyczki). W 2013 r. zakończono realizację projektu pn. „Tworzenie map akustycznych dla obszaru powiatu będzińskiego”. Znaczące działania inwestycyjne podejmowane były również odnośnie dróg („Przebudowa ciągu dróg powiatowych 4700 S – ul. Wolności i Barlickiego w Będzinie etap II” oraz „Przebudowa mostu drogowego nad rzeką Czarną Przemszą w ciągu drogi powiatowej 4706 S – ul. Krakowska w Siewierzu”). W 2013 r. w obszarze edukacji było podejmowanych szereg działań i realizowanych szereg projektów, które podnosiły atrakcyjność i jakość kształcenia zawodowego, specjalnego i ogólnokształcącego. Z projektów edukacyjnych w dalszym ciągu powiat realizował projekt pn. „Mam zawód – mam pracę w regionie”, w ramach którego doposażono pracownie praktycznej nauki zawodu na kwotę 290 000,00 zł. Realizowano również projekt praktyk zagranicznych dla uczniów szkół technicznych pt. „Dobra praktyka – pewny start” w ramach programu Leonardo da Vinci. Powiatowe Centrum Kształcenia Ustawicznego i Praktycznego w Będzinie realizowało projekt pn. „Będzińska Liga Zawodowców” w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz projekt „Praktyki zawodowe – będzińscy zawodowcy podbijają rynek europejski” w ramach programu Leonardo da Vinci. Od 1 września 2013 r. PCKUiP uzyskało trwały zarząd nieruchomości przy ul. Promyka 26 w Będzinie. Podjęte zostały prace przygotowawcze do utworzenia dwóch pracowni gastronomicznych, natomiast w ramach projektu „Będzińska Liga Zawodowców” rozpoczęto prace nad powstaniem stacji diagnostycznej, której oddanie nastąpiło 2014 r. 21 Przy Zespole Szkół Specjalnych w Czeladzi dzięki realizacji projektu pn. „Radosna szkoła”, finansowanego ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej, utworzono szkolny plac zabaw. Realizowany był również projekt doskonalący nauczycieli pt. „Rozwój kompetencji – doskonalenie zawodowe nauczycieli szansą na lepsze jutro dla oświaty”. W obszarze opieki zdrowotnej w sierpniu 2013 r. zaczął obowiązywać „Program poprawy sytuacji ekonomicznej Powiatowego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej w Będzinie na lata 2013 – 2016”. Na bieżąco podejmowane były również działania z zakresu edukacji zdrowotnej. Tak jak w latach ubiegłych, tak i w 2013 r. następował dalszy rozwój Portu Lotniczego w Pyrzowicach poprzez przedsięwzięcie finansowane ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko pn. „Port Lotniczy w Katowicach – rozbudowa i modernizacja infrastruktury lotniskowej i portowej” (m.in. budowa płyty postojowej, budowa nowej drogi startowej; zakończono postępowania przetargowe na budowę stanowiska odladzania samolotów oraz terminalu przylotowego wraz z bagażownią). Dalszej rozbudowie w Sławkowie. uległo również Międzynarodowe Centrum Logistyczne Euroterminal Działania nakierowane na poprawę rynku pracy podejmowały oprócz Powiatowego Urzędu Pracy, Będziński Inkubator Przedsiębiorczości oraz Agencja Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu. PUP w Będzinie realizował projekty unijne nakierowane na aktywizację zawodową i promocję przedsiębiorczości. W 2013 rok wydatki dotyczące tzw. „projektów miękkich” wyniosły ponad 4 700 000,00 zł, natomiast wydatki na działalność inwestycyjną zamknęły się w kwocie około 9 460 000,00 zł (finansowanie ze środków własnych, dotacji i pożyczek). 22 2. DIAGNOZA STANU 2.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU Powiat będziński położony jest w centralnej części województwa śląskiego w obrębie Wyżyny Śląskiej. Od wschodu graniczy z powiatem zawierciańskim, od południowego-wschodu z powiatami grodzkimi Dąbrowy Górniczej oraz Sosnowca, od południowego-zachodu z powiatami grodzkimi Siemianowic Śląskich oraz Piekar Śląskich, od zachodu z tarnogórskim oraz od północy z powiatem myszkowskim (Rysunek 1). RYSUNEK 1. POWIATY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO. Źródło: Wielowymiarowa analiza ubóstwa w województwie śląskim, Katowice 2013. Powiat zajmuje 364 km2, stanowiąc tym samym 3% powierzchni województwa śląskiego12. Przez powiat będziński przepływa rzeka Przemsza, z dopływami Białą Przemszą i Brynicą. Południową część powiatu przecina rzeka Brynica będąca w przeszłości granicą między wywodzącym się z Małopolski Zagłębiem Dąbrowskim a Śląskiem. Sieć hydrograficzną uzupełniają również mniejsze rzeki: Wielonka, Trzebyczka, Jaworznik, Pagor, Potok Psarski. Na terenie powiatu znajduje się duży zaporowy zbiornik wodny Zalew Przeczycko-Siewierski pełniący funkcje przeciwpowodziowe oraz rekreacyjne o łącznej powierzchni 5,1 km2 i niemal czternastokilometrowej linii brzegowej. Rzeźba terenu jest dość urozmaicona, względna różnica wysokości wynosi 127 m (najwyższym punktem jest Góra Świętej Doroty 382 m n.p.m., najniższym dolina Czarnej Przemszy 255 m n.p.m.). 12 Źródłem danych statystycznych użytych w diagnozie jest GUS (BDL) z wyjątkami podanymi w przypisach. 23 2.2. GMINY POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W skład powiatu będzińskiego wchodzi osiem gmin (Tabela 1), z czego cztery (Będzin, Czeladź, Wojkowice oraz Sławków) to gminy miejskie, trzy z nich są gminami wiejskimi (Bobrowniki, Mierzęcice, Psary), natomiast gmina Siewierz jest gminą miejsko-wiejską. Ogólna gęstość zaludnienia w powiecie wynosiła w 2012 r. 416,6 os./km2, znacznie przewyższając nie tylko średnią wartość dla całego kraju (123 os./km2), ale także średnią wartość dla całego województwa śląskiego (374,3 os./km2). Podobnie jak w przypadku powierzchni, udział ludności powiatu będzińskiego w ogólnej liczbie ludności regionu wynosi 3%. Pod tym względem największą gminą jest Siewierz, natomiast najludniejszą Będzin. Najwyższą gęstością zaludnienia odznaczała się jednak gmina Czeladź, wyprzedzając pod tym względem Będzin (odpowiednio 1 587,4 os./km2 oraz 2 084,1 os./km2). TABELA 1. GMINY POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W 2012 R. TYP POWIERZCHNIA W KM2 LICZBA LUDNOŚCI Będzin miejska 37 58 735 1 587,4 Czeladź miejska 16 33 345 2 084,1 Wojkowice miejska 13 9 172 705,5 Bobrowniki wiejska 52 11 800 226,9 Mierzęcice wiejska 49 7 563 154,3 Psary wiejska 46 11 701 254,4 Siewierz miejsko-wiejska 114 12 234 107,3 Sławków miejska 37 7 100 191,9 364 151 650 416,6 12 333 4 615 870 374,3 NAZWA GMINY Ogółem powiat będziński Ogółem województwo śląskie GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. 2.3. LUDNOŚĆ W powiecie będzińskim liczba ludności w 2012 r. wynosiła 151 650 osób, z czego 52% stanowiły kobiety. 75% mieszkańców żyło na obszarach miejskich, przy czym średnio w Polsce było to 60,6%, natomiast w regionie 77,6%. Na przestrzeni lat 2008-2012 liczba ludności ulegała niewielkim zmianom, osiągając maksimum w 2010 r. (Tabela 2). Na jej wielkość wpływ mają przede wszystkim takie czynniki jak przyrost naturalny oraz saldo migracji. W przypadku pierwszego z wymienionych na uwagę zasługuje fakt, że przez cały analizowany okres w powiecie był on ujemny i bardzo niski13, natomiast naturalny ubytek ludności równoważony był dzięki wysokiemu napływowi migracyjnemu, co w efekcie pozwolił na zachowanie zbliżonej liczby mieszkańców powiatu. 13 Dla porównania w województwie śląskim najniższa wartość wskaźnika przyrostu naturalnego w latach 2008-2012 wyniosła w 2012 r. 1‰. 24 TABELA 2. LICZBA LUDNOŚCI ORAZ SALDO MIGRACJI W POWIECIE BĘDZIŃSKIM W LATACH 2008-2012. Liczba ludności Saldo migracji na 10 tys. mieszkańców Przyrost naturalny [‰] 2008 2009 2010 2011 2012 151 078 150 950 152 229 152 135 151 650 2008 2009 2010 2011 2012 18,40 30,87 24,83 22,09 18,00 -3,3 -3,6 -2,7 -2,8 -4,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Zgodnie z podziałem na ekonomiczne grupy wieku w 2012 roku 15,8% osób miało mniej niż 17 lat (w 2008 r. 15,7%), natomiast najstarsi mieszkańcy powiatu stanowili piątą część jego ogólnej liczby ludności (w 2008 r. 18,5%), a 63,7% stanowiły osoby w wieku produkcyjnym (w 2008 r. 65,4%). Naturalną konsekwencją tak zmieniających się proporcji struktury wieku ludności był wzrost obciążenia demograficznego14 (Wykres 1). Jeszcze w 2008 roku w powiecie były to 52 osoby, natomiast pięć lat później już 57 osób. Do 2009 roku aż w pięciu gminach (Mierzęcice, Siewierz, Wojkowice, Bobrowniki oraz Psary) przekroczona była średnia wartość wskaźnika dla całego powiatu, natomiast od 2010 r. były to już tylko trzy gminy (Mierzęcice, Psary i Bobrowniki). W 2012 r. w Psarach oraz Bobrownikach wskaźnik ten znacznie odbiegał od wartości przeciętnej, osiągając odpowiednio 60,2 oraz 60,6 osób. Należy podkreślić, że trend ten kształtowany był głównie pod wpływem rosnącego udziału osób najstarszych. WYKRES 1. OBCIĄŻENIE DEMOGRAFICZNE W GMINACH POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W LATACH 2008-2012. Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. 14 Wyznaczony jest na podstawie stosunku liczby osób w wieku nieprodukcyjnym do 100 osób w wieku produkcyjnym. 25 Według prognozy demograficznej GUS15 w 2020 r. powiat będziński ma zamieszkiwać 150 766 osób, a zatem jedynie 0,5% mniej niż w 2012 r., natomiast w 2035 r. ma to być 144 349 osób (ubytek 5%). W pierwszym przypadku, podobnie jak obecnie, pod względem struktury wieku 16% mieszkańców powiatu będzie miała mniej niż 17 lat, natomiast nieco ponad jedną czwartą stanowić będą osoby najstarsze. Zgodnie z przewidywaniami w 2035 r. będzie to odpowiednio 14% oraz 28%. W 2020 r. prognozuje się przyrost naturalny na poziomie -4,7‰, natomiast 15 lat później już -7,2‰. Saldo migracji natomiast ma kształtować się na poziomie 33 osób na 10 tys. mieszkańców i podobnie w 2035 r. (34 osoby). Można zatem stwierdzić, że największe zmiany w sferze demograficznej prognozowane są wobec przyrostu naturalnego, którego spadek najbardziej zaważy na ubytku liczby ludności i przekształceniu jej struktury wiekowej mimo niemal dwukrotnie wyższego w porównaniu do 2012 r. salda migracji powiatowych. 2.4. SFERA SPOŁECZNA Szkolnictwo Na terenie powiatu funkcjonuje sześć liceów ogólnokształcących, cztery Zespoły Szkół, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Specjalny Ośrodek Wychowawczy, Zespół Szkół Specjalnych, Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, a także Centrum Kształcenia Ustawicznego i Praktycznego. Liczba uczniów liceów ogólnokształcących na przestrzeni lat 2008-2012 zmniejszyła się z 1 699 do 1 408 (ok. -17,1%). Ponad połowa uczniów tego typu szkół kształciła się w 2012 r. w Będzinie (980 osób). W gminach Będzin, Czeladź i Wojkowice funkcjonują również technika dla młodzieży. W 2011 r. samorząd powiatowy prowadził pięć, natomiast w 2012 r. już tylko trzy tego typu placówki. Zmieniająca się sytuacja znalazła także swoje odbicie w spadku liczby uczniów z 947 do 856 osób. Do zasadniczej szkoły zawodowej w Będzinie w 2010 r. uczęszczało 255 uczniów, co było wynikiem gorszym niż w 2008 r. (315 osób). Jednym z obowiązków powiatu wyznaczonych ustawą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym jest prowadzenie szkół specjalnych oraz powiatowych zespołów szkół (Dz. U. 1998 nr 91 poz. 578). W powiecie będzińskim działają Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Będzinie oraz Zespół Szkół Specjalnych w Czeladzi, kształcąc na poziomie podstawowym, gimnazjalnym oraz ponadgimnazjalnym (szkoła zawodowa, szkoła przysposabiająca do pracy oraz uzupełniające liceum specjalne). W 2012 r. w podstawowych szkołach specjalnych kształciło się 91 uczniów (w 2008 r. – 96), natomiast w gimnazjach 76 uczniów (w 2008 r. – 106). Do zasadniczych szkół zawodowych specjalnych uczęszczało w 2012 r. 40 osób, tj. o 27 mniej niż pięć lat wcześniej. Siedmioro uczniów korzystało w 2012 r. z oferty specjalnego uzupełniającego liceum ogólnokształcącego w Będzinie, natomiast 35 ze szkoły przysposabiającej do pracy (dane za 2010 r.). Wyżej opisane tendencje znalazły potwierdzenie w podsumowaniu analizy w zakresie szkolnictwa wykonanej przez powiat będziński. Analiza danych demograficznych i analiza liczebności uczniów w szkołach powiatu będzińskiego wskazała na trend zniżkowy odnośnie liczby uczniów we wszystkich typach szkół młodzieżowych. Jedynie w stosunku do liczby słuchaczy szkół dla dorosłych odnotowuje się wzrost. Przyczyną jest otwarcie kształcenia kursowego dla dorosłych, o krótkim cyklu 15 Prognoza dla powiatów i miast na prawie powiatu oraz podregionów na lata 2011 – 2035, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_11752_PLK_HTML.htm 26 (od 1 roku do 1,5 roku), dającym możliwość szybkiego zdobycia zawodu. Stosunkowo mniejszy spadek liczby uczniów zaobserwowano w liceach ogólnokształcących i w szkolnictwie specjalnym. Największy spadek liczby uczniów na przestrzeni ostatnich lat wystąpił w technikach i szkołach zawodowych. Ponadto, we wszystkich typach szkół prowadzonych przez powiat będziński zaobserwowano spadek liczby uczniów przystępujących do matury. Np. w liceach ogólnokształcących liczba uczniów przystępujących do matury spadła z 579 w 2008 r. do 413 w 2012 r., a zdawalność z 96,03% w 2008 r. do 90,31% w 2012 r. Również wyniki egzaminu zawodowego były niezadawalające. Opieka zdrowotna Powiat będziński jest podmiotem tworzącym i prowadzącym Powiatowy Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej, w którym pracowało 105 lekarzy medycyny16. Powiat będziński dysponuje 456 łóżkami szpitalnymi (143 łóżka w Będzinie oraz 313 łóżek w Czeladzi), a także 13 łóżkami dla noworodków oraz 4 inkubatorami w szpitalu w Będzinie. Liczba mieszkańców przypadająca na jedno łóżko szpitalne wynosi tym samym 333 osób, co jest wynikiem dużo gorszym niż w przypadku średniej dla kraju (204 osoby w 2012 r.) oraz zdecydowanie mniej korzystnym w porównaniu do średniego wyniku w województwie śląskim (178 osób). Opieka społeczna W powiecie będzińskim działa 8 ośrodków pomocy społecznej: po jednym w każdej z gmin powiatu. Łącznie w tego typu placówkach zatrudnionych jest 247 pracowników, z czego 33% stanowią pracownicy socjalni (83 osoby). Największym ośrodkiem jest placówka w Będzinie, zatrudniająca 88 pracowników, z czego 32 to pracownicy socjalni17. W 2011 r. w tym ośrodku powstał Dział Poradnictwa Specjalistycznego, który swoją pomoc kieruje do osób doświadczających przemocy domowej, zapewnia specjalistyczne wsparcie psychologiczne, pedagogiczne, terapeutyczne oraz socjalne, a także rozwija współpracę z innymi instytucjami w powiecie działającymi na rzecz osób potrzebujących pomocy (m.in. policja i sądy, szkoły, placówki służby zdrowia). W sferze opieki społecznej należy podkreślić pozytywną tendencję spadku w latach 2008-2012 zarówno liczby gospodarstw domowych, jak i osób korzystających z usług środowiskowej pomocy społecznej (Tabela 3). TABELA 3. LICZBA GOSPODARSTW DOMOWYCH ORAZ OSÓB KORZYSTAJĄCYCH ZE ŚRODOWISKOWEJ POMOCY SPOŁECZNEJ. 2008 Liczba gospodarstw Liczba osób Liczba osób na 1000 mieszk. 2009 2010 2011 2012 4 597 3 744 3 793 3 656 3 757 11 020 8 602 8 547 8 148 8 298 7,3 5,7 5,6 5,3 5,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Co istotne, niemal o połowę (42% w stosunku do 2008 r.) spadła liczba osób otrzymujących zasiłki rodzinne na dzieci (z 4 960 do 2 948), czego przyczyn można upatrywać z jednej strony we wzroście zamożności mieszkańców powiatu, z drugiej zaś wiązać z niskim i malejącym w badanym okresie 16 17 Stan na 01.01.2014 r. Powiatowa strategia rozwiązywania problemów społecznych na lata 2014-2020. 27 przyrostem naturalnym. Wartość względna w odniesieniu do 1000 mieszkańców wynosiła w 2012 r. 5,4. O ile w 2008 r. ponad jedna trzecia osób w wieku do 17 lat objęta była tą formą pomocy, o tyle w 2012 r. była to już jedna piąta. RYSUNEK 2. LICZBA OSÓB KORZYSTAJĄCYCH ZE ŚWIADCZEŃ POMOCY SPOŁECZNEJ W POWIATACH WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2011 R. Źródło: Wielowymiarowa analiza ubóstwa w województwie śląskim, Katowice 2013. Jednocześnie ogólna kwota świadczeń rodzinnych nie uległa wyraźnej zmianie (18 220 tys. zł w 2008 r. oraz 17 836 tys. zł w 2012 r.), co wpłynęło na niemal dwukrotny wzrost średniej sumy przeznaczanej w powiecie na tę pomoc. Taki stan rzeczy sugerować może postępujący spadek dochodów rodzin najbiedniejszych i wymagających wsparcia w analizowanym obszarze. Przy tym warta odnotowania jest tendencja podwyższenia się nakładów na zasiłki pielęgnacyjne przyznawane w dużej mierze osobom starszym, powyżej 75 roku życia, z 4 685 tys. zł w 2008 r. do 5 055 tys. zł w 2012 r. Analiza liczby osób korzystających ze środków pomocy społecznej na tle powiatów województwa śląskiego, wskazała na wysoką liczbę mieszkańców, którym w 2011 r. w powiecie będzińskim przyznano świadczenia (Rysunek 2). 28 Sport i aktywność kulturalna Aktywność sportowa mieszkańców powiatu może być charakteryzowana przez ich członkostwo w klubach sportowych, do których w 2012 r. należało 1 446 osób, a zatem niecały 1% mieszkańców (w 2008 r. było to 1,5%). Spadła także liczba klubów z 35 w 2008 r. do 28 w 2012 r. Mieszkańcy powiatu w 2012 r. mogli korzystać z usług 15 domów, ośrodków kultury, klubów i świetlic. W każdej z gmin funkcjonowała co najmniej jedna tego typu placówka czy filia, natomiast w gminach Bobrowniki, Będzin oraz Psary były to odpowiednio 4 oraz po 3 placówki lub filie. W 2012 r. placówki te zorganizowały mniej imprez niż w 2009 r. (586 do 695), lecz równocześnie brało w nich udział więcej uczestników: 96 896 w 2012 r. przy 76 948 w 2009 r. Średnio w jednej imprezie organizowanej w 2012 r. uczestniczyło 165 osób. Na polu aktywności artystycznej w 2012 r. mieszkańcy powiatu niemal dwuipółkrotnie liczniej niż w 2009 r. uczestniczyli jako członkowie w kołach i klubach artystycznych. Z wyjątkiem gminy Sławków we wszystkich jednostkach powiatu nastąpił wzrost liczby członków, przy czym najbardziej znaczący był on w samym Będzinie (Wykres 2). Również ogólna liczba klubów i kół artystycznych w powiecie uległa podwojeniu (43 w 2009 r. oraz 93 w 2012 r.). WYKRES 2. CZŁONKOWIE KLUBÓW I KÓŁ ARTYSTYCZNYCH W GMINACH POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W LATACH 2009-2012. Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. W Będzinie działa Teatr Dzieci Zagłębia im. Jana Dormana, realizujący swoją działalność nie tylko na wystawianiu spektakli, ale także prowadzeniu warsztatów teatralnych dla dzieci, różnorodnych konkursów i wydarzeń artystycznych, którego działalność sięga roku 1945. Założycielem oraz wieloletnim dyrektorem teatru był wybitny reżyser i animator Jan Dorman. W Będzinie istnieje także prywatne kino Nowość dysponujące 200 miejscami, organizujące również zajęcia filmowe dla dzieci i młodzieży. W Będzinie działa Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna. Zbiory biblioteki udostępniane są również za pośrednictwem ośmiu filii oraz jednego punktu bibliotecznego zlokalizowanego na terenie miasta. Mieszkańcy powiatu mogą także korzystać z placówek bibliotecznych prowadzonych przez 29 samorządy gminne (w Czeladzi, Sławkowie, Siewierzu, Mierzęcicach, Psarach, Wojkowicach oraz Bobrownikach) oraz ich filii (w Czeladzi – 5, Siewierzu – 3, Mierzęcicach – 5, Psarach – 3, Wojkowicach – 1, Bobrownikach - 4). Jako negatywną można ocenić tendencję wzrostu liczby osób przypadających na 1 placówkę biblioteczną (z 3 976 w 2008 r. do 4 099 w 2012 r.), spadku dostępnego księgozbioru w odniesieniu do 1000 ludności (z 5 478,7 w 2008 do 5 375,1 w 2012 r.) oraz spadku liczby czytelników. Wśród 1000 mieszkańców w 2008 r. było 201 aktywnie korzystających z zasobów bibliotecznych, natomiast w 2012 r. – 185 osób. Pozytywną zmianą natomiast jest zauważalna postępująca ogólna komputeryzacja bibliotek (w 2008 r. 119 komputerów w bibliotekach, w 2012 r. już 166), co ułatwia zarządzanie zasobami bibliotecznymi oraz umożliwia rozwój elektronicznego dostępu do księgozbioru. Coraz lepsze jest także wyposażenie bibliotek w komputery dostępne dla czytelników, w tym tych z dostępem do internetu. Stwarza to szansę znacznego rozszerzenia zakresu oferowanych usług przez placówki biblioteczne (Wykres 3). WYKRES 3. KOMPUTERY W BIBLIOTEKACH DOSTĘPNE DLA CZYTELNIKÓW, W TYM Z DOSTĘPEM DO INTERNETU W POWIECIE BĘDZIŃSKIM W LATACH 2008-2012. Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Organizacje pozarządowe oraz podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego Współpraca powiatu będzińskiego o charakterze finansowym i pozafinansowym z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami, działającymi w sferze działalności pożytku publicznego w oparciu o ustawę z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 ze zm.), trwa nieprzerwanie od 2003 r. Współpraca o charakterze finansowym polega na zlecaniu zadań publicznych w formie ich wspierania wraz z udzieleniem dotacji. Zlecanie zadań odbywa się w drodze otwartych konkursów ofert ogłoszonych w trybie pożytku publicznego oraz w ramach art. 19a ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 ze zm.). W roku 2012 na realizację zadań publicznych objętych Programem współpracy powiatu będzińskiego z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami działającymi w sferze działalności pożytku publicznego na 2012 rok przeznaczono kwotę w wysokości 55 000,00 zł, z tego podmioty dotowane wykorzystały 35 530,40 zł, co stanowi 64,60 % kwoty przeznaczonej w budżecie na dotacje. W roku 2013 na realizację zadań publicznych objętych Programem współpracy powiatu będzińskiego z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami działającymi w sferze działalności pożytku publicznego na 2013 rok przeznaczono kwotę w wysokości 55 000,00 zł, z tego podmioty dotowane wykorzystały 52 584,16 zł, co stanowi 95,61 % kwoty przeznaczonej w budżecie na dotacje. 30 Przedmiotem współpracy powiatu będzińskiego i organizacji pozarządowych jest wspólne wykonywanie zadań publicznych, wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 ze zm.), w celu zaspokajania istniejących potrzeb społecznych, w szczególności w zakresie: 1) pomocy społecznej; 2) działalności na rzecz osób niepełnosprawnych; 3) promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy; 4) ochrony i promocji zdrowia; 5) nauki, edukacji, oświaty i wychowania; 6) kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego; 7) wspierania i upowszechniania kultury fizycznej; 8) ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego; 9) działalności na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpraca między społeczeństwami; 10) przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym. W ramach współpracy pozafinansowej organizacje pozarządowe mają możliwość przesyłania do Starostwa Powiatowego w Będzinie informacji na temat różnorodnych działań, które zamieszczane są na stronie internetowej starostwa. Na bieżąco informowane są o wszelkich planowanych kierunkach działalności i realizowanych zadaniach. Starostwo konsultuje z organizacjami pozarządowymi projekty aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji. Na wniosek organizacji pozarządowych starosta będziński obejmuje honorowym patronatem przedsięwzięcia zorganizowane przy realizacji zadań objętych programem. Powiat wspiera organizację zawodów sportowych oraz imprez kulturalnych poprzez fundowanie nagród, pucharów i medali dla zwycięzców zawodów i laureatów konkursów. TABELA 4. LICZBA ORGANIZACJI WPISANYCH DO EWIDENCJI STAROSTY BĘDZIŃSKIEGO W 2012 I 2013 R. Forma prawna Liczba organizacji rok 2012 2013 Kluby sportowe działające w formie stowarzyszenia, których statuty nie przewidują prowadzenia działalności gospodarczej 29 31 Uczniowskie kluby sportowe 17 19 Stowarzyszenia zwykłe 43 48 Stowarzyszenia zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz fundacje, nad którymi starosta będziński sprawuje nadzór 239 256 Źródło: Starostwo Powiatowe w Będzinie. 31 2.5. INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA Sieć transportowa Korzystne położenie powiatu będzińskiego na tle regionalnego systemu drogowego i kolejowego oraz względem głównych układów funkcjonalno-przestrzennych województwa śląskiego, warunkuje jego wysoki poziom dostępności komunikacyjnej mierzony zarówno czasem dojazdu, jak i liczbą bezpośrednich połączeń. Powiat położony jest na skrzyżowaniu transeuropejskich korytarzy transportowych – istotnych szlaków transportowych i komunikacyjnych (drogowych i kolejowych) o znaczeniu krajowym i europejskim (korytarz III: Berlin – Wrocław – Katowice – Kraków – Lwów oraz korytarz VI: Gdańsk – Katowice – Żylina). Przez jego obszar przebiegają historycznie ukształtowane ważne szlaki kolejowe o kierunku północ-południe i wschód-zachód, w tym linie kolejowe magistralne zaliczane do międzynarodowej sieci „E” (AGC). Ponadto powiat charakteryzuje korzystne położenie 70 km od południowej, 280 km od wschodniej i 400 km od zachodniej granicy państwa, a także bliskość dwóch międzynarodowych lotnisk w Katowicach i Krakowie (Rysunek 3). RYSUNEK 3. POŁOŻENIE POWIATU BĘDZIŃSKIEGO NA TLE POWIĄZAŃ KOMUNIKACYJNYCH. Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego 2020+ Transport drogowy Powiat będziński jest dobrze skomunikowany z resztą kraju. Na jego obszarze przecina się kilka ważnych szlaków komunikacyjnych, m.in. drogi krajowe: nr 78 (biegnąca od granicy z Czechami, przez Gliwice, w kierunku Kielc), nr 86 (z Katowic do Warszawy) oraz nr 94 (z Wrocławia do Krakowa), autostrada A4 oraz droga ekspresowa S1. Najistotniejsze znaczenie ma jednak trasa A1, łącząca powiat z aglomeracją katowicką, która jest również drogą tranzytową dla obszaru Śląsk – Polska północna. Łączna długość dróg powiatowych wg danych z Powiatowego Zarządu Dróg w Będzinie z siedzibą w Rogoźniku w 2014 roku wyniosła 319,115 km, z czego 67% (212,612 km) stanowiły drogi zbiorcze, 19% (60,316 km) drogi lokalne, a główne 14% (46,187 km). Największy odsetek dróg powiatowych występuje w gminie Siewierz, następnie w gminie Bobrowniki, Mierzęcice i Psary, a najmniejszy w Wojkowicach i Sławkowie (Wykres 4). 32 WYKRES 4. UDZIAŁ DRÓG POWIATOWYCH W PODZIALE NA GMINY POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W 2014 R. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Zarządu Dróg w Będzinie z/s w Rogoźniku. Wśród analizowanych dróg powiatowych jedynie 6,2% (19,765 km) było w stanie technicznym dobrym. Pozostałym odcinkom dróg przypisano stan techniczny zadawalający, niezadawalający, zły oraz oceny mieszane18. 36,4 km dróg powiatowych nie posiada nawierzchni trwale zamkniętej asfaltobetonem, betonem cementowym lub innymi elementami nawierzchniowymi. Odcinki te, po uzupełnieniu nawierzchni twardej, będą spełniały kryteria kategorii drogi powiatowej. Długość dróg gminnych w powiecie na koniec 2012 r. wynosiła 397,6 km, z czego ponad 93% stanowiły drogi o nawierzchni twardej ulepszonej. Pozostałe drogi gminne to drogi o nawierzchni gruntowej. W latach 2008-2012 odnotowano 15%-owy wzrost długości dróg gminnych w powiecie. Wskaźnik gęstości dróg gminnych i powiatowych o twardej nawierzchni wskazuje na wzmożoną w stosunku do średniej dla województwa śląskiego gęstość dróg tej kategorii. W 2012 r. gęstość dróg gminnych i powiatowych o twardej nawierzchni wyniosła 179,3 km na 100 km² (wskaźnik dla województwa: 151,8). Mimo nieznacznego wzrostu (z 14,6 w 2009 r. do 17,0 km/100 km² w 2012 r.), gęstość dróg gminnych i powiatowych o gruntowej nawierzchni w stosunku do średniej dla województwa śląskiego jest o połowę niższa. Transport kolejowy W sąsiedztwie powiatu będzińskiego zlokalizowana jest jedna z największych stacji rozrządowych w Europie – Tarnowskie Góry – oraz terminal kontenerowy w Gliwicach Sośnicy (realizujący przewozy kombinowane kontenerów, nadwozi wymiennych i naczep samochodowych), a także jedna z największych w kraju rozrządowych stacji kolejowych Zabrzeg-Czarnolesie (Czechowice-Dziedzice), które umożliwiają sprawne i szybkie transportowanie towarów do krajów Europy Zachodniej. Powiat posiada dogodne połączenia z siecią kolejową w ruchu krajowym i międzynarodowym: bezpośrednie połączenie linią szerokotorową LHS o długości ok. 400 km przez przejście graniczne Izow/Hrubieszów poprzez Ukrainę z Dalekim Wschodem, dostępność do linii określonych w Umowie AGTC (umowa o głównych liniach transportu kombinowanego), poprzez połączenia z liniami: - CE30: Zgorzelec – Wrocław – Katowice – Kraków – Przemyśl – Medyka 18 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wykazu dróg powiatowych na terenie powiatu będzińskiego z uwzględnieniem klasy drogi, Powiatowy Zarząd Dróg w Będzinie z/s w Rogoźniku, 14 lutego 2014 r. 33 - CE65: Gdynia – Gdańsk – Warszawa – Katowice – Zebrzydowice powiązania z siecią kolejową regionu. RYSUNEK 4. POŁOŻENIE EUROTERMINALA SŁAWKÓW NA TLE POWIĄZAŃ KOLEJOWYCH. źródło: http://www.euterminal.pl Istotnym elementem układu kolejowego na obszarze powiatu jest zakończenie szerokiego toru Linii Hutniczej Szerokotorowej (LHS) w miejscowości Sławków, jedynej tego typu linii w Polsce (najdalej na zachód wysuniętego szerokiego toru łączącego Polskę ze Wschodem), która zapewnia dostęp do normalno- i szerokotorowej19 linii kolejowej oraz umożliwia szybki przeładunek towarów, a także bezpośredni dostęp do krajów Dalekiego Wschodu. Ponadto doskonale wpisuje się ona w rozwój transportu kontenerowego na trasie Daleki Wschód i Azja – Europa Zachodnia. Funkcjonujący Euroterminal w Sławkowie usytuowany jest na obrzeżach Aglomeracji Śląskiej, w miejscu posiadającym wyjątkowo dogodne położenie wobec głównych szlaków komunikacyjnych w regionie, zarówno w odniesieniu do transportu drogowego, jak i kolejowego. Obsługuje m.in. stałe połączenia intermodalne z polskimi i niemieckimi portami bałtyckimi (Gdańsk, Gdynia, Hamburg) oraz z Europą Zachodnią (m.in. Rotterdam, Antwerpia). W ramach współpracy z partnerami z Europy Zachodniej oraz Rosji, towary w kontenerach ekspediowane są w kierunku wschodnim, m.in. do Moskwy czy do Kijowa oraz Korei Południowej, Afganistanu, Kazachstanu i do wielu innych rynków (Rysunek 4). 19 O szerokim rozstawie toru (1 520 mm) i linii normalnotorowej (1 435mm) 34 W grudniu 2013 r. Euroterminal podpisał umowę wzajemnej współpracy z Górnośląskim Towarzystwem Lotniczym S.A. Jest to pierwszy etap działań prowadzących do powstania „Śląskiego Węzła Transportowego”, obejmującego transport drogowy, kolejowy, lotniczy i rzeczny śródlądowy. Przez obszar powiatu będzińskiego kursują pociągi komunikacji krajowej klasy Regio20, a także pociągi dalekobieżne klasy InterRegio21. Miasto Będzin odznacza się bardzo dużą liczbą bezpośrednich połączeń kolejowych z głównymi ośrodkami konurbacji śląsko-dąbrowskiej: dziennie kursuje tu 40 pociągów łączących Będzin z Katowicami, Sosnowcem, Dąbrową Górniczą oraz Zawierciem, a także 34 składy w kierunku Gliwic i Zabrza. Znaczna ilości powiązań kolejowych gwarantuje ułatwiony dostęp do miejsc pracy oraz różnego rodzaju usług (w tym wyższego rzędu), zlokalizowanych w wyżej wymienionych miastach. Bardzo dobre połączenie z Katowicami, będącymi ważnym węzłem transportu kolejowego, umożliwia kontynuowanie podróży zarówno w komunikacji regionalnej, krajowej, jak również międzynarodowej, w tym także w kierunku najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce (m.in. do Warszawy, Krakowa, Wrocławia, czy Poznania). Równocześnie, siedziba powiatu posiada bezpośrednie powiązanie kolejowe z Warszawą (uśredniony czas przejazdu 3h 06 min), Wrocławiem (3h 16 min.), Opolem (2h 14 min.), Kielcami (2h), Radomiem (3h 18 min.) oraz Lublinem (4h 48 min.)22. Transport zbiorowy W obrębie powiatu będzińskiego podstawowe zadania z zakresu transportu zbiorowego realizowane są przez międzygminne związki komunikacyjne. Głównym organizatorem transportu zbiorowego jest Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (KZK GOP) powstały w 1991 r. (z gmin powiatu będzińskiego w jego skład wchodzą gminy: Będzin, Bobrowniki, Czeladź, Psary, Siewierz, Sławków, Wojkowice) oraz Międzygminny Związek Komunikacji Pasażerskiej w Tarnowskich Górach (KZK GOP) (obsługuje m.in. Mierzęcice). Związki te na mocy porozumienia dysponują wspólnym biletem, emitowanym i dystrybuowanym przez KZK GOP. Uzupełnieniem komunikacji autobusowej jest sieć linii tramwajowej, zapewniająca regularne połączenia z ościennym Sosnowcem oraz Dąbrową Górniczą. Obsługi w tym zakresie świadczą Tramwaje Śląskie SA zintegrowane z KZK GOP, którym również zajmuje się emisja biletów. Ponadto transport publiczny wspierany jest przez prywatnych przewoźników. Transport lotniczy Międzynarodowy Port Lotniczy (MPL) w Pyrzowicach położony jest na terenie gminy: Ożarowice (powiat tarnogórski) oraz Mierzęcice (powiat będziński). MPL jest regionalnym portem lotniczym całego województwa śląskiego. Pod względem odprawionych pasażerów oraz liczby operacji lotniczych znajduje się na trzecim miejscu wśród polskich portów lotniczych (za lotniskiem w Warszawie im. Chopina i Krakowie - Balicach im. Jana Pawła II)23. Port posiada dwa terminale pasażerskie o powierzchni 21 300 m² i przepustowości ponad 3,6 mln pasażerów rocznie24. W planach jest również budowa trzeciego terminalu pasażerskiego. Ponadto, port posiada jeden 20 Obsługiwane przez Koleje Śląskie Sp. z o. o. Obsługiwane przez Przewozy Regionalne Sp. z o.o. 22 Stan na kwiecień 2012, opracowanie na postawie Strategia Rozwoju Miasta Będzina na lata 2012-2020 23 Źródło: Strona internetowa Urzędu Lotnictwa Cywilnego: www.ulc.gov.pl/pl/regulacja-rynku/324-statystyki-i-analizy. Liczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu regularnym i czarterowym w polskich portach lotniczych w trzech kwartałach lat 2011 – 2013, wg stanu na 17 lutego 2014 r. 24 Źródło: Strona internetowa lotniska: www.katowice-airport.com/pl/lotnisko/historia-portu, wg stanu na 17 lutego 2014 r. 21 35 terminal cargo o powierzchni 5 378 m². Według informacji Urzędu Lotnictwa Cywilnego, uzyskanych z portów lotniczych, pod względem ilości obsłużonych przesyłek (kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w pierwszym kwartale lat 2011 – 2013, MLP w Pyrzowicach zajęło drugie miejsce (po lotnisku warszawskim). 2.6. INFRASTRUKTURA KOMUNALNA Sieć ciepłownicza W 2012 r. w stosunku do 2008 roku zarówno w powiecie będzińskim jak i województwie śląskim odnotowano spadek liczby kotłowni odpowiednio o 10% i 27%, przy czym w 2012 r. na obszarze powiatu zlokalizowanych było 38 kotłowni (średnio w województwie śląskim na powiat przypada 30), co stanowiło 3,6% ogółu tego typu urządzeń w województwie (Tabela 5). TABELA 5. LICZBA KOTŁOWNI OGÓŁEM. Jednostka terytorialna województwo śląskie 2008 2009 2010 1 461 1 492 1 456 1 025 1 069 42 45 47 36 38 powiat będziński 2011 2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. W tym samym czasie nastąpił rozwój przesyłowej sieci ciepłowniczej. W porównaniu do danych dla województwa (przyrost o 5%), w powiecie był on znaczący i wyniósł ponad 127%. W 2012 r. łączna długość przesyłowej sieci ciepłowniczej w powiecie wyniosła 133 km, co stanowiło 5% długości sieci w całym województwie (Tabela 6). Średnia długość przesyłowej sieci ciepłowniczej w powiatach województwa śląskiego wyniosła 74,3 km. TABELA 6. DŁUGOŚĆ SIECI CIEPŁOWNICZEJ PRZESYŁOWEJ (W KM). Jednostka terytorialna 2008 2009 2010 2011 2012 województwo śląskie 2551,1 2581,7 2563,6 2634,4 2675,9 58,5 62,9 61,3 132,8 133,0 powiat będziński Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Sieć energetyczna Analiza zmiany liczby odbiorców energii elektrycznej na niskim napięciu w powiecie w latach 20082012 obrazuje ich przyrost o 2,4%. Wartość ta jest wyższa od poziomu wzrostu liczby odbiorców w województwie śląskim (1,0%). W 2012 r. odbiorców energii elektrycznej na niskim napięciu w powiecie było łącznie 66 572 i stanowili oni 3,6% ogółu odbiorców w województwie (Tabela 7). Średnia ilość odbiorców w powiatach województwa śląskiego wynosiła 51 219. TABELA 7. ODBIORCY ENERGII ELEKTRYCZNEJ NA NISKIM NAPIĘCIU. Jednostka terytorialna województwo śląskie powiat będziński 2008 2009 2010 2011 2012 1 825 468 1 837 558 1 843 310 1 845 964 1 843 876 65 014 66 120 66 422 66 805 66 572 Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. 36 Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu w badanym okresie czasu w powiecie spadło o 1%, a w województwie wzrosło o 1%. W 2012 r. zużycie w powiecie wyniosło 134 931 MWh i było wyższe od średniego zużycia w powiatach, które wyniosło 100 351 MWh. W przeliczeniu na jednego mieszkańca zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu w 2012 r. w powiecie wyniosło 888,4 kWh, a w województwie ukształtowało się na poziomie 781,9 kWh. Sieć wodociągowa, kanalizacyjna i gazowa Dostępność instalacji wodociągowej wśród mieszkańców powiatu na przestrzeni lat 2008-2012 nie uległa znaczącym zmianom. W 2012 r. procent mieszkańców objętych siecią wodociągową wyniósł 98,2 i był wyższy od wskaźnika dla całego województwa (93,6%). Również dostęp do sieci kanalizacyjnej nie zmienił się znacznie. W 2008 r. procent mieszkańców powiatu korzystających z sieci wyniósł 61,1, a w 2012 r. 63,0. Wartość tego wskaźnika w województwie w 2012 r. ukształtowała się na poziomie blisko 71%. Analiza odsetka mieszkańców objętych siecią kanalizacyjną w podziale na gminy powiatu wskazuje na charakterystyczne jej zróżnicowanie dla obszarów miejskich i wiejskich. Największą w 2012 r. liczbę korzystających odnotowano na terenie miasta Czeladzi (89,1% mieszkańców korzystało z sieci) oraz Będzina (84,0%). Najsłabiej skanalizowaną gminą okazała się gmina wiejska Psary (2,7% jej mieszkańców korzystało z instalacji) (Wykres 5). WYKRES 5. KORZYSTAJĄCY Z INSTALACJI KANALIZACYJNEJ W % OGÓŁU LUDNOŚCI W 2012 R. Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Odsetek osób korzystających z instalacji gazowych w latach 2008-2012 wzrasta, zarówno w przypadku powiatu będzińskiego, jak i całego województwa. W 2008 r. z sieci gazowej korzystało 59,0% ogółu mieszkańców powiatu, a w 2012 r. 64,1% (wartość wskaźnika dla województwa w 2012 r. wyniosła 62,6%). Najwięcej osób korzystających z sieci gazowej odnotowano w gminie wiejskiej Mierzęcice (81,9%), kolejno w mieście Będzin (71,6%) oraz Czeladź (71,4%) (Wykres 6). 37 WYKRES 6. KORZYSTAJĄCY Z INSTALACJI GAZOWEJ W % OGÓŁU LUDNOŚCI W 2012 R. Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. 2.7. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Z uwagi na uwarunkowania przyrodnicze regionu powiat będziński do niedawna był kojarzony głównie z jego naturalnym bogactwem - węglem kamiennym. Na skutek sukcesywnej likwidacji kopalń aktualnie przemysł wydobywczy reprezentowany jest przez Górnicze Zakłady Dolomitowe S.A. w Siewierzu. Na obszarze powiatu eksploatowane jest również złoże surowca ilastego „Sławków 1” w Sławkowie oraz złoże piasku „Szeligowiec II” w gminie Siewierz25. Współcześnie, podstawową gałęzią gospodarki w powiecie jest prężnie rozwijająca się energetyka. Do największych, znajdujących się w krajowej czołówce, przedsiębiorstw tej branży, należą: ENION Będziński Zakład Elektroenergetyczny S.A., TAURON PKE S.A. Elektrownia Łagisza i Elektrociepłownia Będzin S.A.26. Ponadto istotnymi, z punktu widzenia kształtowania pozycji gospodarczej powiatu, podmiotami są: Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Banimex Sp. z o.o.27, Fabryka Przewodów Energetycznych S.A. w Będzinie, AIR PRODUCTS Sp. z o.o. w Warszawie O/Siewierz (dawne BOC28 GAZY Sp. z o.o.) , PP Kopalnie Odkrywkowe Surowców Drogowych - Kopalnia Dolomitu Nowa Wioska, firma MASTERWIS Sp. z o.o. w Sławkowie (sukcesorka Zakładów Wyrobów Metalowych S.A. w Sławkowie), AXA Stenman Poland Sp. z o.o. w Siewierzu29, Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych „Espri” Sp. z o.o. w Czeladzi, VETRO Polska Sp. z o.o. w Czeladzi30, ALDA Sosnowiec O/Sławków31, „Electrolux Poland” Sp. z o.o. oddział w Siewierzu32. Budowę potencjału gospodarczego wspiera również centralny magazyn sieci sklepów Ahold Polska Sp. z o.o. w Będzinie oraz centrum handlowe M1 w Czeladzi. Szanse rozwoju wszechstronnego handlu o znaczeniu międzynarodowym stwarzają 4 terminale szerokiego toru w Sławkowie33. Obecnie, na ich terenie działalność prowadzi m.in. firma POLZUG 25 Źródło: Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2012 r., Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2013. 26 Źródło: Strona internetowa: http://www.powiat.bedzin.pl/informacje-o-powiecie/gospodarka, wg stanu na 17 lutego 2014 r. 27 Działalność projektowa i wykonawstwo w zakresie szeroko pojętego budownictwa (m.in. inżynieryjnego, drogowego i kolejowego oraz hydrotechnicznego). 28 Firma dostarcza gazy przemysłowe, wysokiej jakości nowoczesne materiały specjalne, urządzenia i technologie. 29 Przynależy do o AXA Stenman Industries, której główna siedziba znajduje się w Veenendaal w Holandii. AXA Stenman Polska – produkcja okuć budowlanych. 30 Firma zajmuje się m.in. obróbką szkła na potrzeby przemysłu oświetleniowego i meblarskiego, produkcją modułów fotowoltaicznych, sprzedażą pieców opalanych peletem. 31 Firma zajmuje się produkcją m.in. stalowych czajników i koszy na śmieci, wykonaniem stalowych elementów z zastosowaniem technologii wykrawania, tłoczenia, spawania, polerowania i lakierowania proszkowego. 32 Jedyna fabryka suszarek Electrolux w Europie (wg danych na 11 kwietnia 2014 r.). Produkowane są tu suszarki wentylacyjne i kondensacyjne, oraz np. suszarki Iron Aid. 33 Szersze informacje zawarto w podrozdziale: Sieć transportowa (Transport kolejowy). 38 Polska Sp. z o.o., Spółka Euroterminal Sławków Sp. z o.o. oraz dawna Huta Katowice – obecnie ArcelorMittlal Poland w Dąbrowie Górniczej (jako Baza Przeładunku Rudy PHS o/Huta Katowice). W ramach drugiego terminala, gdzie zlokalizowany jest Euroterminal, w ciągu najbliższych lat ma szanse powstać jedno z największych centrów logistycznych w Unii Europejskiej, zapewniające m.in. transport towarów z dalekiego wschodu. W celu zintensyfikowania działalności gospodarczej w jego obrębie została utworzona specjalna strefa ekonomiczna, należąca do Podstrefy SosnowieckoDąbrowskiej34. Stały rozwój powiatu będzińskiego, poprzez intensywne wspomaganie nowych przedsiębiorstw, zapewnić ma również Będziński Inkubator Przedsiębiorczości. Analiza podstawowych danych statystycznych wskazuje, że w 2012 r. w obrębie powiatu będzińskiego funkcjonowało 15 705 podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON. Na przestrzeni lat 2008-2012 odnotowano nieznaczny 1%-owy przyrost35, przy czym największy 9% owy wystąpił w obrębie gmin wiejskich: w Bobrownikach oraz Psarach. Największe spadki liczby podmiotów odnotowano w miastach, tj.: w Wojkowicach (o 6%), Sławkowie (o 6%) oraz Czeladzi (o 5%). Analiza podmiotów gospodarczych w podziale na klasy wielkości potwierdza charakterystyczną dla gospodarki wolnorynkowej dominację przedsiębiorstw małych, zatrudniających do 9 osób (wg danych za 2012 r. 95,5% ogółu firm). Firmy zatrudniające od 10 do 49 osób stanowiły 3,9%. Natomiast podmiotów dużych o liczbie pracowników powyżej 250 osób było w powiecie 5 (w Będzinie 2, Czeladzi 1, Wojkowicach 1 oraz Bobrownikach 1). Podział podmiotów gospodarczych działających na terenie powiatu wg sekcji PKD 2007 w 2012 r. wskazuje, że największą grupę stanowiły firmy z sekcji G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (33,1% ogółu podmiotów), kolejno sekcji: F – Budownictwo (10,8%), C – Przetwórstwo przemysłowe (8,3%), H – Transport i gospodarka magazynowa (8,2%) oraz M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (7,5%) (Wykres 7). WYKRES 7. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH WG SEKCJI PKD 2007 W POWIECIE BĘDZIŃSKIM W 2012 R. Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. 34 35 Podstrefa Sosnowiecko – Dąbrowska należy do Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej S.A. Średni przyrost liczby podmiotów gospodarczych w woj. śląskim wyniósł 6%. 39 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie nominalne brutto w gospodarce narodowej36 w powiecie wzrosło z 2 579,39 zł w 2008 r. do 3 063,96 zł w 2012 r. (średnia dla województwa w 2012 r. wyniosła 3 855,26 zł). 2.8. RYNEK PRACY Z danych statystycznych wynika, iż stopa bezrobocia w powiecie będzińskim na koniec 2013 r. wyniosła 16,2 %, nastąpił wzrost w porównaniu do roku 2012, gdzie stopa bezrobocia wynosiła 15,9 %. Zmiana liczby pracujących na przestrzeni lat 2008-2012 wskazuje na nieznaczny 3%-owy przyrost liczby pracujących przy jednoczesnym 62%-owym wzroście liczby bezrobotnych w powiecie. Jedyny spadek liczby pracujących w 2012 r. w stosunku do danych za 2008 r. odnotowano w Będzinie (-3,8%), natomiast największy wzrost wystąpił w obrębie gminy Bobrowniki (14%). Szczegółowa analiza liczby pracujących w poszczególnych latach w powiecie wskazuje na spadek liczby pracujących w 2009 r. (o 2% w stosunku do 2008 r.) oraz na stopniowy jej wzrost w latach późniejszych (Wykres 8). WYKRES 8. LICZBA OSÓB PRACUJĄCYCH W POWIECIE BĘDZIŃSKIM W LATACH 2008-2012. Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Analogiczna analiza dotycząca liczby bezrobotnych obrazuje ciągły przyrost liczby bezrobotnych, przy czym największy wzrost o 33% odnotowano w 2009 r. (w stosunku do danych za 2008 r.). W 2010 r. (w stosunku do roku poprzedniego) nie był on już tak znaczący i wyniósł 7%. Kolejny ważny wzrost wystąpił w 2012 r. i wyniósł (w stosunku do danych za 2011 r.) 12%. Rok kolejny także przyniósł zwiększoną liczbę osób bezrobotnych, choć procentowe tempo wzrostu było już znacznie niższe i wyniosło 3% w stosunku do roku poprzedniego. (Wykres 9). 36 Wskaźnik nie uwzględnia wynagrodzeń przyznawanych przez podmioty gospodarcze o liczbie pracujących do 9 osób (źródło: Strateg) 40 WYKRES 9. LICZBA OSÓB BEZROBOTNYCH W POWIECIE BĘDZIŃSKIM W LATACH 2008-2013. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Sprawozdania o rynku pracy dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, 2008-2013. W 2013 r. długotrwale bezrobotni w powiecie stanowili ponad połowę osób będących bez pracy (53%). Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiecie wyniosła 15,8%, natomiast w województwie 11,1%. Z punktu widzenia rozwoju powiatu ważna jest również analiza liczby bezrobotnych ze względu na wykształcenie oraz strukturę wiekową. Udział osób poniżej 25 roku życia w ogólnej liczbie bezrobotnych w latach 2008-2013 ulegał wahaniom w zakresie od 13% w 2013 r. do 17% w 2010 r. Znacznie większym odsetkiem wśród osób bezrobotnych wykazywały się osoby powyżej 50. roku życia; w badanym okresie średnio 26%, przy czym największy wynik notowany był w 2013 r. (27%). Udział tej grupy wiekowej jest dość stały, jako że różnice roczne nie przekraczały 2 pkt. procentowych. Analiza liczby bezrobotnych wg poziomu wykształcenia wskazuje, że największą grupę bezrobotnych w 2013 r., jak również w latach wcześniejszych (od 2008 r.), stanowili bezrobotni posiadający wykształcenie gimnazjalne i niższe, kolejno bezrobotni z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, dalej z zasadniczym zawodowym. Najmniejszą grupę bezrobotnych stanowili posiadający wykształcenie średnie ogólnokształcące (Wykres 10). WYKRES 10. STRUKTURA OSÓB BEZROBOTNYCH WG WYKSZTAŁCENIA W POWIECIE BĘDZIŃSKIM W 2013 R. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Sprawozdania o rynku pracy dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, 2008-2013. 41 Do uzyskania pełnego obrazu struktury bezrobocia należy również wziąć pod uwagę strukturę osób bezrobotnych zarejestrowanych wg płci. W powiecie będzińskim w 2013 roku 54,0% osób bezrobotnych stanowiły kobiety. Wskaźnik ten uległ zmniejszeniu względem roku 2008 o prawie 5,0%. Analogicznie ma to odzwierciedlenie we wzroście udziału odsetka bezrobotnych mężczyzn z 40,8% w 2008 roku do 45,8% w roku 2013. 2.9. GOSPODARKA FINANSOWA W 2012 roku gminy powiatu będzińskiego osiągnęły dochód w wysokości 425 048 602,71 zł. Od roku 2008 zaobserwowano wzrost kwoty dochodu o około 6,8% (29 221 573,72 zł). Gminą charakteryzująca się najwyższym dochodem spośród gmin powiatu będzińskiego jest miasto Będzin (171 696 720,83 zł), najniższy dochód natomiast zanotowała gmina Mierzęcice (19 025 039,42 zł). Wysokość dochodów w 2012 roku wg gmin Powiatu Będzińskiego prezentuje (Wykres 11). WYKRES 11. WYSOKOŚĆ DOCHODÓW GMIN POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W 2012 R. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Wydatki gmin powiatu będzińskiego w 2012 roku wyniosły 450 213 000,45 zł, w tym 17,5% (78 910 973,38 zł) na inwestycje. W przypadku wydatków również zanotowano wzrost kwoty na przestrzeni lat 2008-2012 o 53 201 017,84 zł. Co istotne, każdorocznie wydatki przekraczały dochody gmin powiatu. Największy deficyt widoczny jest w roku 2009, kiedy różnica miedzy dochodami a wydatkami wyniosła 43 543 885 zł (Wykres 12). WYKRES 12. DOCHODY I WYDATKI GMIN POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W LATACH 2008-2012. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. 42 WYKRES 13. UDZIAŁ WYDATKÓW (A) I DOCHODÓW (B) DLA GMIN POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W 2012 ROKU [W %]. A B Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Najwyższy udział zarówno dochodów jak i wydatków wśród gmin powiatu będzińskiego notuje miasto Będzin. Znacznym udziałem charakteryzuje się również miasto Czeladź (wydatki: 18,25%, dochody 20,71%). Najniższy udział posiada gmina Mierzęcice (wydatki: 4,29%, dochody: 4,48%). Pozostałe gminy notują wartości od 5,52 do 8,42%. Średnio w gminach powiatu będzińskiego w latach 2008-2012 na inwestycje było przeznaczane około 18,4% wydatków. Warto zauważyć, że udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem w latach 2008-2012 zaznacza zauważalny spadek z 22% w 2008 roku do 16% w 2012 roku, natomiast ogólna kwota wydatków wzrasta. Jest to niekorzystny trend, świadczący o narastaniu deficytu budżetowego gminy, mimo jednoczesnego zmniejszania wysokości środków na inwestycje (Wykres 14). WYKRES 14. WYDATKI GMIN POWIATU BĘDZIŃSKIEGO ORAZ UDZIAŁ WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH W LATACH 20082012. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Sam powiat będziński w 2012 roku osiągnął dochód w wysokości 100 056 960,84 zł, wydatki natomiast wyniosły 103 605 073,93 zł. Niestety powiat również zanotował deficyt budżetowy w wysokości 3 548 113,09 zł. Wśród dochodów najbardziej znaczny udział miały subwencje ogólne z budżetu państwa (około 32% dochodów ogółem) oraz dochody z udziału powiatu w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa (około 31% dochodów ogółem). Ponad 55% wydatków 43 stanowiły wydatki związane z wynagrodzeniami i składkami od nich naliczanymi, natomiast 26% wydatki związane z realizacją zadań statutowych powiatu. Wydatki majątkowe (inwestycyjne) w 2012 roku opiewały na kwotę 10 407 015,72 zł, co stanowiło nieco ponad 8% wydatków ogółem. W latach 2008–2012 tylko w 2011 roku wydatki były niższe niż dochody ogółem (o ponad 5% dochodów ogółem). W pozostały latach dominowała niekorzystna tendencja występowania deficytu w budżecie (Wykres 15). WYKRES 15. DOCHODY I WYDATKI POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W LATACH 2008-2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Będzinie (http://www.bip.starostwo.bedzin.pl/index.jsp?bipkod=/023; na dzień: 10.02.2014 r.) W 2013 roku prognozowane dochody powiatu miały osiągnąć wysokość 102 362 356 zł, prognozowane wydatki natomiast 104 661 378 zł. WYKRES 16. DEFICYT/NADWYŻKA BUDŻETOWA W PRZELICZENIU NA 1 MIESZKAŃCA POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W LATACH 2008-2012. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Dla pełnego zobrazowania sytuacji finansowej powiatu będzińskiego warto również zanalizować wydatki w relacji do dochodów ogółem budżetu w przeliczeniu na jednego mieszkańca powiatu. W latach 2008-2012 możemy zauważyć korzystną tendencje do zmniejszania się kwoty deficytu w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W 2011 roku występuje nawet nadwyżka w budżecie, która daje kwotę około 33 zł na jednego mieszkańca powiatu. W roku 2012 znowu zauważalny jest deficyt, natomiast jest on znacznie niższy niż w pozostałych latach, w których deficyt też występował (23,4 zł na jednego mieszkańca) (Wykres 16). Innym ważnym wskaźnikiem, który może posłużyć analizie sytuacji finansowej powiatu są wydatki na obsługę długu publicznego na 1000 zł dochodów ogółem (Wykres 17). Starostwa powiatowe podobnie jak inne jednostki samorządu terytorialnego uzyskują fundusze w postaci dochodów i przychodów. Różnica między dochodami a wydatkami prowadzi często do powstania deficytu 44 budżetowego, co wraz z istniejącymi zobowiązaniami oraz wykorzystaniem możliwości przychodów przyczynia się do powstania długu publicznego. Wzrost wydatków jaki obserwujemy na przestrzeni lat 2008-2012 w powiecie będzińskim jest tendencją niekorzystną. Świadczy to o konieczności zwrócenia większej uwagi na zrównoważone wydatkowanie środków finansowych. WYKRES 17. WYDATKI Z BUDŻETU POWIATU BĘDZIŃSKIEGO NA OBSŁUGĘ DŁUGU PUBLICZNEGO NA 1000 ZŁ DOCHODÓW OGÓŁEM. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. O aktywności samorządów świadczy również wysokość pozyskanych dotacji z Unii Europejskiej. W 2012 roku w przeliczeniu na jednego mieszkańca pozyskane środki w gminach powiatu będzińskiego wyniosły 19,4 zł. Od 2008 roku gminy powiatu będzińskiego pozyskały środki z Unii Europejskiej w wysokości około 77 mln zł. Sam powiat będziński w roku 2012 otrzymał około 5 mln zł dotacji ze środków Unii Europejskiej. Łącznie w latach 2008–2012 zrealizowanych zostało (bądź są jeszcze w realizacji) przez powiat 29 projektów z udziałem środków zewnętrznych. 7 projektów zostało zakwalifikowanych na listy rezerwowe, 1 natomiast nie otrzymał dofinansowania. Liczby te mogą świadczyć o dużej skuteczności powiatu w kwestii pozyskiwania środków na dofinansowanie inwestycji ze źródeł pozabudżetowych. Łączna wartość zrealizowanych (i realizowanych) projektów wynosi około 26 mln zł37. Projekty głównie dotyczyły rozwoju kapitału ludzkiego oraz ochrony środowiska poprzez termomodernizację i wymianę źródła ciepła w budynkach użyteczności publicznej zarządzanych przez powiat. Powiat będziński w 2012 roku posiadał na własność 39 ha 1 772,91 m2 nieruchomości zabudowanych i niezabudowanych. Łączna wartość tych nieruchomości wyniosła 113 706 406,38 zł (wartość księgowa gruntów – 7 030 032,68 zł; wartość księgowa budynków i lokali - 46 135 576,97 zł; wartość księgowa obiektów inżynierii wodnej i lądowej - 60 540 796,73 zł). 2.10. TURYSTYKA Ze względu na bliskie położenie powiatu będzińskiego względem Aglomeracji Górnośląskiej, może być on traktowany jako zaplecze rekreacyjne dla mieszkańców aglomeracji. Najbardziej atrakcyjny dla rozwoju turystki obszar stanowi część północna powiatu, znacznie mniej zurbanizowana i uprzemysłowiona od części południowej. Przemawia za tym przede wszystkim atrakcyjne położenie w obrębie Wyżyny Śląskiej oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, co wiąże się z posiadaniem atrakcyjnych terenów dla rozwoju turystyki rowerowej, pieszej 37 Na podstawie danych za lata 2008-2012 Starostwa Powiatowego w Będzinie. 45 oraz wodnej (żeglarstwo, kajakarstwo, wędkarstwo). Potencjał dla rozwoju funkcji rekreacyjnej stanowią również lasy (ok. 20% powierzchni powiatu, największe kompleksy leśne to lasy położone częściowo na terenie powiatu będzińskiego, w obszarze nadleśnictw Lasów Państwowych Siewierz, Świerklaniec i Chrzanów) oraz zbiorniki wodne (Zalew Przeczycko- Siewierski zajmujący ok. 470 ha, zbiorniki Rogoźnik I i II, zbiornik Pogoria IV). Przez powiat przepływa kilka cieków wodnych (np. Brynica, Przemsza, ), które tworzą potencjał rozwojowy turystyki wodnej (obecnie wody cieków są w większości w złym stanie czystości oraz niskim potencjale ekologicznym). Na terenie powiatu zlokalizowane są również stawy rybne (gmina Siewierz). W dzielnicy Będzina - Grodziec położone jest najwyższe wzniesienie Wyżyny Śląskiej - Wzgórze Świętej Doroty (potocznie zwane Dorotką) o wysokości 382 m n.p.m. Na szczycie wzgórza znajduje się kościół oraz pozostałości historycznego grodziska. Na obszarze powiatu będzińskiego funkcjonują trzy obszary chronionego krajobrazu: Góra Zamkowa (o powierzchni 6,7 ha), Las Grodziecki (o powierzchni 149,0 ha) i wspomniana wcześniej Góra św. Doroty (o powierzchni 147,3 ha). Znajdują się tu również liczne pomniki przyrody (w sumie kilkadziesiąt, głównie w gminie Będzin). Można wyróżnić również kilka zespołów przyrodniczokrajobrazowych oraz liczne użytki ekologiczne. Udział obszarów chronionych wynosi 2,2% ogólnej powierzchni powiatu38. Powiat będziński ze względu na swoją historię oraz silne uprzemysłowienie, zapoczątkowane już w XVIII wieku posiada liczne atrakcje turystyczne związane przede wszystkim z kulturą materialną, a dokładniej z zabytkami architektury i techniki. Powiat będziński jest niewątpliwie niezwykle atrakcyjnym miejscem dla wielbicieli zabytków postindustrialnych (unikatowe założenia osiedli robotniczych, pozostałości dawnych kopalni i fabryk). Posiada on jednakże także liczne zabytki sakralne czy założenia pałacowo-parkowe. I tak, do najbardziej atrakcyjnych i uznanych miejsc w powiecie można zaliczyć: średniowieczne układy urbanistyczne miast Będzin, Sławków, Siewierz i Czeladź, zamek królewski z XIV wieku w Będzinie, ruiny zamku w Siewierzu i Sławkowie (rezerwat archeologiczny), osiedle na Piaskach w Czeladzi (wybudowane przez Francuzów pod koniec XIX wieku), obiekty nieczynnej już Kopalni Węgla Kamiennego „Saturn” (2 połowa XIX wieku), zabudowę byłej Cementowni i Kopalni Węgla Kamiennego Grodziec wraz z zabudową osiedla robotniczego, zespół parkowo-pałacowy Ciechanowskich (XIX wiek) w dzielnicy Grodziec, zespół parkowo-pałacowy Mieroszewskich w Będzinie (początek XIX wieku), dworek w Dobieszowicach (I połowa XVII wieku), liczne kościoły oraz budynki mieszkalne w miastach (np. kamienice w Śródmieściu w Będzinie) jak i chałupy wiejskie (np. w gminie Psary). Na uwagę zasługuje również zabytkowy dworzec kolejowy w Będzinie (XIX wiek). Ciekawą pozostałością dawnych czasów są również kapliczki wotywne wznoszone przy drogach, liczne nekropolie (rzymsko-katolickie, żydowskie, łużyckie), zabytki kultury żydowskiej, oraz Karczma Austeria w Sławkowie. Na obszarze powiatu można również odnaleźć interesujące obiekty militarne – pozostałości umocnień i fortyfikacji przedwojennych Obszaru Warownego Śląsk. W powiecie ponadto działają dwa muzea: Muzeum Zagłębia w Będzinie oraz Saturn w Czeladzi. Pierwsze z nich w 2012 r. odwiedziło 34 518 turystów, natomiast drugie 7 896 osób. Łącznie w latach 2008–2012 oba muzea odwiedziło 239 632 turystów. W powiecie działa również Muzeum Miejskie w Sławkowie. 38 Dane BDL, GUS. 46 Muzeum Zagłębia w Będzinie dysponuje bogatą i urozmaiconą ofertę dla zwiedzających. Obecnie muzeum posiada, aż sześć obiektów historycznych: Pałac Mieroszewskich, Zamek z wieżą, Dom Modlitwy „Mizrachi”, Wzgórze Zamkowe, Mury Miejskie oraz udostępnione dla turystów Podziemia Będzińskie. Muzeum jest też organizatorem wielu wydarzeń kulturalnych, np. Jarmarku Rzemiosła i Rękodzieła. W gminach powiatu będzińskiego organizowane są liczne imprezy kulturalne, sportowe i rozrywkowe. Do najważniejszych, posiadających najdłuższe tradycje należy niewątpliwie Festiwal Ave Maria w Czeladzi. Inne ważne przedsięwzięcia to Festiwal Muzyki Celtyckiej „Zamek” w Będzinie, Międzynarodowy Festiwal „Blues na Siewierskim Rynku”, Międzynarodowy Festiwal Kolęd i Pastorałek im. Ks. Kazimierza Szwarlika, Dni Będzina, Czeladzi, Sławkowa czy Ziemi Siewierskiej oraz liczne zawody sportowe. Przez powiat będziński przebiega kilka oznakowanych szlaków turystycznych: międzynarodowy Szlak Via Regia, Szlak Świerklaniecki (na terenie powiatu ma długość 3,3 km), Szlak 25-lecia PTTK (na terenie powiatu ma długość 11,4 km), Szlak Husarii Polskiej (na terenie powiatu ma długość 10,2 km), Szlak Zamków i Fortyfikacji oraz Szlak Szwajcarii Zagłębiowskiej. Trasa każdego ze szlaków obejmuje swoim przebiegiem najważniejsze zabytki i interesujące miejsca powiatu. Turyści odwiedzający powiat będziński mogą również uzyskać sygnowane przez PTTK Będzińską Odznakę Krajoznawczą "Przyjaciel Będzina" oraz Regionalną Odznakę Krajoznawczą "Znam Powiat Będziński. Dla powiatu będzińskiego zostały opracowane liczne wydawnictwa turystyczne, przewodniki albumy fotograficzne, monografie oraz opracowania historyczne np.: Ilustrowany przewodnik przyrodniczy powiatu będzińskiego, Przewodnik historyczny po miejscowościach powiatu będzińskiego, Architektura dawnego Sławkowa, Będzin – Gród Nad Czarną Przemszą, Dolina Brynicy w Czeladzi Przyrodnicze ścieżki dydaktyczne po przemysłowej części województwa śląskiego, Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego, Dzieje zamku w Siewierzu, Historie i Legendy Ziemi będzińskiej, Nad Brynicą i dwiema Przemszami. Z punktu widzenia rozwoju turystyki ważna jest również baza noclegowa jaką dysponuje powiat oraz liczba turystów odwiedzających powiat. W powiecie będzińskim ogółem w 2012 roku istniało 15 obiektów zbiorowego zakwaterowania (od 2008 roku wzrost liczby obiektów o 50%). W 2012 roku Gmina Bobrowniki oraz Wojkowice nie dysponowały w ogóle bazą noclegową, natomiast miasto Będzin posiadało najliczniejszą bazę noclegową w liczbie 4 obiektów. WYKRES 18. LICZBA OBIEKTÓW ZBIOROWEGO ZAKWATEROWANIA W 2012 R. W GMINACH POWIATU BĘDZIŃSKIEGO. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. 47 Liczba miejsc noclegowych jaką dysponują obiekty zbiorowego zakwaterowania w gminach powiatu będzińskiego ulegała zmianom na przestrzeni lat 2008-2012. Można jednak jednoznacznie określić, iż jest to tendencja wzrostowa. W 2012 roku ogółem dla turystów dostępnych było 1 049 miejsc noclegowych w obiektach zakwaterowania (w roku 2008 było to 628 miejsc). Wśród obiektów zbiorowego zakwaterowania widocznie dominują hotele (Wykres 18). Charakteryzują się one również znaczna przewagą jeżeli chodzi o ilość udostępnianych miejsc noclegowych. Wśród innych obiektów zbiorowego zakwaterowania przeważają gospodarstwa agroturystyczne, które na ogół dysponują niewielką ilością miejsc noclegowych (Wykres 19). WYKRES 19. LICZBA MIEJSC NOCLEGOWYCH W GMINACH POWIATU BĘDZIŃSKIEGO W 2012 ROKU WG RODZAJU OBIEKTU ZAKWATEROWANIA. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. WYKRES 20. LICZBA TURYSTÓW Z POLSKI I OBCOKRAJOWCÓW W LATACH 2008-2012 W GMINACH POWIATU BĘDZIŃSKIEGO. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL, GUS. Liczba turystów z Polski odwiedzających powiat będziński zanotowała widoczny wzrost począwszy od 2008 roku z niewielkim spadkiem w roku 2010. Liczba turystów zagranicznych również notuje wzrost, jednak nie tak widoczny. W sumie w 2012 roku gminy powiatu będzińskiego odwiedziło 70 024 turystów (wzrost o około 30% względem roku 2008) (Wykres 20). 48 2.11. PODSUMOWANIE DIAGNOZY Powiat będziński został utworzony 1 stycznia 1999 roku podczas reformy administracyjnej. Na tle innych jednostek regionu wyróżnia się bardzo atrakcyjnym położeniem geograficzno- gospodarczym, można wydzielić w nim bowiem przemysłową część południową oraz interesującą z punktu widzenia turystyki i rekreacji część północną. Powiat będziński jest miejscem rozpoznawalnym w regionie, przede wszystkim ze względu na swoją historię, liczne atrakcje turystyczne i wydarzenia kulturalne. Należy podkreślić jednakże, iż mimo korzystnych warunków do rozwoju turystyki, nie do końca wykorzystany jest potencjał powiatu. Głównym powodem takiego stanu jest brak współpracy jednostek wchodzących w jego skład, braku wspólnej marki, jednolitej oferty oraz działań promocyjnych. Należy zaznaczyć pozytywne przejawy w sferze turystyki - w ciągu ostatnich lat notuje się wzrost zarówno liczby obiektów zakwaterowania, miejsc noclegowych jak i liczby turystów (zarówno polskich jak i zagranicznych) odwiedzających powiat będziński. Problemy związane z rozwojem marki turystycznej powiatu, wynikają też częściowo z przekształceń środowiska naturalnego, które są pozostałościami po prowadzonej na tym obszarze działalności przemysłu wydobywczego i przetwórczego. Stan środowiska powiązany jest też z niską świadomością ekologiczną mieszkańców. Narzędziem naprawczym mają być wszystkie inicjatywy podejmowane przez samorząd, organizacje pozarządowe dotyczące poprawy kondycji otoczenia. Oprócz potencjału turystycznego powiat będziński posiada również warunki do rozwoju w sferze przemysłowej i handlowej. Determinują to przede wszystkim dostępne dla inwestorów tereny inwestycyjne, duże zasoby siły roboczej oraz gęsta sieć infrastruktury drogowej i kolejowej. Dodatkowym atutem, sprzyjającym rozwojowi przedsiębiorczości w powiecie, jest bliskość Euroterminalu w Sławkowie, czy lotniska w Pyrzowicach. Niestety, z powodu braku zachęt inwestorskich, braku jednolitej oferty i promocji oraz co najistotniejsze współpracy między jednostkami samorządu a przedsiębiorcami i organizacjami pozarządowymi potencjał ten też nie jest do końca wykorzystywany. Rozwój przedsiębiorczości i inwestycji hamować może również zdekapitalizowana infrastruktura i brak uzbrojenia części terenów inwestycyjnych. Powiat będziński, podobnie jak inne podobne mu jednostki szczebla powiatowego boryka się z narastającymi niekorzystnymi zjawiskami demograficznymi, tj. starzeniem się społeczeństwa, ujemnym przyrostem naturalnym, migracjami ludzi młodych, dobrze wykształconych do większych ośrodków miejskich. Prognozy dotyczące ludności do 2020 i 2035 przewidują dalszy ubytek liczby ludności oraz zmiany w strukturze pod względem wieku. Oprócz wyżej wymienionych niekorzystne zjawiska zauważa się też w sferze społecznej, szczególnie związanej z opieką nad dziećmi oraz aktywizacją osób starszych. Przyczyn takiego stanu rzeczy dopatrywać się można w brakach w infrastrukturze oraz niewystarczającej ilości działań mających na celu minimalizację negatywnych zjawisk społecznych, w tym przeciwdziałanie wykluczeniu 49 społecznemu. Niezwykle poważnym problemem jest również wzrastające bezrobocie, które występuje głównie wśród osób młodych z niskim wykształceniem. To niekorzystne zjawisko ukazuje brak dostosowania oferty edukacyjnej do zapotrzebowania na rynku pracy oraz niewystarczającą ilość miejsc pracy. Wiąże się to z postępującym ubożeniem społeczeństwa i intensyfikacją niekorzystnych zjawisk społecznych. Nadmienić należy, iż mimo tego liczba osób korzystających z pomocy świadczonej przez ośrodki pomocy społecznej maleje. Również w kwestii finansowej powiat będziński mierzy się z problemami. Ograniczony budżet nie pozwala na realizację wszystkich zmierzonych działań. Pomimo, iż wysokość budżetu z roku na rok wzrasta, wzrastają też wydatki. Obserwowalny jest deficyt budżetowy oraz spadek wydatków inwestycyjnych. Niemniej jednak, mimo występowania wielu negatywnych zjawisk, sytuacja powiatu będzińskiego wydaje się być dobra. Większość zjawisk o niekorzystnym charakterze dotyczy nie tylko powiatu będzińskiego, ale całego regionu czy nawet kraju. To co należy podkreślić, to fakt, że powiat będziński funkcjonuje w korzystnym otoczeniu. Dodatkowo pozytywne znaczenie ma umiejętność pozyskiwania i efektywnego wykorzystywania pomocowych środków zewnętrznych oraz świadomość i chęć nawiązywania współpracy na różnych polach działalności, zarówno z innymi jednostkami samorządu terytorialnego, przedsiębiorcami oraz innymi aktorami życia społeczno-gospodarczego. 50 3. ANALIZA STRATEGICZNA (ANALIZA SWOT, ANALIZA TOWS) Analiza SWOT jest jednym z najpowszechniej stosowanych narzędzi rozpoznania kluczowych czynników charakteryzujących jednostkę i mających wpływ na jej rozwój. Stanowi ona podsumowanie części diagnostycznej, będąc jednocześnie punktem wyjścia dla dalszych ustaleń strategicznych. Metoda ta polega na identyfikacji mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń występujących w otoczeniu, co pozwala na jednoczesne wzmocnienie i wykorzystanie pozytywnych cech i zjawisk oraz minimalizację lub eliminację cech i zjawisk negatywnych. Analiza SWOT pozwala również na wskazanie najlepszego typu strategii rozwoju dla jednostki. Na podstawie diagnozy stanu oraz wyników pracy warsztatowej przeprowadzonej wśród zespołu zaangażowanego w przygotowanie przedmiotowej Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego w sposób syntetyczny zostały ujęte mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia. Analiza została przeprowadzona według zasady, w której mocne i słabe strony to czynniki wewnętrzne, a szanse i zagrożenia to czynniki zewnętrzne. Mocne strony i szanse traktowane są jako czynniki pozytywne, wspomagające rozwój, natomiast słabe strony i zagrożenia jako negatywne, o wpływie destrukcyjnym. Po pierwszym etapie, na który składa się identyfikacja i kategoryzacja czynników według 4 grup, wszystkim cechom nadane zostały wagi, które pozwoliły określić ich istotność dla rozwoju powiatu będzińskiego. Dla każdej kategorii czynników suma wag wynosi 1. TABELA 8. ANALIZA SWOT DLA POWIATU BĘDZIŃSKIEGO. WAGA CZYNNIKI WEWNĘTRZNE WAGA CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE 1,00 Mocne strony 1,00 Szanse 0,20 Euroterminal w Sławkowie 0,15 Możliwość wykorzystania środków pomocowych z Unii Europejskiej 0,15 Dostępność terenów inwestycyjnych (gospodarczych i mieszkaniowych) 0,10 Zwiększenie intensywności współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego 0,15 Atrakcyjne położenie gospodarcze geograficzno- 0,10 Korzystne zmiany gospodarcze w kraju i Europie 0,10 Rozpoznawalność powiatu w regionie (kultura, zabytki, szlaki turystyczne) 0,10 Trendy migracyjne miasto-wieś z tym procesy suburbanizacyjne 0,10 Gęsta sieć i kolejowej 0,10 Zmiany sposobu spędzania wolnego czasu przez społeczeństwo 0,05 Różnorodna struktura przedsiębiorstw 0,10 Bliskość Aglomeracji Górnośląskiej infrastruktury drogowej i związane 51 WAGA CZYNNIKI WEWNĘTRZNE WAGA CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE 0,05 Efektywna współpraca jednostek samorządu terytorialnego (np. KZK GOP) 0,10 Wzrost powiązań gospodarczych przy wykorzystaniu Euroterminalu w Sławkowie 0,05 Zróżnicowanie funkcjonalne zielona i miejsko-przemysłowa) (strefa 0,05 Wzrost świadomości ekologicznej, rosnące potrzeby ochrony środowiska, rewitalizacji miast oraz możliwość wykorzystania środków zewnętrznych 0,05 Szeroka oferta edukacyjna oraz wychowawczo-opiekuńcza 0,05 Wzrost poziomu wykształcenia oraz świadomości obywatelskiej społeczeństwa 0,05 Znaczące zasoby siły roboczej 0,05 Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw 0,05 Duża liczba aktywnych pozarządowych 0,05 Rozwój portu lotniczego w Pyrzowicach 0,05 Wzrost liczby oraz aktywności NGO w zakresie realizowanych przez nie zadań organizacji 1,00 Słabe strony 1,00 Zagrożenia 0,15 Niewykorzystane tereny inwestycyjne w powiecie oraz brak zachęt inwestorskich 0,15 Zmieniający się profil inwestorów i związanych z tym potrzeb inwestycyjnych 0,15 Znaczący udział osób bezrobotnych i postępujące ubożenie mieszkańców 0,15 Rosnące koszty zatrudnienia 0,1 Trudna sytuacja demograficzna (ujemny przyrost naturalny, rosnące obciążenie demograficzne) 0,15 Nasilające się negatywne procesy demograficzne, w tym głównie starzenia się mieszkańców 0,1 Brak systemowej polityki społecznej (opieki senioralnej oraz aktywizacji seniorów i żłobkowo-przedszkolnej) 0,1 Rosnące koszty utrzymania infrastruktury dofinansowanej ze źródeł zewnętrznych 0,1 Niedostateczna liczba istniejących i nowotworzonych miejsc pracy 0,1 Zmniejszający się budżet jednostki uniemożliwi realizację projektów współfinansowanych ze środków zewnętrznych 0,1 Dekapitalizacja sieci drogowej oraz infrastruktury technicznej 0,1 Utrzymująca się zła sytuacja ekonomiczna na rynku krajowym oraz rynkach zagranicznych 0,05 Niedostateczne wykorzystanie potencjału turystycznego i rekreacyjnego; słabo rozwinięta oferta imprez kulturalnych i sportowych 0,1 Spadek nakładów na oświatę i ochronę zdrowia 0,05 Brak spójnej oferty turystycznej i strategii promocyjnej gmin powiatu 0,05 Brak odpowiednich umocowań prawnych oraz stabilności prawnej dla planowanych 52 WAGA CZYNNIKI WEWNĘTRZNE WAGA CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE działań rozwojowych i prowadzonej polityki w powiecie 0,05 Niedoinwestowanie szkolnictwa zawodowego oraz niedostosowanie profilu edukacji do potrzeb lokalnego rynku pracy 0,05 Spadek popytu na ponadgimnazjalnego usługi szkolnictwa 0,05 Zły stan środowiska świadomość ekologiczna powiatu oraz niska mieszkańców 0,05 Nasilające się procesy migracyjne związane z miejscami pracy oraz kształcenia 0,05 Przekształcenia środowiska naturalnego na skutek działalności przemysłowej 0,05 Przekształcenia środowiska naturalnego na skutek działalności przemysłowej 0,03 Brak efektywnych form współpracy na polu gospodarczym, społecznym oraz inwestycyjnym gmin powiatu 0,02 Niska jakość usług medycznych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników prac warsztatowych. Po rozpoznaniu czynników wewnętrznych i zewnętrznych została przeprowadzona właściwa analiza strategiczna SWOT/TOWS. Kolejne grupy czynników zbadano pod kątem wzajemnych powiązań, a przypisane uprzednio wagi pozwoliły na wnioskowanie o ich sile. Wykorzystano w tym celu 8 pytań. Dla analizy SWOT (“od wewnątrz do zewnątrz”) posłużyły 4 z nich: - Czy zidentyfikowane mocne strony pozwolą wykorzytać nadażające się szanse? - Czy zidentyfikowane słabe strony nie pozwolą na wykorzystanie nadarzających się szans? - Czy zidentyfikowane mocne strony pozwolą na przezwyciężenie mogących wystąpić zagrożeń? - Czy zidentyfikowane słabe strony wzmocnią siłę oddziaływania mogących wystąpić zagrożeń? Analiza TOWS (“z zewnątrz do wewnątrz”) została przeprowadzona przy użyciu następujących pytań: - Czy dane zagrożenia osłabią kolejne mocne strony? - Czy dane szanse spotęgują zidentyfikowane mocne strony? - Czy dane zagrożenia spotęgują występujące słabe strony? - Czy dane szanse pozwolą przezwyciężyć istniejące słabe strony? Odpowiedzi na powyższe pytania umożliwiły poznanie tzw. silnych powiązań oraz obszarów problemowych. Zestawiane ze sobą cechy analizowane były pod kątem występowania powiązań między nimi. Jeżeli takie powiązanie występowało (np.: dostępność terenów inwestycyjnych może być wzmocniona rozwojem małych i średnich przedsiębiorstw) przypisywano wartość 1 takiej parze cech. W przeciwnym wypadku interakcję oceniano jako zerową. Wynikiem tej procedury były tabele prezentujące występujące oddziaływania, ich znaczenie ocenione na podstawie uprzednio przypisanych wag (jako iloczyn interakcji oraz wag branych pod uwagę czynników) oraz rangę cech według siły oddziaływania. Dla każdego z pytań badawczych stworzono oddzielną tabelę wynikową, 53 natomiast zestawienie zbiorcze zaprezentowane zostało w Tabeli 9. Posłużyła ona do wyboru najkorzystniejszej strategii rozwoju dla badanego powiatu39. TABELA 9. WYNIKI ANALIZY SWOT/TOWS. MOCNE STRONY SŁABE STRONY SZANSE ZAGROŻENIA Strategia agresywna Strategia konserwatywna Liczba interakcji Liczba interakcji 246 96 Ważona liczba interakcji Ważona liczba interakcji 23,10 9,30 Strategia konkurencyjna Strategia defensywna Liczba interakcji Liczba interakcji 260 154 Ważona liczba interakcji Ważona liczba interakcji 22,12 13,88 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników prac warsztatowych. Wyniki analizy strategicznej SWOT/TOWS są niejednoznaczne. Biorąc pod uwagę jedynie liczbę interakcji zachodzących między czynnikami, najbardziej optymalna strategią dla powiatu będzińskiego wydaje się być strategia konkurencyjna40. W powiecie będzińskim przeważają słabe strony nad mocnymi, przy czym występuje przyjazne otoczenie, co pozwala powiatowi utrzymać swoją pozycję. Niemniej jednak słabości wewnętrzne uniemożliwiają efektywne wykorzystanie szans. Strategia Rozwoju Powiatu Będzińskiego powinna skupiać się na eliminowaniu wewnętrznych słabości, aby w przyszłości lepiej wykorzystać szanse otoczenia. Wśród najsilniej zaznaczających się słabych stron możemy wskazać: niewykorzystane tereny inwestycyjne w powiecie oraz brak zachęt inwestorskich, brak systemowej polityki społecznej (opieki senioralnej oraz aktywizacji seniorów i żłobkowo-przedszkolnej), znaczący udział osób bezrobotnych i postępujące ubożenie mieszkańców. Biorąc jednak pod uwagę ważoną liczbę interakcji (a zatem nie tylko liczbę powiązań, ale także ich znaczenie oparte o ocenę wagową), najwyższą notę osiąga strategia agresywna. Strategia ta poleca maksymalne wykorzystanie zależności między mocnymi stronami i szansami występującymi w otoczeniu. Polega ona na umacnianiu mocnych stron poprzez bazowanie na pojawiających się szansach. Wśród mocnych stron powiatu będzińskiego najistotniejsze wydają się: dostępność terenów inwestycyjnych (zarówno pod działalność gospodarczą, jak i mieszkaniowych), atrakcyjne położenie geograficzno-gospodarcze oraz Euroterminal w Sławkowie. 39 40 Metodologia wyboru strategii rozwoju na podstawie K. Obłój Strategia organizacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007. Określając mocne i słabe strony jako czynniki wewnętrzne, a szanse i zagrożenia jako czynniki zewnętrzne, przyjęto podział strategii na: agresywną, konserwatywną, konkurencyjną oraz defensywną. 54 Mimo różnic między dwoma wariantami strategicznymi należy podkreślić, iż każda z nich duże znaczenie przyznaje korzystnemu otoczeniu w jakim powiat funkcjonuje (szansom). Wśród najważniejszych wymienia się: możliwość wykorzystania środków pomocowych z Unii Europejskiej oraz korzystne zmiany gospodarcze w kraju i Europie. Istotne są też trendy migracyjne miasto-wieś i związane z tym procesy suburbanizacyjne oraz bliskość Aglomeracji Górnośląskiej. Z punktu widzenia rozwoju powiatu będzińskiego ważne jest, że obie strategie rekomendują podobny sposób działania odnośnie otoczenia powiatu. Różnica polega na tym, że w przypadku strategii konkurencyjnej należy położyć duży nacisk na minimalizowanie słabych stron, a w przypadku agresywnej na maksymalne wykorzystanie stron mocnych. 4. WIZJA ROZWOJU POWIATU BĘDZIŃSKIEGO Kolejnym etapem, dla którego punktem wyjścia była analiza strategiczna oraz prace warsztatowe jest określenie wizji rozwoju powiatu będzińskiego. Jej zdefiniowanie jest niezbędnym komponentem budowy spójnej i kompletnej strategii rozwoju. Prawidłowo sformułowana wizja posłuży do dalszego definiowania obszarów priorytetowych oraz celów rozwoju powiatu będzińskiego. Wskaże również główne kierunki rozwoju powiatu. Jest ona zarazem obrazem aspiracji społeczeństwa, docelową projekcją przyszłego obrazu powiatu w perspektywie czasowej strategii. Wizja powinna uwzględniać obecne i przyszłe potrzeby mieszkańców oraz warunki otoczenia w jakich funkcjonuje powiat (światowe, krajowe, lokalne). Wizja to dążenie, stan jaki powiat chciałby osiągnąć w perspektywie do 2020 roku. W niniejszym opracowaniu uwzględniono również wizję rozwoju po 2020 roku. Przy wypracowywaniu wizji uwzględnione zostały często podkreślane mocne przywiązanie do tradycji mieszkańców powiatu będzińskiego oraz ich aktywność i przedsiębiorczość. Duże znaczenie nadano również walorom kulturowym oraz specyficznemu położeniu geograficzno- gospodarczemu powiatu. WIZJA POWIATU BĘDZIŃSKIEGO DO 2020 ROKU: Powiat będziński w 2020 roku jest atrakcyjnym miejscem do życia, nauki i pracy, gdzie w skuteczny sposób łączy się tradycję z nowoczesnością. Jest inicjatorem współpracy i dyskusji na polu gospodarczym i społecznym w regionie, przez co stwarza odpowiednie warunki do rozwoju przedsiębiorczości, a także do rozwoju zawodowego i osobistego mieszkańców. Przyjazna i nowoczesna administracja w oparciu o partnerskie relacje nawiązuje współpracę z sąsiadującymi jednostkami. Powiat będziński w 2020 roku zapewnia mieszkańcom wysoką jakość życia poprzez zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju, właściwe zarządzenie przestrzenią i dbałość o ochronę środowiska. Ponadto jest interesującym miejscem dla odwiedzających dzięki szeroko rozbudowanej ofercie turystycznej i wypoczynkowej. Jest miejscem rozpoznawalnym w regionie i kraju. WIZJA POWIATU BĘDZIŃSKIEGO PO 2020 ROKU: Po 2020 roku w powiecie będzińskim podtrzymywane są pozytywne trendy rozwojowe. Powiat po 2020 roku to miejsce, którego głównym spoiwem jest znana i doceniana w kraju marka turystyczna. To powiat czysty i bezpieczny, nastawiony na ekologię i współpracę. Powiat dzięki swojej rozpoznawalności i pozytywnemu wizerunkowi pozyskuje inwestorów, przez co posiada duży i zróżnicowany rynek pracy. 55 Tak sformułowana wizja rozwoju powiatu będzińskiego powinna przyświecać decydentom, ale również i mieszkańcom, przy każdej podejmowanej decyzji. MISJA POWIATU BĘDZIŃSKIEGO: Misją powiatu będzińskiego jest kształtowanie polityki rozwojowej w celu polepszania jakości i poziomu życia mieszkańców, dbanie o środowisko i przestrzeń oraz tworzenie warunków do rozwoju i inicjatywy. Na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród 44 osób zaangażowanych w opracowywanie Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego zostało wybrane krótkie hasło, które zawiera w sobie wszystkie najważniejsze aspekty i dążenia mieszkańców oraz zarządzających powiatem będzińskim: Powiat będziński – tu mieszkaj, tu inwestuj. 5. CELE I KIERUNKI ROZWOJU Wizja i misja powiatu będzińskiego pozwala wyznaczyć obszary priorytetowe dla rozwoju. Każdy ze wskazanych obszarów priorytetowych identyfikuje obszar, który powinien być szczególnie uwzględniony w działaniach powiatu. Wskazano cztery obszary priorytetowe dla rozwoju powiatu będzińskiego i przypisano im cele strategiczne (Schemat 2). Wśród każdego obszaru priorytetowego wyznaczone zostały główne cele strategiczne oraz cele operacyjne i działania. Cele strategiczne zawierają się bezpośrednio we wskazanych obszarach priorytetowych. Ich zakres związany jest przede wszystkim z możliwościami kompetencyjnymi powiatu. Cele operacyjne wskazują na poszczególne zagadnienia w ramach obszaru priorytetowego. Działania natomiast identyfikują konkretne przedsięwzięcia, jakie powinny zostać podjęte przez samorząd powiatu w ramach realizacji celu. SCHEMAT 2. OBSZARY PRIORYTETOWE DLA ROZWOJU POWIATU BĘDZIŃSKIEGO ORAZ CELE STRATEGICZNE. Źródło: opracowanie własne na podstawie prac warsztatowych. 56 OBSZAR PRIORYTETOWY I – KAPITAŁ LUDZKI Jednym z podstawowych mierników poziomu rozwoju regionu jest poziom wykształcenia oraz aktywności ekonomicznej społeczeństwa. To mocny kapitał ludzki jest podstawą działań rozwojowych podejmowanych w innych dziedzinach życia, szczególnie gospodarczego i kulturalnego. Rozwój jednostki samorządu terytorialnego, który oparty jest na zaangażowaniu i pomysłach społeczeństwa jest bardziej przez nie akceptowalny i trwalszy. powiat będziński, podobnie jak inne jednostki samorządowe województwa śląskiego, zmaga się z rosnącym bezrobociem związanym głównie z upadkiem tradycyjnych gałęzi przemysłu. Samorząd powiatowy powinien zatem tworzyć warunki pozwalające na aktywizację ludności oraz wspomagające ich przedsiębiorczość. Jednocześnie ważne jest przystosowanie oferty edukacyjnej do zapotrzebowania rynku pracy oraz zapewnienie mieszkańcom dostępu do jak najszerszej oferty edukacyjnej. W prawidło kształtowanej polityce rozwojowej nie należy zapominać również o grupach społecznych narażonych na wykluczenie, czyli osobach starszych, niepełnosprawnych, bezrobotnych. Z problemem wykluczenia społecznego związana jest niewątpliwie kwestia dostępu do usług medycznych. Ponadto podstawą prawidłowego funkcjonowania i rozwoju kapitału ludzkiego jest jego kondycja zdrowotna. Dlatego też w planowaniu działań rozwojowych nie można pominąć aspektu jakości oferowanych usług medycznych oraz działań profilaktycznych skierowanych do wszystkich mieszkańców powiatu. Konkurencyjność powiatu może podnieść także inwestowanie w rozwój społeczeństwa zaopatrzonego w umiejętności skutecznego posługiwania się narzędziami i technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, co może usprawnić działanie systemu administracyjnego i zapewnić szybszą realizację zadań powiatu, które zostały określone przez ustawodawcę. Z jednej strony umiejętności te pozwolą na wykorzystanie możliwości edukacyjnych jakie oferuje e-edukacja, z drugiej zapewnią upowszechnienie wykorzystywania internetowych platform administracyjnych. CEL STRATEGICZNY I.1.: POPRAWA DOSTĘPU ORAZ PODNIESIENIE JAKOŚCI PUBLICZNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ. Cel operacyjny I.1.1. Poprawa jakości i dostępności usług medycznych. Działanie I.1.1.1 Dostosowanie rodzaju usług medycznych do potrzeb społecznych. Działanie I.1.1.2 Podejmowanie działań na rzecz poprawy jakości usług medycznych. Cel operacyjny I.1.2. Promocja zdrowego stylu życia. Działanie I.1.2.1. Organizowanie kampanii informacyjnych dotyczących programów zdrowotnych oraz promowanie działań z zakresu profilaktyki zachorowań. Działanie I.1.2.2. Wspieranie i promowanie działań w obszarach profilaktyki i rozwiązywania problemów związanych z uzależnieniami. CEL STRATEGICZNY I.2.: WZROST POZIOMU WYKSZTAŁCENIA MIESZKAŃCÓW POWIATU. Cel operacyjny I.2.1. Wzrost jakości edukacji. Działanie I.2.1.1. Rozwój bazy materialnej dla szkolnictwa zawodowego. Działanie I.2.1.2. Popularyzacja kształcenia ustawicznego i zawodowego wśród mieszkańców powiatu. Działanie I.2.1.3. Bieżąca aktualizacja oferty edukacyjnej do wymogów rynku pracy. Działanie I.2.1.4. Wspieranie działalności Powiatowego Centrum Kształcenia Ustawicznego i Praktycznego. 57 Działanie I.2.1.5. Stworzenie warunków dla funkcjonowania wyższej uczelni na terenie powiatu będzińskiego. Cel operacyjny I.2.2. Rozwój usług społecznych i społeczeństwa informacyjnego. Działanie I.2.2.1. Poszerzanie dostępu do Internetu i zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu. Działanie I.2.2.2. Promocja e-edukacji. Działanie I.2.2.3. Rozwój oraz upowszechnianie e-administracji, z uwzględnieniem zwiększenia zdolności instytucjonalnej i skuteczności administracji publicznej, poprzez rozbudowę i modernizację referencyjnych baz danych powiatowych rejestrów publicznych. CEL STRATEGICZNY I.3.: WYRÓWNYWANIE SZANS ROZWOJOWYCH MIESZKAŃCÓW POWIATU. Cel operacyjny I.3.1. Aktywizacja osób bezrobotnych. Działanie I.3.1.1. Podniesienie aktywności i kompetencji zawodowych osób bezrobotnych poprzez organizowanie kursów, szkoleń i poradnictwa zawodowego. Działanie I.3.1.2. Promocja oraz ułatwienie dostępu do instrumentów rynku pracy wynikających z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Działanie I.3.1.3. Przeciwdziałanie zjawisku „bezrobotnego stylu życia” i dziedziczonego bezrobocia. Cel operacyjny I.3.2. Rozwój systemowego wsparcia rodzin. Działanie I.3.2.1 Wspieranie rodzicielstwa zastępczego i zwiększenie liczby rodzin zawodowych i niezawodowych. Działanie I.3.2.2. Poszerzanie oferty dziennych form wsparcia oraz opieki nad dzieckiem i rodziną w środowisku lokalnym. Cel operacyjny I.3.3. Zapobieganie marginalizacji osób szczególnie narażonych na zjawisko wykluczenia społecznego. Działanie I.3.3.1. Podnoszenie aktywności społecznej poprzez zwiększenie jakości i dostępności usług społecznych dla grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Działanie I.3.3.2 Stworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym osób niepełnosprawnych oraz seniorów. Działanie I.3.3.3. Promocja działań w zakresie zapobiegania bezdomności. OBSZAR PRIORYTETOWY II – ŚROWISKO NATURALNE I KULTURALNE U źródeł prawidłowo prowadzonej polityki rozwoju leży zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju. Zakładają one przede wszystkim racjonalne prowadzenie działalności gospodarczej z poszanowaniem środowiska naturalnego i antropologicznego. W przeszłości w powiecie będzińskim (podobnie jak w całym regionie) dominowała działalność przemysłowa, nastawiona na maksymalne wykorzystanie dostępnych surowców i zasobów produkcyjnych, często bez poszanowania otoczenia. Mimo ograniczenia wielu negatywnych zjawisk, skutki dawnej intensywnej działalności przemysłowej są odczuwalne w powiecie do dzisiaj. Władze powiatu powinny zatem dołożyć wszelkich starań aby w dalszym ciągu minimalizować ubytki środowiskowe oraz podnosić jego jakość. Jest to szczególnie ważne, ponieważ aktualnie coraz większe znaczenie przypisuje się naturalnym walorom jakie 58 niewątpliwie stanowią duże kompleksy leśne, wodne i interesujące środowisko kulturalne powiatu. Co ważne, istotną rolę w poprawie stanu środowiska naturalnego oraz ochronie dziedzictwa kulturalnego odgrywa społeczeństwo. Oprócz działań w wymiarze finansowo–technicznym należy kształtować i podwyższać świadomość społeczną mieszkańców powiatu, co będzie przekładało się również na stan i wygląd otoczenia. Powiat będziński aspiruje bowiem do wzrostu atrakcyjności nie tylko jako miejsca do życia, ale również miejsca interesującego pod względem turystycznym. Z zachowaniem ładu przestrzennego powiązane też jest udostępnianie informacji o stanie środowiska i przestrzeni. W nowoczesnych społeczeństwach coraz więcej informacji przenoszonych jest do systemu informatycznego, coraz bardziej istotne staje się informatyzowanie baz danych i ich zamieszczanie w internecie. Takie działanie skierowane jest nie tylko dla mieszkańców, ale także turystów i potencjalnych inwestorów. CEL STRATEGICZNY II.1: ZADBANA PRZESTRZEŃ WSPÓLNA I ŚRODOWISKO NATURALNE. Cel operacyjny II.1.1. Zachowanie ładu przestrzennego. Działanie II.1.1.1. Tworzenie oraz rewitalizacja terenów przestrzeni publicznych będących we władaniu powiatu. Działanie II.1.1.2. Rozwój Geoportalu oraz baz danych przestrzennych w powiecie. Cel operacyjny II.1.2. Zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju i ochrona środowiska. Działanie II.1.2.1. Realizacja zadań określonych w powiatowych programach środowiskowych. Działanie II.1.2.2. Podejmowanie działań zwiększających świadomość ekologiczną społeczeństwa. Działanie II.1.2.3. Promocja i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Działanie II.1.2.4. Zachowanie obszarów cennych przyrodniczo i terenów o dużej bioróżnorodności. CEL STRATEGICZNY II.2.: ATRAKCYJNA PRZESTRZEŃ KULTURALNA. Cel operacyjny II.2.1. Poszerzanie oferty kulturalnej. Działanie II.2.1.1. Inicjowanie oraz organizowanie przedsięwzięć kulturalnych na terenie powiatu. Działanie II.2.1.2. Budowanie i rozwój tożsamości lokalnej mieszkańców powiatu. Działanie II.2.1.3. Promocja wspólnej marki turystycznej. OBSZAR PRIORYTETOWY III - INFRASTRUKTURA Prawidłowy i harmonijny rozwój powiatu zarówno w sferze gospodarczej jaki i społecznej zależny jest w dużej mierze od jakości infrastruktury technicznej jaką jednostka dysponuje. Jest ona podstawą do zapewnienia spójności i dostępności komunikacyjnej powiatu, ale również zapewnienia dostęp do infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej i społecznej. Zaplecze infrastrukturalne stanowi również istotną zachętę dla inwestowania i osiedlania się na danym obszarze. Wzrost mobilności społeczeństwa oraz wzrost poziomu świadomości ekologicznej wymusza ciągłe dostosowywanie rozwiązań infrastrukturalnych do nowych potrzeb mieszkańców. Powiat będziński charakteryzuje się gęstą siecią infrastruktury komunikacyjnej, nie zawsze jest ona jednak w dobrym 59 stanie technicznym. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku infrastruktury sportoworekreacyjnej oraz zdrowotnej. W wielu przypadkach wymaga ona uzupełnienia oraz modernizacji czy doposażenia. Szczególne istotne jest to z punktu widzenia rozwoju turystyki na obszarze powiatu oraz tworzenia warunków do rozwoju przedsiębiorczości. CEL STRATEGICZNY III.1: SPRAWNA I EFEKTYWNA INFRASTRUKTURA. Cel operacyjny III I.1.1. Wzrost dostępności komunikacyjnej powiatu. Działanie III .1.1.1 Modernizacje i remonty dróg powiatowych. Działanie III.1.1.2. Utrzymanie obiektów inżynieryjnych powiatowej infrastruktury transportowej. Działanie III.1.1.3. Budowa rowerowych ciągów transportowych, będących uzupełnieniem ciągów gminnych Cel operacyjny III.1.2. Rozwój infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej i kulturalnej. Działanie III.1.2.1. Rozwój bazy infrastruktury turystyczno-informacyjnej. Działanie III.1.2.2. Rozwój infrastruktury kulturalnej powiatu. Działanie III.1.2.3. Promowanie istniejących i wytyczanie nowych szlaków turystycznych. Działanie III. 1.2.4. Rozwój infrastruktury sportowej. Cel operacyjny III.1.3. Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną. Działanie III.1.3.1. Doposażenie oraz wymiana sprzętu w placówkach. Działanie III.1.3.2. Remont i modernizacja placówek opieki zdrowotnej. OBSZAR PRIORYTETOWY IV – PARTNERSTWO NA RZECZ ROZWOJU Przed administracją lokalną stawiane są wciąż nowe wyzwania, związane przede wszystkim z podejmowaniem działań partnerskich, inicjowaniem współpracy i integracją z innymi jednostkami samorządowymi oraz instytucjami biznesowymi, pozarządowymi, itp. Zadania te wynikają głównie z postulowanego przez Unię Europejską przejścia od administrowania do zarządzania rozwojem. Zarządzanie ma polegać na inicjowaniu działań i całkowite zorientowanie na realizację celów strategicznych. W odróżnieniu od administrowania, które polegało przede wszystkim na dopełnieniu tylko obowiązków formalno-prawnych, zarządzanie rozwojem stawia powiat w pozycji lidera dialogu i partnerstwa wśród jednostek samorządów gminnych, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych działających na terenie powiatu. Podejmowanie współpracy jest szczególnie ważne dla samorządu powiatowego, ponieważ wiele działań istotnych z punktu widzenia harmonijnego rozwoju jednostki, ze względu na ograniczenia kompetencyjne jest niemożliwe do realizacji przez powiat. Ponadto wiele założonych działań wykracza też poza możliwości budżetowe jednostki. Podejmowana przez samorząd powiatowy współpraca i nawiązywane partnerstwo dotyczy wielu różnych dziedzin życia. Jako podstawowe dążenie powiatu można uznać rozwój gospodarczy. Prowadzenie przyjaznej polityki dla potencjalnych inwestorów powinno stać się podstawą do dynamizowania rozwoju gospodarczego powiatu będzińskiego. Celem powiatu jest pozyskanie przedsiębiorców na niewykorzystane tereny inwestycyjne, mogących dać zatrudnienie oraz pobudzić gospodarczo obszar. Jednocześnie stworzenie istniejącym już podmiotom gospodarczym korzystnych 60 warunków do funkcjonowania w czasach ciągłych zmian zachodzących w kraju i na świecie powinno być ambicją i dążeniem powiatu. Rozwój gospodarczy musi zostać oparty w głównej mierze na potencjałach wewnętrznych, wykorzystując jednak możliwości jakie daje korzystne położenie i otoczenie powiatu. Realizacja wszystkich tych założeń nie będzie możliwa bez podjęcia współdziałania jednostek różnego szczebla oraz partnerów z sektora biznesu. Również wyzwania związane z budową i utrzymaniem infrastruktury technicznej stają się podstawą do nawiązywania współpracy sąsiadujących jednostek samorządu terytorialnego. Należy podkreślać konieczność zadbania o tę kwestię oraz potrzebę nawiązywania współpracy z ościennymi samorządami w celu lepszego skomunikowania powiatu z regionem i resztą kraju. W wymiarze infrastruktury turystycznej i komunalnej również należy powziąć wspólne działania w celu harmonijnego rozwoju oraz zapewnienia mieszkańcom i odwiedzającym wysokiej jakości życia, a także wypoczynku. Istotne jest wypracowanie jednej, spójnej i rozpoznawalnej marki turystycznej. CEL STRATEGICZNY IV.1.: INICJOWANIE WSPÓŁPRACY WIELOPODMIOTOWEJ W SKALI LOKALNEJ I REGIONALNEJ. Cel operacyjny IV.1.1. Rozwój współpracy międzysektorowej. Działanie IV.1.1.1. Podejmowanie aktywnej współpracy z organizacjami pozarządowymi i administracją rządową. Działanie IV.1.1.2. Współpraca z sektorem gospodarczym na rzecz rozwoju powiatu. Działanie IV.1.1.3. Podejmowanie współpracy z zarządcami sieci systemu transportowego. Działanie IV.1.1.4. Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej regionu oraz rozwój przedsiębiorczości. Cel operacyjny IV.1.2. Rozwój współpracy między jednostkami administracji publicznej. Działanie IV.1.2.1. Współpraca z istniejącymi instytucjami zajmującymi się promocją i rozwojem turystyki na terenie województwa i kraju. Działanie IV.1.2.2. Podejmowanie działań na rzecz ochrony i polepszenia stanu środowiska naturalnego oraz jakości życia. Działanie IV.1.2.3. Zachowanie ładu przestrzennego i zasad zrównoważonego rozwoju. Działanie IV.1.2.4. Tworzenie spójnego systemu transportowego. Działanie IV.1.2.5. Efektywna współpraca między jednostkami organizacyjnymi powiatu. Rozwiązania zintegrowane terytorialnie We współczesnej polityce rozwoju coraz mocniej podkreśla się potrzebę podejścia zintegrowanego do rozwoju regionalnego i lokalnego. Podejście zintegrowane opiera się na współpracy, partnerskich relacjach oraz porozumieniu między jednostkami samorządu terytorialnego, organizacjami pozarządowymi, przedsiębiorcami i innymi partnerami życia publicznego. Taka orientacja w planowaniu rozwoju pozwala na większą zgodność podejmowanych działań oraz łączenie różnych wymiarów terytorialnych i tematycznych. Podejście takie pozwala wykorzystać zjawisko synergii, czyli wzmacniania wzajemnych oddziaływań i potencjałów. Niewątpliwie wpływa też na budowanie zaufania i więzi między uczestnikami procesów rozwojowych. Podejście zintegrowane ma posłużyć przede wszystkim zapobieganiu nierównomiernemu rozwojowi, minimalizowaniu negatywnych czynników i wzmacnianiu wewnętrznych zasobów powiatu. Pozwala 61 to określić swoistą specjalizację określonych obszarów, co skutkuje możliwością ogniskowania działań na najbardziej zagrożonych zapóźnieniem czy spowolnieniem rozwoju obszarach. Podejście zintegrowane powiązane jest z połączeniem orientacji terytorialnej w rozwoju regionalnym z orientacją sektorową. Strategia Rozwoju Powiatu Będzińskiego odnosi się do 8 gmin wchodzących w jego skład. Wszystkie cele rozwojowe oraz zaproponowane działania odnoszą się do całego obszaru powiatu. Jest to stosunkowo niewielki obszar, jednorodny, mało zróżnicowany, przez co trudno jest wyznaczyć obszary czy miejsca, które szczególnie potrzebowałyby interwencji w danej dziedzinie czy obszarze. W przedmiotowej Strategii zostały ujęte również działania wymagające szeroko pojętego zintegrowanego podejścia zarówno w wymiarze doboru partnerów jak również tematyki (społecznej, gospodarczej, przestrzennej). Zostały one w sposób szczególny wyróżnione w części kierunkowej Strategii, odnoszącej się do obszarów, celów i działań rozwojowych. 62 6. PROPONOWANE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ZADAŃ Ze względu na ograniczone możliwości budżetowe powiatu, finansowanie zadań inwestycyjnych powinno w największej mierze opierać się o zewnętrzne środki pomocowe. Niestety prawie każda możliwość finansowania zewnętrznego wiążę się z koniecznością zagwarantowania wkładu własnego. Dlatego też mimo możliwości otrzymania środków pomocowych, gros wydatków inwestycyjnych musi pochodzić z budżetu jednostki samorządowej. Możliwość pozyskania środków pomocowych pozwala jednak na realizację szerszego wachlarza zamierzeń i zaplanowanych inwestycji mimo niskiego budżetu i narastającego deficytu. Wysokość wydatków inwestycyjnych powinna być elastycznie dopasowana do możliwości finansowych powiatu. Nie zaleca się rezygnacji z inwestycji, stanowią one bowiem koło napędowe rozwoju jednostki. Mimo niekorzystnych tendencji budżetowych istnieje szansa na ich zminimalizowanie i realizację założonych w Strategii celów rozwojowych. Takie możliwości daje stosunkowo nowe narzędzie jakim jest partnerstwo publiczno-prywatne. Obecnie instrument ten jest coraz częściej wykorzystywany w działaniach samorządów. Wydaje się też, że w realiach zmniejszających się budżetów jednostek samorządowych będzie to coraz bardziej powszechny mechanizm służący realizacji celów i działań głównie w sferze infrastrukturalnej. Zapewnia on wykonanie przez jednostkę publiczną swojego zadania statutowego w wymiarze usług publicznych przy współdziałaniu partnera prywatnego. Najistotniejszą zaletą partnerstwa publiczno-prywatnego jest to, że inwestycje będą wykonane mimo zmniejszenia bądź całkowitego ograniczenia nakładów na nie z budżetu jednostki samorządu terytorialnego41. SCHEMAT 3. GŁÓWNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA CELÓW ZAWARTYCH W STRATEGII ROZWOJU POWIATU BĘDZIŃSKIEGO. Źródło: opracowanie własne. 41 Źródło: Raport o partnerstwie publiczno-prywatnym w Polsce, red.: prof. dr hab. J. Hausner, Warszawa 2013 63 Część celów i działań wyznaczonych w Strategii ze względu na obszar realizacji czy zakres kompetencyjny musi być finansowana bądź współfinansowana przez instytucje pozarządowe, prywatne przedsiębiorstwa, jednostki samorządowe niższego szczebla. Dotyczy to przede wszystkim zakładów komunalnych, związków międzygminnych czy samorządów gminnych będących członkami powiatu będzińskiego, zarządców dróg i kolei, instytucji kultury, czy innych jednostek dysponujących własnym budżetem. Powiat będziński jako inicjator aktualizacji Strategii powinien aktywizować te jednostki i instytucje, wspierać ich działania oraz pełnić funkcję doradczą. Powiat, z racji swej funkcji, może pełnić też w niektórych przypadkach funkcję koordynatora, lidera, promotora działań i platformą do porozumienia miedzy innymi instytucjami w kwestiach finansowania realizowanych przedsięwzięć. 7. ZGODNOŚĆ CELÓW SRPB Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI WYŻSZEGO SZCZEBLA Cele oraz działania wymienione w Strategii muszą być zgodne z dokumentami strategicznymi wyższego rzędu. Pod uwagę zostały wzięte: Strategia Rozwoju Kraju 2020, Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+”, Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego. Zgodność celów i działań została zaprezentowana w poniższej tabeli (Tabela 10). Warto nadmienić, że w związku z ograniczeniami finansowymi i kompetencyjnymi samorządu powiatowego, część zadań będzie realizowana przez samorządy gminne. Dlatego też, ważne jest aby strategie rozwoju gmin wchodzących w skład powiatu będzińskiego miały zgodne cele z celami aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego (Tabela 11). 64 TABELA 10. ZGODNOŚĆ CELÓW ASRPB Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI WYŻSZEGO SZCZEBLA. Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego Strategia Rozwoju Kraju 2020 Obszar priorytetowy Cel strategiczny Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+” Priorytet 3. - Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości Obszar priorytetowy B. SZANSE ROZWOJOWE MIESZKAŃCÓW; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni; Cel operacyjny B.1. Poprawa kondycji zdrowotnej mieszkańców województwa Obszar strategiczny III Spójność społeczna i terytorialna; Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych I.1.2.Promocja zdrowego stylu życia. Obszar strategiczny I Sprawne i efektywne państwo; Cel I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela I.2.1.Wzrost jakości edukacji. Obszar strategiczny II Konkurencyjna gospodarka; Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego; Cel II.3. Zwiększenie innowacyjności gospodarki Priorytet 6. - Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej I.2.2.Rozwój usług społecznych i społeczeństwa informacyjnego. Obszar strategiczny II Konkurencyjna gospodarka; Cel II.5. Zwiększenie wykorzystania technologii cyfrowych; Obszar strategiczny I Sprawne i efektywne państwo; Cel I.1. Przejście od administrowania do zarządzania rozwojem Priorytet 1 - Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki I.3.Wyrównywanie Obszar strategiczny II Konkurencyjna szans I.3.1.Aktywizacja osób gospodarka; Cel II. 4. Rozwój rozwojowych bezrobotnych. kapitału ludzkiego mieszkańców Priorytet 3. - Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości I.2.Wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców powiatu. Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego Cel operacyjny I.1.1.Poprawa jakości i dostępności usług medycznych. I.1.Poprawa dostępu oraz podniesienie jakości publicznej opieki zdrowotnej. I. KAPITAŁ LUDZKI Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 Obszar priorytetowy B. SZANSE ROZWOJOWE MIESZKAŃCÓW; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni; Cel operacyjny B.2. Rozwój kompetencji, umiejętności i wzrost poziomu aktywności mieszkańców Obszar priorytetowy B. SZANSE ROZWOJOWE MIESZKAŃCÓW; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni; Cel operacyjny B.3. Harmonia Oś rozwojowa 2. Inkubacja i dyfuzja innowacji; C.2.3. Generowanie istotnych, dużych projektów demonstrujących pionierskie rozwiązania technologiczne, w tym w przestrzeni publicznej Oś rozwojowa 3. Rozwój kapitału ludzkiego; C.3.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i wejścia na rynek pracy Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego Strategia Rozwoju Kraju 2020 Obszar priorytetowy Cel strategiczny I.3.2.Rozwój systemowego wsparcia rodzin. II.ŚRODOWISKO NATURALNE I KULTUROWE I.3.3.Zapobieganie marginalizacji osób szczególnie narażonych na zjawisko wykluczenia społecznego. Obszar strategiczny III Spójność społeczna i terytorialna; Cel III.1. Integracja społeczna Priorytet 4. - Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwo Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego społeczna i wysoki kapitał zaufania oraz dogodne warunki życia mieszkańców Priorytet 3. - Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości II.1.1.Zachowanie ładu przestrzennego. Obszar strategiczny I Sprawne i efektywne państwo; Cel II.1. Przejście od administrowania do zarządzania rozwojem Priorytet3. - Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości II.1.2.Zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju i ochrona środowiska. Obszar strategiczny II Konkurencyjna gospodarka; Cel II.6. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko Priorytet 1. - Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki II.2.Atrakcyjna przestrzeń kulturalna. II.2.1.Poszerzanie oferty kulturalnej. Obszar strategiczny I Sprawne i efektywne państwo; Cel I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela Priorytet 3. - Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości III.1.Sprawna i efektywna infrastruktura III.1.1.Wzrost dostępności komunikacyjnej powiatu. Obszar strategiczny II Konkurencyjna gospodarka; Cel II.7. Zwiększenie efektywności transportu II.1.Zadbana przestrzeń wspólna i środowisko naturalne. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+” Cel operacyjny powiatu. III.INFRASTRU KTURA Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 Priorytet 2. - Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej Oś rozwojowa 3. Rozwój kapitału ludzkiego; C3.4. Wzmocnienie lokalnych potencjałów rozwoju Obszar priorytetowy C. PRZESTRZEŃ; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni; Cel operacyjny C.3. Wysoki poziom ładu przestrzennego i efektywne wykorzystanie przestrzeni Obszar priorytetowy C. PRZESTRZEŃ; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni; Cel operacyjny C.1. Zrównoważone wykorzystanie zasobów środowiska Obszar priorytetowy B. SZANSE ROZWOJOWE MIESZKAŃCÓW; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni; Cel operacyjny B.2. Rozwój kompetencji, umiejętności i wzrost poziomu aktywności mieszkańców Obszar priorytetowy D. RELACJE Z OTOCZENIEM; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem otwartym będącym istotnym partnerem rozwoju Europy; Cel operacyjny D.3. Region w sieci międzynarodowych i krajowych powiązań Oś rozwojowa 1. Ogniskowanie zasobów, przepływów i powiązań gospodarczych; C1.1. Zwiększenie atrakcyjności kluczowych przestrzeni publicznych Oś rozwojowa 4. Zdrowe środowisko; C4.2.Efektywne gospodarowanie energią; C4.3. Bezpieczne gospodarowanie odpadami Oś rozwojowa 3. Rozwój kapitału ludzkiego; C.3.5. Ochrona dziedzictwa i rozwój kultury Oś rozwojowa 4. Zdrowe środowisko; C4.1. Równoważenie mobilności Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego Strategia Rozwoju Kraju 2020 Obszar priorytetowy Cel strategiczny Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+” Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego Cel operacyjny IV.PARTNERSTWO NA RZECZ ROZWOJU infrastrukturalnych IV.1.Inicjowanie współpracy wielopodmiotowej w skali lokalnej i regionalnej. Obszar priorytetowy B. SZANSE ROZWOJOWE MIESZKAŃCÓW; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni; Cel operacyjny B.2. Rozwój kompetencji, umiejętności i wzrost poziomu aktywności mieszkańców Oś rozwojowa 3. Rozwój kapitału ludzkiego; C.3.5. Ochrona dziedzictwa i rozwój kultury Obszar strategiczny I Sprawne i efektywne państwo; Cel I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela Obszar priorytetowy B. SZANSE ROZWOJOWE MIESZKAŃCÓW; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni; Cel operacyjny B.1. Poprawa kondycji zdrowotnej mieszkańców województwa Oś rozwojowa 2. Inkubacja i dyfuzja innowacji; C.2.3. Generowanie istotnych, dużych projektów demonstrujących pionierskie rozwiązania technologiczne, w tym w przestrzeni publicznej całość* Obszar priorytetowy D. RELACJE Z OTOCZENIEM; Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem otwartym będącym istotnym partnerem rozwoju Europy; Cel operacyjny D.1. Współpraca z partnerami w otoczeniu całość* III.1.2.Rozwój infrastruktury turystycznorekreacyjnej i kulturalnej. Obszar strategiczny III Spójność społeczna i terytorialna; Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych III.1.3.Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną. IV.1.1.Rozwój współpracy międzysektorowej. IV.1.2.Rozwój współpracy między jednostkami administracji publicznej. * Konieczność współdziałania podkreślona jest w całości dokumentu, w każdej sferze działań. całość* TABELA 111. ZGODNOŚĆ CELÓW ASRPB Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI SZCZEBLA GMINNEGO. Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego Obszar priorytetowy Cel strategiczny I. KAPITAŁ LUDZKI Strategia rozwoju miasta Czeladź na lata 2004-2015 Domena 1. Dobre warunki do życia mieszkańców Będzina w bezpiecznym i zadbanym Mieście; Cel strategiczny I Podniesienie poziomu życia w Będzinie - wyższy standard życia w Mieście i rozwój funkcji miejskich. KS1 - Rozbudowa miejskiego systemu pomocy społecznej, profilaktyki zdrowotnej i zapobiegania patologiom realizacja "Miejskiego programu pomocy społecznej"; realizacja celów wynikających z: "Programu polityki prorodzinnej", "Programu współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego w zakresie zadań publicznych", "Gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych", "Programu profilaktyki zdrowotnej". Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Sławkowa na lata 2004-2018 Strategia rozwoju miasta i gminy Siewierz na lata 20042015 Cel operacyjny I.1.1.Poprawa jakości i dostępności usług medycznych. I.1.Poprawa dostępu oraz podniesienie jakości publicznej opieki zdrowotnej. I.1.2.Promocja zdrowego stylu życia. I.2.Wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców powiatu. Strategia rozwoju miasta Będzina na lata 2012-2020 I.2.1.Wzrost jakości edukacji. Domena 1. Dobre warunki do życia mieszkańców Będzina w bezpiecznym i zadbanym Mieście; Cel strategiczny III Integracja społeczna mieszkańców i wyrównywanie szans. Domena 1. Dobre warunki do życia mieszkańców Będzina w bezpiecznym i zadbanym Mieście; Cel strategiczny II Rozwijająca się i edukująca społeczność miejska. KS2 - Realizacja celów "Miejskiego Programu Edukacyjnego"; wprowadzenie zajęć zorientowanych na wykorzystanie zdolności i zainteresowań uczniów poszerzenie i unowocześnienie oferty edukacyjnej. Cel strategiczny A.4. Zapewnienie wysokiego poziomu opieki zdrowotnej. Cel strategiczny A.1. Poprawa jakości usług placówek oświatowych Sławkowa oraz dostosowanie oferty edukacyjnej szkół do potrzeb rynku pracy. Cel strategiczny Nr 4. Poprawa jakości życia w zakresie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i środowiska naturalnego; Cel operacyjny nr 1: Pozyskiwanie funduszy pozabudżetowych na rozwój opieki medycznej i oświaty zdrowotnej. Cel strategiczny Nr 3. Wzrost wykształcenia mieszkańców, ich świadomości społecznej oraz zdolności adaptacyjnej do zmian społecznych i gospodarczych; Cel operacyjny nr 1: Systemowe rozwiązania w dziedzinie edukacji poprawiające warunki zdobywania wiedzy, umiejętności i wychowania. Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego Strategia rozwoju miasta Będzina na lata 2012-2020 Obszar priorytetowy Cel strategiczny Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Sławkowa na lata 2004-2018 Strategia rozwoju miasta i gminy Siewierz na lata 20042015 Cel operacyjny I.2.2.Rozwój usług społecznych i społeczeństwa informacyjnego. I.3.1.Aktywizacja osób bezrobotnych. I.3.Wyrównywanie szans rozwojowych mieszkańców powiatu. Strategia rozwoju miasta Czeladź na lata 2004-2015 KZ13 - Informatyzacja gminy i podejmowanie działań na rzecz rozwoju tzw. społeczeństwa informacyjnego. brak I.3.2.Rozwój systemowego wsparcia rodzin. I.3.3.Zapobieganie marginalizacji osób szczególnie narażonych na zjawisko wykluczenia społecznego. KS4 - Aktywizacja osób bezrobotnych w mieście, w tym młodzieży. Cel strategiczny A.3. Zapewnienie skutecznego systemu pomocy społecznej. brak Domena 1. Dobre warunki do życia mieszkańców Będzina w bezpiecznym i zadbanym Mieście; Cel strategiczny III Integracja społeczna mieszkańców i wyrównywanie szans. KS1 - Rozbudowa miejskiego systemu pomocy społecznej, profilaktyki zdrowotnej i zapobiegania patologiom realizacja "Miejskiego programu pomocy społecznej"; realizacja celów wynikających z: "Programu polityki prorodzinnej", "Programu współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego w zakresie zadań Cel strategiczny Nr 3. Wzrost wykształcenia mieszkańców, ich świadomości społecznej oraz zdolności adaptacyjnej do zmian społecznych i gospodarczych; Cel operacyjny nr 2: Rozwój społeczeństwa informacyjnego. Cel strategiczny Nr 3. Wzrost wykształcenia mieszkańców, ich świadomości społecznej oraz zdolności adaptacyjnej do zmian społecznych i gospodarczych; Cel operacyjny nr 1: Systemowe rozwiązania w dziedzinie edukacji poprawiające warunki zdobywania wiedzy, umiejętności i wychowania. brak Cel strategiczny A.3. Zapewnienie skutecznego systemu pomocy społecznej. Cel strategiczny Nr 3. Wzrost wykształcenia mieszkańców, ich świadomości społecznej oraz zdolności adaptacyjnej do zmian społecznych i gospodarczych; Cel operacyjny nr 4: Budowa lokalnej tożsamości i integrowanie mieszkańców. Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego Strategia rozwoju miasta Będzina na lata 2012-2020 Obszar priorytetowy Cel strategiczny Strategia rozwoju miasta Czeladź na lata 2004-2015 Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Sławkowa na lata 2004-2018 Strategia rozwoju miasta i gminy Siewierz na lata 20042015 Cel strategiczny C.4. Podnoszenie jakości i ochrona walorów przyrodniczych i przestrzennych. Cel strategiczny Nr 4. Poprawa jakości życia w zakresie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i środowiska naturalnego; Cel operacyjny nr 3: Ochrona środowiska naturalnego. Cel operacyjny III.INFRASTRUKTURA II.ŚRODOWISKO NATURALNE I KULTUROWE publicznych", "Gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych", "Programu profilaktyki zdrowotnej". II.1.Zadbana przestrzeń wspólna i środowisko naturalne. II.2.Atrakcyjna przestrzeń kulturalna. III.1.Sprawna i efektywna infrastruktura II.1.1.Zachowanie ładu przestrzennego. II.1.2.Zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju i ochrona środowiska. II.2.1.Poszerzanie oferty kulturalnej. III.1.1.Wzrost dostępności komunikacyjnej powiatu. Domena 1. Dobre warunki do życia mieszkańców Będzina w bezpiecznym i zadbanym Mieście; Cel strategiczny I Podniesienie poziomu życia w Będzinie - wyższy standard życia w Mieście i rozwój funkcji miejskich. Domena 3. Będzin centrum kulturalno-historycznym Zagłębia; Cel strategiczny I Historia i jej przedstawianie; Cel strategiczny II Kultura i jej przedstawianie/ Cel strategiczny III Zintegrowanie działań na rzecz tworzenia centrum kulturalno–historycznego Zagłębia. Domena 1. Dobre warunki do życia mieszkańców Będzina w bezpiecznym i zadbanym Mieście; Cel strategiczny I Podniesienie poziomu życia w Będzinie - wyższy standard życia w mieście i rozwój funkcji miejskich. KZ1 - Rewitalizacja starej zabudowy mieszkaniowej. KZ3 - Poprawa środowiska na terenie miasta KS5 - Wzbogacenie oferty kulturalnej i spędzania czasu wolnego w mieście. KI2 - Modernizacja wewnętrznego układu drogowego (sieci drogowej i skrzyżowań) w celu poprawy komfortu i bezpieczeństwa ruchu, a także zapewnienia dogodnego połączenia z drogami głównymi. Cel strategiczny Nr 1. Poprawa wykorzystania walorów geograficzno-przyrodniczych Cel strategiczny A.7. Integracja oraz dziedzictwo historycznospołeczności, zwiększenie kulturowego dla rozwoju uczestnictwa mieszkańców gospodarczego gminy; Cel w kulturze. operacyjny nr 1: Opracowanie systemu działań promocyjnych gminy Siewierz we współpracy z lokalnymi przedsiębiorcami. Cel strategiczny Nr 2. Rozbudowa oraz unowocześnianie Cel strategiczny B.1. infrastruktury technicznej, Podniesienie atrakcyjności między innymi poprzez inwestycyjnej miasta zwiększenie aktywności Sławkowa. inwestycyjnej z wykorzystaniem programów pomocowych Unii Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego Strategia rozwoju miasta Będzina na lata 2012-2020 Obszar priorytetowy Cel strategiczny Strategia rozwoju miasta Czeladź na lata 2004-2015 Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Sławkowa na lata 2004-2018 Strategia rozwoju miasta i gminy Siewierz na lata 20042015 Cel operacyjny IV.PARTNERSTWO NA RZECZ ROZWOJU Europejskiej; Cel operacyjny nr 2: Modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej gminy. IV.1.Inicjowanie współpracy wielopodmiotowej w skali lokalnej i regionalnej. III.1.2.Rozwój infrastruktury turystycznorekreacyjnej i kulturalnej. KZ8 - Waloryzacja terenów zielonych i korytarza rzeki Brynicy wraz z przylegającą przestrzennie infrastrukturą sportowo-rekreacyjną, zwłaszcza ścieżkami rowerowymi. Cel strategiczny B.4. Stworzenie warunków dla rozwoju rekreacji i turystyki. III.1.3.Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną. KS3 - Modernizacja obiektów i placówek działających w systemie oświaty, ochrony zdrowia i opieki społecznej. Cel strategiczny A.4. Zapewnienie wysokiego poziomu opieki zdrowotnej. całość* Cel strategiczny D.2. Rozwijanie współpracy z partnerami społecznymi, innymi jednostkami samorządu terytorialnego oraz instytucjami ponadlokalnymi. IV.1.1.Rozwój współpracy międzysektorowej. Domena 2. Będzin przyjazną przestrzenią do realizacji przedsięwzięć gospodarczych; Cel strategiczny II Wdrożenie skutecznej, kompleksowej polityki pozyskiwania i obsługi inwestora w Mieście Będzinie. Cel strategiczny Nr 1. Poprawa wykorzystania walorów geograficzno-przyrodniczych oraz dziedzictwa historycznokulturowego dla rozwoju gospodarczego gminy; Cel operacyjny nr 6: Rozbudowa i racjonalne wykorzystanie bazy sportowo-rekreacyjnej. Cel strategiczny Nr 4. Poprawa jakości życia w zakresie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i środowiska naturalnego; Cel operacyjny nr 1: Pozyskiwanie funduszy pozabudżetowych na rozwój opieki medycznej i oświaty zdrowotnej. całość* Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego Obszar priorytetowy Cel strategiczny Strategia rozwoju miasta Będzina na lata 2012-2020 Strategia rozwoju miasta Czeladź na lata 2004-2015 całość* KZ10 - Rozwój współpracy z partnerami zagranicznymi i innymi jednostkami samorządu. Cel operacyjny IV.1.2.Rozwój współpracy między jednostkami administracji publicznej. * Konieczność współdziałania podkreślona jest w całości dokumentu, w każdej sferze działań. Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Sławkowa na lata 2004-2018 Strategia rozwoju miasta i gminy Siewierz na lata 20042015 8. WDRAŻANIE STRATEGII Z punktu widzenia formalnego instytucją odpowiedzialną za wdrażanie Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego jest inicjator jej aktualizacji. Co oznacza, że zadanie to spoczywa na Zarządzie Powiatu Będzińskiego jako organie wykonawczym. Nad pełnym i właściwym wykonaniem zapisów Strategii będzie czuwał specjalnie wyłoniony Zespół ds. Wdrażania i Realizacji Strategii. Członkami takiego Zespołu będą przede wszystkim przedstawiciele Starostwa Powiatowego w Będzinie. Wysoce pożądane będzie również uczestnictwo w Zespole przedstawicieli gmin powiatu będzińskiego oraz instytucji zaangażowanych w opracowywanie Strategii. Powołany Zespół będzie miał jasno określone kompetencje, co więcej, zostanie podzielony na grupy odpowiedzialne za określone obszary priorytetowe lub cele strategiczne. Oprócz tego Zespół wśród swoich członków wyłoni lidera, odpowiedzialnego za koordynowanie zadań oraz organizację pracy Zespołu. Szeroko rozumiane wdrażanie aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego opierać się będzie na regularnych spotkaniach Zespołu, gromadzeniu danych oraz dobrych praktyk związanych z realizacją i wdrażaniem Strategii. Spotkania zespołu będą odbywać się regularnie tak, aby można zachować nadzór nad wykonywanymi zadaniami. Ważne z punktu widzenia sprawozdawczości jest również to, aby Zespół na bieżąco opracowywał i kontrolował przebieg prac wynikających z zapisów Strategii. Co istotne, częścią wdrażania będzie też promocja i udostępnianie wiedzy oraz informacji mieszkańcom i przedsiębiorcom na temat postępów wdrażania Strategii. Element ten powinien zostać dopełniony ze względu na fakt, iż społeczeństwo oraz przedsiębiorcy byli aktywnie zaangażowani w proces opracowywania aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego. Bieżące informowanie i promocja dot. wdrażania dokumentu pozwolą też uniknąć stawianego często zarzutu, że Strategia to kolejny martwy zapis niemający realnego wpływu na rozwój i działania podejmowane w powiecie. W kwestii podejmowanych konkretnych zadań i realizacji działań zawartych w Strategii, tak jak już było wcześniej wspomniane, Starostwo z racji swych kompetencji oraz obszaru funkcjonowania pełni przede wszystkim rolę instytucji inicjującej działania, stanowi swoistą platformę do nawiązywania współpracy dla jednostek samorządu terytorialnego wchodzących w jego skład. Wiele działań będących istotnymi dla harmonijnego i prężnego rozwoju powiatu pozostaje poza jego kompetencjami bądź możliwościami finansowym. Dlatego też ważne jest, aby Starostwo pełniło funkcję inspiratora oraz promotora do działania dla samorządów gminnych oraz innych instytucji i przedsiębiorstw. Podejmowana współpraca miedzy jednostkami i instytucjami biorącymi udział w realizacji i wdrażaniu Strategii będzie oparta na zasadzie partnerstwa oraz wzajemnej wymiany doświadczeń. Takie podejście do planowania rozwoju jednostki samorządu terytorialnego wynika też z założeń zintegrowanego podejścia terytorialnego. 73 9. MONITORING I EWALUACJA Właściwe wdrażanie aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego nierozerwalnie związane jest z wypracowaniem mechanizmów monitoringu oraz ewaluacji. Stałe monitorowanie przebiegu wdrażania i wykonywania Strategii jest najważniejszym warunkiem pełnej realizacji celów nakreślonych w Strategii, a także zapewnienia zgodności poszczególnych działań z celami strategicznymi. Zadanie to, jak już wcześniej zaznaczono spoczywać będzie na powołanym Zespole ds. Wdrażania i Realizacji Strategii. SCHEMAT 4. INICJACJA PROCESU MONITORINGU I EWALUACJI Starosta Lider42 Powołanie Zespołu ds. Wdrażania i Realizacji Strategii Pismo do komórek organizacyjnych w sprawie rozpoczęcia prac Zespołu Źródło: opracowanie własne. Monitoring Monitoring strategii rozwoju będzie polegać na systematycznym zbieraniu danych. Z punktu widzenia dokładności oraz dostępu do danych monitoring Strategii będzie przeprowadzany na poziomie celów operacyjnych. Dla poziomu celów operacyjnych został wypracowany zestaw wskaźników monitoringu (Tabela 13) . Wybór wskaźników został dokonany zgodnie z zasadą SMART43. Zasada ta często wykorzystywana jest przy określaniu celów rozwoju lub już bezpośrednio przy wyznaczaniu wskaźników monitorowania. Wskaźniki według tej zasady powinny być: konkretne (w miarę możliwości szczegółowe i jednocześnie proste w odbiorze), mierzalne, dostępne, realistyczne i określone w czasie. Wypracowany wskaźnik ponadto powinien być ściśle związany z opisywanym celem, łatwo interpretowalny (stymulanta, destymulanta), musi mieć określoną jednostkę miary, wartość bazową i źródło pozyskania. Takie podejście do monitorowania strategii zapewnia pełny obraz jej stanu oraz pozwala w najefektywniejszy sposób mierzyć rezultaty jej wdrażania. Jest to podejście dynamiczne, holistyczne. Co istotne, dobrze zaproponowane wskaźniki monitoringu dodatkowo uzupełniają Strategię, a podejmowane działania stają się bardziej klarowne i trafne. Przyczynia się też do wzmożonej koncentracji starań nad realizacją Strategii. Wskaźniki monitorowania zostały dobrane w sposób zapewniający jak najbardziej obiektywną ocenę stanu realizacji Strategii. Odnoszą się one bezpośrednio do realizowanych działań i będą wprowadzane oraz pozyskiwane na bieżąco przez Zespół ds. Wdrażania i Realizacji Strategii. 42 43 Koordynator prac Zespołu ds. Wdrażania i Realizacji Strategii. Źródło: Podręcznik tworzenia i ewaluacji wskaźników w lokalnych strategiach rozwój, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2010. 74 Jednocześnie należy zaznaczyć, że monitoring będzie wykorzystywał ograniczoną ilość wskaźników tak, aby możliwa była szybka ocena postępów realizacji Strategii. Monitorowanie procesu realizacji Strategii oprócz oceny rezultatów wdrażania będzie służyć również korekcie oraz wprowadzaniu modyfikacji wynikających ze zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych zachodzących w czasie realizacji Strategii. Pozwoli to uniknąć dezaktualizacji założeń dokumentu. Istnieje również możliwość wprowadzania do Strategii nowych działań (w formie aneksu). Takie podejście zapewnia możliwość ewolucji i rozwoju dokumentu wraz z jej otoczeniem w czasie jej realizacji. TABELA 12. WZÓR FISZKI PROJEKTOWEJ DLA NOWO ZGŁASZANEGO PROJEKTU WZÓR FISZKI PROJEKTOWEJ Aktualizacja Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego 2009-2020 Tytuł projektu Obszar priorytetowy Cel strategiczny Cel operacyjny Działanie Charakterystyka działania Wskaźniki monitoringu Efekt działania Termin realizacji Koordynator Partnerzy Beneficjenci Budżet projektu 75 Wkład własny Powiatu Będzińskiego Zgodność z dokumentami strategicznymi krajowymi regionalnymi Co istotne, Zespół ds. Wdrażania i Realizacji Strategii będzie również koordynował prace dotyczące aktualizacji planowanych inwestycji i projektów oraz weryfikację ich spójności z zapisami Strategii. Dotyczyć to będzie działań ujmowanych corocznie w nowym budżecie Starostwa Powiatowego w Będzinie a także innych planach finansowych samorządu. Projekty będą zgłaszane i weryfikowane na podstawie informacji zawartych w fiszce projektowej (Tabela 12). TABELA 13. WSKAŹNIKI MONITORINGU CELÓW OPERACYJNYCH STRATEGII. Obszar priorytetowy Cel strategiczny I. KAPITAŁ LUDZKI I.1.Poprawa dostępu oraz podniesienie jakości publicznej opieki zdrowotnej. Cel operacyjny I.1.1.Poprawa jakości i dostępności usług medycznych. I.1.2.Promocja zdrowego stylu życia. I.2.1.Wzrost jakości edukacji. I.2.Wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców powiatu. I.2.2.Rozwój usług społecznych i społeczeństwa informacyjnego. Wskaźniki Źródło pozyskania wskaźnika* 1. Liczba mieszkańców przypadających na lekarza specjalistę. 2. Liczba badań wykonanych sprzętem specjalistycznym. 1. Liczba kampanii prozdrowotnych oraz liczba ich uczestników. 2. Liczba imprez sportowych oraz liczba ich uczestników. 1. Udział osób pozytywnie zdających egzamin końcowy odpowiedni dla typu szkoły w ogólnej liczbie zdających. 2. Odsetek pracowników kadry pedagogicznej biorących udział w kursach i szkoleniach zawodowych. 3. Odsetek osób odbywających staże i praktyki zawodowe. 4. Odsetek absolwentów znajdujących zatrudnienie. 1. Liczba zrealizowanych spraw przy użyciu elektronicznej platformy obiegu dokumentów SEKAP w stosunku do spraw zrealizowanych w urzędzie. 2. Liczba podjętych spraw przy użyciu elektronicznej platformy obiegu dokumentów SEKAP. 3. Odsetek uczniów szkół i placówek oświatowych, korzystających z platformy eedukacyjnej. 4. Powierzchnia powiatu objęta siecią szerokopasmowego internetu. 1. Wydział Zdrowia 2. Wydział Zdrowia 1.Wydział Zdrowia 2. Wydział Zdrowia 1. Wydział Oświaty 2. Wydział Oświaty 3. Wydział Oświaty 4. Wydział Oświaty 1.Biuro Informatyki/ Wydział Organizacji i Zarządzania 2. Biuro Informatyki/ Wydział Organizacji i Zarządzania 3. Wydział Oświaty 4. Biuro Geodety Powiatowego 76 Obszar priorytetowy Cel strategiczny Cel operacyjny Wskaźniki 1. Udział osób, które znalazły zatrudnienie w ogólnej liczbie I.3.1.Aktywizacja bezrobotnych poddanych osób aktywizacji zawodowej. bezrobotnych. 2. Udział osób długotrwale bezrobotnych w ogóle osób bezrobotnych. 1. Liczba rodzin korzystających z dziennych form wsparcia I.3.2.Rozwój I.3.Wyrównywanie oraz opieki nad dzieckiem i rodziną. systemowego szans 2. Liczba dzieci przebywających wsparcia rodzin. rozwojowych w placówkach opiekuńczomieszkańców wychowawczych. powiatu. 1. Liczba osób objęta wsparciem w ramach projektów I.3.3.Zapobieganie przeciwdziałania wykluczeniu marginalizacji społecznemu. osób szczególnie 2. Liczba uczestników i wydarzeń narażonych lokalnych integrujących pokolenia na zjawisko powiatu w podziale na grupy wykluczenia wiekowe. społecznego. 3. Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych. III.INFRASTRUKTURA II.ŚRODOWISKO NATURALNE I KULTUROWE II.1.1.Zachowanie ładu przestrzennego. II.1.Zadbana przestrzeń wspólna i środowisko naturalne. II.2.Atrakcyjna przestrzeń kulturalna. II.1.2.Zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju i ochrona środowiska. II.2.1.Poszerzanie oferty kulturalnej. III.1.1.Wzrost dostępności komunikacyjnej powiatu. III.1.Sprawna i efektywna infrastruktura III.1.2.Rozwój infrastruktury turystycznorekreacyjnej i kulturalnej. 1. Powierzchnia obszarów objętych rewitalizacją. 2. Liczba wejść na Geoportal. 1. Udział gospodarstw i obiektów publicznych wykorzystujących odnawialne źródła energii w ogólnej liczbie gospodarstw. 2. Liczba działań podjętych w celu zwiększenia świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz liczba ich uczestników. 1. Liczba wydarzeń oraz uczestników przedsięwzięć kulturalnych. 2. Liczba lokalnych organizacji obywatelskich oraz liczba ich członków. 3. Liczba przedsięwzięć promujących markę turystyczną powiatu. 4. Nakłady finansowe na promocje marki turystycznej powiatu. 1. Odsetek dróg powiatowych w stanie technicznym dobrym. 2. Nakłady finansowe na utrzymanie obiektów inżynieryjnych powiatowej infrastruktury transportowej. 3. Długość wybudowanych ścieżek rowerowych. 1. Nakłady finansowe na rozwój bazy infrastruktury turystycznoinformacyjnej, kulturalnej oraz sportowej powiatu. 2. Liczba korzystających z bazy infrastruktury turystycznoinformacyjnej, kulturalnej Źródło pozyskania wskaźnika* 1. Powiatowy Urząd Pracy 2. Powiatowy Urząd Pracy 1.Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie 2. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie 1. Wydział Polityki Społecznej 2. Wydział Polityki Społecznej 3. Wydział Polityki Społecznej 1. Wydział Polityki Społecznej 2. Biuro Geodety Powiatowego/ Biuro Informatyki 1. Wydział Inwestycji i Rozwoju 2. Wydział Środowiska i Leśnictwa 1. Wydział Promocji, Kultury i Sportu 2. Wydział Organizacji i Zarządzania 3. Wydział Promocji, Kultury i Sportu 4. Wydział Promocji, Kultury i Sportu 1. Powiatowy Zarząd Dróg 2. Powiatowy Zarząd Dróg 3. Powiatowy Zarząd Dróg/ Wydział Promocji, Kultury i Sportu 1. Wydział Promocji, Kultury i Sportu/ Wydział Inwestycji i Rozwoju 2. Wydział Promocji, Kultury i Sportu 3. Wydział Promocji, Kultury i Sportu 77 IV.PARTNERSTWO NA RZECZ ROZWOJU Obszar priorytetowy Cel strategiczny Cel operacyjny Wskaźniki i sportowej powiatu. 3. Liczba akcji informacyjnych i promocyjnych szlaków turystycznych. 4. Długość szlaków turystycznych. 1. Powierzchnia wyremontowanych III.1.3.Inwestycje i zmodernizowanych placówek w infrastrukturę opieki zdrowotnej. zdrowotną. 2. Średni wiek specjalistycznego sprzętu medycznego. 1. Odsetek terenów uzbrojonych i przygotowanych pod inwestycje. 2. Udział zajętych terenów inwestycyjnych w ogólnej IV.1.1.Rozwój powierzchni terenów oferowanych współpracy inwestorom. IV.1.Inicjowanie międzysektorowej. 3. Liczba spotkań, projektów współpracy na rzecz rozwoju powiatu wielopodmiotowej realizowanych w ramach w skali lokalnej współpracy. i regionalnej. IV.1.2.Rozwój współpracy 1. Liczba zorganizowanych spotkań między w ramach współpracy. jednostkami 2. Liczba współorganizowanych administracji działań. publicznej. Źródło pozyskania wskaźnika* 4. Wydział Promocji, Kultury i Sportu 1. Wydział Inwestycji i Rozwoju 2. Wydział Zdrowia 1. Wydział Inwestycji i Rozwoju 2. Wydział Inwestycji i Rozwoju 3. Wydział Organizacji i Zarządzania/ Wydział Inwestycji i Rozwoju 1. Wydział Organizacji i Zarządzania 2. Wydział Organizacji i Zarządzania * Jako źródło pozyskiwania danych wskazano wydziały i jednostki organizacyjne Starostwa Powiatowego w Będzinie na podstawie analizy ich zakresu rzeczowego zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym Starostwa Powiatowego w Będzinie (Uchwała Rady Powiatu Będzińskiego nr XXV/380/2013 z dnia 25 kwietnia 2013 r.). Ewaluacja Ewaluacja polega na przeprowadzeniu okresowej oceny realizacji zapisanych w Strategii działań (Schemat 5). Ocena całościowa realizacji Strategii będzie przeprowadzona w połowie okresu programowania, po zakończeniu realizacji oraz w okresie 2-3 lat po zakończeniu realizacji Strategii. Corocznie będzie dokonywana ocena ewaluacyjna w oparciu o dostępne dane z monitoringu, która pozwoli na ewentualną korektę podejmowanych działań. Należy pamiętać jednak, że wiele efektów realizacji celów Strategii może być widocznych jedynie w dłuższej niż roczna perspektywie czasowej. Dlatego też wnioskowanie o poziomie realizacji bądź jej braku nie powinno być oparte na corocznych raportach tylko na ocenach obejmujących dłuższe przedziały czasu (minimum 3 lata). Monitoring i ewaluacja zapisów Strategii Rozwoju Powiatu Będzińskiego będą przeprowadzane w sposób regularny. Dotyczy to przede wszystkim kwestii systematycznego pozyskiwania danych oraz wykonywania opracowań ewaluacyjnych. 78 SCHEMAT 5. SCHEMAT MONITORINGU I EWALUACJI STRATEGII Kierownicy komórek organizacyjnych Zespół ds. Wdrażania i Realizacji Strategii Opracowanie i przekazanie raportów sektorowych uzyskanych na podstawie analizy wartości osiągniętych wskaźników monitoringu PRZEGLĄD Sporządzenie projektu raportu ewaluacyjnego strategii Zarząd Powiatu Przyjęcie raportu ewaluacyjnego strategii Lider Publikacja raportu ewaluacyjnego strategii Źródło: opracowanie własne. Dla uzupełnienia oceny ewaluacyjnej zaproponować można również ocenę z zastosowaniem pięciu kryteriów opisowych (Tabela 14). Pierwszym z kryteriów jest skuteczność, która ewaluuje poziom realizacji celów rozwojowych oraz zasadność wyboru wykorzystywanych metod realizacji działań. Drugim z wyznaczników oceny jest efektywność. Przy użyciu tego kryterium możemy ocenić zależność między nakładami finansowymi, zasobami ludzkimi, nakładami pracy a osiągniętymi rezultatami działań. Kolejnym kryterium jest użyteczność, którą bada się z reguły po zakończeniu realizacji działania. Umożliwia ono ocenę faktycznych rezultatów podjętych działań, w relacji do zmieniających się w czasie uwarunkowań społeczno-gospodarczych. Dwa ostatnie kryteria ewaluacyjne to trwałość (ocenia stałość rezultatów po zakończeniu realizacji działań) oraz trafność (ocenia trafność realizowanych działań i metod ich realizacji w odniesieniu do wykazanych w diagnozie społeczno-gospodarczej barier i trudności). Trafność, jako wyznacznik ewaluacyjny, charakteryzuje się jeszcze przed rozpoczęciem lub w początkowych fazach realizacji działań.44 Ewaluacja oparta na powyższych kryteriach opisowych polega na sporządzeniu sprawozdania, na które składają się odpowiedzi na pytanie przyporządkowane do każdego z kryterium. TABELA 14. KRYTERIA EWALUACYJNE KRYTERIUM PYTANIA EWALUACYJNE TRAFNOŚĆ Czy podjęte działanie dotyczy kluczowych mocnych i słabych stron powiatu? Czy wybrana strategia zachowuje aktualność w czasie realizacji działań? EFEKTYWNOŚĆ Czy zastosowanie innych działań pozwoliłoby osiągnąć porównywalne rezultaty? Czy porównywalne rezultaty byłyby osiągalne przy użyciu mniejszego wkładu finansowego? TRWAŁOŚĆ Czy rezultaty podjętych działań są trwałe? Czy rezultaty podjętych działań są odczuwalne po zrealizowaniu działań? UŻYTECZNOŚĆ 44 Czy podjęte działania spełniły oczekiwania odbiorców? Na podstawie Ewaluacja. Poradnik dla pracowników administracji publicznej. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012 79 KRYTERIUM PYTANIA EWALUACYJNE Czy podjęte działania pozwoliły wykorzystać istniejące szanse rozwojowe? SKUTECZNOŚĆ Czy określone cele rozwojowe zostały osiągnięte? Jakie były największe sukcesy podjętych działań? Jakie największe problemy wystąpiły podczas realizacji działań? Źródło: opracowanie własne na podstawie Ewaluacja. Poradnik dla pracowników administracji publicznej. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012 Poprawnie dokonana ocena ewaluacyjna związana jest z właściwie użytymi narzędziami badań społeczno-gospodarczych. Ewaluacja, inaczej niż monitoring, nie zajmuje się jedynie określaniem wyników realizacji strategii, ale przede wszystkim identyfikacją ewentualnych związków między podjętymi działaniami a osiągniętymi rezultatami. Oprócz wykorzystania wskaźników monitorowania oraz opisowych kryteriów ewaluacyjnych w celu pełnej oceny realizacji Strategii, wykonane będzie również badanie opinii społecznej - mieszkańców, przedsiębiorców, odwiedzających powiat. Głównym źródłem pozyskania tego typu informacji są badania ankietowe. Należy podkreślić, iż poprawnie i rzetelnie przeprowadzone badania opinii społecznej mogą pomóc w dokonaniu pełnej oceny efektów realizacji Strategii i ich racjonalności. Dodatkowo można dzięki ich użyciu zbadać klimat społeczny panujący wokół zrealizowanej Strategii Rozwoju oraz dokonać swoistego rozpoznania odnośnie oczekiwań i potrzeb w odniesieniu do przyszłego programowania rozwoju. Nadzór nad przeprowadzeniem monitoringu oraz oceny ewaluacyjnej realizacji będzie powierzony instytucji wdrażającej, czyli Starostwu Powiatowemu w Będzinie. Strategii 80
