dr Magdalena Szpunar Pojęcie medioznawstwa i główne problemy

dr Magdalena Szpunar
Pojęcie medioznawstwa i główne problemy
komunikowania
www.magdalenaszpunar.com
1
Medioznawstwo






Wydzielony obszar z nauki o komunikowaniu, który
zajmuje się:
mediami masowymi: prasą, radiem, telewizją oraz
nowymi mediami
relacjami mediów z otoczeniem: politycznym,
ekonomicznym, reklamodawcami, publicznością
relacjami wewnątrz przedsiębiorstwa medialnego:
między pracownikami mediów, dziennikarzami,
twórcami, właścicielami
zawartością, językiem i efektami oddziaływania
przekazów medialnych
www.magdalenaszpunar.com
publicznością mediów
masowych
2
Etymologia terminu
komunikowanie



Pojęcie komunikowanie pochodzi od łac.
czasownika communico, communicare, co
oznacza uczynić wspólnym, połączyć, udzielić
komuś wiadomości, naradzać się i rzeczownika
communio, oznaczającego wspólność, poczucie
łączności.
Do XVI wieku pojęcie to oznaczało uczestnictwo,
dzielenie się.
W XVI wieku nadano termu terminowi drugie
znaczenie – transmisja, przekaz, co wiązało się z
rozwojem poczty i dróg.
www.magdalenaszpunar.com
3
Definicja komunikowania




Komunikowanie społeczne to najszerszy proces
komunikowania, w którym mieszczą się, inne, węższe
procesy związane z porozumiewaniem się jednostek
ludzkich.
Jest procesem porozumiewania się jednostek, grup,
instytucji,
Jego celem jest wymiana myśli, dzielenie się wiedzą,
informacjami i ideami,
W zależności od swojego poziomu obejmuje różną liczbę
jednostek,

Realizuje się przy użyciu wielu środków,

www.magdalenaszpunar.com
Wywołuje określone skutki.
4
Artystotelesowska tradia

MÓWCA-MOWA-SŁUCHACZ
www.magdalenaszpunar.com
5
Komunikacja wg J. Dewey'a



1. Społeczeństwo istnieje dzięki procesowi
przekazu → społeczeństwo=przekaz
2. Przekaz odbywa się w ramach procesu
komunikowania → przekaz=komunikowanie
3. Bez komunikowania idei od najstarszych do
najmłodszych, społeczeństwo nie może istnieć →
komunikowanie=społeczeństwo



Istota procesu komunikowania wg Dewey'a:
społeczeństwo → przekaz → komunikowanie → społeczeństwo
www.magdalenaszpunar.com
6
Definicja komunikowania wg Ch.
Cooley'a




1. Jedyna droga uczenia się.
2. Mechanizm, przez który istnieją i rozwijają się
ludzkie stosunki.
3. Ogół symboli ludzkiego umysłu wraz ze środkami do
ich przekazywania w przestrzeni i przechowywania w
czasie.
4. Obejmuje wyraz twarzy, postawę i gest, tonację
głosu, słowa, pismo, druk, koleje, telegrafy, telefony itp.
www.magdalenaszpunar.com
7
Akt komunikowania

Pojedyncza sekwencja procesu komunikowania
np. pojedyncza wypowiedź lub zachowanie
niewerbalne jednego z uczestników.
www.magdalenaszpunar.com
8
Elementy procesu komunikowania





1. Kontekst: warunki, w jakich odbywa się proces
komunikacji:
aspekt fizyczny: otoczenie, temperatura, światło,
miejsce, czas,
aspekt historyczny: odwoływanie się do innych,
przeszłych wydarzeń,
aspekt psychologiczny: wzajemnie postrzeganie się
uczestników procesu komunikacji,
aspekt kulturowy: system wiedzy dostępnej szerokie
grupie ludzi, obejmuje wierzenia, wartości, symbole,
zachowania.
www.magdalenaszpunar.com
9
Elementy procesu komunikowania



2. Uczestnicy: w transakcyjnym procesie
komunikowania odgrywają wymienne role nadawcy i
odbiorcy.
W komunikowaniu nieformalnym role uczestników tego
procesu mogą być asymetryczne (uczestnicy o
odmiennym statusie rodzic-dziecko, nauczyciel-uczeń)
lub symetryczne (uczestnicy o tym samym statusie np.
przyjaciele).
Uczestnictwo każdej jednostki w procesie
komunikowania jest zdeterminowane przez osobiste
doświadczenia, uczucia, wyznawane wartości, nastroje,
wykonywane zawody itp.
www.magdalenaszpunar.com
10
Elementy procesu komunikowania



3. Komunikat: kompleksowa struktura, na którą
składają się znaki, znaczenia, symbole, kodowanie i
dekodowanie, forma i organizacja.
4. Kanał: droga i środek transportu komunikatu od
nadawcy do odbiorcy.
W komunikowaniu interpersonalnym ma charakter
symboliczny. W komunikowaniu masowym czy
medialnym (pośrednim) kanał zostaje wzmocniony
urządzeniami technicznymi.
www.magdalenaszpunar.com
11
Elementy procesu komunikowania




5. Szumy: występuje ich trzy rodzaje:
zewnętrzne: wiążą się z otoczeniem zewnętrznym
procesu komunikowania, temperaturą (upał, chłód),
hałasem, uszkodzonym odbiornikiem radiowym lub
telewizyjnym,
wewnętrzne: uczucia i predyspozycje psychiczne
uczestników procesu komunikowania np. bół głowy,
zmęczenie, roztargnienia, złość, stereotypy,
uprzedzenia
semantyczne: zniekształcanie (świadome lub
nieświadome) znaczenia komunikatu przez odbiorcę.
Dekodowanie znaczenia zależy od doświadczenia
www.magdalenaszpunar.com
12
jednostki, wiedzy, przekonań.
Elementy procesu komunikowania



6. Sprzężenie zwrotne: reakcja odbiorcy na komunikat
po jego odkodowaniu. Może być ono:
natychmiastowe:dotyczy komunikowania
bezpośredniego,
opóźnione: dotyczy komunikowania masowego i
medialnego, które odbywa się za pośrednictwem
technicznych środków przekazu.
www.magdalenaszpunar.com
13
Proces komunikowania
www.magdalenaszpunar.com
14
Cechy procesu komunikacji





1. Jest procesem społecznym: odnosi się do
przynajmniej 2-ch jednostek i przebiega w środowisku
społecznym.
2. Zachodzi w określonym kontekście społecznym:
determinowanym przez liczbę i charakter uczestników.
3. Jest to proces kreatywny: polega na budowaniu
nowych pojęć i przyswajaniu wiedzy o świecie.
4. Ma charakter dynamiczny: polega na przyjmowaniu,
rozumieniu i interpretowaniu informacji.
5. Ma charakter ciągły: trwa od narodzin człowieka do
jego śmierci.
www.magdalenaszpunar.com
15
Cechy procesu komunikacji



6. Ma charakter symboliczny: posługuje się
symbolami i znakami. Wspólnota semiotyczna, czyli
operowanie tymi samymi znakami i symbolami, jest
niezbędnym elementem osiągnięcie sukcesu
komunikacyjnego.
7. Ma charakter interakcyjny: między uczestnikami
wytwarzają się określone stosunku, które mogą mieć
charakter partnerski (komunik. symetryczne) lub opierać
się na stosunku dominacji i podporządkowania
(komunikowanie niesymetryczne lub komplementarne).
8. Jest celowe i świadome: działaniem każdego
uczestnika procesu kierują określone motywy i chęć
www.magdalenaszpunar.com
osiągnięcia celu.
16
Cechy procesu komunikacji



9. Ma charakter nieuchronny: ludzie zawsze będą się
ze sobą komunikować bez względu na uświadamiane,
bądź nieuświadamiane zamiary.
10. Ma charakter złożony: jest wieloelementowe i
wielofazowe, może mieć charakter dwustronny,
jednostronny, werbalny, niewerbalny, bezpośredni,
pośredni lub sieciowy.
11. Ma charakter nieodwracalny: nie da się go cofnąć,
powtórzyć, czy zmienić przebiegu.
www.magdalenaszpunar.com
17
Funkcje komunikowania
masowego wg H. Lasswella



1. Obserwowanie otoczenia społecznego, w którym
wyrażany jest system wartości
2. Podtrzymywanie relacji członków społeczeństwa i
wytwarzanie reakcji na otoczenie.
3. Przekazywanie dziedzictwa społecznego.
www.magdalenaszpunar.com
18
Model aktu perswazyjnego H.
Lasswella

Nadawca → Komunikat → Kanał → Odbiorca → Efekt

kto mówi?
co mówi?
komu mówi?
z jakim efektem?



Koncepcja ta zakłada bierność odbiorcy, który reaguje
w sposób zunifikowany, jest odizolowany od innych
wpływów, dzięki czemu stanowi łatwy cel
propagandowych zabiegów nadawcy.
Proces komunikowania ma dla niego charakter
perswazyjny: wywołanie określonego skutku.
www.magdalenaszpunar.com
19
Propaganda wg H. Lasswella



Jest bardziej racjonalnym i skuteczniejszym środkiem
oddziaływania, niż przemoc, korupcja i inne techniki
stosowane przez władzę.
Jego zdaniem propaganda nie jest ani moralna ani
niemoralna, gdyż można ją stosować do realizacji
zarówno dobrych, jak i złych celów.
Media masowe działają jak zastrzyk podskórny, który
działa na zatomizowane jednostki.
www.magdalenaszpunar.com
20
Funkcje komunikowania




1. Informacyjna: pozwala zdobywać wiedzę o
najbliższym otoczeniu, jak i o wydarzeniach w skali kraju,
czy świata.
2. Edukacyjna: przekazywanie wiedzy, wartości i uczuć.
3. Identyfikacji osobistej: pozwala wzmocnić
przekazywane w procesach komunik. wzory zachowań i
wartości. Dokonuje się integracja z innymi wartościami.
Dzięki tym procesom jednostka może się utożsamiać z
innymi jednostkami, grupami, społecznościami, czy
narodami.
4. Integracyjna: tworzenie więzi między jednostkami i
społecznościami, w wyniku czego powstaje ład
www.magdalenaszpunar.com
21
społeczny.
Funkcje komunikowania


5. Mobilizacyjna: aktywizacja i pobudzanie do
określonego typu działania.
6. Rozrywkowa: gł. zapewniania przez media masowe,
ale także kom. interpersonalne.
www.magdalenaszpunar.com
22
Piramida komunikacyjna
McQuaila
www.magdalenaszpunar.com
23
Znaki i kody




Znak: najmniejszy element, z którego zbudowany jest
każdy komunikat. Jest on rodzajem symbolu, czymś
fizycznym postrzeganym przez ludzkie zmysły.
Znakami są słowa, dźwięki, działania. Sam znak jest
jednak, czymś innym, niż to, do czego się on odnosi.
Posługujący się terminem PIES mogą rozumieć go
podobnie, ale nie identycznie
Znaczenie: pozwala na nadanie znakowi odpowiedniej
formy.
Kod: sposób organizacji pojedynczych znaków.
www.magdalenaszpunar.com
24
Kodowanie i dekodowanie


Kodowanie: organizacja symboli i zabudowywanie
nimi komunikatu.
Dekodowanie:odczytywanie odebranego
przekazu, interpretacja uczuć i idei w nim
zawartych.
www.magdalenaszpunar.com
25
Denotacja i konotacja


Denotacja: bezpośrednie znaczenie danego słowa,
które pozwala je identyfikować, odnoszące się do
definicji słownikowych, dosłownego poziomu znaczenia
danego słowa.
Konotacja: ujawnia obszar emocji, wartości i uczuć
związanych z poszczególnymi słowami.
www.magdalenaszpunar.com
26
Topologiczny model
komunikowania K. Lewina



Informacja w kanałach masowego przekazu napotyka
na wiele zapór, które nazywamy bramami (gates)
Każda brama jest kontrolowana przez jednostkę lub
instytucję, które pełnią funkcję bramkarzy (gatekeepers)
Gate-keeperzy to liderzy opinii w grupach
nieformalnych, właściciele organizacji medialnych,
zarządzający mediami, dyrektorzy, redaktorzy naczelni,
wydawcy, producenci itp.
www.magdalenaszpunar.com
27
P. Lazarsfeld i E. Katz – model
dwustopniowego przepływu komunikowania




Proces komunikowania zależy od struktury powiązań
między odbiorcami.
Istotną rolę w procesie przepływu informacji z mediów
do społeczeństwa pełnią interpersonalne kontakty.
Wpływ środków masowego przekazu na odbiorców jest
pośredni i opóźniony
Komunikowanie masowe jest procesem złożonym i
odbywa się w dwóch etapach:


1. od mediów do liderów opinii
2. od liderów do publiczności, gdzie rola liderów
opinii jest decydująca
www.magdalenaszpunar.com
28
Efekt uśpienia/skutek odroczony
C. Hovlanda

Przekaz po emisji nie może sprowokować żadnej reakcji,
np. zmiany zachowania, czy postawu u odbiorcy.
Dopiero powtórna emisja tego samego komunikatu, kilka
tygodni później, nie kojarząca się z nadawcą, jest w
stanie wywołać pożądany skutek.
www.magdalenaszpunar.com
29
Zjawisko OPORU C. Hovlanda

Pojawia się u odbiorcy w procesie
komunikowania perswazyjnego.
Wynika ono z psychologicznej
niechęci człowieka do akceptacji i
adaptacji narzucanych mu
poglądów czy postaw.
www.magdalenaszpunar.com
30
Model przekazu sygnałów C.
Shannona i W. Weavera
www.magdalenaszpunar.com
31
Przepływ informacji - alokucja





Termin ten pochodzi od łac.
określenia przemowy dowódcy do
żołnierzy.
W modelu tym informacja rozchodzi
się równocześnie od centrum do
wielu odbiorców peryferyjnych.
Nadawca zajmuje pozycję
uprzywilejowaną.
Przekaz ma charakter
jednokierunkowy, istnieje nikła
możliwość sprzężenia zwrotnego.
np. wykład uniwersytecki, kazanie,
koncert na żywo
www.magdalenaszpunar.com
32
Przepływ informacji - konwersacja




Jednostki oddziałują
bezpośrednio na siebie,
pomijając centrum albo
pośredników.
Samodzielnie dokonują wyboru
partnera, czasu, miejsca i
tematu komunikowania.
Cechuje ją równość.
Gdy liczba uczestników
zwiększa się zbliża się do
alokucji.
www.magdalenaszpunar.com
33
Przepływ informacji - konsultacja



Uczestnik szuka informacji w
centrum informacyjnym np. bazie
danych, bibliotece, encyklopedii.
Czas miejsce oraz temat wybiera
odbiorca
np. czytanie gazety
www.magdalenaszpunar.com
34
Przepływ informacji - rejestracja



Centrum „żąda” od odbiorców
(często bez ich zgody) podawania
określonych informacji
Służy do tworzenia spisów, baz
danych, kontroli itp.
np. rejestracja rozmów
telefonicznych, czy mierzenie
audytoriów telewizyjnych
www.magdalenaszpunar.com
35