RELACJE Relacje z dziećmi są bardzo ważne dla prawidłowego

RELACJE
Relacje z dziećmi są bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania podstawowej komórki
społecznej. Rodzina stanowi naturalne środowisko wychowawcze, gdyż oddziaływania na
dziecko dokonują się w różnorodnych sytuacjach codziennych. Współczesne rodziny zajmują
się dziećmi i wychowują młode pokolenie bardzo długo, od urodzenia przez około 20 lat,
odgrywając ważną rolę we wszystkich stadiach rozwoju dziecka, aż do osiągnięcia przez nie
dojrzałości psychicznej i niezależności ekonomicznej. Relacje z dziećmi zależą od wielu
czynników, w tym od wieku dorastających szkrabów.
1. Postawy rodziców wobec dzieci
Sposób pełnienia funkcji wychowawczych przez rodzinę oraz skutki oddziaływania obojga
rodziców na ich dzieci zależą w znacznej mierze od postaw ojca i matki w stosunku do
własnych pociech. Postawy rodzicielskie warunkują styl wychowania w rodzinie. Oryginalny
projekt taksonomii postaw rodzicielskich zaproponowała Maria Ziemska na podstawie badań
dotyczących układu relacji na linii rodzice-dzieci w 283. rodzinach.
POSTAWY POZYTYWNE
Postawa akceptacji – podstawowy warunek
prawidłowego układu stosunków w rodzinie.
Przesądza o dobrej atmosferze w domu.
Polega na przyjęciu dziecka takim, jakie jest –
z wadami i zaletami. Odznacza się wysokim
stopniem empatii, tolerancji, zaufania i
rozumienia indywidualnych potrzeb oraz
trudności rozwojowych. Rodzice służą
pomocą, wsparciem, są szczerze
zainteresowani dzieckiem, jego postępami i
problemami. Dominuje komunikacja
dwustronna, wzajemne poszanowanie
autonomii oraz konstruktywna krytyka i
mobilizowanie do rozwoju.
Współdziałanie – gotowość rodziców do
uczestniczenia w życiu dziecka, ale bez
natarczywego wtrącania się i nadmiernej
kontroli. Dziecko zawsze może liczyć na
opiekunów, gdyż ci są zdolni poświęcić mu
swój czas i zainteresowanie. W zależności od
wieku współpraca obejmuje różne formy:
wspólną zabawę, rozmowę, odpowiadanie na
szereg pytań malucha, wyjaśnianie
wątpliwości, dyskusje, wymiana poglądów,
sprawdzenie lekcji, angażowanie dziecka w
obowiązki domowe. Współdziałanie ma
walory kształcące i wychowawcze – dziecko
uczy się pokonywać trudności, co wzmacnia
jego samoocenę.
Rozumna swoboda – pozostawienie dziecku
POSTAWY NEGATYWNE
Postawa odtrącająca – odrzucenie dziecka,
które wypacza i zakłóca rozwój osobowości
malucha. Odtrącenie może wynikać np. z
niechcianej ciąży, samotnego rodzicielstwa,
narcyzmu rodziców, infantylizmu,
niedojrzałości emocjonalnej, trudnych
warunków bytowych itp. Niechęć wobec
potomstwa indukuje czynny dystans,
stosowanie surowych kar, bezustanną krytykę,
wyśmiewanie i szydzenie z dziecka. Rodzice
odtrącający okazują swoje niezadowolenie,
dokuczają, zrzędzą, grożą, krzyczą, lekceważą
osiągnięcia dziecka, a nawet stosują przemoc.
Postawa unikająca – odznacza się biernym
dystansem wobec szkraba. Rodzice nie dbają
o dziecko, nie zaspokajają nawet jego
podstawowych potrzeb. Dziecko może
wałęsać się po ulicy, szukać schronienia u
kolegów czy sąsiadów. Mniej radykalne
formy unikania dziecka są maskowane
pozorami starannej opieki, jednak
opiekunowie nie znajdują czasu dla szkraba,
zrzucają odpowiedzialność wychowania na
nianię, dziadków lub szkołę. Często są
pochłonięci robieniem kariery zawodowej.
Dominuje chłód uczuciowy. Rodzice
ograniczają się do konwenansów i deklaracji,
nie kierują się potrzebą serca.
Postawa nadmiernie chroniąca – inaczej tzw.
POSTAWY POZYTYWNE
POSTAWY NEGATYWNE
pola do własnej aktywności i inicjatywy.
wychowanie cieplarniane albo
Zakres tego pola rozszerza się wraz z wiekiem, nadopiekuńczość. Rodzice utrzymują stały i
etapami rozwoju oraz zależy od cech
bliski kontakt z dzieckiem, ograniczają jego
indywidualnych szkraba. Rodzice dyskretnie relacje z innymi ludźmi, rozpieszczają,
nadzorują poczynania dziecka, stwarzają mu ulegają zachciankom malca. Dziecko ma
warunki sprzyjające rozwojowi
same przywileje, żadnych zasad ani
samodzielności, niezależności i brania
obowiązków. Towarzyszy temu bezustanny
odpowiedzialności za własne postępowanie. lęk o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka, co
Rozumna swoboda to wolność działania
hamuje jego rozwój samodzielności i
dziecka ograniczona rozsądnymi rygorami
niezależności. Brakuje konsekwencji w
wymagań i obowiązków plus obiektywna
stosowaniu metod wychowania, co uczy
ocena perspektyw ryzyka przez rodziców.
szkraba egoizmu i braku szacunku.
Postawa nadmiernie wymagająca – zbytnia
Uznanie praw dziecka – charakterystyczne dla
koncentracja na dziecku, stosowanie zbyt
demokratycznego stylu wychowania. Dzieci są
wygórowanych wymagań, ignorowanie
traktowane jako równouprawnieni członkowie
możliwości szkraba. Rodzice chcą
rodziny, biorą udział w życiu rodzinnym,
ukształtować własną pociechę według
współdecydują w podejmowaniu rodzinnych
idealnego wzorca. Niespełnienie oczekiwań
decyzji. Rodzice szanują indywidualność
rodziców grozi sankcjami, karami i środkami
dziecka, stawiają mu wymagania na miarę
przymusu. U dziecka może pojawić się
jego możliwości. Rozwijają jego specyficzne
wówczas poczucie winy, depresja, stany
uzdolnienia i zainteresowania.
lękowe, agresja albo zahamowanie.
Zwykle postawy rodzicielskie stanowią kombinację kilku powyższych typów zachowań
między rodzicami a dziećmi. Rzadko spotyka się jednolite i konsekwentne przejawy jednego
rodzaju postaw.
2. Rodzinna atmosfera
Kształtowanie się więzi uczuciowej między członkami rodziny wpływa na ogólną atmosferę
życia rodzinnego. Atmosfera rodzinna zależy od wielu czynników, m.in. od:









osobowości ojca i matki,
relacji małżeńskich,
układu stosunków między wszystkimi członkami systemu rodzinnego,
wielkości rodziny,
statusu społeczno-ekonomicznego rodziny,
kolejności urodzin dzieci,
etapu rozwojowego każdego z dzieci,
metod wychowawczych,
powiązań rodziny z innymi grupami społecznymi.
Sposoby wychowania dziecka
Relacja z rodzicami wpływa na ogólny stan psychiczny dziecka. Każdy etap dorastania
wymaga innych form relacji i sposobów wychowania.
Wzajemne układy w rodzinie są dynamiczne, ulęgają ciągłym zmianom i modyfikacjom, w
miarę jak dziecko wzrasta. Każdy okres rozwojowy wymaga innych form oddziaływania
rodziców na dziecko oraz przekształcenia pełnionych ról rodzicielskich. Wraz z
dojrzewaniem i usamodzielnianiem się własnych pociech autorytet rodzicielski przestaje mieć
charakter bezkrytyczny i wyłączny. Nastolatek zaczyna się identyfikować z rówieśnikami i
innymi idolami. Mogą pojawić się konflikty, a nawet awantury w związku z tzw. różnicą
pokoleń.
Na podstawie licznych badań wyróżniono kilka rodzajów traumatyzującej atmosfery
rodzinnej:





atmosfera napięta – wzajemna nieufność, niedomówienia, poczucie zagrożenia,
atmosfera hałaśliwa – ciągłe kłótnie i awantury,
atmosfera depresyjna – dominacja smutku, rezygnacji i przygnębienia,
atmosfera obojętna – brak więzi emocjonalnej rodziców z dziećmi,
atmosfera nadmiaru emocji i problemów – nadmierna czułość wobec dziecka lub
zbytnie zaabsorbowanie go sprawami rodziny.
3. Periodyzacja życia rodzinnego
Każde stadium rozwojowe dziecka pociąga za sobą zmiany w strukturze rodziny i
konieczność przystosowania się do nowych wyzwań. Periodyzacja życia rodzinnego
wyodrębnia pięć faz, w których członkowie rodziny mają do rozwiązania inne problemy
adaptacyjne:





faza wstępna – od narzeczeństwa do ślubu,
faza tworzącej się więzi małżeńskiej – od ślubu do narodzin pierwszego dziecka,
rozbudzanie i rozwój postaw rodzicielskich – od niemowlęctwa aż po okres
osiągnięcia przez dziecko dojrzałości,
faza wzajemnego partnerstwa rodzinnego – czas, w którym rodzice mieszkają razem z
dorosłymi i samowystarczalnymi pod względem materialnym dziećmi,
faza pustego gniazda – od momentu opuszczenia domu przez ostatnie dziecko do
śmierci jednego ze współmałżonków.
W dobie XXI wieku coraz trudniej o przykłady rodzin, w których życie rodzinne
przebiegałoby w taki unormowany i „sztampowy” sposób. Są przecież rodziny bezdzietne,
zrekonstruowane, zastępcze, niepełne, związki w konkubinacie, borykające się z kalectwem
dziecka, przeżywające traumę przemocy domowej, alkoholizmu czy narkomanii. Trudno
zatem generalizować i wyrokować o prawidłowym wzorcu zachowań na linii rodzice-dzieci.
Najlepiej kierować się sercem, szanować godność drugiego człowieka i akceptować jego
indywidualność.
Bibliografia




Gurba E., Wczesna dorosłość [w:] Harwas-Napierała B., Trempała J., (red.), Psychologia
rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, PWN, Warszawa 2006, ISBN
83-01-14151-4.
Przetacznikowa M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, t. 2, PWN, Warszawa 1986,
ISBN 83-01-02475-5.
Ziemska M., Postawy rodzicielskie, „Wiedza Powszechna”, Warszawa 2009, ISBN 978-83214-1436-2.
https://portal.abczdrowie.pl