Kompetencje wychowawcze rodziców a wspomaganie

Kompetencje wychowawcze rodziców a wspomaganie rozwoju dziecka.
Rodzina w najszerszym zakresie zaspokaja potrzeby fizyczne, czysto egzystencjalne i psychiczne, przez
co kształtuje uczucia, postawy, ma istotny wpływ na zachowania dziecka, jego stosunek do innych
ludzi, do świata wartości, systemu postępowania.
Rodzina jest dla dziecka pierwszym środowiskiem wychowawczym. Wywiera bardzo istotny wpływ na
kształtowanie się jego osobowości i rozwój w różnych aspektach.
Atmosfera wychowawcza domu rodzinnego jest wyczuwana przez dziecko instynktownie. Choć
początkowo nie rozumie ono istoty otaczających go zjawisk - odbiera je. Dziecko ma prawo do tego,
żeby wzrastać na trwałych fundamentach dobrej i zdrowej rodziny. Już w pierwszych tygodniach życia
otoczenie, osoby najbliższe wywierają swój wpływ na przeżycia emocjonalne dziecka, które stanowią
podstawę rozwoju jego uczuć, jego stosunku do ludzi
i świata. Atmosfera pogody i życzliwości otaczająca dziecko ma wpływ na jego aktywność, a tym
samym na jego lepszy i szybszy rozwój. Ostre konflikty między rodzicami, awantury domowe,
powodują ciągłą niepewność sytuacji. Czasem atmosfera panująca w domu, pozornie spokojna na
zewnątrz, w rezultacie jest pełna napięć, stresów i obcości. Atmosfera wychowawcza domu
rodzinnego, jeśli jest właściwa, pełna ciepła i serdeczności sprzyja realizowaniu zadań
wychowawczych. Jest podstawą zaufania i poczucia bezpieczeństwa.
Decydujące znaczenie dla kształtowania pozytywnej atmosfery wychowawczej ma odpowiedni styl
kierowania i stosowanie odpowiednich środków wychowawczych. Niedopuszczalny jest brak
uporządkowanego planu życia codziennego, ponieważ rodzi to napięcia, zdenerwowanie, kłótnie. Od
rodziców zależy, czy wszystkie codzienne sprawy ułożą się harmonijnie, czy stworzą wrażenie
pośpiechu, niepewności, zamieszania. Na atmosferę w rodzinie wpływa też odpowiedni rytm życia
domowego. Rozkład codziennych obowiązków powinien ułatwić tworzenie pozytywnych relacji
między domownikami, wdrażanie dzieci do określonych prac, rozwijania wspólnych zainteresowań,
wspólnego spędzania czasu. Osobowość rodziców, ich wzajemne podejście do siebie, do dzieci
odgrywają ważniejszą rolę niż warunki życia, wielkość rodziny i wykształcenie rodziców. Niezależnie
od tego, w jakiej rodzinie dziecko żyje, każde potrzebuje zaspokajania potrzeby bliskości, okazywania
mu uczuć, uznania, szacunku. Jeśli dziecko otrzymuje to, ma poczucie, że jest kochane, dobre i ważne.
Jeśli nie otrzymuje, nie potrafi odwzajemnić miłości, okazywać szacunku innym. Atmosferę
wychowawczą w rodzinie można rozpatrywać bardzo szeroko. Składają się na nią nie tylko stosunki
między rodzicami, które są bardzo istotne i ogólny nastrój panujący w domu, lecz także stosunek
rodziców do dzieci. Ma on wpływ na rozwój dziecka, na jego postawę, wpływa także na postępy
dziecka w nauce. Chętnie i lepiej uczy się dziecko, które czuje się w domu potrzebne, kochane, które
jest traktowane życzliwie, poważnie i konsekwentnie.
Złe funkcjonowanie rodziny jest w wielu przypadkach źródłem wszelkiego rodzaju zjawisk
negatywnych. Niekorzystna atmosfera wychowawcza w rodzinie często hamuje normalny rozwój
intelektualny i emocjonalny dzieci. To ona powoduje, że dziecko czuje się w otaczającym świecie
bezpieczne lub ma poczucie zagrożenia, przeżywa stany lękowe, pozytywnie odczuwa bliskość innych
ludzi lub czuje się wśród nich zagrożone, samotne. Dziecko pod wpływem złej atmosfery
wychowawczej w domu nie liczy się z potrzebami innych kolegów, w wypadku konfliktu z nimi używa
często siły fizycznej.
Funkcja socjalizacyjno-wychowawcza środowiska rodzinnego
Wśród wielu funkcji, jakie spełnia rodzina wobec dziecka, bardzo ważna jest funkcja socjalizacyjnowychowawcza. Realizując ją, rodzina wyposaża swoje potomstwo w umiejętności i wiedzę niezbędne
w codziennym funkcjonowaniu w najbliższym otoczeniu, przekazuje wiadomości o świecie przyrody,
społecznym i kulturowym, uczy zachowań adekwatnych do oczekiwań rodziny i społeczeństwa,
przekazuje uznawane przez nie wartości. W toku współdziałania z dorosłymi dziecko przez
naśladownictwo uczy się różnych czynności społecznych, przejmuje wzorce zachowania, które
wykorzystuje w sytuacjach podobnych. Ucząc się rozmaitych sposobów postępowania, oceny
zachowania własnego i innych przyswaja zbiór norm i reguł reprezentowanych przez najbliższe mu
osoby dorosłe. Dla dziecka rodzice stanowią bezwzględny autorytet. Utożsamia się z nimi, bo są dla
niego wzorem. Przyjmuje bez zastrzeżeń wszystkie ich poglądy, normy, bez zastanawiania się, czy są
one słuszne, bo rodzice stanowią dla dziecka tzw. grupę odniesienia. Dom rodzinny jest wwięc dla
dziecka swoistym środowiskiem wychowawczym, które uwarunkowane jest tzw. kulturą
pedagogiczną rodziców.
Kultura pedagogiczna rodziny jest elementem kultury rodziny w ogóle, jej ogólnego poziomu, a
znajduje odniesienie w podejściu do dziecka i jego traktowaniu.
Składają się na nią następujące elementy:
1.wiedza i świadomość celów wychowawczych,
2.odpowiedzialność za młode pokolenie przejawiająca się we wprowadzaniu dziecka w życie
społeczne,
3.życzliwy stosunek do innych, szczególnie dzieci,
4.umiejętność współdziałania uwzględniającego interes drugiego człowieka, zwłaszcza dziecka.
Podstawowym warunkiem skuteczności działań wychowawczych jest świadomość ich celów. Dotyczą
one najrozmaitszych dyspozycji i cech osobowościowych, jakie rodzice pragną kształtować u swoich
dzieci. Można określić je mianem ideału wychowania, do którego w swoich poczynaniach dążą. Nie
zawsze w ich kształtowaniu występują pozostałe elementy składające się na kulturę pedagogiczną. W
dzisiejszych czasach niewątpliwie wzrasta liczba rodziców, którzy chcą być rodzicami świadomymi,
posiadającymi wiedzę o wychowaniu dziecka. Dostępność różnorodnej literatury, prasy, programów
TV o charakterze doradczym umożliwia pozyskiwanie wiedzy pedagogicznej, przydatnej w
codziennym wychowywaniu dziecka. Na tym się jednakże najczęściej kończy. Pośpiech, wymuszony
przez nadmiar obowiązków, zwłaszcza zawodowych nie sprzyja nawiązywaniu trwałych więzi i
kontaktów z dzieckiem, porządkowaniu rytmu życia z uwzględnieniem jego potrzeb. Irytacja, która
towarzyszy pośpiechowi, zmęczeniu, często pozbawia dziecko serdecznego, ciepłego podewyjścia,
szansy przyjrzenia się jemu, podążania za nim. Jeśli do tego dołożone zostaną sposoby oddziaływania
na zachowania dzieci w postaci krzyku, przemocy fizycznej to w taki sam sposób dziecko będzie
modelowało swoje relacje z innymi.
Postawy wychowawcze rodziców we wspomaganiu rozwoju dziecka.
Wyznacznikiem warunków rozwoju dziecka, zaspokajania jego potrzeb oraz przygotowania do
funkcjonowania w środowisku społecznym są także postawy wychowawcze rodziców. Zachodzi
wyraźny związek pomiędzy postawami wychowawczymi rodziców a przystosowaniem się dziecka do
warunków życia w grupie społecznej, jaką może być przedszkolna grupa rówieśnicza. Najmniejsze
szanse na szybkie przystosowanie się mają dzieci, które wychowywane są w sposób liberalny.
Zapewnianie dziecku dużej, nieograniczanej zakazami i nakazami swobody zachowania, brak
konsekwencji powodują, że odczuwa ono ogromny stres i frustrację, gdy na podobne zachowania nie
ma przyzwolenia w przedszkolu, gdy musi podporządkować się zasadom funkcjonowania grupy,
współdziałania z innymi dziećmi. Adaptacja społeczna trwa długo, okupiona zostaje morzem łez,
atakami złości i… niezadowoleniem rodziców ze stopnia wywiązywania się przez przedszkole ze
swoich zadań.
Podobne problemy odczuwa dziecko, którego rodzice przejawiają postawy nadmiernej opiekuńczości.
Chronienie dziecka przed trudnymi sytuacjami, wyręczanie go, nieprzygotowanie w zakresie np.
samoobsługi powoduje u niego nieporadność w różnych sytuacjach, która prowadzi do lęków, dużej
niechęci do przedszkola. I w tym przypadku rodzic demonstruje niezadowolenie, gdy dziecko płacze,
nie chce chodzić do przedszkola. Nie zawsze potrafi zrozumieć, że błąd leży nie po stronie
przedszkola, ale wynika właśnie z postawy rodziców.
Dziecko wychowywane w surowości, kierowane z pozycji siły, straszone czy takie, wobec którego
stosowano przemoc fizyczną, najczęściej w taki sam sposób oddziałuje na rówieśników. Dokucza, bije,
niszczy wytwory zabaw i same zabawki. W sytuacjach dla niego trudnych agresja stanowi jedyną
formę „poradzenia” sobie z problemem. Konieczność zmiany zachowania, przyswojenia zasad
zachowania, traktowania innych to zawsze duże wyzwanie dla dziecka. Podstawowym elementem
kultury pedagogicznej jest świadomość wychowawcza rodziców. Brak takiej świadomości oznacza, że
rodzice nie zdają sobie w pełni sprawy ze swej roli wychowawczej i zrzucają odpowiedzialność za
rozwój i wychowanie na inne instytucje: przedszkole, szkołę, państwo, które mogą tylko wspierać,
natomiast nie mogą zastąpić rodziny.
Drodzy Rodzice, pamiętajcie zatem, że wyłącznie wyważone podejście stwarza warunki nabywania
przez Wasze dziecko prawidłowych postaw i zachowań społecznych. Pomiędzy realizowanym przez
Was stylem wychowania dziecka, a przebiegiem jego rozwoju intelektualnego istnieje ścisła i
bezpośrednia zależność. Lepsze wyniki osiągają dzieci akceptowane, mające zacieśnione więzi z
rodzicami. Poczucie bezpieczeństwa czyni dziecko odważnym w poznawaniu otoczenia, w
nawiązywaniu i podtrzymywaniu właściwych relacji z innymi. Kochajmy zatem nasze dzieci mądrze,
traktujmy z szacunkiem należnym „małemu” człowiekowi, podążajmy za naszym dzieckiem
pomagając mu osiągnąć sukcesy na miarę jego możliwości, nie własnych ambicji. Maksyma „Po
pierwsze nie szkodzić” jest zasadna także w odniesieniu do wychowania. Niech rodzina będzie
„lekiem na całe zło”.
opracowała: Krystyna Kubiak
Bibliografia:
1.J.Maciaszkowa, Kultura pedagogiczna,[w:]"Pedagogika opiekuńcza", Warszawa WSiP1977.
2.P.Poręba, Pedagogizacja rodziców, Studia Warmińskie,t.6,1968,s.421-496.
3.K.Pospiszyl, O miłości ojcowskiej, Warszawa CRZZ 1976.
4.J.Wilk, Pedagogika rodziny, Lublin IP KUL 2002,s.46.