STRES BIOLOGICZNY

STRES BIOLOGICZNY
H. SELYE
to nieswoista reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu żądania
(podobna bez względu na rodzaj czynnika wywołującego stres).
Jest pierwotną reakcją adaptacyjną umożliwiającą przystosowanie do nowej sytuacji.
STRES PSYCHOLOGICZNY
R. LAZARUS
to taka relacja między człowiekiem i otoczeniem, która oceniana jest przez niego jako
wymagająca wysiłku adaptacyjnego lub przekraczająca jego możliwości oraz godząca w
dobre samopoczucie
STRESOR to czynnik powodujący stres.
STRESOR PSYCHOLOGICZNY to taka sytuacja, która:

zakłóca tok czynności

zagraża czymś człowiekowi

utrudnia lub uniemożliwia zaspokojenie potrzeb lub realizacją zadań
RODZAJE SYTUACJI STRESOWYCH (klasyfikacja I)

STRESORY - KATAKLIZMY (klęski żywiołowe, wojny)

STRESORY OSOBISTE (ważne wydarzenia życiowe)

CODZIENNE KŁOPOTY ŻYCIOWE (to małe, lecz uporczywe problemy, które
irytują i stresują ludzi)
RODZAJE SYTUACJI STRESOWYCH (klasyfikacja II)

sytuacje frustracji (gdy człowiek napotyka utrudnienia, przeszkody w realizacji
potrzeb i celów);

konflikty wewnętrzne (kiedy występują sprzeczności między ważnymi celami
człowieka)
a/ dążenie - dążenie
b/ unikanie - unikanie
c/ dążenie-unikanie
RODZAJE SYTUACJI STRESOWYCH (klasyfikacja III)

sytuacje przeciążenia (gdy dochodzi do zaburzenia toku i organizacji działania)

sytuacje deprywacji i izolacji (naturalnej, przymusowej, przypadkowej, zadaniowej)
„OSIE STRESU” – biologiczne podłoże stresu
ZDARZENIE
odbiór sensoryczny
drogi czuciowe
interpretacja poznawcza
kora mózgowa
wzgórze
układ limbiczny
PODWZGÓRZE
oś wewnątrzwydzielnicza
oś
neurohormonalna
(CRF)
RDZEŃ NADNERCZY
PRZYSADKA MÓZGOWA
(ACTH)
adrenalina
noradrenalina
KORA NADNERCZY
przedłużenie reakcji
sympatycznej
mineralo- wzrost pojemności
glukokortykoidy (kortyzol)
minutowej serca
- zwężenie naczyń
- mobilizacja rezerw tłuszczowych krwionośnych skóry
- wzrost poziomu cukru we krwi
- rozszerzenie naczyń
- dalsze procesy metaboliczne
krwionośnych w mózgu i
- redukcja stanu zapalnego
mięśniach
- hamowanie reakcji alergicznych - wzrost poziomu cukru we
krwi
oś
nerwowa
AU WSPÓŁCZULNY
bezpośrednie unerwienie
narządu końcowego działanie natychmiastowe
i krótkotrwałe
BEZPOŚREDNIE REAKCJE STRESOWE (reakcje postresowe)
1. REAKCJE WEGETATYWNO - SOMATYCZNE
pocenie się, przyspieszone bicie serca, przyspieszony puls, płytki oddech, „opadanie
żołądka”, parcie na pęcherz moczowy, nudności, usztywnienie mięśni całego ciała,
drżenie rąk, blednięcie, zaczerwienienie, niemożność usiedzenia w miejscu, wzmożone
łaknienie, brak apetytu, zaciśnięte szczęki, nerwoziewy)
2. REAKCJE EMOCJONALNE
irytacja, złość, zamartwianie się, depresja, niepokój, strach, panika, poczucie winy,
poczucie wstydu, niepewność, smutek
3. REAKCJE POZNAWCZE
trudności w koncentracji uwagi, zawężenie pola percepcji, trudności w podejmowaniu
decyzji, gonitwa myśli, pustka w głowie, usztywnienie myślenia, uporczywe powracanie
do tej samej myśli, spadek sprawności umysłowej, zakłócenia pamięci
4. REAKCJE BEHAWIORALNE

agresja (fizyczna, słowna; bezpośrednia, przemieszczona

wycofywanie się, izolacja, apatia

ucieczka w alkohol, leki, papierosy, sen, objadanie się

fiksacja - tendencja do powtarzania danego zachowania mimo, iż nie prowadzi ono do
celu

regresja - zachowanie zgodne z wcześniejszymi fazami rozwoju

tiki nerwowe, obgryzanie paznokci, niepłynność mowy, bruksizm
Wnioski dla praktyki lekarskiej – to ulubione pytanie na kolokwium 
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
to
interdyscyplinarna dziedzina nauki mająca na celu poszukiwanie wyjaśnień wzajemnych
relacji między psychiką (zachowaniem), układem nerwowym hormonalnym i
odpornościowym.
1. Warunkowanie odpowiedzi immunologicznej (Ader, Cohen, myszy z genetyczną
skłonnością do liszaja rumieniowatego oraz inne wersje: szczury ze wszczepionym
nowotworem)
Cyklofosfamid
→
Bodziec Bezwarunkowy
Cyklofosfamid
Reakcja Bezwarunkowa
+
Bodziec Bezwarunkowy
Woda z sacharyną
Bodziec Warunkowy
zmniejszenie objawów
Woda z sacharyną
Bodziec Neutralny
→
Zmniejszenie objawów
Reakcja Warunkowa
2. Warunkowa (po warunkowaniu klasycznym) immunosupresja u ludzi: kobiety
chorujące na raka jajników poddawane wielokrotnie chemioterapii wykazywały objawy
immunosupresji już po przybyciu do szpitala jeszcze przed rozpoczęciem zabiegu (celem
podawania leków chemioterapeutycznych jest zatrzymanie procesu podziału szybko
dzielących się komórek rakowych – leki te hamują również odtwarzanie się innych
szybko dzielących się kom., jakimi są kom. immunologiczne – są więc
immunosupresyjne)
Stwierdzono, taka wyuczona zmiana reakcji immunologicznej może wzmacniać
bezwarunkowy wpływ leków na układ odpornościowy, co zmniejsza zdolność do walki z
rakiem (Maier, Watkins, Flesher, 1997).
3. Badania laboratoryjne na zwierzętach (stres + brak kontroli nad zdarzeniem):
szczury podzielono na trzy grupy: (1) szok elektryczny + możliwość uniknięcia (2) szok
elektryczny + brak możliwości uniknięcia (3) kontrolna – bez szoków.
A następnie wszczepiono im komórki nowotworowe. Mierzono zdolność zniszczenia
kom. nowotworowych przez układ odpornościowy badanych szczurów.
Wyniki: Zniszczenie komórek rakowych wystąpiło w: 65% w grupie (1), w 55% w grupie
(3), a tylko w 27% w grupie (2).
Wniosek: W sytuacji braku kontroli nastąpił spadek aktywności układu odpornościowego.
3. Eeksperyment Cohena i wsp. (stres a zapadalność na infekcje)
Wśród ochotników dokonano pomiaru wydarzeń życiowych, a następnie części osób
podano krople do nosa z wirusem grypy, a części - roztwór soli fizjologicznej. Następnie:
przez tydzień izolacja w ośrodku
Wyniki: Wykazano istotny związek między liczbą wydarzeń stresowych a częstością
zapadania na grypę.
5. Badanie aktywności układu odpornościowego u osób w różnych sytuacja stresowych:
studenci w trakcie egzaminów końcowych, osoby pozbawione snu przez wiele godzin,
rozwód, żałoba, opieka nad osobą cierpiącą na chorobę Alzheimera.
Wyniki: W porównaniu z grupami kontrolnymi, odnotowano: zmniejszenie zdolności
namnażania limfocytów, zmniejszenie liczby i aktywności komórek T i NK, spadek
produkcji przeciwciał.
6. „W zdrowym duchu zdrowe ciało”
Uwaga wstępna: Istnieje specjalizacja mózgu w zakresie doświadczania i ekspresji
emocji:
- emocje pozytywne – lewa strona płata przedczołowego;
- emocje negatywne – prawa strona kory przedczołowej.
Eksperyment
1. Osoby badane: 52 K w wieku 57-60 lat
2. Na podstawie trzykrotnego pomiaru aktywności kory mózgowej (w różnych
sytuacjach poznawczo-emocjonalnych) wyodrębnienie dwóch grup kobiet: optymistek
i pesymistek.
3. Wszystkim osobom badanym podano szczepionkę przeciw wirusowi grypy.
4. Pomiar poziomu przeciwciał przeciw wirusowi grupy w próbkach krwi pobieranych 3krotnie w ciągu 6-ciu m-cy.
5. Wyniki: Kobiety, u których zanotowano największą aktywność lewej części kory
przedczołowej wyprodukowały istotnie więcej przeciwciał w porównaniu z kobietami
z aktywniejszą prawą częścią mózgu.
Główne anatomiczne i funkcjonalne powiązania między układami
nerwowym-hormonalnym-odpornościowycm
1)
narządy (grasica, śledziona, węzły chłonne) i komórki odpornościowe są unerwione
przez nerwy współczulne;
2)
uszkodzenie niektórych struktur mózgu (np. podwzgórza) zmienia przebieg reakcji
UI np. produkcja przeciwciał, odrzucanie przeszczepu;
3)
komórki odpornościowe posiadają receptory dla neurotransmiterów i hormonów
(zablokowanie receptorów w limfocytach zmienia reakcje immunologiczne);
4)
glukokortykoidy (kortyzol) wywierają silny wpływ hamujący na procesy zapalne,
zmniejszenie liczby limfocytów, zdolności ich reakcji na antygen, wytwarzania
przeciwciał;
5)
wzrost aktywności podwzgórza po wprowadzeniu antygenu do organizmu;
6)
cytokiny (substancje, za pomocą których komunikuje się UI) modulują funkcje
różnych struktur mózgu; ich receptory występują w hipokampie, podwzgórzu,
neuronach kory mózgowej;
7)
zmiana zachowań pod wpływem zmian w UI: przeczulica bólowa, spadek
aktywności, senność, utrata apetytu;
8)
wymienione struktury mózgu oraz neurotransmitery i hormony zaangażowane są w
przebieg procesów psychicznych takich, jak myśli, wyobrażenia, emocje, a w
szczególności reakcje stresowe (patrz osie stresu);
Wnioski:
9)
ostra reakcja na stres (oś współczulno-nadnerczowa) związana z dominacją
odporności komórkowej powoduje krótkotrwały efekt wspomagający ochronę
organizmu;
10)
chroniczna fizjologiczna reakcja na stres związana z podwyższonym poziomem
kortyzolu powoduje zmniejszenie odporności komórkowej (niszczenia kom.
nowotworowych i wirusów) i wzrost odporności humoralnej - może dochodzić
wówczas do dwóch typów zaburzeń odporności: brak czujności oraz nadmierna
czujność (ch. autoimmunologiczne);
11)
Zmiana poziomu poszczególnych wskaźników aktywności UI (wymienianych
wyżej) nie musi oznaczać obniżenia odporności organizmu i zachorowania.
Złota Myśl
Psychika i ciało są ze sobą tak silnie splecione, iż nie może wystąpić zjawisko
psychologiczne, któremu nie towarzyszyłoby zjawisko somatyczne, podobnie, jak nie istnieje
zjawisko somatyczne bez psychologicznego"
Everly i Rosenfeld, 1992
"Stres, przyczyny, terapia I autoterapia", s. 25